Heimskringla - 24.02.1932, Blaðsíða 4

4. SIÐA
HEIMSKRIN^LA
peiinskrinjla
(StofnuS 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Vtanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
“Heimskringla” ds published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 24. FEB. 1932.
SPARISJÓÐSBANKI FYLKISINS.
Eftir að John Bracken forsætisráðherra
lýsti því yfir, síðastliðinn föstudag, að
sparisjóðsbanka Manitoba fylkis yrði
lokað, hefir mönnum ekki um neitt orð-
ið tíðræddara þessa síðustu daga, en ör-
lög þessarar stofnunar.
Sparisjóðsbanki Manitobafylkis var
stofnaður fyrir 12 árum. Hann greiddi
heldur hærri vexti af sparisjóðsfé, en aðr-
ir bankar og bankastofnanir gerðu, að
minsta kosti fyrstu árin. Og öruggari
geymslu sparisjóðsfjár gat almenningur
ekki hugsað sér, en bankastofnun, sem
Manitobafylki ábyrgðist.
Inneign almennings óx því brátt í
bankanum. Við lok síðasta fjárhagsárs
nam hún 14 miljónum dala. Og tala við-
skiftamanna bankans var um 40,000.
Viðskifti bankans virðast því hafa ver-
ið sæmilega mikil. En ýmsra hluta vegna
hafa menn tekið meira fé út úr bankan-
um síðastliðið ár, en nokkru sinni áður.
Eru eflaust erfiðir tímar að mestú leyti
orsök þess.
En við þessu virðist bankinn ekki hafa
búist. Hann hafði lagt svo mikið af fénu,
eða um 11 til 12 miljónir, í verðmæti
ýmiskonar, að afgangurinn í peningum
í bankanum nægði ekki þörfinni, er far-
ið var að taka féð í óvanalega stórum stíl
út úr bankanum.
Enda þótt eignirnar, sem bankinn lán-
aði féð út á, séu fyllilega taldar að standa
fjrrir sér, eins og menn segja, og mikið af
þeim séu verðbréf á Manitobafylki og
bæi ýmsa og sambandsstjórnina, þá samt
gat bankinn auðvitað ekki selt þær á
augabragði, eða komið þeim í peninga, til
þess að mæta kröfum almennings um
fjárútborganirnar.
í þessum eignum voru nú peningarnir
liggjandi, þegar viðskiftamenn bankans
þurftu að nota þá sjálfir. Og bráðabirgð-
arláni, til þess að sjá við þessari þörf,
virðist fylkið ekki heldur hafa átt kost
á hjá bönkum eða öðrum peningastofn-
unum.
í>að virtust því flest sund lokuð fylk-
isbankanum með að halda áfram starfi.
En til þess að tryggja almenningi inni-
eign sína og notkun fjárins eftir þörf-
um, hefir forsætisráðherra samið við
banka landsins um að taka yfir eignir
fylkisbankans og skuldir. Það var eina
leiðin, sem virðist hafa verið um að ræða
út úr ógöngunum. Hafa nú bankarnir
gengið að þessu, og er fylkisbankanum
þar með lokað. Á því almenningur að-
ganga að þeim, ef hann fýsir að fá hina
fyrri innieign sína í fylkisbanka útborg-
aða. Reikningur hvers manns hefir ver-
ið fluttur á þann banka, er hann sjálfur
hefir kosið að eiga skifti við, ef þeir létu
stjórn fylkisbankans um það vita. Og
það skal og tekið fram, vegna þess að
ýmsir hafa um það óttast, að þeir væru
að tapa fé sínu, að svo er alls ekki. —-
Hræðsla einstöku manna út af því, er
með öllu ástæðulaus. Fé þeirra er í bönk-
unum, og hvern eyri af því er hægt að
fá greiddan í peningum, hvenær sem
æskt er eftir því.
* * *
Fylkisbankinn var hin þarfasta stofn-
un. Hann hefir með því að greiða heldur
hærri vexti en bankar yfirleitt gera, unn-
ið að hagsmunum viðskiftamanna sinna.
Sparisjóðseigendum er því nokkur eftir-
sjá að honum. En auk þess var fylkis-
bankinn óháður öðrum bönkum, og að
líkindum andstæður stefnu þeirra í
mörgu. Hann var frá því sjónarmiði skoð
að, nauðsynlegur keppinautur. Og á því
er ekki vafi, að aðrir bankar hafa lltið á
það sem vatn á mylnu sinni, að hann
lagði niður störf.
Með bæði þetta og annað fyrir aug-
um, er ilt til þess að vita, hve slysalega
hefir tekist til með stjórn þessarar stofn-
unar. Er auðvitað fylkisstjórninni um
hana að kenna. Hefði hún vakað og gætt
meiri varúðar í rekstrinum, hefði stofn-
unin óefað haldið áfram, því hér var ekki
um neitt bankahrun að ræða. Eignir
bankans eru taldar fyllilega þess virði
sem skuldirnar eru. Væri því fróðlegt að
vita allar orsakir fyrir því, að bankinn
varð að hætta störfum.
Eftir að hag fylkisbankans var riú
þannig komið, að hann þurfti á aðstoð
að halda, virðist heldur ekki hafa betur
tekist með að bjarga honum, en ætla
hefði mátt. Telja bæði stórblöðin hér.
að auðvelt hefði verið fyrir sambands-
stjórnina að hlaupa undir bagga. Ef til
vill getur eitthvað verið í því, þó rekstur
stofnunarinnar komi þar fyrst til greina,
sem ekki hefir enn verið rannsakaður.
En hvað sem um það má segja. getur
það ávalt verið álitamál, hvort landið
eigi að vera reiðubúið að leggja hverri
stofnun fé, sem í kreppu lendir vegna ó-
hagsýni í rekstri hennar. Hvorugt á-
minst blað virtist mjög spent fyrir því,
er vesturfylkin gengu í ábyrgð fyrir
Hveitisamlagið. Var þó þar alveg eins
mikið í húfi og þörfin engu minni en hér
er um að ræða. Ef því væri ávalt að
heilsa fyrir einstaklinga, félög eða stjórn-
ir, stórar eða smáar, að eiga víst iánsfé,
er í vörður rekur með fyrirtæki, mætti
afstýra öllum fjákreppum og gjaldþort-
um að eilífu. En það er nú einmitt vegna
þess, að það lánsfé hefir ekki ávalt ver-
ið við hendina, að það hefir reynst óhægt
til þessa. ,
Skal ekki að sinni fjölyrt frekar um
þetta mál.
WASHINGTONS MINST.
Bandaríkin eru að undirbúa minning-
arhátíð mikla þessa viku (22. febrúar).
Ástæðan er 200 ára fæðingardagsafmæli
George Washingtons.
Minning þessa manns mun seint fyrn-
ast í huga Bandaríkjaþjóðarinnar.
í»ó hér verði ekki gerð nein tilraun til
þess að segja sögu George Washingtons,
skal hins eigi að síður getið, að það er
margt, sem til þess ber, að hans sé og
verði um langt skeið minst af Banda-
ríkjaþjóðinni.
Hann var hennar fyrsti forseti. Og
til þeirrar stöðu hefir enginn forseti fyr
eða síðar verið sjálfkjörnari, þótt sumir
forsetanna hafi verið afbragðsmenn, og
margir eða flestir góðir og nýtir stjóm-
endur.
En það sem gerir George Washington
stærri í augum þjóðarinnar en þá alla,
er það, að hann var maðurinn, sem leiddi
þjóðina til sigurs gegnum frelsisbaráttu
hennar. Um hana er óþarft að fara hér
mörgum orðum. Öllum er ljóst af sög-
unni, við hvert ofurefli nýlendumenn áttu
að etja, þar sem Englendingar voru
fyrir, vopnum vanir, eins og þeir voru,
og vel að öllu búnir, en nýlendumenn
að flestu leyti illa búnir við ófriði, í fyrstu
að minsta kosti, og sátu sumir jafnvel á
svikráðum við sinn hugumstóra foringja.
En sakir vitsmuna og mannkosta George
Washingtons, vann hann bug á þessu
öllu. Meðan hann var að sameina ný-
lendumenn og búa þá undir bardagann,
lét hann, fyrstu ófriðarárin, ávalt undan
síga fyrir hinum eflda her Englendinga.
En þegar hann loks var búinn að koma
öllu í það horf, er hann hafði hugsað
sér, lagði hann til úrslitaorustunnar, og J
með henni hlutu íbúar hinna 13 nýlenda'
þjóðfrelsi það, er þeir höfðu þráð, þótt
hugmyndin um það framan af væri ef
til vill líkari fögrum draumi í hugum
margra, en veruleika.
Fyrir þetta afreksverk hefir George
Washington verið kallaður “faðir Banda-
ríkjanna” (Father of his Country).
En svo óbifanlega staðfestu, þrek, ár-
vekni, snarræði og ráðsnild, sem Wash-
ington sýndi sem herforingi, kvað eigi
minna að honum við friðsamleg störf. —
Enda þótt þjóðfrelsisbaráttunni væri lok-
ið, var eftir að koma á fastri stjórnar-
skipun og gera þessi 13 smáríki að einni
heild. Reit hann og talaði um það mál,
unz að ný stjómarskrá var samin. Og
fundinum, sem hún var samþykt á og
samin, stýrði Wlashington.
f»egar því til þeirra kasta kom, að
• . !>
\
kjósa forseta yfir öll ríkin, var ekki ó-
eðlilegt, að menn hefðu augastað á
George Washington. Enda var hann kos-
inn, og varð því, eins og áður er sagt,
fyrsti forseti Bandaríkjanna. Fyrir næsta
kjörtímabil var hann og endurkosinn. —
Vildi þjóðin friðlaus kjósa hann í þriðja
sinn, en hann baðst undan því.
Að minning George Washingtons lifi
með Bandaríkjaþjóðinni, er því ekkert
undrunarefni. Hans er minst út um heim
allan sem eins af mikilmennum sögunn-
ar.
SMÁVEGIS.
Kirkjuflokkarnir og vísindin.
Tveir háskólakennarar í Bandaríkjun-
um hafa nýlega samið yfirlit yfir kirkju-
lega aðstöðu nafnkendra vísindamanna
þar í landi. Yfirlitið er merkilegt sökum
þess, að það sýnir glögt þann mikla
mun, sem er á frjálslyndum og íhalds-
sömum kirkjuflokkum með tilliti til vís-
indamensku.
I hinni miklu nafnaskrá yfir nafn-
kenda menn, “Who is Who in America”,
standa nöfn 1189 frægra vísindamanna.
Af þeim hafa 303, eða Túmlega fjórði
hlutinn, látið þess getið, hvaða kirkju-
flokkum þeir heyra til; en þrír fjórðu
hlutar eru annaðhvort ekki meðlimir
neinna kirkna, eða láta þess ekki getið
af einhverjum ástæðum. Sé nú þessum
þremur hundruðum jafnað niður í hlut-
falli við meðlimafjölda þeirra kirkna, er
þeir heyra til, kemur í ljós feykilega mik-
ill munur á þeim skerfum, sem kirkjurn-
ar leggja til vísindamensku.
Efstir á blaði eru Únítarar. Þeir eiga
meira en áttatíu sinnum fleiri nafn-
kenda vísindamenn en búast mætti við
eftir meðlimatölu. Næstir eru Congrega-
tionalistar með níu sinnum fleiri; Kvek-
arar með sex sinnum fleiri, Úníversalist-
ar með sex sinnum fleiri, Biskupakirkju-
menn með fimm sinnum fleiri og Presby-
terar með þrisvar sinnum fleiri. Ýmsir
kirkjuflokkar eru langt fyrir neðan mark-
ið. Þannig hafa Gyðingar .717 (sjö hundr
uð og seytján þúsundustu af hlutfalls-
tölunni); Methódistar .44; Baptistar .244;
Lútherstrúarmenn .206 og kaþólskir .048.
Hollenzka endurbætta kirkjan á einn
nafnkendan vísindamann og er rétt á
takmörkunum.
Tala nafnkendra vísindamanna í Ún-
ítarakirkjunni í Bandaríkjunum er 37, og
í congregational kirkjunni 66. En sökum
þess að meðlimatala Congregationalista
er miklu hærri, standa þeir neðar í hlut-
fallstölunni. Einn mjög smár trúflokkur,
fylgjendur Sw<*denborg, stendur hátt í
hlutfallstölunni, næstur Únítörum, en á
| þó aðeins einn nafnkendan vísindamann.
Hjá þeim er hlutfallstalan há vegna með-
| limafæðarinnar.
Eftirtektarvert er það, hversu lágt Gyð-
^ ingar standa hlutfallslega í vísinda-
mensku, vegna þess að það er alment á"
litið, að þeir séu yfirleitt gáfaðir menn
og fjöldi þeirra nær hárri mentun. En
þess ber að gæta í sambandi við þetta,
að hugir Gyðinga hneigjast að verzlun
og ábatasömum fyrirtækjum, fremur en
að vísindum og listum.
Náttúrlega er þetta ekki mælikvarði
á gáfnafar, heldur aðeins á það, hversu
trúflokkarnir standa með tilliti til rann-
sókna og vísindalegra iðkana. Það má
gera ráð fyrir því, að nafn einskis vís-
indamanns sé tekið í “Whö’s Who’’ nema
hann skari fram úr. Ályktunin, er draga
má af skýrslunni, er sú, að því frjáls-
lyndari sem kirkjuflokkurinn er, því lík-
legri séu meðlimir hans til að leggja
mikilsverðan skerf til vísindarannsókn-
ar. Væru t. d. Únítarar eins fjölmennir
og kaþólskir menn í Bandaríkjunum,
ættu þeir að eiga 1695 nafnkenda vís-
indamenn. Hin afar lága hlutfallstala
kaþólsku kirkjunnar í þessu efni stend-
ur bersýnilega í nánu sambandi við íhald
hennar og mótspyrnu gegn vísindum,
þótt fleira geti komið þar til greina, svo
sem það, að mikill hluti kaþólsks fólks,
sem fluzt hefir til Bandaríkjanna frá Ev-
rópu, hefir verið fátækt og staðið ver
að vígi en afkomendur hinna eldri inn-
flytjenda með að sækja hærri menta-
stofnanir. Aðeins þrír af þeim 1189 vís-
indamönnum, sem á skránni eru, kalla
sig kaþólska.
Skýrslan nær að vísu ekki nema yfir
fjórða hlutann af þeim, sem á skránni
eru, en höfundar hennar halda fram, að
WINNIPEG, 24. FEB. 1932.
hlutfallstölurnar mundu lítið
breytast, þótt hún næði yfir
fleiri. Segjast þeir ekki sjá
neina ástæðu til þess að ætla,
að þeir vísindamenn, sem heyra
til íhaldssamari kirkjuflokkum,
mundu síður vilja láta þess get-
ið, hvar þeir standa í trúmálum,
heldur en hinir, sem tilheyra
þeim frjálslyndari.
Það má telja víst, að sumir af
vísindamönnum þeim, sem ekki
láta trúarbragða sinna getið
séu samt sem áður meðlimir
einhverra kirkjuflokka, en að
líkindum er þó meiri hluti þeirra
alveg afskiftalaus um trúmál.
Kristmunkareglan á Spáni.
Félagsskapur sá, er nefnist
Kristmunkaregla, eða Jesúítar,
var stofnaður á Spáni á 16. öld.
Stofnandi hans hét Ignatius
Loyola. Hann var hermaður
framan af æfinni; en eftir að
hann hafði særst hættulega og
legið lengi í sárum, helgaði
hann kirkjunni alla krafta sína.
Páll páfi hinn þriðji samþykti
stofnun reglunnar árið 1540.
Síðan hafa kristmunkar farið
um öl llönd og snúið mönnum
til kaþólskrar trúar. Enginn
félagsskapur hefir unnið jafn
mikið í þarfir kaþólskrar kirkju
sem þeir. Þeir hafa stofnað
skóla, sem hafa þótt ágætir,
og ákafi þeirra í að vinna kirkj-
unni gagn hefir verið einstæð-^
ur í sögunni. Alstaðar hafa
þeir blandað sér í stjórnmál,
þar sem þeir hafa getað komið
því við. Þeir hafa ekki hikað
við að beita ofsóknum og hverj-
um brögðum, sem þeir hafa
haldið að kæmu að notum, til
þess að koma sínu máli fram;
enda hafa þeir jafnan í viður-
eigninni við mótstöðumenn sína
fylgt þeirri illræmdu reglu, að
tilgangurinn helgi meðalið.
Kristmunkareglan hefir hvað
eftir annað verið leyst upp í
ýmsum löndum, og svo óvinsæl
varð hún um tíma að páfinn
sjálfur skipaði að leggja hana
niður fyrir fult og alt. En árið
1814 var hún endurreist af Píusi
páfa sjöunda.
Nú nýlega hefir stjórnin á
Spáni gert regluna landræka og
allar eigur hennar upptækar.
Spánn hefir til skamms tíma
verið kaþólskasta land í heimi,
og meðan konungsvaldið var
þar við lýði, hefði enginn dirfst
að hrófla við stofnunum kaþól-
sku kirkjunnar þar í landi. En
það er alt breytt nú, síðan
Spánn varð lýðveldi. Eflaust
hefir stjórnin óttast áhrif krist-
munkanna í stjórnmálum, og
þess vegna tekið til þessara
úrræða. Spánverjar þekkja þá
líka allra manna bezt og vita,
hvers af þeim má vænta.
Ekki verður annað sagt en að
veldi hinnar kaþólsku kirkju sé
nú nokkuð tekið að hnigna, er
lönd eins og Mexíkó og Spánn
beinh'nis gera uppreisn á móti
henni með stjórnirnar í boddi
fylkinga.
“Green Pastures.”
Svo nefnist leikrit, sem vak-
ið hefir feikilega mikla eftir-
tekt í Bandaríkjunum. Höfund-
ur þess heitir Marc Connelly.
Hefir það verið sýnt á leiksviði
og lesið meira en títt er um
þess konar rit. ,
Efni leikritsins er biblfan,
eins og hún er skilin af óment-
uðum svertingjum í Suðurríkj-
unum. Byrjar það í himnaríki,
áður en jörðin er sköpuð, og
heldur svo áfram niður aldirn-
ar, samkvæmt sögu Gyðinga,
og endar með krossfestingu
Jesú frá Nazaret. Adam, Nói,
Móses, Jósúa og margir fleiri
af mönnum gamlatestamentis-
ins koma fram á sjónarsviðið,
og enda Jahve sjálfur. Englar,
patríarkar og spámenn eru allir
sýndir í gerfi nútíma svert-
ingja; þeir hugsa og tala eins
og svertingjar; og guð er eins
og há-rétttrúaður svertingja-
T fullan aldarfjórðung hafa Dodd’s
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla,
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á 50e askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frá
Dodds Medicine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
prestur úr Baptista flokki.
Svertingjamir trúa öllum »ög-
um gamlatestamentisins bók-
staflega; sköpunarsögunni, flóð-
sögunni og svo áfram alla leið
niður að sögunni um Jónas spá-
mann og hvalinn og miklu
lengra. Leikritið alt er hlægi-
lega barnalegt og kjánalegt í
augum þeirra, sem ekki hafa
sömu trú og svertingjarnir. Það
er gersneytt allri lotningu, og
eins og til þess samið að gera
trúarskoðanir þessara einfeldn-
inga hlægilegar í augum ment-
aðra fólks.
En, eins og Horace J. Bridges,
einn af leiðtogum “Elthical Cul-
ture” félagsins í Bandaríkjunum
bendir á í langri ritgerð, sem
hann hefir ritað um leikritið í
“The Standard”, mánaðarrit
félagsins, þá eiga ekki svertingj-
arnir einir hér hlut að máli,
heldur hvítir menn líka. Svert-
ingjarnir lærðu sinn kristindóm
af hvítum mönnum, öll þeirra
barnalega bókstafstrú er til
þeirra komin frá rétttrúnaðar
kirkjudeildum, sem þóttust vera
að kenna þeim helög sannindi.
Svertingjarnir eru yfir höfuð
einfaldir og barnalegir í skoð-
unum og fram úr hófi trúgjarn-
ir. Þeir hafa ekki neina hug-
mynd að nokkuð sé athugavert
við munnmælasögur gamla-
testamentisins, þær eru allar
sannar og áreiðanlegar í aug-
um þeirra, jafnt þær, sem segja
frá ómögulegum hlutum, eins
og t. d. dýrasafninu í örkinni
hans Nóa, sem hinar, er vel geta
haft við sögulega viðburði að
styðjast; þeir gera engan veru-
legan greinarmun á lýsingum á
lífi patríarkanna og beztu sið-
feröis-prédikunum spámann-
anna. Það er alt innblásið
guðsorð í augum þeirra. En
þetta sama gera margar þús-
undir hvítra manna, sem þykj-
ast langt ip>p yfir svertingja
hafnir, enn í dag. Það má þó
segja svertingjunum yfirleitt til
málsbóta, að þessi trú er við
þeirra hæfi, þeir eru ekki þrosk-
aðri en það, að þeir skilja naum
ast nokkuð annað; og sízt er
fyrir það að synja, að trú þeirra
geri þeim nokkurt gagn. En
aftur á móti er það mest ó-
skynsamleg fastheldni hvítra
manna, sem lætur þá halda fast
við allskonar úreltar hugmynd-
ir, þótt allur fjöldi manna leggi
í raun og veru ekkert upp úr
þeim.
Annað, sem dr. Bridges bendir
á, er það, að listamenn allra
þjóða hafa málað menn og kon-
ur biblíunnar rétt eins og þeir
hefðu verið að mála samtíðar-
fólk sitt — hafa yfirleitt ekki
haft neinn réttan sögulegan
skilning. Segist hann t. .d í
Noregi hafa rekist á mynd af
Kristi á krossinum og ræn-
ingjunum tveimur; og voru ræn
ingjarnir klæddir í síða, svarta
frakka og «ieð harða hatta á
höfðinu. Á svona fáránleg
tímaskekkju — missmíði starir
fólk með undrun og aðdáun.
Og hvaða furða er það þá, þó að
svertingjar geti ekki hugsað sér
lífið á Gyðingalandi fyrir þrjú