Heimskringla - 02.03.1932, Qupperneq 4

4. STÐA
HEIMSKRIN'~LA
WINNIPEG 2. MARZ 1932.
petmskringla
(StofnuO 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537 _____
Verð blaösins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla” is published by
and prínted by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 2. MARZ 1932.
ÞJÓÐRÆKNISÞINGIÐ
Um það ber flestum saman, að ekk-
ert ársþing Þjóðræknisfélagsins hafi jafn
vel sótt verið og það, er haldið var síð-
ast liðna viku. Öll kvðldin mátti heita
húsfyllir. Kvöldskemtanirnar fyrsta og
síðasta daginn sóttu um 500 manns. Og
á daginn, meðan fundir fóru fram, voru
bekkir oft þéttskipaðir áheyrendum. Virð-
ist af þessu öllu mega dæma hver ítök
þjóðræknissamtökin eiga í hugum íslend-
inga.
Ætlun vor er ekki sú, að skrifa hér
langa lýsingu af ársþinginu. Svo vel
stendur á, að fundargerningur þess er nú
þegar skrifaður, og kemur fyrsti kafli
hans í þessu blaði. Er fyrir þessu séð,
með það fyrir augum að koma í veg fyrir,
að eins lengi þurfi að bíða eftir fréttum
þingsins og oft áður. Vitum vér, að fátt
muni fréttnæmara þykja en það, sem á
þessu ársþingi fer fram.
Til bráðabirgða má þó geta tveggja eða
þriggja mála, sem veigamest mætti kalla.
Hið fyrsta þeirra var um það, á hvern
hátt ákjósanlegast væri að Canada mint-
ist hátíðarinnar á íslandi . Eins og kunn-
ugt er, drógust framkvæmdir þess máls
úr hömlu fyrir þáverandi stjórn Canada.
Komst Heimfaramefnd Þjóðræknisfélags-
ins að þeirri niðurstöðu, að stofnun
námssjóðs, !af hálfu Canada-stjómar,
væri mjög viðeigandi minning. Og með
því að íslendingar yfirleitt virðast hug-
myndinni mjög hlyntir, hefir Þjóðræknis-
félagið unnið að framkvæmdum þes3
máls. Hefir það skrifað sambandsstjórn-
inni bréf, með öllum þeim skýringum,
sem málinu mega að haldi koma, og
farið fram á stofnun sjóðs er nemur
$25,000. Eru ekki svör komin frá sam-
bandsstjórainni, en mjög líklegt er, að
Canada taki þessari bendingu vel. Væri
ekki fram úr máli þessu á annan hátt
betur ráðið.
Annað sem góðar fréttir mega heita
er það, að íþróttafélagið “Fálkinn”, hef-
ir nú gerst ein deild í Þjóðræknisfélag-
inu. Eru um 140 manns, alt ungir
. sveinar og meyjar í íþróttafélaginu.
Hafði fulltrúi “Fálkanna” á þinginu orð
á því, að sér virtist íslenzkum félögum
hér talsvert borgnara, með því, að til-
heyra Þjóðræknisfélaginu. Var að því
gerður hinn bezti rómur. Ættu fleiri
íslenzk félög að fara að dæmi “Fálk-
anna’, því á því leikur enginn vafi, að
eitt sambandsfélag, sem Þjóðræknisfélag-
ið, væri hinum smærri félögum hagur
og heill.
Þá var og mikið rætt um bókasafns-
málið. Er von nokkra bóka að heiman
bráðlega, og með þeirri viðbót þykir ekki
frágangssök, að byrja að lána bækur út
til lesturs, sem í hverju öðru lestrar-
félagi. Var stjórnamefndinni falið að
eiga um það við þjóðræknisdeildina
“Frón” í Winnipeg, hvort hún vildi ekki
taka þetta starf að sér. Enda þótt sam-
fara því sé nokkur kostnaður, er mjög
líklegt, að deildin “Frón” verði við því.
Af skemtunum þingsins er og margt
að segja. Fyrsta kvöldið hélt Walter J.
Líndal, K. C., fyrirlestur. Var efni hans
um heimskreppuna. Leit fyrirlesarinn svo
á sem kreppa sú, er nú sverfur að, sé
nokkurskonar bylting, bylting, er upp af
muni spretta hagkvæmara fyrirkomulag
en það, er heimurinn eigi nú við að búa.
Efni fyrirlestursins var mjög tímabært.
Og höf. brá upp mörgu fróðlegu í sam-
bandi við það. Væri óskandi að erindi
það birtist á prenti, en því miður mun
hann ekki hafa haft það uppskrifað nema
að litlu leyti. •
Af öðrum skemtunum þetta kvöld má
geta þessara: Nokkrir ungir, fráir svein-
ar úr Íþróttafélaginu “Fálkinn”, sýndu
fimleika. Þá fór og fram samkepni í
framsögn, og tóku sex börn þátt í henni.
Þau héltu: Gerald Stephenson, Sigríður
Gísladóttir, Guðrún Bjering, Gladys Gil-
lies, Þrúða Backman og Hallgrímur Pét-
ursson. Mæltu þau öll snjalt Qg áheyri-
lega. Verðlaunin (gullmedalía frá Þjóð-
ræknisfélaginu) hlaut Þrúða Backman.
Mrs. Sigurrós Anderson lék á Piano. —
Karlakór íslendinga söng þar og við raust
og þótti takast vel. Ragnar A. Stefánsson
las upp sögu.
Annað kvöldið var íslendingamót deild-
arinnar “Frón”. Má ýkjalaust um þessa
samkomu segja, að hún væri, sem mót
“Fróns” áður, ein sú fjöibreyttasta og til-
komumesta skemtun, sem íslendingar
eiga hér Völ á. Aðalræðuna þetta kvöld
hélt dr. Björn B. Jónsson. Var hún um
vissar hliðar og horfur á þjóðræknis-
starfi Vestur-lslendinga og veigamikil að
efni. Að máli hans var gerður hinn bezti
rómur. Birtist sú ræða eflaust í blöðun-
um, þar sem hún var skrifuð. Ætti einn-
ig svo að vera.
Aðra ræðu flutti dr. Sig. Júl. Jóhannes-
son. Kvað hann þarfasta þjóðræknisstarf-
íð á þessum neyðartímum vera það, að
líta eftir efnalegri afkomu íslendinga.
Þeim liði misjafnt sem öðrum. Benti hann
á dæmi úr sögu íslands, er vott bar um
að þeir skiftu bróðurlega með sér viður-
væri, er hart var í ári. Hið sama ættu
Vestur-íslendingar að gera. Ræða hans
var stutt en vissulega laggóð.
Einar P. Jónsson flutti ágætt kvæði,
ort af honum sjálfum. Er það birt á
öðrum stað í þessu blaði.
Lúðvík Kristjánsson las upp skop-
kvæði, er hann hafði ort, og höfðu á-
heyrendur ómengaða skemtun af því.
Þá voru og einsöngvar þeirra Mrs. K.
Jóhannesson og Mr. Paul Bardal til ó-
endanlega mikillar skemtunar. Og hið
sama er að segja um hljóðfæraspil Mrs.
H. Helgason, Ragnars H. Ragnar og P.
Pálmasonar. Alt þetta hljómlistarfólk er
svo þekt vor á meðal, að óþarfi er á að
minnast skemtanir þær, er það býður á-
heyrendum, með söng sínum og hljóm-
leikum.
Að lokinni þessari ágætu skemtiskrá
byrjaði dansinn. Og á sama tíma settust
menn að bæði miklum og góðum veit-
ingum í neðri sal hússins. Eiga forstöðu-
konurnar Miss E. Hall, Mrs. Ragnh. Da-
víðsson, Mrs. Sesselja Gottskálksson
miklar þakkir fyrir þær skilið frá deild-
inni “Frón’’, og þeir aðrir, er aðstoð
veittu þeim. Veitingarnar má segja að
þær gæfu mótinu, og meira til. Þá bera
og þeim, er á skemtiskránni voru, einn-
ig miklar þakkir fyrir aðstoð sína, er öll
var veitt endurgjaidslaust. Þetta er eina
tekjusamkoma “Fróns” á árinu. Hverjum
eyri af því fé, er hefst inn, er varið til
að kenna börnum að lesa íslenzku. Til
styrktar því starfi hefir því fólk þetta
iagt drjúgan skerf. Er gott til þess að
vita, hve margir þeir eru, sem af fúsum
vilja leggja því liðveizlu sína. Það gerðu
og þeir einnig ,er mótið sóttu, að sínu
leyti.
Þriðja kvöldið flutti séra Ragnar E.
Kvaran fyrirlestur. Var það geysi-fróð-
legt erindi og vel samið, og flutt af
þeirri snild, er örfáum lætur. Ekki verð-
ur hér reynt til að segja frá efni fyrir-
lestursins. Aðeins skal þess getið, að í
honum var gerð góð grein fyrir því, í
hverju aðaláhrif sögunnar væru fólgin,
og skilningur helztu söguhöfunda heims-
ins rakinn í því efni. Var bent á áhrif
ariska mannfiokksins, er dreifðist um
alla Evrópu, suður til Afghanistan og
austur til Indlands frá Kákasuslöndunum
(að líkindum), og í hverju þessi áhrif
komu fram síðar hjá ættkvíslunum á
hinum ólíku stöðum, er þær tóku sér
bólfestu á. Til þessa ættstofns taidi höf.
sögufróða menn þykjast geta rakið allar
helztu framfarir mannkynsins, eða til á-
hrifa hans, á suðlægari þjóðir, eigi síð-
ur en hinar norðlægu. En nú væri svo
komið, að vald og áhrif þessa kynstofns
væru að dvína. Aðrir œttstofnar breidd-
ust nú meira út en hann. Hvaða afleið-
ingar það hefði, væri þó enn ekki hægt
að gera sér grein fyrir.
Hvað er saga? Hverjar eru þær bylgj-

/
ur, er varanlegast mót setja á lundemið
og stefnur þjóðlífsins? Er það ætterni,
lands- eða loftslag eða athafnir einhverj-
ar, svo sem viðskiftalífið eða annað því-
umlíkt? Um þessar spurningar fór fyr-
irlesarinn mörgum orðum. Væri óhugs-
andi að minnast hér á svör hans við
þeim, en vonandi verður þessi ágæti fyr-
irlestur birtur.
Annað, sem til skemtana var þetta
kvöld, var sem hér segir: Ungar stúlkur
úr Iþróttafélaginu “Fáikinn” sýndu fim-
leika, ungfrú Pearl Pálmason lék á fiðlu,
ungfrú Lily Bergson lék á píanó, ungfrú
Lóa Davíðsson söng einsöng, og Lúðvík
Kristjánsson las upp kvæði.
* * ¥
í stjórnarnefnd Þjóðræknisfélagsins
voru þessir kosnir: Forseti, Jón J. Bíldfell
(endurkosinn); varaforseti, séra Ragn-
ar E. Kvaran (endurk.); ritari, dr. Rögn-
Valdur Pétursson (endurk.); vararitari,
séra Benjamín Kristjánsson; gjaldkeri,
Árni Eggertsson (endurk.) ; varagjaidkeri
Ásiúundur P. Jóhannsson; fjármálaritari
Ó. S. Thorgeirsson (endurk.); varafjár-
málaritari, G. A. Dalman, skjalavörður
Guðjón Friðriksson. Endurskoðunarmað-
ur reikninga, W. J. Jóhannsson (í stað-
B. Finnssonar, er verið hafði endurskoð-
unarmaður í tvö ár).
í þinglokin var lát séra Kjartans Helga
sonar minst með nokkrum orðum af dr.
Rögnv. Péturssyni. Kvað hann Vestur-
íslendinga, sem alla íslenzku þjóðina, við
lát hans eiga á bak að sjá einum hinum
hugljúfasta vini og bezta manni. Var
samþykt að þingið skrifaði eftirlifandi
ástvinum hans bréf sem samhygðarvott
sinn í sorg þeirra.
Eftir fleim munum vér nú ekki í svip,
er hér gerist þörf frá að segja, af árs-
þinginu. Verður enda ítarlegar frá öllu
skýrt, er þar gerðist, í fundargerningun-
um.
Þingið var mjög friðsamt. Ágreinings-
atriðin voru rædd kalalaust með öllu. —
Áhugi almennings virtist með bezta móti
fyrir málefnum Þjóðræknisfélagsins. Og
marga af hinum eldri íslendingum heyrð-
um vér segja, að betri skemtunar hefðu
þeir ekki lengi notið, en þeirrar, að sitja
bæði starfsfundi þingsins og heyra þau
mál rædd, er hverjum sönnum íslendingi
væru hugðnæm í mesta máta, og hins að
sækja skemtisamkomuraar kvöld eftir
kvöld. Kváðust margir þeirra geyma
bjartar endurminningar um það alt sam-
an.
SÁ HVERT STEFNDI.
Maður er nefndur E. C. Drury. Hann á
heima í Ontariofylki, og var þar, sakir
alþýðuhylli sinnar, eitt sinn kosinn for-
sætisráðherra. Hann var og blíðmáll og
gjöfull. Eftir að hann varð stjómarfor-
maöur, neitaði hann að þiggja alt það
kaup, sem honum bar, en það voru $12,-
000 á ári. Sætti hann sig við $9,000, en
afganginn gaf hann fylkinu.
Hróður hans barst víða fyrir þetta. í
augum alþýðunnar hafði aldrei slíkur
öðlingur sem hann á valdastóli setið. En
svo kom nú að því, að hann fór frá völd-
um, eins og alilr verða að gera fyr eða
síðar.
Nýlega datt honum í hug, að í raun
og veru skuldaði Ontariofyiki sér ennþá
nokkuð af launum sfnum. Sýndu reikn-
ingar fyikisins að þetta var hverju orði
sannara. Hon. E. C. Drury, átti laglega
summu ógreidda sér á bókunum, því hon-
um var fært til innleggs alt kaupið. Kall-
aði hann þá eftir þessum afgangi, en bað
þess um leið að það væri ekki í hámæii
haft.
Launaköku sína hefir hann því nú
alla fengið og etið, einnig þann bitann
er hann áður ánefndi fylkinu. En það er
þó að virða, að hann sá hvert stefndi, ef
þetta yrði lýðum ljóst.
SASK-ALB-OBA.
Hvað ætti hið nýja fylki að heita, sem
skapa átti úr beinagrindum þriggja vest-
urfylkjanna einu sinni, en sem nú mun
þó vera horfið frá? Um það heyrðum
vér ekkert hér vestra, er málið mátti
heita á dagskrá. En gárungi einn skrifar
grein um það í blaðið Montreal Standard
nýlega, og kveðst mikið hafa um málið
hugsað. Leggur hann til, að ef af sam-
einingu yrði, væri nýja fylkinu gefið
nafnið “Sask-alb-oba”. Kveður hann
fylkið verða að bera hluta af
eldri nöfnum ailra fylkjanna
til tryggingar góðri sambúð, en
þetta sé eina orðið, sem hon-
um geti hugkvæmst að smíða
úr þeim.
TRÚIN Á SAMFÉLAGIÐ.
Frh.
VIII.
Það getur verið miklum erf-
iðleikum bundið að halda ann-
að þeirra tveggja boðorða, er
fyr voru nefnd: að láta hags-
muni samfélags víkja fyrir hags
munum annars stærra, sem það
er hluti af. Yfirleitt verður auð-
veldast að fóma sér fyrir það
sem næst er. Það er algengt,
að menn leggi mikið í sölurnar
fyrir fjölskyldu sína. Verka-
menn gefa oft fögur dæmi til
eftirbreytni um fórnarlund gagn
vart samtökum sínum og stétt.
Að vinna ósíngjörn verk í þágu
föðurlandsins er undireins erf-
iðara. Jafnvel þjóðhöfðingjar,
sem ætla mætti að hefðu fulla
hvöt til að líta á hag þjóðfé-
lagsins fyrst og fremst, lá*ta
hagsmuni þess oft sitja á hak-
anum fyrir sínum eigin hags-
munum og ættar sinnar. En
allra erfiðast verður það, að
láta eigi aðeins eigin hagsmuni
heldur líka hagsmuni sinnar
þjóðar víkja fyrir hagsmunum
hinnar stærri heildar — mann-
kynsins alls. En þetta volduga
úrlausnarefni bíður nú mann-
anna og hrópar á alla byggj-
andi starfskrafta; þessa þyngstu
allra þrauta fá næstu áratugir
og aldir að leysa.
Öld hinnar alþjóðlegu sam-
vinnu stendur fyrir dyrum. —
Heimurinn er þegar orðinn fjár-
hagsleg eining. Alþjóðleg sam-
I vinna er þegar hafin á mörg-
um sviðum. Heimsstyrjöldin og
atburðir þeir er síðar gerðust,
hafa rutt braut skilningnum á
því, að allir séu öllum háðir.
Jafnvel í stjórnmálum em þjóð-
irnar farnar að vinna saman,
og skilningurinn almennur orð-
inn á nauðsyn slíkrar samvinnu.
En sennilega tekur það all-
langan tíma, þangað til þjóðirn-
ar fara að gjalda jákvæði í
verki þeirri sannreynd, að þær
verði af frjálsum vilja að fórna
sérhagsmunum sínum fyrir vel-
ferð mannkynsins í heild. Eins
og hin fyrstu samfélög gátu
því aðeins orðið til, að sá sterk
asti legði á sig bönd. svo að hin-
um vanmáttuga mætti unnast
hlutdeild í gæðum lífsins, eins
verður hin voldugasta þjóð að
slá af sérkröfum sínum til hags
bóta fyrir heildina, ef mann-
kynið á ekki að berast á bana-
spjót um alla eilífð.
Vitanlega yrði þetta hagur
hverri þjóð, er til lengdar léti.
Alþjóða-samvinna mundi auka
verðgildi hverskyns framleiðslu.
andlegrar sem efnislegrar, meir
en nokkurn grunar, og öllum
gæti liðið vel. En jafnvel þótt
ein þjóð liði skaða við slíka
allsherjar samvinnu, hvort held-
ur væri um stundar sakir eða
um langt skeið, yrði hún að
sætta sig við það. Jafnvel í því
ímyndaða falli, að hún ynni
heildinni meira gagn með því,
að hverfa af sjónarsviðinu en
að halda áfram að vera til,
bæri henni skylda til, sam-
kvæmt boðorðinu, að hverfa
úr sögunni.
Jafnhliða samvinnunni mundi
verða háð friðsamleg kepni um
að ná sem beztum árangri. —
Hver einstök þjóð legði sig
fram á því sviði, er hún hefði
sérstök skilyrði fyrir. Það mundi
verða einskonar alheims verka-
skifting, bygð á náttúruskil-
yrðum hvers lands og skapgerð
þjóðanna. Hið ótrygga ástand,
sem heimurinn býr við í dag,
knýr hverja þjóð til að fást við
alt mögulegt, svo að hún standi
ekki ráðþrota, ef ófrið ber að
höndum. Samþjóðleg skipulagn
ing og verkaskifting myndi fá
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd’a
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla,
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frái
Dodds Medicine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
hverjum sitt sérstaka hiutverk
að vinna.
Svo kann að virðast, sem
þróunin stefni ekki að samein-
ingu ríkja, heldur sundurgrein-
ingu. Fjölmörg dæmi hafa ver-
ið færð því til sönnunar. Á
rústum hins forna Rómaveldis
risu síðar upp mörg ríki. Á
síðustu tímum hafa Rússland
og Austurríki safnast í marga
hluta. Kína er að klofna sund-
ur í fleiri smærri ríki, eftir öll-
um líkum að dæma. Brezka
heimsveldið liðast seinnilega í
sundur í mörg sjálfstæð ríki £
náinni framtíð. Vér getum sagt,
að á öidinni sem leið, og það,
sem af er þessari, hafi þjóðleg
sérhyggja verið uppi á teningn-
um. Mannréttinda yfujlýsingin
franska, er sló fastri þeirri
grundvallarreglu, að þjóðin væri
óskiftanleg heild og óháð öðr-
um, hefir verið áhrifarík á síð-
ari tíma. Flestar styrjaldir f
Evrópu síðan á dögum frönsku
byltingarinnar, hafa verið háð-
ar um sjálfstæði þjóða. Það var
sjálfstæðisbarátta smáþjóðar,
sem hratt af stað heimsstyrjöld-
inni. Wilson hafði, fyrstur leið-
andi stjórnmálamanna, þjóðera-
isréttinn að stefnumiði og sund-
urliðun Evrópu við friðinn í
Versölum varð árangurinn af
starfi hans.
Vér megum þó ekki láta þetta
villa oss sýn. Það, sem þessi
þróun sýnir oss, er einungis
þetta: að ríki, sem eru grund-
völluð á hernámi og haldið sam-
an af járngreipum kúgunar-
valda, fá ekki staðist til lengd-
ar. Það sem var sameinað með
ofbeldi, gliðnar í sundur fyr eða
síðar. En draumur þeirra Alex*
anders, Cæsars og Napoleons
ærtist aldrei með þeim hætti er
þeir hugðu. Heldur ekki draum-
ur páfakirkjunnar um heimsyf-
irráð gat orðið að veruleika.
En þessar staðreyndir geta
ekki lokað augum vorum fyrir
því ,að þróunin stefnir að heims
sameiningu í nýrri mynd —
samtökum og samstarfi af
frjálsum v|lja. Margs konar
samvinnubönd tengja þjóðirnar
saman nú þegar — í vísindum,
trúmálum, fjármálum, stjóra-
málum, að ógleymdum alheims-
samtökum verkamanna. Samn-
ingar og bandalög milli ríkja,
opinber og leynileg, verða æ
tíðari. Ófriður, þar sem aðeins
tvær þjóðir eigast við, er vart
hugsanlegur nú á tímum. Sú
örhraða þróun samgöngumál-
anna, sem ár frá ári gerir hvers
konar viðskifti greiðari en áður,
eykur mjög kynni þjóðanna.
Það verður með hverju árinu
algengara að stjórnarherrarair
hittist og talist við; minna og
minna veltur á leynimakki og
refakrókum erindrekanna. Þeg-
ar rafbylgjuraar bera rödd
mannsins umhverfis hnöttinn
á svipstundu, þegar hægt er að
fljúga yfir Atlantshaf á nokkr-
um tímum, fara augu þjóðanna
að opnast fyrir vitfirringu tor-
trygninnar, öfundarinnar, fjand-
skaparins og herbúnaðarins
hverrar gegn annari.
Stofnun Alþjóðabandalagsins