Heimskringla - 30.03.1932, Blaðsíða 4
4. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
pciniakringla
fStofnuð 188«)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: 86 537______
VerS blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrlríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
“Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 30. MARZ 1932
UM BJÖRGUN ISLENZKRA BÓKA.
Það virðist, sem ýmsum sé það nokk-
urt áhyggjuefni, hvað verða muni um ís-
lenzkar bækur vestan hafs, er tímar h'ða
og lslendingar “fyrir finnast’’ hér ekki.
Og fyrir flestum, er um málið hafa rit-
að, virðist vaka, að ekki sé nema um
eina björgunarvon að ræða, þá að senda
bækurnar heim. Og því fyr sem viðbún-
aður í þá átt sé hafinn, því betra sé það.
Það getur vel verið, að eitthvað megi
benda á því máli til sönnunnar, að þessi
sé nú kosturinn vænstur. Eigi að síður
virðist fullsnemt, að gera ráð fyrir því,
að svo sé nú komið, að íslenzkt mál sé
hér að leggjast niður með öllu, eða verði
horfið, jafnvel undireins að núlifandi eldri
Islendingum íátnum, eins og ýmsir halda
fram. Að minsta kosti getum vér ekki
felt oss við þá hugsun, að tími sé enn-
þá til þess kominn, að fara að huga aö
vallarklárunni) uppi á smiðjubita, og
festa hana á skafti, til þess að geta taf-
arlaust eftir fráfall eldri manna, byrjað
að krafsa í kofarústum þe'irrá eftir ís-
lenzkum bókum, til þess að senda þær
heim. Þessir menn eiga þó einhverja af-
komendur hér, sem ef til vill væri ekki
móti von, að einhver not vildu eða gætu
haft af bókunum enn.
Og hvaða not eða þörf hefir ísiand
bókanna?- Það er oft talað um ísland
sem fátækt land. Hvort sem nokkur sann
leikur er í því eða ekki, er hitt víst, að
það er ekki snautt að bókum. Það á svo
mikið af þeim, að það hefir ekki líkt því
markað fyrir þær. Og væri það því ekki
að gefa bakarabarni brauð, að senda því
gamlar eða notaðar íslenzkar bækur héð-
an að vestan? Einstökumenn hafa nú
þegar gefið eða arfleitt ísland að skrudd-
um sínum. En ræður ekki tilfinning
manna meiru um það, en hitt, að þeir
geri sér hugmynd um að ísland hafi bók-
anna þörf? Eitt eða tvö félög hér vestra
er bókasöfn eiga, buðu nýlega Lands-
bókasafni íslands bækur sínar. Svar for-
manns Landsbókasafnsins, er oss sagt,
að verið hafi á þá leið, að draga at-
hygli að því, að bókanna hefði ísland
ekki þörf. Mátti það og fyrirfram vita,
ef málið hefði verið nokkuð athugað.
Þegar að þeim tíma kemur, að á ís-
lenzkum heimilum er hér engin not bók-
anna, er eigi að síður viturlegt, að safna
þeim á einn stað. Og þann stað teljum
vér sjálfvaiinn. Það er hjá Þjóðræknis-
félagi Vestur-íslendinga. Þar er nú þeg-
ar að nokkru leyti orðin miðstöð ýmsra
íslenzkra mála hér vestra. Og þar verður
bækistöð þess í framtíðinni, er í þjóð-
ræknisáttina verður starfað. Eitt af því
verður að sjá fyrir því, að hér sé íslenzk-
um bókasöfnum haldið við, eins lengi og
nokkur hefir not af lestri íslenzkunnar
í bæjum eða bygðarlögum íslendinga.
Islenzkar bækur eru því hvergi betur
komnar en hjá því, er svo er komið, að
einstöku heimili hafa þeirra ekki not. En
vonandi verður þess yfirleitt langt að
bíða enn, þó einstökum undantekningum
megi nú þegar gera ráð fyrir.
En svo er og annað. Það hefir lengi
verið talað um þörfina á því, að koma
upp íslenzku bókasafni við háskóla Mani-
tobafylkis. Hefir einnig verið minst á
að Islendingur yrði fenginn til þess, að
annast safnið, rita skrá yfir bækur þess
og skýra frá efni þeirra, á ensku auð-
vitað, svo þeim, sem fræðast vildu um
það nánar, gæfist kostur á því undir
leiðsögn safnsvarðar. Ekkert væri á
móti því að þetta verk væri byrjað, með-
an að íslenzkan lifir sem víðast á vör-
um manna. Og svo mikinn áhuga hefir
Þjóðræknisfélagið fyrir þessu máli, að
ekkert er í veginum,. að á því sé byrj-
að, nema fjárskortur. En væri nú ekki
stórt skarð höggvið í kostnaðinn, sem
þessu er samfara, ef bókum væri nú til
þess safnað, að mynda þetta háskóla-
bókasafn? Þarfara verk en það væri ekki
hægt með þeim að vinna. Það gæti orðið
til þess að leggja varanlegan grundvöll
að því, að þeir, sem ísienzku vildu ein-
hver not hafa í framtíðinni, ættu þess
greiðan kost. Og mætti ekki búast við,
að sjálfum afkomendum íslendinga hér
yrði það lengi hugleikið?
I raun og veru ættu íslendingar ekki
að þurfa að leggja annað en bækurnar
til þessarar starfsemi. Manitobafylki ætti
að sjá um annan kostnað. Það yki
mentahróður þess, að stofna þetta em-
bætti við háskólann, og yrði fylkinu
jafnframt á annan hátt til nytsemdar,
með aukinni þekkingu, sem því væri
samfara.
Það teldum vér drjúgum skynsamlegra
og hagfeldara, að íslendingar gæfu bæk-
ur sínar í þessum tiigangi, sem í grein
þessari hefir verið minst á> vestur-ís-
lenzkri stofnun, sem Þjóðræknisfélaginu,
en að senda þær heim. Með því gætu
bækurnar orðið steinn í byggingu til
viðhalds íslenzku vestra> um óákveðinn
tíma, í vissum skilningi, þar sem ekk-
ert væri unnið, engri þörf fullnægt, með
því að senda þær heim.
BANKAKRAFAN.
“Bréfin sem Mr. Bracken og fulltrúum
bankanna fórust á milli í sambandi við
Sparisjóðsbankann sæla, eru sláandi
dæmi af því, hvað bankamir halda að
þeir megi leyfa sér. Mr. Bracken voru
sagðir skilmdarnir, sem bankarair settu,
.ef þeir ættu að koma Sparisjóðsbankan-
um til aðstoðar. Meðal annars var fram
á það farið í þessum skilmálum- að for-
sætisráðherra kallðai þing saman innan
fjórtán daga, og lögin um rekstur Spari-
sjóðsbankans, væru numin úr gildi.
Það er nú alveg sitt hvað fyrir banka.
að gera fjármála-samninga við stjórnir,
og hitt, að krefjast þess að forsætisráð-
herra, eins af fylkjum landsins, kalli þing
saman til þess að staðfesta lög, er bank-
arnir einir hafa samið. Það er nú þegar
talsverð óánægja, út og austur um alt
þetta land, út af því, hvað einvaldir
bankarnir séu orðnir. Framkoma þeirra
í Sparisjóðsbankamálinu, eins og hún
birtist í bréfum þeirra, til forsætisráð-
herra, og þingnefndin sem skipuð var til
að rannsaka málið> hefir nú kurihug gert,
verður ekki til þess, að mýkja eða draga
úr þeirri óánægju almennings.
“Bankavaldið” eins og það sýndi sig
þarna gagnvart einni af fylkisstjórrium
þessa lands, er efni, sem umhugsunar-
vert er. Bankar í Canada eru stoltir af
fyrirkomulagi sínu og því hve traust og
óveilt það sé. Af þessu mega þeir stæra
sig, því ástæða er til, og ber ekkert ljós-
ari vott um það, en viðskiftin, sem íbúar
landsins gera við þá, og þeir njóta í ó-
skiftum mæli. En þegar þeir skoða það
orðið í verkahring sínum, að segja stjórn
um í Canada fyrir verkum í löggjafar-
málum, þá sýnir vald þeirra og styrkur
sig í nýju og eftirtektarverðu ljósi.
Það er óskiljanlegt, að bankarnir hafi
gert sér í hug> að þetta hefði engin á-
hrif á skoðanir manna út í frá, ef opio-
bert yrði. Og við því máttu þeir fylli-
lega búast. En svo er að sjá, sem þeir
álíti, að slíkt þyrftu þeir ekki að taka
til greina. Sannleikurinn mun þó reyn-
ast sá, að þetta verður til þess, meira en
nokkuð annað, að opna augu almennings
fyrir þörfinni á endurskoðun bankalög-
gjafar landsins, Bréf bankanna vekja
það mál upp í huga hvers manns, er
efni þessu hefir hinn minsta gaum gef-
ið.”
(Þýtt úr Free Press). -
FRÁ SAMBANDSÞINGINU.
Ætla mætti, að menn væru öllu fúsari
til samvinnu á þessum krepputimum, en
endrar nær, stjórnmálamennimir eigi
síður en aðrir. Á þessu bólar þó að minsta
kosti ekki mikið í sambandsþinginu. —
Um tillögu um það- að framlengja i tvo
mánuði, frá 1. marz til 1. maí, heimild
sambandsstjórnarinnar, að leggja fram
fé, ef bráða nauðsyn bæri til, vegna á-
standsins, hefir nú verið rædd þar af
svo miklu kappi í rúmar fimm vikur, að
furðu gegnir. Og í vikunni fyrir páska
WINNIPEG 30. MARZ 1932
er skríða átti til skarar um tillöguna,
gripu stjóraarandstæðingar til þeirra
ráða, að halda uppi óslitnum umræðum,
svo að stjórain varð að. binda enda á
málið með því að banna umræður um
það. En þá þykir mælir þingmanna
vanalega hafa verið barmafyltur. er
banna verður málfrelsi.
Þessi sama tillaga var samþykt á þingi
síðastliðið ár. Og ekkert hefir verið und-
an því kvartað, að sambandsstjómin hafi
misbrúkað vald sitt á liðnu ári, með
heimild þessari, eða að hún hafi greitt
létta fjárbyrðinni af emærri
fylkjum landsins, sem nú eiga
nóg með, að kljúfa reksturs-
kostnað sinn. Ontariofylki og
Quebecfylki hafa sína fylkis-
lögreglu af því að þau eru ofur
lítið betur stödd til að bera
kostnað hennar- en hin smærri
fylkin.
Hitt hávaða-málið er út af
frumvarpi um breytingu á
hegnípgarlöggjöfi^ni viðvikj-
andi uppreistramönnum, er J.
“ r----—s------- **” ----- ---— o -----
út fé að óþörfu úr landssjóði. Hvaða ó- S. Woodsworth ætlaði að leggja
skapa hætta gat af því stafað að fram-
lengja hana til 1. maí, eins og stjórnin
fór fram á, dylst víst flestum nema and-
stæðingum stjóraarinnar. En ástæða
stjórnarinnar fyrir að biðja um þessa
framlengingu, var sú, að skeð gæti að
greiða þyrfti út fé fyrir útsæði handa
bændum, fyrir 1. maí. En þá hefir sam-
bandsstjórnin boðið öllum forsætisráð-
herrum fylkjanna á fund til þess, að
koma sér saman um fyrirkomulag á veit-
ingum til stjTktar atvinnulausum mönn-
ym, eða öðrum bágstöddum á næsta
ári.
Það sem stjórnarandstæðingar hafa
máli sínu til stuðnings, er það. að þetta
sé að gefa sambandsstjórninni hættu-
lega mikið fjármálavald í hendur. Vilja
þeir að þingið ákveði upphæðina. En það
virðist sambandsstjóminni ekki ráðlegt
vegna þess, að ekki sé hægt að vita
fyrirfram um upphæð þess fjár, er þörf
kunni að vera fyrir. Verði veitingin of
lítil, getur það komið mörgum afar illa.
Verði hún óþarflega mikii? sé enginn
vegur að komast hjá að eyða henni allri,
sem einnig sé slæmt. Þess vegna sé
heppilegast að ákveða ekki fjárhæðina,
en verða við brýnustu þörfum eigi að
síður. Um þetta hafa nú þeir, sem að
hag lands og þjóðar eru að vinna, þjark-
að á sjöttu viku í þinginu. Ætli að ekki
hefði verið unt, að vinna landinu eins
mikinn hag með einhverju öðru?
Og eftir þetta má nú búast við, að
endalaust þjark byrji út af takmörkun
málfrelsis þingmanna. Þó leiðtogi stjórn-
arandstæðinga, Mr. King, yrði sjálfur að
beita verkamennina því bragði í þinginu
1926, mun hann ekki reka mikið minni
til þess, en halda í þess stað áfram un^-
ræðum um þetta fantatak Bennettstjórn-
arinnar.
* * *
Annað mál> sem stjórnarandstæðingar
hafa verið orðmargir um, er sú einvalds-
stefna Bennettstjórnarinnar, að banna
að flytja gull út úr landinu, án þess, að
bera það. undir þingið. En þannig stend-
ur á, að stjórnarráðið lögleiddi þetta, að
þinginu fornspurðu, að s. 1. haust hóp-
uðust menn hingað frá Bandaríkjunum
með Bandaríkjapeninga og keyptu cana-
diska peninga fyrir þá, sem afföll voru
á. Með þessa canadisku peninga fóru
þeir svo til sambandsstjórnar og kröfðust
gulls fyrir þá. Því gat stjórnin ekki neit-
að, eins lengi og nokkurt gull var til. Á
tæpri viku varð stjómin þannig að greiða
út í gulli tvær miljónir dala. Að mánuði
eða sex vikum liðnum og ef til vill miklu
fyr, hefði hver gullmoli stjóraarinnar
verið farinn. Og afleiðingarnar af því
hefðu vissulega orðið alvarlegar. Hvað
átti nú stjórnin að gera, annað en það-
sem hún gerði? Átti hún að bíða til næsta
þings með að bjarga landinu úr þessum
voða, sem auðvitað hefði ekki afstýrt
honum heldur, því það hefði þá verið
orðið um seinan. Það getur margt að
höndum borið fyrirvaralítið á þessum
tímum. Og það getur auðveldlega komið
fyrir, að stjórnum verði ráðafátt, er ráða
skal farm úr því. Það getur aldrei frem-
ur hent en nú, að stjórnir misstígi sig.
En eins og Bennettstjórnin réði fram úr
þessu máli, virðist lítil ástæða til að
eyða miklri af hinum dýrmæta þingtíma
frá öðrum þarfari málum í að ræða
annað eins mál og þetta.
Um tvö önnur mál, sem fyrir þingið
hafa komið, hefir einnig verið gerður
talsverður hávaði af stjórnarandstæðing-
um, bæði innan þings og utan. Annað
mála þessara er um lögreglu-eftfcrlit
fylkjanria- sem sambandsstjórnin hefir
nú tekið að sér. Sagði Mr. J. S. Woods-
worth þ. m. fyrir Winnipeg í ræðu er
hann hélt á páskadaginn í West-End
Labor Hall i Winnipeg, að sambands-
stjórnin hefði tekið lögreglu eftirlitið
yfir í þeim tilgangi, að efla hervaldið í
landinu, ef rétt er frá ræðu hans skýrt
í dagblöðunum. Sannleikurinn er sá,
að sambandsstjórnin var með þessu að
fyrir þing, en hindrað var, að
kæmist að. Ástæða sambands-
stjórnarinnar fyrir að taka ekki
frumvarp þetta til umræðu á
þessu þingi var sú, að hún áleit
það tímaeyðslu eina. Frumvarp
þetta hefir einum fjórum sinn-
um áður verið felt í efri deild
þingsins og mundi eflaust eins
verða gert enn. Hvað það
þýðir á þessum tímum, þegar
hundrað mál bíða íhugunar og
úrlausnar viðvíkjandi hag lands
ins, að vera að eyða þingtíma
í mál, sem sjánalegt er, að
ekki verður í framkvæmd
hrundið, eða að lögum gerð,
mun meira en almenningur fær
skilið.
Á sum þessara mála höfum
vér ekki séð minst í blöðrim
hér vestra nema með svo mikl-
um ærslum og bægslagangi. að
ekki hefir verið hægt að átta
sig á því sanna um þau. Hér
er stuðst við frásögn þingtíð-
indanna af þeim.
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd’s»
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla,
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frá
Dodds Medicine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
TIL MRS. M. J. B.
Mikið vanþakklæti bæri það
vott um, af hálfu Heimskringlu,
og lesenda hennar, ef svo væri
lokið við birtingu og lestur
ferðasögu þinnar, að þér væri
ekki svo mikið sem þökk goldin
fyrir að hafa skrifað hana.
Vér göngum þess ekkert
duldir, að hún er lang ítarleg-
asta og fjölbreyttasta sagan,
sem sögð hefir verið af heim-
ferðinni 1930. Og þær hefðu
orðið æði margar, fréttirnar af
hátíðuninni og heimfeðinni,
sem við, sem heima sátum.
hefðum farið á mis. ef sú saga
hefði ekki verið skrifuð.
Auk þess verður sögu þess-
arar ekki svo minst, að ekki
komi fram í hugan um leiö
hinar mörgu og fögru lýsing-
ar af íslenzkri náttúru og ís-
lenzkri sveitafegurð, sem þar
er svo oft brugðið upp í svo
skýrri skuggsjá, að fáir munu
eftir leika. Hver sá, er íslenzkri
náttúru-fegurð ann, hefir ekki
lesið þá kafla ferðasögunnar
með sút í sinni.
Það hefir stundum verið
minst, og ekki að ástæðulausu,
á andlegt atgervi íslenzkra al-
þýðustéttar kvenna. Ferðasagá
sú sem hér um ræðir, er eitt
af því, sem vott ber um slíkt
atgervi.
GUÐR0N ÞÓRARINSDÓTTIR.
Hún andaðist laugardaginn
12. marz . s. 1. á King George
sjúkrahúsinu, eftir fjögra daga
legu, 70 ára að aldri. Bana-
meinið var diphtheria.
Guðrún Þórarinsdóttir var
fædd á Halldórsstöðum í Lax-
árdal í Suður-Þingeyjarsýslu á
íslandi 26. nóvember árið 1861.
Voru foreldrar hennar Þórarinn
bóndi Magnússon á Halldórs-
stöðum og kona hans Guðrún
Jónsdóttir. Er það kunn merk-
is- og atorku-ætt í Þingeyjar-
sýslu. Ólst hún upp með for-
hjá Páli bróður sínum, sem
einnig dvaldi í Skotlandi til að
kynna sér búnaðarháttu. Stóð
hún fyrir búi hjá honum í
nokkur ár, unz hún fór aftur
af landi burt og fór hún þá til
Ameríku, árið 1890, og settist
að hér í Winnipeg. Dvaldi hún
hér í fjögur ár, og fór þá heim
til íslands aftur. Hafði þá
Magnús Þórarinsson, sem var
elztur bræðra hennar, komið á
fót ullarverksmiðju á Halldórs-
stöðum, sem hann starfrækti
um margra ára skeið. Hann
hafði sjálfur smíðað spunavél
og fleiri tóvinnuvélar, sem síð-
an hafa breiðst út um flestar
sveitir, og þótti hin mesta
bragarbót frá þeim ullarvinnu-
vélum, sem áður þektust, alt
þangað til að verksmiðjur í
stærri stíl eftir útlendum fyrir-
myndum voru reistar á nokkr-
um stöðum á landinu.
Guðrún dvaldi nú um nokk-
ur ár hjá bræðrum sínum á
föðurleifð þeirra og hjálpaði
þeim til að starfrækja vélar
þessar. Árið 1900 fýsti hana
enn af landi brott og fór hún
þá aftur til Skotlands og dvaldi
þar um tveggja ára skeið. Síð-
an fluttist hún á ný til Canada
og settist þá enn að í Winni-
peg og stundaði hér ýmisleg
störf. Hefir hún jafnan átt hér
heima síðan og dvalið lengst af,
nema hvað hún hefir farið
nokkrar ferðir vestur á Kyrra-
hafsströnd, og dvalið þar tima
og tíma hjá ættingjum og vm-
um.
Systkini Guðrúnar voru alls
átta, og lifa aðeins tveir bræð-
ur, Páll og Sveinn Þórarinssyn-
ir, bændur á Halldórsstöðum í
Laxárdal. Hin systkinin, Magn-
ús, Sigríður, Guðlaug, Jón og
Þorbergur, eru öllu dáin. Guð-
rún giftist aldrei. En nokkra
ættingja á hún á lífi hér í
bænum, meðal annara sex börn
Jóns bróður hennar, sem flutt-
ust hingað vestur að honum
látnum með móður sinni 1891.
Þau eru: Methúsalem, Magnús,
Sveinn, Þórarinn, Þórður og
Guðrún.
Eins og sjá má af þessu æfi-
ágripi Guðrúnar heitinnar Þór-
arinsdóttur, þá hefir æfin verið
talsvert viðburðarík og athafna
mikil. Hún hefir verið víðförul
og séð margt og reynt, enda
verið kona mikilhæf og vllja-
föst, að koma fram áformum
sínum. Hinn fjölbreytti lífsferill
hennar vitnar um óvenjulega
mikið táp og sjálfstæða lund,
sem fór sínar leiðir án þess að
spyrja mjög marga ráða, einö
og gáfuðu fólki er títt. En um
eldrum sínum til rúmlega tví-j hitt var og heldur ekki minna
tugs ára aldurs, fór og þá til
Skotlands til þess að kynna sér
vert, hversu mikið hún átti til
af innilegri trygð, fórnfýsi og
ostagerð og fleira. Var um það i blíðu. Enda þótt hún væri tek
leyti mikril framfarahugur í in örlítið að bogna undir þunga
Þingeyingum. og réðust þeii j áranna, glampaði þó altaf í
í ýmsar framkvæmdir í búnaði gegnum ellihjúpinn á æsku-
og verzlunarmálum, stofnuðu bjartan og gáfulegan svip, sem
kaupfélög og framfarafélög. — j var um leið svo stillilegur,
Þegar Guðrún kom aftur heim mildur og djúpur, að maður
til íslands, gerðist hún bústýra fann það ósjálfrátt, að maður