Heimskringla - 06.04.1932, Page 4
4. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 6. APRÍL 1932'
^etmskrínglci
ÍStoJnuO 1886)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537_______
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráösmaöur TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
"Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 6. APRÍL 1932
SAMRÆMI.
Það höfum vér fyrir satt, hversu oft
sem það er á annan veg fært, að hugljúf-
ustu stundir Vestur-íslendinga séu þær,
er hugurinn dvelur við minningar að
heiman. Þegar, eins og Einar Benedikts-
son kemst að orði:
i 1
—ómar af lögum,
brot úr brögum,
bergmál frá æfinnar liðnu dögum—
hijóma oss í eyra, getum við ekki vel að
sjálfum okkur gert og okkur virðist lífið
orðið að endurvakinni sælustund æsku-
og gleði-tilfinninga. Sálin er þá í
fuilkomnari sátt við sjálfa sig en áður.
Samræmið í lífi okkar meira en hugar-
burður. Við erum í sátt og friði við alt
ærsl og busl daglega lífsins, sem við
erum þó annars oft um of háð. Vont og
gott er gleymt. Öll tilveran verður hluti
af okkur sjálfum eða við af henni.
Þessar heiðríkju stundir eru að vísu
oftast kailaðar draumórar. En hvort
sem þær eru því nafni nefndar eða öðr-
um, eru þær veruleiki þeim, sem æsku-
minningar sínar á gróðursettar í öðrum
jarðvegi, en minningar síðari æfiáranna.
Hvert orð -er þær minningar æsku og
síðari ára túlkar í einingu, verður okkur
hið sama og heilnæmur næringarvökvi
er skrælnaðri jurt. Sál vor nærist þá
gegnum rætur æskuminninga sinna. í þvi
er samræmið fólgið. Og af því leiðir
ekki aðeins ánægju, heldur einnig feg-
urra og þrótt meira líf. í þessu liggur
verðmæti Þjóðræknisstarfseminnar.
Einnar slíkrar sælustundar nutum við
Winnipeg íslendingar nýlega. Það var
síðast liðið miðríkudagskvöld, er við
hlýddum á fyrirlestur próf. Sfgurðar
Nordals. “Slíku sálarfóðri eigum við
hér ekki að venjast’’, sagði einn af á-
heyrendum við oss, að fyrirlestrinum
loknum. Þó orða mætti þetta á annan
veg, mun eitthvað svipað hafa vakað
fyrir flestum, er á prófessór Sigui%
Nordal hlýddu. Áhrif hans á áheyrend-
una leyndu sér ekki.
Viðhorf hans á viðfangsefnunum er
óvanalegt. Víðsýni hans er svo tak-
markslaust, að niðurstöður hans verða
ávalt öfgalausar og sannfærandi. í því
liggja áhrif hans ef til vill mest. Honum
nægir ekki vísindalega viðhorfið eitt.
Heimspekina verður einnig að hafa til
hliðsjónar — og skáldskapinn. Alt þarf
að taka með í reikninginn og rannsaka.
Og það er víst fátt, sem prófessór Sig-
urður Nordal getur ekki gert sér rann-
sóknar efni úr.
Með þessu viðhorfi á hlutunum, furð-
ar oss ekkert á því, þó hin íslenzka
uppvaxandi þjóð hylti prófessór Sigurð
Nordal sem hugsjóna leiðtoga sinn. Það
sæti mun hann nú öllum öðrum fremur
skipa hjá þjóðinni. Áhrif hans hafa
orðið mjög víðtæk, af því stefna hans
var þjóðleg í eðli sínu eða hafði þau
fyrirheit í sér fólgin, er þjóðin skoðaði
heilladrýgst í nútíð og framtíð.
Vestur-íslendingar hlýddu á prófessor
Sigurð Nordal þetta áminsta kvöld. Og
svo mikið er ennþá skylt með þeim og
stofnþjóðinni, að þeir urðu einnig hrifn-
ir af hugsjónastefnum hans. Og fyrir
því spillir ekki viðmót hans, sem er hið
ljúfmannlegasta er á verður kosið. Og
um mál það er hann flutti á miðviku-
dagskvöldið get eg hugsað mér, að Vest-
ur-íslendingum hafi fundist “þat eitt satt
vera, er hann mælti,” eins og Snorri seg- J
ir um Óðinn, er hann lýsir málsnild hans
ög kunnáttu. Hin sama mun og raunin
hafa á orðið annarstaðar, þar sem próf.
Sigurður Nordal hefir flutt hér fyrirlestra.
Maður getur að minsta kosti ekki annað
hugsað sér.
í kvöld flytur prófessor Sigurður Nor-
dal síðasta fyrirlestur sinn í þessum bæ,
í Pyrstu lútersku kirkju. Vildum vér á-
minna þá, er ekki hafa hlýtt á hann, að
láta sér ekki það færi úr greipum ganga.
Það er með öllu fágætt fyrir okkur Vest-
ur-íslendinga, að eiga kost á að hlýða á
ræðumann sem hann.
Bæði er hér um einn mesta menta-
frömuð íslenzku þjóðarinnar að ræða,
og einn hinn alúðlegasta mann í við-
móti, sem hægf er að hugsa sér. Það
eru engar ýkjur, þó sagt sé, að enginn
gestur, sem okkur hefir heimsótt, hafi
á jafnstuttum tíma sem hann áunnið sér
óskiftan hlýhug hvers einasta íslendings,
er honum hefir kynst, hvort sem verið
hefir með því að hlýða á ræður hans,
eða kynnast honum persónulega.
Tíminn var stuttur, sem prófessor Sig-
urður Nordal átti kost á að staldra við
hér. En sá tími hefir verið okkur mik-
ilsverður. Við þökkum fyrir hann og
munum minnast hans og gestsins lengi.
BEAUHARNOIS ENNÞÁ!
Altaf er eitthvað nýtt að koma upp í
Beauharnois málinu. Það allra síðasta,
sem sögur fara af, er það, að félagið
ætli sér að þröngva sambandsstjórninni
til að hlaupa fjárhagslega undir bagga
með sér. Telur þetta Beauharnois-
félag sig hafa orðið svo tilfinnanlega fyr-
ir barðinu á kreppunni, að það þurfi að-
stoðar við, eða sé að öðrum kosti úr
sögunni.
En hvers vegna leitar félagið á náðir
sambandsstjómarinnar? Hvað hefir
stjórn Canada við það að gera, hvort fé-
lagið er í fjárþröng eða ekki? Á það
nokkurn aðgang að stuðningi frá henni?
F’réttir eru mjög ógreinilegar um alt
þetta mál. Eigi að síður hefir borist út,
að stjórn Canada sé að einhverju leyti
ábyrgðarfull fyrir einhverju af verðbréf-
um félagsins. Það er ólukkan, sem er.
Má um þetta Beauharnois hneyksli segja,
að Kingstjórnin hefir ekki legið á liði
sínu með aðstoðina félaginu til handa,
ef þetta skyldi satt vera.
Én það kastar aftur Ijósi á það, ef
svona er málum háttað, hvers vegna
sambandsstjórnin á erfitt aðstöðu meö
að etja kappi við félagið. Hún stendur
sig illa við að sjá hag þess hnekt, ef
hún á sjálf að bera kostnað af því. Það
er engin furða þó King láti borginmann-
lega, þegar hann er að krefjast rann-
sóknar í þessu máli sínu, ef svo er um
hnúta búið, að það er stjórn landsins,
sem við þá rannsókn bíður hnekki.
Ef svona lagaðir samningar hafa gerð-
ir verið við Beauharnois- félagið, er það
og auðsætt, að það hefir töglin og hagld-
irnar á orku St. Lawrence fljótsins. Það
hefir auðvitað verið keppikefli félagsins,
að ná þeim yfirráðum og tryggja sér
þau. Með því éru félaginu trygð við-
skifti Montreal-borgar og umhverfis henn
ar. Og með því að selja orkuna svona
þrisvar eða fjórum sinnum meira en kost-
ar að framleiða hana, var hægt að hala
skildinginn á þessu fyrirtæki.
Það er mjög hætt við að félagið hafi
séð betur um sig en Kingstjórnin, í öllu
Beauharnois-braskinu, hvað sem þessu
máli líður.
$5,000,000 LÁN.
Síðasta úrræði forsætisráðherra John
Bracken til þess að halda stjórnarrekstr-
inum áfram, er það, að taka nýtt fimm
miljón dala lán. Flytur hann frumvarp
um þetta ir þinginu, sem engin hætta er
á að verðí ekki samþykt, þó stjórnarand-
stæðingar maldi í móinn.
Hvað á að gera við þetta lán? Spyrja
má þó viti. Það á að greiða með því
skuldir af gömlum lánum, sem innan
skams falla í gjalddaga. 15. apríl skal
greiða $1,000,000 af lánsskuld í New
York. 1. maí $1,627,000, einnig af láns-
skuld í NewT York. 15. maí $320,000 af
lánsskuld í Winnipeg. Einnig $1,900,000,
er tekiö var hjá bönkum í Winnipeg, til
bjargar fylkisbankanum. Og svo síðast
en ekki sízt, $6,000,000 lánsskuld, sem
fellur í gjalddaga 1. desember á þessu
ári. Þó allar þessar skuldir nemi nokkru
meira en þettá nýja lán, sem búist er
Frh. á 5. bls.
♦
RÖK.
(Með þessari fyrirsögn hafa nokkrar
greinir áður verið birtar í Heimskringlu.
Efni þeirra var frásögn fæðimanna um
það, eða rök þau er þeir færa fyrir þvi,
hvernig þessi hnöttur, sem við byggjum,
varð til, og hvernig lífið síðar kviknaði.
Ekkert er dularfyllra en þetta hvort-
tveggja, eða dásamlegra í augum hugs-
andi manna. Það sem sagt hefir verið
af þessari “sögu” í blaðinu áður, er í
þessu fólgið: Fyrir hér um bil tveim
biljónum ára, losnaði efnisþoka sú, sem
jörðin er orðin til úr, frá sólu, fyrir á-
hrif frá stjörnu er í nánd við hana rann
skeið sitt um himingeiminn. Og smátt og
smátt þéttist jörðin og kólnaði. Að einni
biljón ára liðinni urðu fyrstu lífagnir til
af völdum sífeldra efnabreytinga í jarð-
skorpunni. Þessar einföldu lífagnir
sameinuðust í heildir, sem sérstök smá-
dýr urðu svo til úr, þá ormar, svo fiskar,
og loks landdýr. Þetta er þráðurinn í
því, sem sagt hefir verið frá, eins og les-
arann mun ráma í, þegar á það er minst,
þó nokkur tíma sé frá því liðinn, er síð-
asta greinin kom út um þetta. Skal því
við þenna inngang sitja og halda sög-
unni áfram.)
Hvaðan erfði maðurinn andlitssvip
sinn?
Fávíslega getur nú ýmsum þótt spurt,
þar sem í barnalærdóminum, kverinu,
stendur, að guð hafi skapað manninn
eftir sinni eigin mynd. En hvað sem því
líður, er það nú eigi að síður þess vert,
að heyra, hvaða svör “Forvitinn” fær
um það, eins og áður í greinunum með
fyrirsögninni “Rök’’.
* * *
Forvitinn: — Þú sagðir mér síðast,
er við áttum tal saman, að frumfiskarn-
ir, sem á land skriðu, væru forfeður
mannsins. Enginn getur nú sagt, að þar
sé um glögt ættarmót að ræða. Þau eru
að minsta kosti undantekningar. Mann-
inum svipar ekki til neinna dýra. En
hvaðan hlaut hann útlit sitt? Hvaðan
er andlitssvipur hans kominn?
Fjölkunnugur: — Andlitssvip sinn
erfði maðurinn frá fiski, eða réttara sagt
frá hákarlinum. En áður en við förum
lengra út í þá sálma, langar mig til að
spyrja þig einnar spurningar: Veiztu hvað
andlit er?
Forvitinn: — Höfuðið alt að framan
verðu.
Fjölkunnugur: — Það verður ekki með
réttu sagt. Ennið er, eins og þú sérð,
hluti af hauskúpunni. Það tilheyrir ekki
andlitinu, þó flestir ef til vill álíti það.
Ef það svo væri talið að ná upp í hárs-
rætur, yrði andlit sköllóttra manna í
stærra lagi. Andlitið er frá Adamseplinu
og ekki nema rétt upp fyrir augabrýrn-
ar og eyrun. En þetta skýrir þó ekki
hvað andlitið sé, heldur aðeins hvar það
er.
Forvitinn: — Jæja, hvernig sem þú
vilt hafa þetta, get eg þó sagt það með
vissu, að andlitið er sumum til gæfu en
öðrum til ágæfu.
Fjölkunnugur: — Það er hverju orði
sannara. Andlitið er dýrunum undantekn
ingarlaust til gæfu. Þau bókstaflega lifa
á því. En meðal mannanna er það aftur
á móti oft til ógæfu. En það er vegna
þess að við höfum fundið upp svo marg-
vísleg ný not fyrir það.
Forvitinn: — Ný not? Hver eru þau?
Fjölkunnugur: — Fyrst skulum við líta
á, hver voru upprunalega not þess. And-
litið er tvent í senn. 1 fyrsta lagi er
það gildra til að veiða í fæðu. í öðru lagi
er það aðsetursstaður skynfæranna, svo
sem augna, eyrna og nefs, sem leiðina
beina þangað, sem eitthvert æti er að
finna, sem í gildruna gengi, og í annan
stað, að vara við hættu.
Forvitinn: — Þetta er nú sannleikur
um dýrin. En hvað á það við mann-
inn?
Fjölkunnugur: — Not mannsandlitsins
eru meðal annars þau að ná í maka,
spila “bridge”, halda stjórnmálaræður,
og ótal annað, sem sérstaklega snertir
hann. Og þar sem maðurinn kemur síð-
astur dýranna fram á sjónarsviðið, eru
þessi not andlitsins nýjust. Komi andlit-
ið honum ekki að neinu haldi í þessum
efnum, er ógæfan vís. Þess vegna er það
að maðurinn einn virðist óhamingju sína
eiga undir andlitinu koma. Dýrin verða
aldrei fyrir óhamingju vegna
andlitsins. Það kemur því á-
valt að notum, sé það heilt
eða óskaddað.
Forvitinn: — En hvers vegna
segirðu að við höfum andlitssvip
inn frá fiski. Þú sagðir mér
fyrir nokkru að við hefðum
slitið félagsskap við frændur
okkar, apana, fyrir hér um bil
tíu miljónum ára. Mér virðist
ekki 'ólíklegt að svipur okkar
væri arfur frá þeim.
Fjölkunnugur: — Þetta er
satt. En andlitssvipurinn er
miklu lengra kominn að en það.
Við skulum gera ráð fyrir að
maður erfi úr eftir föður sinn,
og faðirinn hafi erft það af
föður sínum og svo koll af
kolli um nokkrar kjýnslóðir.
Væri þá ekki alveg eins rétt með
farið, að núverand ieigandi úrs-
ins hefði fengið það frá lang-
afa sínum eða langa-langa-
langafa?
Forvitinn: — Jú, það er auð-
vitað.
Fjölkunnugur: — En nú má
segja að maðurinn hafi á svip-
aðan hátt erft andlit sitt frá
fiskinum. Munurinn er aðeins
þessi: Þegar þú erfir úr, er það
að öllu leiti ein^. og það var
upphaflega gert, verk, umgerð
og alt saman óbreytt. En hvað
andlitssvipinn snertir, mætti
segja að við hefðum erft um
gerðina eina. Hver flokkur ætt-
feðranna hefir breytt honum
eitthvað, bætt einhverju við í
einstöku atriðum, en felt úr
í öðrum.
Forvitinn: * — Hverjir voru
þessir ættfeðra-flokkar?
Fjölkunnugur: — í stuttu
máli, þá erfði apinn andlit sitt
frá hálf-apanum, hálf-apinn frá
pokadýri, pokadýrið frá eðlu,
eðlan frá fiski. Þú getur ljós-
asta hugmynd gert þér um
þetta, með því að hugsa þér
stiga. í efstu tröppunni er mað-
urinn, næstu apinn, næstur fyr-
ir neðan hann hálf-apinn, og
svo koll af kolli niður allan
stigann. En þú mátt ekki
gleyma því, að hver af þessum
dýraflokkum, er aðeins aðal-
flokkur, og á milli þeirra voru
ótal tegundir, fyrir öldum síðan
meira og minna skyldár þeim.
Forvitinn: — Hvað mörg ár
eru hér um bil milli flokkanna?
Fjölkunnugur: — Aparnir
komu fram, eða dýr líkt þeim,
fyrir 10 til 20 miljónum ára,
elztu hálf-apar fyrir 20 til 50
miljónum ára, pokadýrin frá 50
til 100 miljónum ára, eðlurn-
ar frá 100 til 300 miljónum ára,
og fiskarnir frá 300 til 500 milj
ónum ára. Og þetta er ekki
tóm ágizkun. Lengd hvers tíma-
bils hefir mæld verið með geisl-
ungs (radium) klukkunni, sem
áður hefir verið minst á, að
aldur efnanna í jarðskorpunni
hafi verið mældur með. — Af
þessu öllu sérðu, að andlit þitt
er hálfgerður forngripur.
• • •
Forvitinn: — Já, mann þarf
ekki að furða, þó stundum sé
erfitt að losna við grettumar.
Og skoðun þín er að fiskar hafi
verið fyrstu skepnurnar með
andliti?
Fjölkunnugur: — Þeir voru
fyrstu skepnurnar, sem andlit
höfðu, sem líkja er hægt við
andlit mannsins. Aðrar ennþá
eldri skepnur höfðu að vísu
andlit, en ekkert lík okkar. —
Andlit þeirra voru líkari and-
litum orma.
Forvitinn: — Á hvern hátt lík
ist nú andlit manna andliti
fiska?
Fjölkunnugur: — í öllum að-
alatriðum. Andlitshlutarnir eru
hinir sömu og þeim er alveg
eins skipað. Á báðum eru þef-
færin niður af augunum. Aug-
un eru fyrir ofan kjálkana. —
Kjálkarnir eru fyrir neðan
hauskúpuna. Eini munurinn, er
nokkuð kveður að, er sá, að
fiskarnir hafa engin ytri eyru.
Forvitinn: — Mér finst nú
2FDODDS 'I
ÍKIDNEY
i u l '< c ,|i
- tr^sH
jHEUMA^ií
thepS
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd’S'
nýrna pillur verið hin viðurkenndui
meðul við bakverk, gigt og blöðru.
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla,
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frá
Dodds Medicine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
þarna ekki að tala um nema
yfirborðslíkingu.
Fjölkunnugur: — Satt væri
það, ef ekki væri meira. En
það er nú öðru nær. Sömu bein-
in og fiskurinn notar til að ná
með fæðu sinni og rífa hana
sundur (því fiskar tyggja ekki)
notum við til að tyggja með.
Og kok- og tungu-bein (sem
illu heilli eða góðu varð síðar
málbein) eru arfur frá fiskun-
um. Vöðvarnir, sem hreyfa
kjálkana og tunguna, eru hinir
sömu og í fiskinum. Og heili
mannsins er í tveimur aðal
hlutum, eins og í fiskinum. —
Hefi eg ekki enn sannfært þig
um, að þú sért meira en lítið
svipaður fiski?
* * *
Forvitinn: — Ekki fyllilega.
En jafnvel þó manni og fiski
svipi eitthvað saman, vrðist
mér það ekki beinlínis sanna,.
að um skyldleika sé að ræða.
Maður getur haft andlit eins
og tungl í fyllingu, eða fagurt
barn borið svip af blómi. En
það getur ekki sannað neinn
skyldleika.
Fjölkunnugur: — Auðvitað
ekki. Og ástæðan fyrir því er
sú, að þarna er ekki um neina
líkingu að ræða, nema í ímynd-
un þinni. Sú líking sem kem-
ur fram í byggingu, er ein sönn.
Og það er andlitsbygging manns
og fisks, sem svipar mikið sam
an. Það er þegar byggingin er
lík, en ekki yfirborðs útlitið,
sem ætternið kemur til greina.
Forvitinn: — Hvers vegna?
Fjölkunnugur: — Vegna þess
að dýr, sem menn vita að eru
skyld, líkjast hvert öðru að
byggingu. Annars er ekki hægt
að tala um skyldleika þeirra. —
Tökum til dæmis bolhundinn
(bull dog) enska og rússneskan
úlfahund. Að útliti eru þeir
mjög ólíkir. En eigi að síður er
það í ljós komið, af byggingu
þeirra, að báðir eru af sama
stofni komnir, eða skepnu, sem
líkist úlfi meira en nokkru öðru
núlifandi dýri.
Forvitinn: — En jafnvel þó
að bygging þeirra sé lík, geta
þeir ekki samt verið óskyldir.
Eg hefi séð tvo bíla. Þeir eru
talsvert líkir á að líta. Eigi að
síður voru þeir sinn á hvorri
iðnstofunni gerðir.
Fjölkunnugur: — Satt er
það. En þrátt fyrir það sýnir
saga bílagerðarinnar, að þeir
eru af sama toga spunnir. Hvor-
irtveggja gerðSr eftjr Vhest-
lausa vagninum” svo nefnda,
sem þektur var fyrir 40 árum
síðan. Er þér Ijóst við hvað eg
á?
Forvitinn: — Já. En það sem
mér er ekki ljóst er það, hvers
vegna þú velur hákarlinn sér-
staklega, sem fiskinn, er and-
lit lét okkur í arf.
Fjölkunnugur: — Blátt á-
fram af því, að hákarlinn er
það dýrið, sem minst hefir
breyzt af hryggdýrunum. Eða
með öðrum orðum, hákarlinns
hefir staðið í stað eins og
“hestlausi vagninn’’, á sama
tíma og maðurinn hefir breyzt
svo, að hann er orðinn að nú-