Heimskringla - 13.04.1932, Page 1

PertKs
The 4 STAR CLEANERS
Men’s Suits
Suí3 $1.00
Hats 50c
PHONE 37 266
PertKs
Th. 4 STAR CLEANERS
Ladies’ Dresses
$1.00
I Cloth, Wool
or Jersey .....
PHONE 37 266
XLVI. ÁRGANGUR.
WINNIPEG MIÐVIKUDAGINN 13. APR. 1932
NUMER 29
“ÞÖKK FYRIR KOMUNA”
Þetta voru orðin á vörum ís-
lendinga, er á C.N.R. járnbrauta
stöðinni í Winnipeg voru stadd-
ir s. 1. laugardagsmorgun. En
þangað voru þeir komnir til þess
að kveðja prófessor Sigurð Nor-
dal er var að leggja af stað
suður til Harvard-háskóla í
Bandaríkjunum, þar sem hann
hefir flutt fyrirlestra í vetur um
norrænar bókmentir.
Það hefir áður verið minst á
lcomu prófessors Sigurðar Nor-
dals hingað og á flest það er
fram fór í sambandi við hana.
Uyrirlestra hélt hann hér tvo,
annan um skáldskap, en hinn
um Víkingana fornu. Má með
sanni segja, að á fróðlegri og
skemtilegri fyrirlestra hefir ís-
lendingum sjaldan eða aldrei
gefist kostur hér vestra að
hlýða. Auk þess flutti prófess-
or Sigurður Nordal margar
samsætisræður, er eigi síður
voru þeim til skemtuna er föng
áttu á því að hlýða á þær.
Ætlum vér komu fárra íslend-
Inga, ef nokkurs, hafa verið
Westur-íslendingum kærari, en
homa prófessors Sigurðar Nor-
dalg var. Studdu þar ekki
einungis að gáfur og mentun,
heldur einnig viðmót gestsins,
sem var hið ljúfmannlegasta
er ákosið varð.
Eitt er það mál, er okkur
Vestur-íslendingum er og má
vera ant um. Það er Þjóð-
ræknismálj|ð. Einnig á það
hafa áhrifin af komu prófess-
ors Sigurðar Nordals verið mik-
il og heilla drjúg.
íslendingar gátu því sagt, að
skilnaði, af einlægum huga og
góðum ástæðum: “Þökk fyrir
komuna”.
FYRIRKOMULAGI BREYTT
Fyrirkomulaginu með fjárveit
ingar til atvinnulasura er lík-
legt að verði innan skamms
breytt. Eins og kunnugt er,
hefir fé verið veitt af stjórnum
landsins til ýmsra verka, með
það fyrir augum, að bæta úr
atvinnuleysinu. Nú er talið víst
að fé verði ei veitt framvegis
í þessu skyni, heldur sem beinn
framfærslueyrir til atvinnu-
lausra. Þegar verkum þeim
lýkur, sem nú hefir verið byrjað
á, er því úti um aukna atvinnu.
Sambandsstjórnin ber frá 30 til
50 prósent, af framfærslu kostn
aðinum eins og áður, en fylkin
og sveitarfélögin hitt. Þetta
fyrirkomulag komu forsætisráð-
lierrar allra fylkja landsins sér
saman um að taka upp, ásamt
forsætisráðherra R. B. Bennett
á fundi í Ottawa s. 1. laugar-
dag. Er búist við að sambands-
stjórnin samþykki lög þessu
viðvíkjandi á yfirstandandi
þingi. ,
HINDENBURG ENDURKOSINN
Það fór svo sem spáð hafði
verið, að Hindenburg vann sigur
í forsetakosningunum, sem í
annað sinn fóru fram á Þýzka
landi s. 1. sunnudag. Er hann
því nú forseti landsins, sem
áður. Alls hlaut hann 19,359,
642 atkvæði, en helzti gegn-
sækjandi lians Adolph Hitler,
leiðtogi fascista, 13,417,460 at-
kvæði. Ernst Thaelman, kom-
múnisti hlaut 3,706,388 at-
kvæði. Fleiri voru ekki í vali
s. 1. sunnudag. í kosningunum
sem fram fóru 13 mars sóttu
tveir aðrir, er nú drógu sig í
hlé. Voru það Theodor Due-
sterberg og Adolph Winter.
Þeirra atkvæði skiftust því milli
Hindenburgs og Hitlers í þess-
ari kosningu. En ekki hlaut
Hindenburg samt nema 705,
398 atkvæði fleiri nú en í fyrri
kosningunni (13. mars.). Hiti-
er hafði aftur 2,016,341 fleiri
atkvæði í síðari kosningunni.
Stefna Þýskalands í utanrík-
ismálum verður því sú sama og
áður. En óánægju með þá
stefnu lýsir það mikilli hjá
þýzku þjóðinni, hvað fascista
flokkurinn er efldur og virðist
stöðugt að aukast ásmegin.
LINDBERGH GREIÐIR
$50,000. EN BARNINU
EKKI SKILAÐ
Síðast liðinn mánudag, skýrði
Lindbergh lögreglunni frá því,
að hann hefði greitt bófunum,
sem barni hans stálu $50,000.
fyrir nokkru, líklegast rúmri
viku, en barninu hafi þeir samt
ekki skilað. Hann færði þeim
féð eins og þeir lögðu ráð á,
og lofuðust þá til að skila
barninu. En það sviku þeir.
Féð færði Lindbergh þeim í 5,
10 og 20 dala seðlum. Þegar
barninu var ekki skilað, var
bönkum gert aðvart um, að
taka ekki seðlana gilda, en
þeir hafa númerin af þeim öll-
um og þekkja þá.
Lindbergh heldur því fram,
að hann hafi átt við þá er
barninu stálu. Meðal annars
var skrift þeirra sú sama og sú
er var á miðanum sem í glugg
anum á herbergi barnsins var
skilin eftir. í öðru lagi var
Lindbergh sýndur náttkjólinn
er barnið var í. Hann heldur
því, að hann hafi ekki verið
blektur á hverjir mennirnir
voru. En þeir hafa svikið lof-
orðið um að skila barninu eigi
að síður innan þess tíma, er
Lindbergh bjóst við, að þeir
mundu gera það.
Með því að birt hefir nú verið
að seðlarnir verði ekki teknir
af bönkunum, er auðvitað öll
von úti um, að barninu verði
skilað fyrst um sinn. Eflaust
geta þeir þó svikið seðlana út
í menn talsvert fyrir þessu, svo
með því að birta þá fyrir ætlun
hefir ef til vill verið óþarft
verk unnið.
Loforð þrjótanna var, að
skila barninu innan “sann-
gjarns” tíma. Hvort Lindbergh
hefir skilið það eins og vera
bar, getur verið álitamál. En
þessi svik bófanna, eru þó rétt
eftir annari þrælmensku þeiira.
NÝ SKOZK ORÐABÓK
Geinar korn það er hér fer á
eftir, er tekið úr ritdómi, sem
birtist í skozku blaði, um nýja
orðabók, sem Skotar hafa í
smíðum. Orðabókin er í 10
bindum (bókum) og er hvert
þeirra 320 blaðsíður að stærð.
Hún á að taka öllum eldri orða-
bókum yfir mál Skotanna fram.
Verð hennar er 15 sterhngs-
pund. Tvö eða þrjú bindi eru
komin út. Og það er um þau,
sem ritdómurinn fjallar. En
það sem hér verður birt, er þó
aðeins það, er vér hyggjum
að íslendingum þyki eftirtekta-
vert í ritdóminum, og lýtur að
þjóðrækni Skotans eða öllu
heldur því, hve ófeiminn hann
skrifar um þjóðernis mál sitt.:
“Tunga vor”, segir ritdóm-
arinn, “var grundvöllurinn að
sameiningu hinna mörgu þjóð
flokka, er til Bretlands eyja
komu, í eina þjóðarheild, undir
stjórn Skotakonunga. Hún
hefir mótað hugsunarhátt vorn,
lundareinkenni og tilfinningar.
Hún hefir verið “insta þráin" í
lífi þjóðar vorrar alt til þessa
dags. Fyrir hana erum við
sérstök þjóð, ein sérkennileg-
asta þjóðin í öllu Bretaveldi.
Frá dögum Bannockburns, átti
hún svo sígildar og miklar bók-
mentir, að á Englandi var ekk-
ert til, er í samjöfnuð komist við
það fyr en á dögum Elizabetar
drotningar. En út úr því byrj-
ar hnignunin. Eyðingaröflin
umkringdu tungu vora og þjóð-
erni á allar hliðar, í pólitízkum
þjóðféalgslegum og bókmenta-
legum skilningi. En þrátt fyrir
það, koma svo sterk öfl við
og við fram í þjóðlífi voru, er
viðnám veita þessu öllu, að
það dylst ekki, að stofninn er
enn heill og ófúinn og hefir
næg lífsskilyrði í sér fólgin til
þess, að nýjar greinar vaxi á
honum með nýju og fögru lauf-
skrúði. Nægir því til sönnun-
ar að nefna nöfn annara eins
manna og Ramsay, Ferguson,
Burns, Scott, Galt, Stevenson
og Barrie.
Sú þjóð sem glatar máli sínu,
glatar dýrmætasta sérkenni
sínu. Ef oss skortir þjóðrækni
til þess, að nota tækifærin sem
til þess gefast, að tala á vorri
eigin tungu, ef við ekki berum
nógu mikla virðingu fyrir feðra
tungunni til þess að krefjast
þess, að hún sé ekki látin ó-
æðri bekk skipa í skólunum,
ef vér ekki gerum þá kröfu til
rithöfunda vorra, að þeir riti
á máli þjóðar sinnar, til þess að
varðveita lundareinkenni henn-
ar, siði og andlegt atgervi, þá
liggur ekkert annað fyrir okk-
ur en að glata sjálfum okkur,
og verða auðvirðileg eftirherma
þjóðarinnar fyrir sunnan okk-
ur. Þessi nýja orðabók ætti
að verða tungu vorri og þjóð
þau Iðunnar epli, er hvort-
tveggja verndar og varöveitir
eih'f-ungt.”
ÝMSAR FRÉTTIR.
í C. N. R. verksmiðjunum
er nú verið að fækka starfs-
mönnurn. Kvað Sir Henry
Thornton það óumflýj<(|nlegt.
Þessi atvinnumissir mun áhræra
í öllu landinu um 4000 manns.
* * *
í grend við bæinn Mendoza í
Argentínu voru svo mikil eld-
gos s. 1. mánudag, að askan
varð 14 þumlunga djúp sum-
staðar. í loftinu barst hún um
800 mílur. Jarðskjálftar miklir
fylgdu gosunum. Var rétt að
því komið að íbúar borgarinn-
ar Mendoza flyttu burtu, en
þeir eru um 80,000. Um skemd-
ir er ekki talað, en fólk varð
mjög skelkað við umbrotin.
* * *
Á afvopnunarfundinum í Par-
ís í gær, lögðu Bandaríkin til
að vopnabúnaður væri mink-
aður, stærstu fallbyssur væru
lagðar niður í hernaði og einn-
ig “tanks”. André Tardieu, for-
sætisráðherra Frakklands, mót-
mælti þessu. Kvað takmörkun
vopnabúnaðar að engu haldi
koma, heldur hitt, að vopnin
væru lögð Þjóðbandalaginu í
hendur. Hann minti Bandarík-
in á það, að fundurinn væri
haldinn að tilhlutan Þjóðbanda-
lagsins, en því tilheyrðu Banda-
ríkin ekki. Tillögu Litvinoff,
utanríkisráðherra Rússa, um
að minka her, sem færi fram
úr 200,000 manns, um helm-
ing, var enginn gaumur gefinn.
Þannig gengur nú á afvopnun-
arfundunum.
* * *
Inn í bakarabúð í Green-
wich, Conn., kom kona í gær-
kvöldi í viðskiftaerindum. Þeg-
ar hún borgaði fyrir munina,
rétti hún Mrs. Decornille, en
svo hét konan sem bakaríið
átti, $20 seðil. Mrs. Decornilie
leit á viðskiftavin sinn bros-
andi og sagði, að seðill þessi
væri eínn af seðlum Hnd-
berghs. Hún hafði númerin af
öllum seðlunum. En er konan
sem inn kom, heyrði þetta,
hrifsaði hún seðilinn af Mrs.
Decornille og þaut út og upp
í bíl, er beið úti og hún hafði
komið í. í bílnum var ökusveinn.
Voru þau horfin á svipstundu.
Bíllinn var nýlegur og grænn á
lit.
Mrs. Decornille g}erði lög-
reglunni strax aðvart, og er
nú miskunarlaus leit hafin eft-
ir þessari konu. En ekki hefir
hún fundist er þetta er skrifað.
* * *
Sambandsþingið samþykti í
gær tillögu um að kjósa þriggja
manna þingnefnd, til þess að
rannsaka reikninga, er stjórn-
endur C. N. R. kerfisins, að
Sir Henry Thornton meðtöld-
um, kröfðust að sér væru
greiddir, fyrir ýmislegan kostn-
að er þeir hefðu borgað sjálf-
ir á árinu 1931. Hvað miklu
reikningarnir nema, er ekki
getið um, en árið 1930 námu
þeir tveimur miljónum. Meðal
annars á nefndin að líta inn í
kaupin á $185,000 íveruhúsi, er
Sir Henry Thornton keypti í
Montreal fyrir tveim árum síð-
an. í
* * *
Samkvæmt fjárhagsskýrslu
Manitobafylkis, hefir alt að því
$10,000 verið varið af Bracken-
stjórninni á s. 1. ári, til þess að
rannsaka möguleikana á raf-
orkuframleiðslu við Dauphin-
ána. J. T. Haig, þingmaður frá
Winnipeg, æskti að þessir pen-
ingar væru útfarareyrir hug-
myndarinnar, við umræður um
málið í þingi í gær.
* * ¥
Bretar hafa þverneitað að
verða við kröfum de Valera,
um að afnema hollustueið írsku
stjórnarinnar til Bretaveldis, og
að gefa eftir að hætt sé að
greiða jarðaskattinn. Segja
Bretar að þetta sé ekki hægt
nema að rjúfa samning írlands
og Bretlands frá 1920. En de
Valera situr við sinn keip. Og
útlit er fyrir að hann ætli
ekki að hika neitt við að leggja
málið fyrir írska þingið. Að
vísu er stjórn de Valera ekki
í stórum meirihluta, en líklegt
er þó að málið verði þar sam-
þykt.
Og hvað skeður þá? Efri
deildin er talin á móti því. En
eru ekki afleiðingarnar af því
að neita málinu staðfestingar
of alvarlegar til þess, að það
verði gert? Um þetta alt frétt-
ist síðar.
* * *
Sir Josiah Stamp og með-
nefndarmenn hans í rannsókn
kornsölumálsins s.l. sumar,
tóku engin laun fyrir starf sitt,
að því er sagt var í sambands-
þinginu nýlega.
* * *
J. T. Haig, K. C., hélt því
fram í Manitobaþinginu s. 1.
mánudag, að Brackenstjórnin
hefði getað komið í veg fyrir
það að Manitoba Paper félag-
ið lokaði upp Pine Falls myln-
unni. Segir hann að samning-
arnir væru þeir, að ef félagið
hætti störfum, væri hægt að
svifta það viðartökuleyfinu. En
Bracken hefði ekkert skeytt þvi
þó félagið hefði brotið samn-
ing sinn, og léti það hafa við-
artökuleyfið eftir sem áður, til
þess að enginn annar hefði
tækifæri að hefja þarna starf.
* * *
Upphæðin, sem sambands-
stjórnin hafði greitt bændum i
Vestur-Canada, með því að
borga 5 cents af burðargjaldi
hvers mælis af hveiti, nam 31.
des. 1931, $8,483,384.
* ¥ *
Til fiskiklaks í Manitoba ætl-
ar Brackenstjórnin ekki að
veita á komandi fjárhagsári
nema $4,000. Síðastliðið ár nam
þessi veiting $20,500.
* * *
Kínverjar hafa selt Rússum
10,000 tonn af hveiti og önnur
10,000 af hveitimjöli nýlega, en
Bandaríkin lögðu hveitið til svo
það var í raun og veru selt fyr-
ir {?au. Gera Bandaríkin sér
vonir um að selja talsvert af
hveiti framvegis á þennan hátt.
Það er vegna skilmálanna á
sölunni, sem Kínverjar reka
þessa verzlun við Rússa fyrir
Bandaríkin.
“TENGDAMAMMA”.
Leikfélag Sambandssafnaðai
hefir ákveðið að sýna leikinn
“Tengdamamma”, eftir Krist-
inu Sigfúsdóttur, þriðjudaginn
26. apríl n. k. Mun varla nokk-
ur leikur, er sýndur hefir verið
hér vestan hafs, hafa orðið
vinsælli, enda er efni hans ram-
þjóðlegt og gripið beint úr ís-
lenzku sveitalífi, og leikritið
sjálft snildar gott.
Efni leiksins er barátta milli
tveggja tímabila, bændamenn-
ingarinnar gömlu, sem gerði
ekki miklar kröfur, en vildi
búa að sínu og sjá sér vel far-
borða, og undi glöð við sitt
hlutskifti — og hinnar nýrri
framfara aldar, sem öllu vill
umbylta, er stórhuga og miklu
vill afkasta, en reynist stund-
um ekki eins affarasæl. En uppi
staðan er hin æfagamla
saga afbrýðinnar milli tengda-
móður og tengdadóttur. Björg,
húsmóðirin á Heiði, fær einka-
syni sínum, sem er nýútskrifað-
ur búfræðingur, og tengdadótt-
ur sinni, dömu úr höfuðborg-
inni, búið í hendur. Báðar eru
konurnar skapmiklar og ráð-
ríkar, og þykjast eiga ærið til-
kall til sama mannsins, sem er
sonur annarar, en eiginmaður
hinnar. Þannig skapast átök-
in í leiknum.
Allar persónurnar eru mjóg
skýrt mótaðar og samræðurnar
víða þrungnar af andríki og
viti, og leikurinn vel bygður i
hvívetna.
Svo fer að lokum að sambúð-
in við tengdamóðurina verður
óbærileg, og unga konan ákveð-
ur að flytja burt til foreldra
sinua í höfuðstaðnum. En þeg-
ar bóndi hennar er að fara á
pósthúsið með bréfið, sem gera
á út um þessa hluti, skellur á
blindhríð og hann er nærri því
orðinn úti. í örvæntingunni, sem
grípur konurnar báðar, bráðn-
ar stoltið og afbrýðin úr sál
þeirra. Svo að þegar Ari kemst
heim að lokum við illan leik,
fyrir atbeina Sveins vinnumanns
er alt fallð í ljúfa löð.
önnur ástarsaga er í leiknum
milli Sveins vinnumanns og
Rósu fóstursystur Ara, sem
einnig er prýðilega farið með.
Allar persónurnar eru ósvik-
ið íslenzkt fóllk, sem öllum
þykir gaman að að sjá framan
í. Jón vinnumaður og Þura
eiga bæði sína sögu, og yfir-
leitt er þannig með efnið far-
ið, að það bregður upp ákaf-
lega skýrri mynd af íslenzku
sveitalífi.
Enginn vafi er á því að marga
mun fýsa að minnast gamalla
tíma og sjá inn í íslenzka
sveitabaðstofu, þann 26. apríl
n. k. í fundarsal Sambands-
kirkju, og njóta um leið þeirr-
ar andlegu hressingar, sem að
því er að sjá farið með óvenju
gott og göfugt skáldrit.
KVELDSTUND MEÐ NORDAL
Síðast liðið fimtudagskvöld
komu saman nær fjörutíu ís-
lendingar að heimili Mr. og Mrs.
W. J. Lindal hér í borg. Fund-
armenn tilheyrðu allir þeim
hóp landa, sem hér voru fædd-
ir eða sem hingað voru fluttir
börn og hér hafa alist upp. Voru
hér saman komnir jafnt þeir,
sem lítið hafa látið sig varða
íslenzk málefni, eins og þeir,
sem mikinn þátt hafa tekið í
félagsskap landa.
Heiðursgesturinn var dr. Sig-
urður Nordal. Var svo til ætlast
af þeim, sem boðuðu til fund-
ar, að dr. Nordal gæfist tæki-
færi til að kynnast fundarmönn-
um og áliti þeirra á þjóðernis-
málum íslendinga vestra, eins
og t. d. viðhaldi íslenzknar
tungu og bókmenta, afstöðu
þeirra gagnvart Austur-íslend-
ingum, og fleira af því tæi
Landar í Winnipeg hafa
sjaldan háð fjörugra málþing
en þetta. Hver fundarmaður
eftir annan talaði af krafti og
mælsku, og mælti hreinskilnis-
lega það, sem honum bjó í
brjósti. Skoðanamunur var lít-
ill sem enginn. Það er vel lík-
legt, að dr. Nordal hafi aldrei
þurft að hlusta á jafnmargar
ræður á einu kvöldi. En fund-
armenn vona, að honum hafi
ekki orðið meint að, og að
það hafi heldur orðið honum
til ánægju. Til þess var leik-
urinn gerður. *
Flestir ræðumenn könnuðust
við að íslenzkan, sem mælt
mál, væri að leggjast niður hér
vestra. Sumum fanst að yngra
fólkið hafi farið of geyst í því
að gleyma málinu og þvf, sem
íslenzkt er. Öllum kom saman
um, að erfitt væri að reisa
rönd við þessu, en eitthvað
mætti þó gera til þess að þekk-
ing á íslenzku og íslenzkum
bókmentum liði hér ekki alveg
undir lok. Fanst ýmsum að
málinu yrði bezt borgið með
því, að v settur væri kennari í
íslenzku við fylkisháskólann.
Þá voru aðrir, sem bentu á
að margir unglingar hefðu nú
þegar glatað íslenzkunni, og
spurðu þeir þá um leið, hvort
þeir unglingar hefðu öðlast það
nokkuð af menning þessa
lands, sem bætti þeim tapið.
Hvort það reyndist ekki satt,
að um leið og íslenzkunni væri
slept, þá sleptu þeir einnig
þeirri framtakssemi og löngun
að hafa sig áfram — og að
skara fram úr, sem hefði ein-
kent íslenzka innflytjendur.
Dr. Nordal benti á, viðvíkj-
andi því, sem sagt var um ís-
lenzkukenslu við háskólann, að
heppilegast væri að slík kensla
færi fram í sambandi við ensku-
deiljd skólans. Svoleiðjs yrði
íslenzkan no^uð til undirstöðu
við enskunám, eins og nú er
víða gert við háskóla og aðrar
mentastofnanir á Englandi. —
Þyrfti því sá, sem þetta verk
tæki að sér, að vera sérfræð-
ingur í ensku og íslenzku.
Ennfremur * hélt dr. Nordal
að óþarfi væri að leggja árar í
bát þó íslenzkan ætti eftir að
leggjast hér niður, eins og
sagt hefði verið. Betra væri að
Frh. á 5 bls.