Heimskringla - 27.04.1932, Blaðsíða 4

4. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 27. APR. 1932'
llicrmskrín^la
(Stofnuð 18861
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimi: 86 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
853 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITQR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg.
“Heimskringla” is publLshed by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG 27. APR. 1932
ÞJÓÐEIGN BANKA
Af öllum þeim hugmyndum er fram í
dagsljósið hafa vappað- og við koma
lækningu á núverandi viðskiftakreppu og
atvinnuleysi, virðist engin hafa hlotið
annan eins byr í seglin í almenningsálit-
inu, og hugmyndin um að gera banka
landsins og það sem talað er um sem
peningavald, að þjóðeign.
í fljótu bragði má búast við að mörg-
um virðist þetta álit manna fjarstæða.
Við rækilega íhugun þess, sem ritað hefir
verið um hag þjóðanna, hefir mönnum
ekki dulist það, að starfsiðja öll í þjóð-
félaginu, hvílir á peningavaldinu. Mönn-
um getur oft fundist, sem þessi eða hinn
viðskiftamaðurinn, hafi leikið sig grátt,
að bæði vöru og fasteigna kaupmaður-
inn hafi selt sér vöru sína of dýru verði,
eða þessi og hinn hafi snuðað sig. En
eins fyrir það ber alt að sama brunni
með það, að viðskiftareksturinn hvíli á
því, hvað auðvelt er> að fá starfsféð, til
þess að reka hann með. Verksmiðju-
iðnaöur allur og í raun réttri athafna
h'fið alt fer einnig eftir þessu. Þegar
auðvelt er um peningalán, þá eru bæði
iðnaður, verzlun og önnur fyrirtæki rekin
með fjöri. Þá segjum vér að séu góðir
tímar í landi. Þegar erfitt er um lán,
bregst ekki að tímar eru aftur slæmir.
Þetta vita allir að fer saman.
Af þessu er nú þessi skoðun manna
sprottinn, að það sem í raun og veru
skapar “góða” og “vonda" tíma, sé pen-
ingavaldið. Og sé það sannleikur, á
peningavaldið ekki litla synd sér á baki
fyrir þá tíma, sem menn um allan heim
eiga nú við að búa. •
En svo væri nú ef til vill óréttlátt að
segja, að peningavaldið eitt, sé orsökin.
Fyrirkomulag framleiðslu og viðskifta,
stendur vissulega til bóta í ýmsum grein-
um. En miklar breytingar á því munu
þó koma í baga við stefnu eða fyrir-
komulag peningavaldsins, svo að miklu
erfiðari eru vegna þess en nokkurs ann-
, ars. Að helztu orsakir hinna erfiðu tíma,
séu peningavaldinu að kenna> virðist því
ekki vera neitt ofmælt.
En nú veit eg að menn spyrja: Hvem-
ig má það ske, að peningavaldið fái
svona miklu áorkað til góðs eða ihs?
Hér skal ekki lagt út í þá sögu farið, en
aðeins minna á það, sem mergurinn er
málsins. Bankar og peningavaldið um
allan heim ákveður ávalt, hvað mikið fé
skuli vera í veltu eða umferð á þessum
tíma eða hinum. Þetta svokallaða veltu-
fé, er féð, sem áætlað er til ýmsrar starí-
semi í þjóðfélaginu. Þegar það er tak-
markað eða lítið, hnekkir það eða dregur
úr athafnalífinu. Það byrjar sem blærinn.
Bankarnir hætta að veita lán til þessa
fyrirtækis fyrst og síðan til hins næsta,
og svo koll af kolli, þar til athafnalífið
er statt úti í þeim stormi, sem nú er t. d.
orðin raun á. Ein stofnun verksmiðjuiðn-
aðarins legst þá útaf eftir aðra og við-
skiftastofnanirnar hranndrepast, eins og
flugur á frostnótt. Atvinnuleysi og við-
skiftafár fer þá í hönd. Þetta er ekki
neinn útópískur skilningur á þessu. Það
er skilningur eins af stjóraarnefndar-
mönnum eins stærsta bankans í Can-
ada. Hann lét þá skoðun í ljós í Montreal
s.l. haust, að bankar hefðu ekki áætlað
nóg fé til þjóðfélagslegrar starfsemi, og
að af því stafaði kreppan nú mest- að
hans áliti. Hann átti auðvitað við pen-
ingavald heimsins, en ekki neins sér-
staks lands.
En nú má spyrja, eins og næst liggur
fyrir, hvað til kemur, að peningavaldiö
hagar sér svo. Er það ekki eins og aðrir
að tapa á kreppunni? Svo mun mörgum
finnast að hljóti að vera. En svo ótrú-
Iegt, sem það getur virst, er það að auka
kaupgetu peninga sinna meira með henni
en sem svarar rentutapi þeirra af að lána
þá ekki út. Sú kaupgeta vex með því,
að vörur og eignir lækka í verði. Pen-
ingavaldið er því að bera eins mikið úr
býtum á þessum krepputímum, sem öðr-
um betri tímum. En kreppan hefir þá
þýðingu auk þessa, í augum þess, að
halda reglu á framleiðslu, svo að hlut-
föll hennar verði ekki þau, að hnekt
geti auðskaparstefnu þess, sem það auð-
vitað kærir sig ekki um að breyta- því
það lifir sæmilegu lífi á hénni, eins og
það nú er. Óttinn, sem stundum gýs upp
út af of mikilli framleiðslu, á rætur að
rekja til þessa oftast nær, en ekki hins
að henni yrði ekki torgað. Ef hún yrði
of mikil og allir yrðu hennar aðnjótandi,
þá er miklu hættara við jafnverði á eign-
um og vörum. Menn þyrftu þá ekki að
tapa eignum sínum eða selja þær á hálf-
virði annað veifið. En eignirnar eru sann-
virði peninganna. Haldist þær ávalt 1
sama verði, eða lækkuðu aldrei, væri ein
aðal tekjulind peningavaldsins úr sögunni.
Það kipti með öðrum orðum fótunum að
nokkru undan velgengni þess, og um leið
undan því fyrirkomulagi, sem hvert þjóð-
félag á nú við að búa, því stefna pen-
ingavaldsins er undirstaða þess.
Af því sem nú hefir sagt verið, sést
hvílíkt ógnarvald að peningavaldinu er
upp í hendur lagt í þjóðfélaginu. Það
þarf því> engan að furða, þótt spurt sé,
hvort að það sé nú affarasælt að það
vald sé í annára höndum, en þjóðanna
sjálfra eða stjórnanna. Eftir nútíðar hugs-
unarhætti manna í þjóðfélagsmálum,
mun það eðlilegra þykja, að einstaklingar
fari ekki með það vald.
En þá vaknar aftur sú spurning, hvort
nokkuð betur mundi takast þótt það
væri í höndum stjórnanna. Eins og allir
vita, er oft lágt í kosningasjóði þeirra.
En við því liggur beinast það svar, hvort
ekki geti farið svo, að einmitt þetta vald
verði ekki til þess, að flokksstjórnir eins
og við nú þekkum þær, hyrfu úr sög-
unni, en að starf þeirra yrði í þess stað
einungis hagfræðilegt. Að í stað stjórn-
málaflokkanna kæmi hagfræðinefnd til
skjalanna, sem tögl og hagldir hefði á
stjórnarframkvæmdum, sem flokkstjórn-
ir nú hafa? Það er hagfræðispursmálið,
sem fyst og síðast kemur til greina- er
um stjórn þjóðfélagsins ér að ræða. En
meðan peningavaldið er í höndum ann-
ara stofnana en stjórnanna, kemur hag-
fræðin í insta skilningi, stjórnarstörfun-
um mikið minna við en ætla mætti. Það
vrðist oft og tíðum standa á sama, þó
að vesalings stjórnirnar brjótist um á
hæl og hnakka. Þær reynast býsna at-
kvæðalitlar, fari þær í aðra átt en þá,
sem peningavaldið stefnir. Við tölum
stundum með opnum munninum, eins og
menn segja, um stjómir, um iðnrekend-
ur, um viðskiftareksturinn og allar mögu
legar athafnir Péturs og Páls í þjóðfélag-
inu, og finst að þeir séu að beita okkur
órétti. En við gætum sjaldan hins, að
þetta alt er svo rígbundið peningavald-
inu, að það er ekkert ofmælt um það,
að það verði að sitja og standa eins og
það vill.
Hér skal ekkert farið út í þann hagn-
að. sem því er samfara fyrir einstaklings-
stofnanir, að hafa peningavaldið í hendi
sér. Það eiga, eins og Emerson sagði,
allir heimting á því að verða ríkir, það
er að segja, svo orð hans verði ekki mis-
skilin, að svo mikið er til að læra og sjá
í þessum heimi, er göfgað geti manninn,
að hann þarf að verða ríkur, til þess
að geta gætt anda sínum á því, og með
því auðgað sálina og orðið í fylstu merk-
ingu andlegt mikilmenni, eins og hann
álítur hverjum manni ætlað að verða.
Raunin hefir nú ef til vill oft orðið önn-
ur en sú af auðssöfnuninni. En alt um
það, væri þjóðinni eða stjórninni hagur-
inn ekki of góður af rekstri eða stjórn
peningavaldsins. Maður gæti unnað stjórn
inni hans alveg eins og bönkunum. En
það sem mestu máli skiftir. er hvert
stefnir með þetta vopn í hendi. Væru
ekki meiri h'kur til að peningavaldið í
höndum þjóðarinnar yrði fremur notað
til þess, að gefa starfi þjóðfélagsins þá
festu, sem nauðsynleg væri til þess, að
verðið á starfsframleiðslunni, eða eigin-
lega eignum manna í þjóðfélaginu í
hvaða mynd sem eru, yrði jafnara, en
hryndi ekki niður í ekki neitt, þegar
minst varði, eins og það nú gerir? Vér
sjáum ekki betur en að þjóðfélagið hlyti
að hafa aðrar aðferðir en þær, að skapa
kreppu, til þess að halda rás athafnalífs-
ins i jafnvægi. Framfarirnar ættu að
verða í höndum þess á svo traustum
grundvelli lagðar, að smátt og smátt væri
óhætt að byggja ofan á hann. Nú er
þetta alt í lausu lofti bygt hjá þeim, sem
peningavaldið fara með. Þeir hafa aðeins
trygt sjálfa sig fyrir öllum afföllum, en
ekki horft neitt í það, hvað það kostar
samþegna sína. Þetta vita borgararnir
nú orðið af dýrkeyptri reynslu. Peninga-
valdið í höndum einstakra manna- hefir
eins og mörg önnur stór auðframleiðsla
í þeirra höndum, brugðist því hlutverki,
að verða við sanngjörnum kröfum þjóð-
félagsins. Þess vegna er' sú hugsjón ávalt
að festa víðtækari og dýpri rætur í hug-
um manna, að öll slík fyrirtæki séu bezt
komin í höndum þjóðfélagsins — stjórna
þess, smárra eða stórra. Þess vegna eru
mörg af stærstu fyrirtækjum bæja rekin
með þjóðeignarfyrirkomulagi. Þess vegna
er og póstflutningur um allan heim rek-
inn með þjóðeignarfyrirkomulagi, og sem
reynst hefir eitt hagkvæmasta fyrirkomu-
lagið, sem til er á nokkru fyrirtæki 1
nokkuru þjóðfélagi.
Blaðið Manitoba Free Press er um
þessar mundir að heita verðlaunum fyrir
bezta svarið við því, hveraig leyst verði
úr kreppunni. Það virðist ávalt líta svo
út, að menn haldi. að kreppan sé eitt-
hvert yfirnáttúrlegt fyrirbrigði og hafí
rignt yfir heiminn úr heiðríku lofti, eins
og Eyrbyggja segir að hafi gert, þá Þór-
gunna galdrakind var grafin. En krepp-
an er ekkert þvílíkt og orsakir hennar
eru hagfræðingum ljósar, þó okkur kunni
að vera duldar. En ef samt værí nú á
það hætt að svara spurningu blaðsins,
teldum vér bezta ráðið til að leysa úr
kreppunni vera það að stjórn þessa lands
tæki yfir til starfrækslu banka og pen-
ingavaldið. Það spor eitt, ef stígið væri,
mundi fara nærri um að stemma á að
ósi.
UPPGJÖF STRÍÐSSKULDA.
Alfred Smith, sá er sótti um forseta-
kosningu í síðustu kosningum í Banda-
ríkjunum, undir merkjum sérveldismanna
(Democrats), og enn sækir um tilnefn-
ingu, lætur einskis ófreistað á atkvæða-
veiðum sínum, enda mun ekki af veita,
því Roosevelt, ríkisstjóri í New York,
kvað enn á undan honum, og er að flestra
dómi talinn líklegur að verða forsetaefni
flokksins. Fyrir skömmu lýsti Smith því
yfir, að hann hefði tekið upp á stefnu-
skrá sína eitt nýtt mál, sem álitið er nú
mjög mikilsvert og það eina nauðsynlega
til þess að ráða bót á böli heimsins. Þetta
mál er uppgjöf stríðsskuldanna.
Til þessa hefir það ekki verið Ijóst-
hvar almenningur í Bandaríkjunum stend
ur í þessu máli. En líklegast er honum
ekki svo ant um það mál, að það vinni
Smith mjög atkvæði. Blöð og stjómmáJa-
menn og almenningur talar oft svo í
Canada, og þá ekki síður í Evrópu, sem
nauðsyn beri til að strika stríðsskuldirn-
ar út. En eftirtektarvert er það, að þeir
sem drýgst um þetta tala, eru ekki þeir
sem gefa upp mikið af skuldum. Þannig
virðast Evrópuþjóðirnar, sem uppgjöf
skuldanna eru hlyntar, ekki neitt vilja
leggja í sölurnar fram yfir það, sem
Bandaríkin gefa þeim upp af skuldum.
Það er því með öðrum orðum ekkert.
Og það væri ekki ólíkt, að eins væri
með almenning, sem málinu er fylgjandi,
ef uppgjölf skulda næði t. d. til allra
skulda, og þær snertu hann eitthvað. Ver
erum hræddir um að alvaran sé ekki
meiri í þessu máli en þetta, og að Smitli
græði ekki mikið á að hafa bætt því á
stefnuskrá sína.
Auðvitað hafa allir lært í “Faðir vor”
setningarnar: “og Ifyrirgef oss vorar
skuldir. svo sem vér og fyrirgefum vorum
skuldunautum”. En ætli að það fari
ekki fyrir flestum, er til efndanna kem-
ur, eins og segir í niðurlagi í einni vísu
í Kerlingamálum, eftir Árna Sigurðsson
frá Skútum:
Það ollir mestum þrautum,
þar svo berlega tér,
að skjótt vorum skuldunautum
skulum forláta vér.
í HVORN STRENGINN Á NÚ
AÐ TAKA?
Eftir skýringu R. B. Ben-
netts í sambandsþinginu um
afstöðu stjórnarinnar í Spari-
sjóðs-bankamáli Manitobafylkis
vita blöðin Manitoba Free Press
og Winnipeg Tribune ekki, i
hvorn strenginn þau eiga að
taka. Þau skrifa bæði greinar
um málið, auðvitað til réttlæt-
ingar málsta'ð sínum, en hann
i var sá, að Bennett væri um fali
bankans að kenna. Er auðsjá-
anlegt á greinum þessum, að
blöðin hafa hlaupið á hunda-
vaði með staðhæfingar sínar,
en er hvorugt nógu drenglynt
til að kannast við það. Sögu-
burðinn á þess vegna að reyna
að klóra yfir, svo að það kom-
ist ekki upp, að þau hafi verið
að fræða lesendur sína um það,
sem þau ekki vissu.
Þetta nær til þess. er blöðin
hafa frá eigin brjósti lagt til
málsins. Fréttirnar, sem þau
hafa að öðru leyti flutt um það,
eru nærri sannleikanum, þótt
sumar hafi þær einnig verið
litaðar. Það er samt vert að við-
urkenna. En það er í ályktun-
um sínum, sem blöðunum hefir
skeikað, ef þar hefir ekki blátt
áfrarn verið að ræða um stjórn
málaafstöðu. En hún getur
einnig verið ástæða fyrir stefnu
þeirra í sparisjóðs bankamál-
inu.
Þá reyndi og forsætisráðherra
J. Bracken á fylkisþinginu ný-
lega, að gera frásögn forsætis-
ráðherra R. B. Bennetts ólík-
indalega með því að segja, að
hann (R. B. B.) hefði misskil-
ið sig, er hann fór fram á aö
sambandsstjórnin styrkti bank-
ann! “Já, eflaust er margt,
sem misskilið er,’’ stendur þar.
En leiðrétting þessa misskiln-
ings kemur heldur seint frá Mr.
Bracken, til þess að ætla að
hann hafi álitið hann hættuleg-
an, þegar samtalið fór fram.
En svo er nú ef til vill ekki
til þess takandi- þó Bracken
hafi ekki átt gott með að tala
feimnislaust um mál sparisjóðs-
bankans, né blöðin heldur eft-
ir frumhlaup þeirra.
Það má auðvitað hver og einn
halda það sem hánn vill um
það, að forsætisráðherra John
Bracken sé logheitur þjóðeigna-
sinni, en næsta ólíklegt þykir
oss þó að hann sé það í banka-
málum, fremur en öllum öðr-
um málum. Út í sögu hans í
þeim efnum ætlum vér þó ekki
að fara hér. Það væri bezt að
City Hydro, þjóðeignar-rafkerfi
þessa bæjar segði einn þátt
hennar. Einnig væri óskandi aö
rannsóknarnefnd þingsins í máli
sparisjóðsbankans mintist við
bentugleika á, hvaða áhrif það
hefði haft á velferð bankans,
að fjárhirzla fylkisins lánaði um
átta mUjónir dala úr honum.
Oss virðist sem það hafi getaö
haft eins mikil áhrif á hag hans
og það, sem conservatív bóndi
úti í sveit sagði um bankann.
Oss virðist að menn ættu að
vera vongóðir um það, að hægt
sé að komast fyrir sannleikann
um orsökina að hruni spari-
sjóðsbankans, þótt stjórnend-
unum sjálfum virðist hún ekki
ljósari en það, sem tekur við
eftir þetta líf. Mannsandanum
eru engin takmörk sett. Hann
þreytist aldrei á að skygnast
inn í ósæið og hið dularfulla,
og leiða nýjar staðreyndir það-
an í ljós. Ætli að þetta banka-
hrun verði eini huliðsheimur-
inn, sem honum verður ekkert
ágengt í?
Leikurinn “Tengdamamma”,
sem sýndur var í sal Sambands-
kirkju í gærkvöldi var vel sótt-
ur og áhorfendumir skemtu sér
hið bezta. Svo margt er fynd-
ið og skáldlega fyrirkomið í
leik þessum, að hann ættu all-
ir íslendingar að sjá. Leikend-
urnir leystu ágætlega verk sitt
af hendi. Leikurinn verður end-
urtekinn í kvöld (miðvikudag).
í fullan aldarfjórðung hafa Dodd’s.
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
meðul við bakverk, gigt og blöðru
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla,
er stafa frá veikluðum nýrum. —
í>ær eru til sölu i öllum Iyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frá.
Dodds Medicine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
FRELSISFÓRNIN
Á RÚSSLANDI
Eftir James H. Hart:
G. Árnason, þýddL
Mr. Hart er einn af fyrirles-
urum Ethical Culture félagsins
í Bandaríkjunum. Fyrirlestur
þenna flutti hann fyrir þeim
félagsskap í New York og Phila-
delphia, og er hann. prentaður
í mánaðarriti félagsins, “The
Standard.”—Þýð.
I.
Þeir, sem hafa lesið hina
frægu skáldsögu eftir Dostoi-
evsky. “Draumur hlægilega
mannsins”, (The Dream of a
Ridiculous Man), munu minn-
ast þess, að hann dreymdi um
jarðneska paradís. Það var ör-
vænting hans, sem orsakaði
þessa fögru sýn. Áður en hann
dreymdi drauminn, gekk hann
um og sagði, að á sama staði
um alt; hann hafði reynt að
telja sjálfum sér trú um, að
svo væri. Og afleiðingin af
því varð sú, að hann, á undar-
legan hátt, fór að halda, að
heimurinn, með allri sinni harð
neskju og þjáningum, ætti sér
hvergi stað nema í hans eigin
heila. Dauði hans hlaut þess
vegna að verða endir alls. Hon-
um kom til hugar, að svifta
sjálfan sig lífi- og láta alt
sökkva niður í tilveruleysi. Og,
svo var það eitt kvöld, að hann
hélt heim til sín, með þeim
ásetningi að eyðileggja sjálfan
sig og heiminn. En á leiðinni
heim þreif stúlkubarn í hann
og bað hann um hjálp. Hann
hristi barnið hranalega af sér*
en hann gat ekki gleymt því~
það ónáðaði hann, þar sem
hann sat í herbergi sínu og
handlék skammbyssuna, sem
hann hafði keypt. Hugsanir
hans ruddust fram og skullu
eins og öldur á hinu hræðilega
viðfangsefni mannlegra þján-
inga. Svo sofnaði hanq og
dreymdi drauminn.
Draumurinn er of langur til
þess að hann verði endursagður
hér. Maðurinn var þrifinn upp
úr gröf sinni af einhverjum
miklum og ógurlegum mætti,.
sem sveif með hann gegnum
myrkt og ókunnugt regindjúp
rúmsins og setti hann svo að
lokum aftur niður á jörðina. En
jörðin, sem hann stóð nú á,
var alt öðru vísi en sú jörð, sem
hann hafði þekt áður. Einhver
hátíðlegur dýrðarljómi hvfldi
yfir öllu, rétt eins og einhver
mikill og heilagur sigur hefði
verið unninn. Aldrei hafði hann
séð slíkt loft, slík blóm, slíka
fugla og tré! Aldrei hafði hann
ímyndað sér, að jafn vingjarn-
legt og fagurt fólk gæti verið
til! Og nú skyldi hann, hvern-
ig í öllu lá: Þetta var jörðin. ó-
flekkuð af syndafallinu, það var
— paradís . . . . Og sagan held-
ur áfram að segja frá, hvernig
hann í draumnum eyðilagði
þetta hamingjunnar heimkynni
og reyndi svo að skapa það aft-
ur. Og fólkið, sem hann reyndi
að fá til þess, að hverfa aftur-