Heimskringla - 27.04.1932, Blaðsíða 5

WINNIPEG 27. APR. 1932
HEIMSKRINGLA
5. SÍÐA
til síns fyrra sælulífs, hélt að
hann væri vitlaus. Þá vaknaði
hann og fann einhverja óum-
ræðilega sælutilfinning streyma
um sig. Hann sá skammbyss-
una, sem lá hlaðin á borðinu
fyrir framan hann, og hann ýtti
hennri frá sér, því nú vildi hann
lifa — nú varð hann að lifa, til
þess að breiða út alstaðar þessa
nýung, sem hann hafði fundið:
hinn eilífa sannleika, að menn-
irnir geti eignast jarðneska para
dís, að sæla og fegurð geti
orðið hlutskifti þeirra, án þess
að þeir verði óhæfir til að lifa á
þessari jörð.
II.
Þessi draumur um hina jarð-
nesku paradís, er engin undar-
leg hugarsmíð skáldsagnahöf-
undarins. Draumurinn tilheyrir
hinni rússnesktr þjóðarsál; hann
er þjóðararfur, að kalla má. Og
draumurinn er ekki sérkenni
hinnar rússnesku þjóðar. Fyrir
mörgum öldum dreymdi Gyð-
inga um slíkt sæluríki. Stundum
bjuggust þeir við að það kæmi
á þenna hátt, stundum á ein-
hvern annan. En hin ákafa von
og eftirvænting þess brunnu
öldum saman í brjósti ísraels
Og hversu djarflega börðust
þeir ekki stundum fyrir komu
ríkisins! En aldrei átti það aö
hepnast, að það kæmi. Rússar
hafa líka vænst lausnar. —
Draumur þeirra var afleiðing
hinnar hörðu og miskunnar-
lausu kúgunar. sem þeir urðu
að þola. Hann var jurt, sem óx
í hinum raka og fúla jarðvegi
harðstjórnarinnar, gróður, sem
var nærður og vökvaður af erf-
iðri reynslu, er var sameigin-
leg eign þeirra margra.
Maður þarf ekki annað en
að lesa lítið eitt í sögu sértrúar-
flokkanna rússnesku, til þess að
sjá, hversu ljós og lifandi þessi
draumur er og var. 1 Úral-hér-
uðunum t. d. er til sértrúar-
flokkur, sem er nefndur “bæn-
arlausi flokkurinn’’. Hann reis
upp skömmu eftir að bænda-
þrælkuninni var létt af. Órétt-
lát skifting landsins var aðal-
óánægjuefni hans, og þeir, sem
tilheyrðu honum, neituðu að
borga skatta. Þegar prestarnir
tóku málstað landeigendanna,
ráku þeir þá af höndum sér.
Þeir lokuðu einnig kirkjunum,
því þeir sögðu, að guð væri al-
staðar, að helgimyndir (ikons)
væru ekkert nema málaðir trjá-
bútar. að föstuhald væri hjá-
trú, heilög ritning klaufalegur
samsetningur göfuglyndra
manna, og að Kristur hefði
verið maður og manns son.
í sömu héruðum er til ann-
ar sértrúarflokkur, sem nefnd-
ur er “flokkurinn, sem ekkert
borgar’’. Þeir, sem tilheyrðu
honum, sögðu, að guð hefði
ekkj skapað toUheífmtumenn.
Það var því ljóst, að þeim fanst,
að tollheimtumenn hefðu verið
skapaðir af djöflinum. Og þeim
kom ekki til hugar að fara að
greiða djöflinum skatta. Þeir
sögðu að það væri rangt og ilt
að halda upp ríki og kirkju, því
að þær stofnanir væru illar,
eins og tollheimtumennirnir. —
Sumir þeirra lögðu niður skírn-
arnöfn sín, fóru um og trufl-
uðu guðsþjónustur og æstu
menn upp á móti prestastétt-
inni. — Aðrir uppreisnartrúar-
flokkar hvöttu menn til að
ráðast á landeigendurna og efu-
aðri stéttirnar, alt veraldlegt
og kirkjulegt vald. vegna þess
að það heyrði til ríki djöfuls-
ins. Kristindómurinn sjálfur,
sögðu þeir, væri heiðinglegur.
Þeir skoðuðu það skyldu sína
að berjast fyrir friði, bræðralagi
allra manna, heimsmáli og af-
námi keisarans og allrar hans
ættar.
Sem eðlilegt var um slíka
flokka, er mynduðust meðal fá-
tækra, mentunarlausra og kúg-
aðra manna, tóku þeir stundum
upp ýmsa undarlega og öfga-
fulla helgisiði, trúarskoðanir og
venjur. Það er ekki unt að
nefna nema örfáa af öllum þeim
fjölda, svo sem mjólkurdrykkju-
mennina, hýðingarmennina, pín
ingarflokkinn og eldskírarana.
Allir þessir flokkar höfðu um
hönd viliimannlega og ofstæk-
isfulla siði. Lýsingarnar af þeim
eru næsta ótrúlegar. Hin kvaia
fullu skilyrði, sem sett voru
þeim, er vildu gerast meðlimii
þeirra, eru svo ruddaleg. að
mestu furðar, að nokkrir menn
skyldu þola þau. En hversu ó-
líkir sem þessir flokkar eru inn-
byrðis, hversu hrottalegar sem
trúarjátningar þeirra eru, þá
er draumurinn sanneiginiegur
þeim öllum. Hið gamla mann-
félagsskipulag átti, á einhvern
hátt, að h'ða undir lok og braut-
in að verða gerð bein fyrir
sæluríkið, sem átti að blómgast
á þessari jörð. Guð skapaði
mennina til að vera bræður,
en mennirnir hafa sett upp alls
konar hindranir og hafa leitt
yfir sig hræðileg bágindi, hung-
ur og blóðsúthellingar. Keisar-
inn, landeigendurnir og allir
aðrir, sem halda uppi hinu
gamla skipulagi og hafa sölsað
undir sig hingr mikiu eignir,
eiga að sópast burtu, svo að
roðað geti af hinum nýja og
blessaða degi.
Þessi sæluríkis-draumur náöi
afar mikilli útbreiðslu. Það hef-
ir verið áætlað, að tala þeirra,
sem heyrðu til hinum ýmsu
sértrúarflokkum. nemi hér um
bil einum þriðja hluta alirar
rússnesku þjóðarinnar. Og áhrif
þeirra náðu enn lengra; þau
þrengdu sér upp á við, þar tii
þau náðu að setja einkenni sín
á gömlu skynsemisstefnu menn-
ina, byltingarsinna og jafnvel
jafnaðarmennina. Stefna sér-
trúarflokkanna og jafnaðar-
stefnan runnu saman í mörg-
um atriðum. Og hin gamla von
og draumsjón vara fram á
þennan dag. Líti maður í hina
ágætu bók, New Russia’s Pri-
mer, verður maður þeirra var
á hverri blaðsíðu. Síðasti kapí-
tulinn á að verða brot úr bók,
sem er rituð að fimtíu árum
liðnum. “Fyrir fimtíu árum,”
segir höfundurinn, “lifðu menn
hræðilegu lífi.”. Og börnin
skilja, að hann á við það iíf,
sem fólk í Rússlandi lifir nú
— á við hin dimmu, offyltu
húsakynuni þess, hið hálf-villi-
mannlega líf þorpsbúanna, hina
þunglamalegu og heimsklulegu
stórbæi, og hinar enn þung-
lamalegri og heimskulegri hugs-
anir.
Höfundurinn getur lýst hlut-
unum eins og þeir eru og ó-
vægilega, vegna þess að hann
hefir aðra mynd til þess að
sýna börnunum. “En nú erum
við að koma á jafnaðarmensku”
segir hann, “og með tímanum
munu allir verða hraustlegir i
útliti, húsin með stórum og
mörgum herbergjum, leikhúsin
verða til handa öllum og söng-
skemtanir og skólar; verksmiðj-
urnar verða þrifalegir og skemti
legir staðir fyrir alla, sem vinna
í þeim, og vélarnar eiga að létta
byrðunum af herðum þeirra, er
svo lengi hafa borið þær. Hinar
stóru borgir verða færðar ut,
svo að þær verði ekki lengur
fólki til ama og truflunar. —
Mannlífið verður þannig grund-
vallað, að allir, en ekki aðeins
þeir, sem vel eru settir, munu
geta fundið til fagnaðar af aö
lifa, munu geta notið skemt-
ana og eignast þekkinguna.’
Á bak við þessa fallegu mynd
er gamli rússneski draumurinn.
Stjórnendur Rússlands eru nú
að reyna að láta hann rætast
á sinn hátt. “Hvað sem segja
má um skoðanaþvingun og
skerðingu einstaklingsfrelsis-
ins,’’ segir einn höfundur,
Counts- sem ritað hefir um
Rússland, “þá er nú að finna
í Rússlandi hugsjónir og knýj-
andi þrá eftir bættum kjörum
manna, sem eru í einkennilegri
mótsögn við trúleysið á mann-
göfgið, sem er svo útbreitt í
Bandaríkjunum.’’ Samkvæmt
skoðunum hans, eru Rússar að
reyna að gi*undvalla nýtt þjóð-
félag, þar sem hreyfimáttur alls
iðnaðar er félagsleg þörf í stað
gróða, þjóðfélag, þar sem bölv-
un Edens verður um allan ald-
ur lyft af sál konunnar, og þar
sem að jöfnuðurinn á að sam-
eina allar kynkvíslir og þjóðir
í eitt bræðralag. Flokkurinn,
sem fer með völdin, hefir nátt-
lirlega sínar sérstöku ófrávíkj-
anlegu kenningar og stjórn-
málalegu trúarjátningu, en hin
raunverulega undirstaða hreyf-
ingarinnar er ekki flokkskenn-
ingarnar og hin stjórnmáialega
trúarjátning, heldur undirstaðan
sem er undir öllum slfkum
hreyfingum — draumar og von-
ir fólksins, sem þráir farsælla
h'f.
III.
Eg vil taka það fram, að eg
er mjög mikið hlyntur slíkum
vonum og viðleitni. Eg er Rúss-
um hjartanlega sammáJa- að
svo miklu leyti sem þeir eru
að umskapa þjóðskipulagið i
landi sínu þjóðinni til gagns.
Það eina, sem veldur vafa í
huga mínum er það, hvort þeir
gera það skynsamiega og
hversu gagngerð breytingin er.
Og þann vafa er erfitt að kveða
niður, en hann er ekki í and-
stöðu við það, sem eg hefi sagt.
Ef Rússum hepnast t. d. að gera
verksmiðjuiðnaðinn að almennu
og vel stjórnuðu þjóðnytjafyrir-
tæki; ef þeir geta gert peninga
og viðskiftatraust að verkfær-
um í almennu velferðarstarfi;
ef þeir geta nálgast viturlegri
framleiðslu og neyzlu, svo að
fólk geti lifað frjálst í stað þess
að vera háð sífeldri hagsmuna-
breytingu — hvílíkt afrek gætu
þeir þá ekki sýnt? Og það sem
meira er um vert, geti þeir og
börn þeirra lært að skilja, að
í mannfélagi, þar sem heilbrigt
vit ræður, eigi maðurinn sjálf-
ur að vera mest metinn, en
peningar, eignir, framleiðsla,
lög og stjórn minna, þá hafa
þeir gert nokkuð til að bjarga
oss frá vorri háskalegustu villu.
En hversu samhuga sem mað
ur kann að Vera einhverri hug-
sjón- má maður ekki samþykkja
í blindni alt, sem kann að vera
gert í hennar nafni. Hugsjónin
er eitt, útskýring hennar og út-
færsla eru annað. Því miður er
afar erfitt að gera sér rétta
grein fyrir ástandinu í Rúss-
landi. Stjónarbyltingin þar var
svo stórfeldur og margþættur
viðburður, að jafnvel þeir, sem
bezta aðstöðu hafa, eiga bágt
með að átta sig á henni. Og
vitneskja sú, sem vér eigum völ
á, er að minsta kosti vafasöm.
Hundruð af einskis nýtum bók-
um, hafa verið ritaðar um bylt-
inguna; og ef til vill eru þær
bækur, sem vér reiðum oss
mest á, líka einskis nýtar. En
ennþá alvarlegri erfiðleika er
að finna hjá oss sjálfum. Vér
erum svo fordómsfullir, kreddu-
fastir og fyrirfram skoðana-
bundnir, að hugmyndir vorar
um byltinguna verða líklega
fremur skýringar á vorri eigin
fortíð heldur en á hreyfingunni
sjálfri. Vér vitum allir hvaða
augum íhaldssamur Vesturlanda
maður lítur á byltinguna: hún
er frábrugðin því sem hann
hefir átt að venjast, og þess
vegna er hún til bölvunar. En
hinir svonefndu róttæku menn
eru oft engu betri, heldur verri.
þegar til þess kemur að hafa
óhlutdræga skoðun. Þegar sam-
hygð er vakin, gleymist það,
sem greinir sundur. Þeir sem
eru byltingunni meðmæltir, lofa
hana jafn-hugsunarlaust og hin
ir fordæma hana. Hvorirtveggja
hugsa eins, þó að þeir leggi á-
herzlu á tvær gagnólíkar nið-
urstöður. íhaldssamir menn út-
húða Rússum fyrir að gera það,
sem þeir mundu hjartanlega
samþykkja, ef það væri gert af
mönnum úr þeirra eigin flokki;
og mótstöðumenn þeirra bera
að sínu leyti jafn-mikið lof á
Rússa fyrir aðfarir, sem þeii
myndu óspart skamma hjá ka-
pítalistunum heimafyrir.
IV. /
En séum vér sæmilega óhlut-
drægir, hljótum vér að veita
athygli, að viðburðir, sem
valda efasemdum, eru að ger-
ast í Rússlandi. Lífinu hefir
öllu verið umturnað þar. Það
er mjög fátt af því eldra, sem
ekki hefir farið úr skorðuni
eða er í upplausn þar. Breyting-
arnar eiga sér stað í félagslíf-
inú jafnt sem á hagsmunasvið-
inu. Mörgum meðal vor er
þetta gleðiefni. Þeir segja oss
óspart frá gæðum þeim, sem
breytingarnar hafi í för með
sér. Og víst er úm það. að þau
eru veruleg og sönn; á móti
því er ekki unt að mæla. En
vér ættum stundum að virða
fyrir oss vandræði þau, sem
fyigja þeim, því þau eru líka
veruleg og liggja í augum uppi.
Það er ekki unt að gerbreyta
skyndilega lífsháttum mikils
fjölda manna, án þess að það
orsaki mikla truflun. Þessar
breytingar á þjóðskipulaginu
gera meira en aðeins að eyði-
leggja hið gamla hagsmunalega
og stjórnmálalega fvrirkomulag,
þær raska viðteknum lífsvenj-
um mikils fjölda fólks, slíta það
frá siðum og aga, sem margra
alda gömul venja hefir gert því
tama, og orsaka upplausn
fornra einkenna, hugsunar- og
sálarlífs.
Þessari hlið hins nýja lífs á
Rússlandi er vel lýst í bókum
eins og Humanity Uprooted
og Red Bread eftir Hindus. í
Red Bread er byltingunni í dag-
lega lífinu í þorpunum einna
mest lýst. Umræðumar, sem
þar er sagt frá, voru teknar :
niður orðréttar, og þær lýsa
mjög vel hugaræsingi bænd-
anna nú á dögum. Stundum er
sagt frá spaugilegum atvikum,
sem gera nokkra tilbreytingu
á þenslu skapsmunanna. Þeir,
sem hafa lesið bókina, munu
minnast þess- að á einum staö
er sagt frá því, að í eitt sinn,
er þorpsbúar voru að ræða með
miklum ákafa um efnið, sem
þá var efst á baugi — sameign-
ar búgarðinn — bar konu
nokkra þar að. Hún er í háöi
kölluð málsvari hfnnar nýju
búnaðaraðferðar, en hún er
ekki sein á sér að neita því að
hún sé það. “En það er þó eins
og að lifa í paradís að vera á
sameignar-búi, frænka,’’ segir
einhver. “Já, auðvitað er það
eins og paradís,’’ svarar hún
ekki mjúk í máli; “að lifa eftn
klukkunni, það er þeirra para-
dís. Þeir fylgja klukkunni 1
stóru og smáu,” segir hún við
Hindus. “Þeir fara á fætur,
þegar kiukkan hringir, eta- þeg-
ar klukkan hringir, sofna þeg-
ar klukkan hringir og berjast,
þegar klukkan hringir. Ef klukk
an skyldi bila, verða þeir í
vandræðum, eins og hænuung-
ar, sem hafa vilst frá mömmu
sinni. Já, þvílíkt þó líf! Alt er
fyrirskipað. í gær gerði eg ekki
handtak. Mig langaði til að
hvíla mig og eg hvfldi mig og
eg borðaði meira en eg var vön
— fimm sinnum meira. Já, eg
borðaði fimm sinnum. Og það
gat enginn bannað mér þaö.
En hvernig hefði eg getað tekið
mér hvfld á sameignarbúi, þó
mig hefði langað til þess? Eg
hefði orðið að bíða eftir klukk-
unni, áður en eg hefði getað
borðað þar fimm sinnum nema
að klukkan hefði hringt fimm
sinnum.”
Raunalegri en þetta eru af-
Ieiðingar hinna skjótu breyt-
inga, eins og þær birtast í frá-
sögnum þeirra manna, sem með
stjórnarskipun voru gerðir að
stéttar-óvinum. Sumir þorpsbú-
ar höfðú verið teknir burtu úr
þorpunum, eftir því sem Hin-
dus var skýrt frá. Hann nefnir
sem dæmi föður eins “rauða”
hermannsins. Hann var fátækur
í æsku. Þegar faðir hans dó,
fékk hann fimm til sjö ekrur af
ættar-óðalinu. Hann giftist og
eignaðist fimm börn. En hann
var óheppinn í öllu; skepnum-
ar hans drápust og húsin
I því
Við leiðið
Það verður oft úrlausn á andvöku-fundum
í ástvina grafreit að verja þeim stundum.
Þar sá eg um húmblikað hánæturskeiðið
sig hjúfraði kona við síðasta leiðið.
Eg vissi að hún bjó yfir höfugum harmi.
og hjartað var þrungið í sorgheitum barmi.
Því dóttirin liðin í líkklæðum inni
var lögð þar tii hvíldar í grafrekkju sinni.
í sorginni langt er unz lýsir af degi;
í lotningu þögull eg höfuð mitt beygi.
Því sendir þú, guð minn, það sárorða skeytið,
að svifta okkur henni um gróanda leytið?
Þar daggarvot blómgrös að gröfinni krupu,
í grátinum fögur þau blöðunum drupu.
Og líkt var sem stæði heimurinn hljóður,
að hlusta eftir andvörpum syrgjandi móður.
Og mér varð sá harmreitur heilagur staður,
livort sem þar ríkir guð eða maður.
í fjarlægðar útsýni eilífðar mögnin,
í umbhverfi hugans sorgin og þögnin.
Ó, sólfagra æska! Við áttum þig bæði
og aldraðri móður eg flyt þetta kvæði; ’
því ungmærin, línblæjum ísköldum vafin,
var unnustan mín, þar dáin og grafin.
G. Stefánsson.
Landám mitt.
(Sbr. “Nýtt landnám”, í Heimskringlu 6. aprfl 1932,
eftir Steingr. Matthíasson.)
Mitt áa land, mitt óskaland,
ó, unaðs drauma land!
Þótt örlög okkur skildi að,
er andinn við þinn hjartastað.
Hver hugsun minni og móðurmál
er mildi af þinni sál.
Og er eg sofna hinn síðsta blund
í sveitum annars lands.
Og ætti eg ráð á sál mín sjálfs,
eg svifi á geislavængjum frjáls,
að lilusta á brim við brjóstin þín,
öll bernskulögin mín.
brunnu hjá honum. Svo kom
uppreisnin og eitt af stórbúum
stjórnarinnar var sett á stofn
skamt frá heimili hans. Þar
vann hann. þegar hann haföi
tíma afgangs. Hann keypti líka
gamla kembingarvél í þeirri
von að hann gæti bætt ofur-
litlu við tekjur sínar og keypt
skepnur til bús síns. Honum
kom aldrei til hugar, að þess
konar fyrirtæki væru tajin
glæpsamleg. Nú fór útlitið ofur-
lítið að skána og hann varð kát-
ur og ánægður. En þá var far-
ið að sópa fólki á ríkis-stórbú-
in. Þangað lentu margir lítil-
sigldir menn og letingjar. Hann
hikaði við að fara þangað. Loks
var alt tekið af honum, og konu
hans og honum var fleygt upp í
vöruflutningsvagn og þau voru
flutt langt norður í land, ásamt
mörgum þúsundum annara
manna. Þar veiktust þau og
voru komin nær dauða. Það
varð þeim hin mesta raun að
verða að yfirgefa þorpið sitt;
hvorugt þeirra hafði nokkurn
tíma farið burtu þaðan fyr. Þau
voru heiðvirðir og vingjarnleg-
ir þorpsbúar, sem alt í einu voru
rifnir upp og settir undir refs-
ingu. Sonur þeirra, “rauði” her-
maðurinn, bjargaði þeim seinna.
En gamli maðurinn var ger-
samlega lamaður. “Þegar við
lifum á sania stað og eigum
fjölskyldu,” sagði hann, “er-
um við eins og eik, við festum
rætur í jörðinni, sem við lifum
á, og þegar við erum rifin burt
þaðan, visnum við og deyjum.
......Eg æski einskis annars
en að fá að vera kyr í kofan-
um mínum á landskæklinum
og fá að vinna þar með þeim
litlu kröftum, sem eg hefi, og
þeirri litlu hjálp. sem konan
mín getur veitt mér. Mig langar
til að lifa það sem eg á eftir
ólifað, í friði og fá að deyja í
rúminu mínu og vera grafinn
í þorpinu mínu.”
Þessi saga bregður upp fyrir
manni réttri mynd af því, hve
dýrkeypt breytingin hefir verið
sumum manneskjum. Eg hefi
sagt hana til að sýna það, en
ekki sem sönnun með eða móti
sameignarstefnunni í landbún-
aði. Það hefði verið hægt að
komast hjá mestum hlutanum
af þessum hörmungum, ef breyt
ingin hefði verið hægfara, ef
hún hefði gerst t. d. á einum
mannsaldri, í staðinn fyrir á
J. B. H.
fáum árum. Þessir nýju afbrota
menn, sjálfseignar bændurnir,
héldu aðeins trygð við gamlar
bændavenjur; hugmyndirnar og
vonirnar, sem réðu gerðum
þeirra, voru eins fastákveðnar
í hugum þeirra flestra og sólin
á loftinu eða árstíðaskiftin. —
Það var heimtað af þeim, að
þeir tækju stökk frá lénsvalds-
tímunum yfir í vélaöldina á
milli sólaruppkomu og sólar-
lags, að kalla má; þeir áttu að
samlagast þjóðfélagsskipulagi,
sem var alveg gagnstætt allri
þeirra fortíð og erfðum;. Þeir
áttu að þola gagngerða um-
myndun í félagslegum og hags-
munalegum skilningi. Örlög
þeirra minna á örlög þess mikla
fjölda í Evrópu, sem iðnaðar-
; byltingin hefir rekið frá heim-
ilum sínum og vinnustofum inn
í borgirnar og verksmiðjurnar.
Frh.
RÚSSAR UNDIRBÚA FLUG-
FERÐIR YFIR PÓLHAFIÐ
Leningrad, 25. mars.
Tilkynt hefir verið, að unnið
sé að undirbúningi leiðangurs
til þess að athuga skilyrðin til
þess að koma á flugferðum yfir
pólfevæðin milli Rússlands og
Norður-Ameríku. — ísbrjótur-
inn Krassin, sem frægur varð
fyrir björgun Nobile og manna
hans, fer norður á bóginn í sum
ar snemma, og hefir tvær flug-
vélar meðferðis. Verða þær
notaðar til athuganaflugferða
frá ísbrjótnum. Búist er við, að
Krassin komist alt norður á 85
gr. í ráði er, að Krassin veröi
allan næsta vetur á pólsvæðinu.
—Mbl.
Maður nokkur var í flýtir
miklum að nú í járnbrautarlest.
Þegar hann kemur inn í stöð-
ina blasa við honum tvær
stunda klukkur og var tutt-
ugu mínútna munur á þeim.
Hann fer því snarlega til lög-
regluþóns er þar stóð og spyr
hann hverja klukkuna sé að
marka; því þeim beri ekki sam-
an. Þjónninn verður hálf vand
ræðalegur og horfir á klukk-
urnar á víxl, en hann segir
eftir nokkra stund: “Það gerir
í raun og veru engann mismun,
lestin fer klukkan hálf fimm
hvað sem klukkunum líður.