Heimskringla - 31.08.1932, Side 1

AMAZINC NEWS
PHONE
37 266
DRESSES
Beautifully
Dry Cleaned
and Pressed up.
$1
Peröís
MEN! YOUR CHANCE
K«PU"I|SU ITS
* * 11 Dry Cleaned
* * and Smartly
Service 11 Pressed
PHOKB 37 266
Pei'öis

XLVI. ÁRGANGUR.
WXNNIPEG MIÐVIKUDAGINN 31. AGUST 1932.
NUMER 49.
PRÓF. HELGI JOHNSON
STADDUR í BÆNUM
í Winnipeg er staddur um
}>essar mundir próf. Helgi John-
son, kennari við Rutgers ríkis-
háskólann í New Jersey. Er
hann að heimsækja foreldra
sína, en þau eru hin velþektu
hjón Gísli Jónsosn prentsmiðju-
stjóri og Guðrún Finnsdóttir.
Hann kom alla leið í bifreið, og
lagði þó nokkra lykkju á leið
sína, með því að fara til Tor-
onto. En þar var systir hans
stödd, ungfrú Bergþóra John-
son barnaskóla-kennari frá Win
nipeg. Kom hún með bróður sín-
um að austan. Vegalengdin
mun vera alt að því 2,200 mílur
hingað frá New Jersey þ. e. a. s.
þegar farið er til Toronto.
Ástandið í bæjum syðra kvað
próf. Helgi Johnson mundi svip-
að vera og hér. Menn virtust
að vísu vonbetri um að fram úr
kreppunni færi að rætast, en
auðvitað leiddi ekkert, nema
tíminn í ljós, við hvað það hefði
að styðjast.
Mr. Johnson gerir ráð fyrir
að leggja af stað héðan aftur
næstkomandi mánudag. Sagðist
hann ekki hefði neitt á móti
því haft ,að dvelja meðal landa
hér um tíma, en kensla í há-
skólanum, sem hann starfar við,
hefst um 20. september, svo til
annars en að komast suður
vinst ekki tími úr þessu.
ÞJÓÐÞRIFASAMKEPNI
Á þessu sumri efndi C. N. R.
félagið til þjóðþrifasamkepni
meðal útlendinga í þessu fylki.
Mun félagið hafa gert það áður,
en tilgangurinn með því er sá,
að efla framfarir í bygðum út-
lendinga í þessu fylki bæði í
búnaði og öðrum þjóðfélagsmál-
um. í þessari samkepni tóku
alls þátt 13 bygðarlög. Er eitt
þeirra íslenzkt, Bifröst-sveitin.
Hafa menn frá félaginu verið að
ferðast um þessar bygðir til að
kynnast framförum þeirra. Fóru
þeir nýverið til Bifröst. Var
þeim fylgt um bygðina og sýnt
það sem þá fýsti augum að
líta. Að því búnu var efnt til
voldugrar veizlu fyrir þá í Ár-
borg. Skal hér ofurlítið á þá
samkomu minst, máli þessu til
frekari skýringar.
Veizlustjóri var G. O. Einars-
son. Að máltíð lokinni fóru
fram ræðuhöld, kvæða upplest-
ur og söngur. Rakti B. I. Sig-
valdason oddviti, framfarasögu
bygðarinnar í ýmsum greinum.
Kvæði eftir Guttorm J. Gutt-
ormsson, sem þýdd höfðu verið
á ensku, voru og lesinn upp af
Mrs. F. Danielsson og var það
mjög vel rómað af áheyrendum.
Mrs. E. Johnson flutti þar ræðu
um framfarirnar á starfsviði
kvenna og I. Ingjaldson
mintist á starfsemi bygðar-
manna í samvinnumálum. Söng
flokkar úr bygðinni sungu þar
einnig.
Að þessu öllu loknu tóku
gestirnir til máls. Fyrst og
fremst dómaramir. En þeir
voru þrír: Dr. McKay yfirkenn-
ari Manitoba háskólans, og Bro-
ther Joseph frá St. Boniface og
Mrs. Watt frá Birtle, Man., fyr-
verandi forseti Women’s Insti-
tute of Canada. Létu allir dómar
arnir í ljós ánægju sína yfir því,
sem fram fór. Mintist Dr. Mc-
Kay skáldsins G. J. G. og þess
hve sú bygð væri lánsöm sem
ætti slíkt skáld. Hann fór og
fögrum orðum um skáldhneigð
fslendinga og gáfur.
Með dómurunum voru tveir
menn frá C. N. R. félaginu.
Voru þeir Mr. Kirkwood og Mr.
Jakob Kristjánsson. Þá var
kona þar frá blaðinu Manitoba
Free Press, ungfrú Haig, systir
J. T. Haigs þingmanns í Winni-
peg.
Samkepni þessari er ekki
nærri enn lokiö og dómararnir
eiga eftir að heimsækja nokkr-
ar bygðir ennþá. Hvaða dóm
Ný-íslendingar fá og hvort að
þeir hafa nú sýnt, að þeir standi
í þjóðnýtilegum skilnnigi öðrum
útlendum þjóðum á sporði, eða
eru þeim framar í ýmsum grein-
um, eigum við nú eftir að heyra.
MERK KONA DÁIN
Þann 12. ágúst síðastl. and-
aðist í Limerick, Sask., ekkjan
Ásta Jósafatsdóttir Árnason, hjá
dóttur sinni og tengdasyni er
þar búa, Guðnýju og Sigurði
verzlunarmanni Johnson.
Ásta var fædd að Gili í Svart-
árdal í Húnavatnssýslu 11. apríl
1862, dóttir Jósafats Sigvalda-
sonar bónda á Gili og Ragn-
heiðar fyrri konu hans. Hún
var því hálfsystir hra., Frímanns
Björns Walter, er margir kann-
ast við, er um eitt skeið var
eigandi og útgef. Heimskringlu
og um langt skeið Sherriff í
Pembina County í N. Dak.
Björn var hinn be'zti drengur,
en varð ekki gamall, andaðist
á ferðalagi fyrir mörgum árum
síðan, sunnarlega í ríkinu.
Ásta ólst upp í föðurgarði unz
hún giftist Bjarna Árnasyni frá
Torfustöðum í Svartárdal.
Fluttu þau hjón til Vesturheims
sumarið 1883 og settust að í
Pembina. Þar andaðist Bjarni,
fyrir nær því 35 árum síðan.
Fjögur börn þeirra eru á lífi:
Guðný gift Sigurði syni Sigurð-
ar Jónssonar og Sigríðar Brynj-
ólfsdóttur frá Skeggstöðum.
Búa þau hjón í Limerick, Sask.,
og hefir Sigurður þar verzlun
á hendi. Hólmfríður gift hér-
lendum manni Edw. Simons
bankastjóra í Crystal N. Dak.
Frímann kvæntur Rósu dóttur
Gunnlaugs lögfr. Peterson frá
Hákonarstöðum á Jökuldal. Búa
þau í Saskatoon og er Frímann
vélstjóri við ríkisbrautina, Can.
Nat. Rly. og Sigríður gift frakk-
neskum manni Chas. Blouin í
Wood Mountain, Sask. Sonur
Bjarna af fyrra hjónabandi Guð-
mundur ólzt upp með þeim hjón
um og dvaldi hjá Ástu og
venzlafólki sínu til dauðadags.
Hann andaðist í febr. síðastl.
rúmt sextugur að aldri.
Eftir lát manns síns bjó Ásta
áfram í Pembina fram til síð-
ustu ára að hún flutti vestur,
sem fyr segir til barna sinna.
Ásta var hin mesta friðleiks
og gáfukona, og bæði stjórn-
söm og hjálpfús þó efnin væru
lengst af fremur rýr. Þeir sem
enn eru á lífi og muna til hinna
fyrri ára munu minnast þess,
hversu oft hún lagði á sig erviði
og útsvör til þess að liðsinna
þeim er í grend við hana bjuggu
og áttu við skort eða heilsuleysi
að búa. Hún var jafnan hress
og glaðleg í viðmóti og lét sjald-
nast hið mótdræga beygja sig.
Lík hennar var flutt til Pem-
bina og jarðsett þar. Yfir
moldum hennar talaði nokkur
orð presbytera prestur, er
heima á þar í bænum, Rev. Mr.
Foster. Þakkaði hann henni,
fyrir liönd bæjarbúa, liðveizluna
um hin mörgu ár er hún bjó
þar á meðal þeirra, sem hún
sýndi þeim. Hið sama gera og
ættingjar hennar og vinir. Þeir
þakka henni samleiðina og sam-
úðina, glaðlyndi hennar og góð-
vild nú við vegaskilin hinstu.
R. P.
SKÓLASJÓÐIR HORFNIR
Fjárhaldsmaður þeirra
handtekinn.
Síðast liðinn föstudag, færðu
yfirskoðunarmenn reikninga
Manitoba háskólans blöðunum
þær fréttir, að hálf miljón dala
sjóður sem skólinn átti, væri að
mestu horfinn. v
Síðan hafa daglega borist
fréttir af svipuðu frá öðrum
skólum, og er St. John’s College
á meðal þeirra. En sá skóli er
eign kirkju einnar í Winnipeg
(Anglican Church). Er sjóð-
þurðin þar talin að nema $800,
000.
Fjárhaldsmaður beggja þess-
ara sjóða, var maður að nafni
John A. Machray K.C. Hefir
hann nú verið handtekin og er
kærður um að hafa stolið
$47,521. Honum var þó úr
varðhaldi aftur slept gegn $100,
000. tryggingu, er hann lagði
sjálfur fram helminginn af, en
kuningjar hans hinn helming-
inn, þar á méðal Dr. E. M.
Montgomery, Hon. Colin Ink-
ster o. fl.
Með hvarfi kirkjustjóðsins, er
talið vafasamt, að kenslu verði
haldið áfram í vetur á St. John’s
College.
Hvað mikið fé hefir horfið í
alt, er ekki enn hægt að segja
um. í umsjá Mr. Machray voru
fleiri sjóðir, og reikningarnir ó-
tal margir, í sambandi við þá
sem þarf að yfirskoða, og ekki
er enn lokið, áður en hægt er
með vissu um fjártapið að segja.
Ófullkomin yfirskoðun þess-
ara reikninga er haldið að átt
hafi sér stað síðustu árin, eða
öll árin frá 1924, og þess-
vegna hafi þetta ekki komist
fyr upp.
SIGURÐUR JÓHANNSSON
ÁTTATÍU OG TVEGGJA ÁRA
(Verður sjálfur aS yrkja sér
minni þegar hinir gleyma.)
Áttatíu og tveggja talinn,
tár þau eru löngu falinn,
sem að feldi smái smalinn,
smíðaði sér úr geislum þrótt,
langa stormsins leiðu nótt;
var hjá fjöllum íslands alinn,
endur fyrir löngu,
á þar marga ekki rudda göngu.
Út á hafi stormur styrkir,
stundum komu byljir myrkir,
menn þar urðu mikil-virkir,
meðan lífs þeir áttu þrótt,
langa myrkurs leiða nótt;
ekkert meira andan kyrkir,
enn að forðast hættur,
lífs í háska liggur vegur bættur.
Því er eg að yrkja óðinn,
elskað hefi mál og ljóðin,
þrái lítið þunga sjóðinn;
þó þeir trúi gullið á,
sneitt hefi þeim snörum hjá;
þeim varð mörgum þungur
gróðinn,
þegar styttist dagur —
ljómar til mín ljóssins geisli
fagur.
Lofa eg mátt, sem vegin valdi,
vonir mínar ljósi faldi,
annað betra og æðra taldi,
ungri þyrstri í mentun sál,
að læra feðra ljóð og mál,
hrinti frá sér gullnu gjaldi,
gamlan leir nam hnoða,
þetta vinir héldu hreinan voða.
Skemti eg mér á ungdóms árum,
út á léttum hafsins bárum,
hundvotur af hrannar tárum,
hugsaði ekki um nokkurt tjón,
elskaði hafsins undra sjón.
Læknaður af sorgum sárum,
sólin landið gilti,
vonir mínar eilíf unun hylti.
Reyni eg þenna söng að syngja,
sálu mína til að yngja,
ekki sorgir senn mig þyngja,
sigur lífsins trúi á,
lírs er þetta leyndust spá,
þegar bjöllum hrygðar hringja,
hinir sem að efa,
þá mun ljósið guð mér sjálfur
gefa.
ÝMSAR FRÉTTIR.
Þingið á Þýzkalandi kom sam
an í gær undir forustu Franz
von Papen, sem á hendur tókst
að mynda stjórn, án aðstoðar
Hitlers-flokksins. Skrifaði Hind-
enburg forseti undir 2 biljón
dollara veitingu til viðreisnar
iðnaði í landinu, sem þingið
hafði áður samþykt. Áður en
þingforseti var kosinn, stjórnaði
Clara Zetkin, sem kölluð hefir
verið “amma byltingarinnar’’,
þingfundi, sem henni bar fyrir
aldars sakir; hún er 75 ára. En
gamla konan slepti ekki tæki-
íærinu, er hún var komin í þing-
forsetastólinn, að skamma Hind
enburg og Papen fyrir þessa
stjórnarmyndun, sem hún kvað
brot á stjórnarskrá landsins.
Sagði hún, að þjóðin ætti að
rísa upp gegn slíku ofbeldi.
Lank hún ræðu sinni með þvi,
að hún kvaðst vona, að hún
ætti eftir, að setja þing Soviet
Þýzkalands.
* * *
Verkfall gerðu um 130,000
verkamenn í bómullar-verk-
smiðjunum í Lancashire á Eng-
landi s .1. mándag. Hófst verk-
fallið út af vinnulauna deilu.
* * *
Nova Scotia bankinn greiddi
nýlega 3£ prósent hluthafa
vexti fyrir einn ársfjórðung.
Yfir árið nema þessir vextir 14
prócent. S. 1. ár greiddi bank-
inn 16 prócent hluthafa vexti.
Bankarnir eru áreiðanlega
einu stofnanirnar sem á þessum
tímum geta sýnt annan eins
árangur af starfsrekstri sínum
og þetta.
OLYMPSKU LEIKIRNIR
Kæri ritstjóri Hkr.:
Eins og þig mun reka minni
til, voru leikir þessir búnir að
standa yfir aðeins fyrri vikuna,
þegar eg sendi þér línur síðast.
Margt og mikið hefir gerst, einn
ig síðari vikuna. Leikir þessir
voru leystir upp að miklu leyti
þann 14. ágúst, með einróma
vitnisburði um það, að aldrei
hafi þeir að undanförnu, lukk-
ast betur, bæði með aðsókn og
leikfimis sýningar. Aldrei áð-
ur eins vel þroskaðir leikendur,
og svo að loftslag og veðrátta
hafi sömuliðis áorkað það, að
forstöðunefndin kom út með
fulla eina miljón dala í hreinan
ágóða. Og var þó miklu búið að
kosta til við undirbúninginn á
margan hátt. Þegar eg skrifaði
síðast til Hkr. var Lauri Lektin-
en krýndur, sem helsti hlaupa-
garpur veraldarinnar, en það að
sönnu stóð ekki mjög lengi, því
ágreiningur kom þá upp í dóm-
nefndinni um það, að ef Lauri
hefði ekki litið einu sinni um
öxl, og þá um leið stigið eitt
spor eins og ofurlítið til hliðar
fyrir framan fætur á Ralph
Hill, myndi (ameríku maður)
Hill hafa ef til vill unnið 15,000
metra hlaupið, því Hill bar það
fram, að hann hefði hikað eitt-
hvað, þó lítils háttar, við þetta
spor Finnlendingsins, enda var
Hill ekki nema aðeins 7 þuml.
á eftir Lektinen. Þetta gerði
það að verkan, að þeir báðir, og
aðrir fleiri, voru látnir hlaupa
aftur á ný. Og þá v^nn hvor-
ugur þessara manna, heldur
varð sigurvegarinn í það sinnið,
maður, að nafni Iunan Carlos
Febala, Suður-Ameríku maður,
fæddur og uppalin í Argentínu.
Hann hljóp þá 28 mílur og 385
rod á tveimur klst. og 31 mín-
útu og setti þá um leið nýtt
met. Sömuleiðis var nýtt met
sett við 10,000 metra hlaupið,
unnið af pólskum manni, að
nafni Ianus Koscinki. Eins og
gefur að skilja getur engin ein
þjóð unnið olympsku leikina í
heild heldur aðeins orðið álit-
leg í vinningatölu þegar sem
best lætur. Eða með öðrum
orðum náð sem flestum mörk-
um. Og eins hefir leikendum,
er tóku þátt í þessa árs leikum,
komið saman um það, að það
væri ekki alt beint fram inni-
falið í því, að vinna sigurmörk-
in, heldur einnig líka nokkur
heiður í því fólginn, að hafa
reynst vel í hverri og einni sam-
kepnmni o. s. frv.
Að afstöðnum svona stórvægi
legum leikmótum, eins og þess-
um olympsku leikum koma á-
valt fram ýmsir hliðstæðir dóm-
ar. er birtast síðar, bæði í blöð-
um og tímaritum. Þó að sem
eðlilegt er, að þeim beri ekki
æfinlega saman, að ýmsu lyti,
þá eigi að síður innifelst gjarn-
an meiri fróðleikur í þeim við-
víkjandi svonalöguðum íþrótta-
mótum en lausa sagnir um upp-
talninga á sigurmörkum geta
látið í té. Þannig er það bezt
fyrir hvem og einn, er hefir
löngun til að kynna sér helstu
íþróttamót heimsins, að lesa vel
og kynna sér sem best það,
hvað ritfærir höfundar hafa um
þau að segja, á einn og annan
hatt.
Sumir af þessum hliðstæðu
dómum eru nú þegar birtir, og
aðrir fleiri eiga. en eftir að
birtast síðar.
Eri. Johnson.
VIÐHORF
Skömmu eftir þing sigldi eg
til útlanda í ýmsum nauðsynja-
ernidum, eins og síðar mun
vitnast, og hefi því ekki haft
tækifæri til að taka til máls hér
í blaði flokksins fyrr en nú. En
úr því skal nú bætt á næstu
vikum eftir því sem við verður
komið.
Eg tók að mér, eins og öllum
er kunnugt, að mynda nýja
stjórn í þinglokin og átti það
alllanga forsögu. Þingið var
orðið langt, svo að ýmsum hefir
þótt nóg um, og vill svo oft
verða þegar úr vöndu er að
ráða. Tvenn viðfangsefni lágu
fyrir síðasta þingi, sem mest
kölluðu að og mestu réðu um
öngþveiti og úrslit, annað kjör-
dæmamálið en hitt fjárhags- og
kreppumálin, og fléttaðist hvort
tveggja saman og réði rás við-
burðanna. Kjördæmamálið er af
ýmsum orsökum komið í það
horf, að þjóðinni og málefnum
hennar verður með þeim hætti
bezt borgið að ekki bíði lengi
afgreiðsla þess með einhverjum
þeim hætti, sem við megi una,
og kreppan er orðin svo snörp,
að ekki var við unað aðgerða-
leysi af Alþingis hálfu á síðasta
þingi og því næsta. Andstöðu-
flokkar fráfarandi stjórnar
hnýttu saman þessa tvo enda
svo rammlega að ekki varð hjá
komist nokkurri lausn, annað-
hvort til langframa eða bráða-
birgða og veldur því núverandi
kosningafyrirkomlag og svo
skipun þingdeilda.
Eg og margir fleiri hefðu
helzt kosið, að lausnin hefði
orðið stjómarskrárbreyting, sem
flokkamir hefðu getað orðið á-
sáttir um, og væri síðan geng-
ið til kosninga og látið skeika
að sköpuðu. Hélt eg lengi vel
að svo mundi skipast, en það
brást af ýmsum ástæðum. Lá
þá tvennt fyrir, þingrof eða
stjórnarbreyting með þeim 'hætti
að nauðsynlegustu skattamál og
kreppuráðstafanir næðu af-
greiðslu þó stjórnarskrármálinu
væri frestað til næsta þings.
Ekki var sýnt, að þingrof leiddi
til neins árangurs. Til þess að
hreinn meirihluti næðist í báð-
um deildum þurfti einn flokkur
að ná 28 þingsætum við kosn-
ingar, en fyrirsjáanlegt að svo
mundi ekki verða. Kosningar
hefðu leitt til þess eins, að ný-
kosið þing hefði komið saman
í sumar, og verið skipað með
áþekkum -hætti og nú er, þann-
ig að enginn flokkur hefði, þrátt
fyrir smærri breytingar, getað
valið úrslitum mála í báðum
deildum. Hefðu þingmenn þá,
nú í sumar, staðið í sömu spor-
um og á síðastliðnu vori, og
engu nær því að leysa hnútinn
mnþá. Það var frestur en eng-
in lausn, nema síður sé. Ann-
að lá því ekki fyrir þinginu en
að leysa vandann með nokkur-
um hætti, jafnvel þó um bráða-
birgðalausn væri að ræða. Þing-
Iaust og stjórnarlaus, í þeim
skilningi að þingið geti ekki
orðið ásátt um neitt og stjórnin
hafi ekki neinn ótvíræðan þing-
vilja bak við sig í aðalmálum,
getur ekkert land verið á slíkum
hættutímum.
Fráfarandi forsætisráðherra
tók því, í fullu samráði við þing-
flokk sinn, þá ákvörðun, að
beiðast lausnar fyrir stjórnina,
og benti jafnframt á mig, einn-
ig í samráði við flokkinn, til að
gera tilraun til að mynda flokk-
stjórn, en sú tilraun strandaði.
Var þvínæst báðum andstöðu-
Qokkum Framsókanr boðið að
taka þátt í stjórnarmyndun, en
það tókst ekki að heldur. Var
þá eftir sá möguleiki að Fram-
sóknar- og Sjálfstæðisflokkur-
inn tækju höndum saman um
stjórnarmyndum, enda hafði
það komið í ljós í nefndum og
samþyktum á þinginu, að þessir
flokkar voru í aðalatriðum sam
þykkir um margt það, sem
nauðsyn krafði um afgreiðslu
fjárlaga og ýmsar kreppuráð-
stafanir. Eg skal játa, að eg var
hikandi við að taka að mér slíka
stjómarmyndun, ekki vegna
bess, að mér væri ekki ljóst, að
alvara fímanna var svo mikil, að
nauðsyn væri sameiginlegra á
taka, heldur vegna hins að eg
taldi, að almenningi þyrfti að
vera orðin ljós sú nauðsyn og
neyðarástand sem nú er ríkj
andi til þess að samsteypustjórn
kæmi að því gagni sem vera
þurfti. En fyrir eindregna ósk
mikils meira hluta Framsókn-
arflokksins lét eg til leiðast í
þeirri trú að slík stjómarmynd-
un gæti, með samuð og heilum
hug þeifra, sem að stóðu, orðið
þjóðinni til blessunar, og lausn
á því öngþveiti, sem störf þings
ins voru komin í. Það er kunn-
ugra en að frá þurfi að segja,
að stjórnarmyndum tókst á
þessum grundvelli og náðu fjár-
lög og hin nauðsynlegustu tekju
aflalög og kreppuráðstafanir af-
greiðslu í sömu svipan.
Það er ljóst af stjórnmálasögu
síðasta árs, að kjördæmamálið
er komið í burðarliðinn. Meðan
flokkaskifting hér á landi var
mest með tilliti til untanríkis-
mála skiftist fylgi stjórnmála-
flokkanna svo, að ekki var knýj
andi nein breyting. En þegar
sjálfstæðismálið var leyst og
fyrirsjáanlegt að landsmenn
yrðu að mestu samferða þá á-
fanga sem eftir eru í því efni,
og flokkaskifting því hér eftir
mest með tililti til atvinnuhátta
(Frh. á 5 bls.)