Heimskringla - 31.08.1932, Side 3
WINNIPEG 31. ÁGÚST 1932.
HEIMSKRINGLA
3 BLAÐStÐA
Sigurdsson, Thorvaldson ltd
GENERAL MERCHANTS
OTSÖLUMENN FYRIR IMPERIAL OIL LIMITED
ROYALITE COAL OIL, PREMIER CASOLINE
TRACTOR AND LUBRICATING OILS
í hærri bekkina kemur. Sýnir
það að íslendingar skara langt
fram úr í því að afla sér þekk-
ingar og andlegs þroska.
Kennaraskólana .hafa sókt
hugsunarleysi og skilningsleysi
En sem betur fer, eru hinir þó
margir sem ekki eru með slíku
marki brendir. Eg hefi ef til
vill verið vitni að því oftar en
ARBORG
Phone 1
RIVERTON
Phone 1
HNAUSA
Phone 61, Rhig 14
MANITOBA — CANADA
RÆÐA
Minni Vatnabygða
Wynyard, Sask. 2. ágúst 1932
Björn Hjálmarsson
Herra forseti,
Háttvirtu íslendingar:
í dag eru tuttugu og þrjú ár
síðan eg fyrst ávarpaði íslend-
ingadags mót hér í Vatnabygð.
Ef til vill eru færri hér staddir,
sem þá samkomu sóttu. Á því
tímabili var bygðin ung og flest
fólkið ungt, hraust og fult von-
ar og lífsgleði. Og sannarlega
þurfti á þeirri hreysti og þeirri
h'fsgleði að halda þann dag, því
ræðumenn voru sex, kvæði
mörg, söngsveit, lúðraflokkur,
base-ball leikur, illdeilur, bar-
dagar og blóðsúthellingar.
hangað óku margir á uxum,
sumir á hestum og margir komu
fótgangandi. Þar munu hafa
verið um sex hundruð manns
og hálf sú tala af hundum. Dreg
eg þá ályktun af því, að af
sex ræðumönnum, áttu þrír
hunda sem fylgdu þeim upp á
vagn þann, sem notaður var fyr
ir ræðupall. öllum hunda eig-
endum sagðist vel; hinum frem-
ur miður. Eg átti engan hund.
Síðan hefi eg framkvmt
eitt afreksverk. Er það ekki
sprottið af hæfileikum né starf-
semi; en “Worlds rcord” er það
samt, því sjö sinnum síðan er
eg búinn að tala um sama efni,
við sama tækifæri, nefnilega, að
mæla fyrir minni Canada á ís-
leudmgadögum Vatnabygða, og
fjórum sinnum þar að auki hefi
eg farið í sömu erindum á
Þorrablót Leslie búa, sem er
nokkurskon^r systur samkoma
íslendingadagsins í Wýnyard.
Svo nú ætla eg ekki að mæla
fyrir minni Canada. Fyrir því
eru ástæður sem síðar munu
koma í Ijós. í dag vil eg tala
um alt annað efni. Eg vil sér-
staklega tala um íslendinga í:
Vatnabygð, um sögu þeirra og á j
stand, um áhrif þeirra fyr, nú, |
og í komandi framtíð. Eins j
og eg áðan tók fram, hefi eg I
þekt þá í nætsum aldar frjóð- \
ung, og í síðast liðin sextán ár,
hefi eg haft það starfsvið, sem
hefir gefið mér tækifæri um-
fram alla aðra, að þekkja þá,
sem heild, að þekkja þeirra betri
mann og lélegri, að þekkja þá
ennfremur með þeirri hlíðsjón
hvernig þeir bera samanjöfnuð
við ýmsa þá aðra þjóðflokka,
sem á meðal þeirra og í kring-
um þá lifa og starfa.
Þegar eg áðan vitnaði í fyrsta
íslendingadaginn, gerði eg það
ekki í neinu gaspri né hæðni.
Þá vorum við flestir æskumenn.
Jjffskjörin voru þröng, lífsgieðin
einföld en lífsvonin há. Við vor
um okkar eigin drottnar í öllum
málum bygðarinnar. íslending-
ar voru frumherjar þessa svæð-
is. Á andlegum og líkamlegum
luöftum íslendinga lék framtíð
og velferð þessara héraða. ís-
lendingar, og íslendingar einir
réðu þá lögum og lofum.
Og þegar hugsað er um feril
þess hóps manna og kvenna
fiá. þeim tima til þessa, má
segja að þar vé saga, eins o
öll saga er, béönduð gleði og
harmi, sigrí og ósigri. Flest er-
um við nú gráhærð, meira og
minna slitin. Lífið hefir verið
vægt við suma, en því miður,
napurt við marga. Einstakl-
ingarnir hafa ýmist beðið sigur
eða ósigur; en hitt atriðið vilj-
um við nú mikið frekar athuga,
hvert að íslendinga heildin hér
á þessu cvæði hefir lifað og
starfað ’.il þess sigurs, sem að
vonirnar ieistu og tækifærin
buðu.
Síðan hafa fluzt inn á meðal
okkar ýmsir aðrir þjóðflokkar,
og samuepnin um tækifærin til
tímanlegs og andlegs þroska
hefir mavgafldast. Stöður og
völd er kept um af þeim ýmsu
þjöðflokkum, sem hér eru nú
og ýms öfi, áhrif og samtök
bafa myndast, bæði ofan jarð-
ar og neðan, bæði Ijós og hulin,
sem að þvj m. ia að auka sum-
um lilunnmdi en svifta aðra
tækifæri. Það hefir verið reyn-
s!a okkar, að þegar stríð, styrj-
aldir, barðmdi og krepputíðir
geysa, þú rís upp sú alda hér f
vesturlandmu að hinum svokalt-
aða iVtiending er reynt að úii-
loka frá þeim fækkandi tæki-
færum sem mannfélagið hetir
að bjóða. Alda þess ófagnaðar
geysaði á stríðstímunum. önn-
ur byrjaði með yfirstandandi
krepputíð. Þesskonar æsing er
ávalt hentugt vopn þeirra sem til
valda vilja komast, þegar fjöld-
inn þarfnast mikils en lítið er að
bjóða. Ýms félagsskapur mynd-
ast þá og mótast, sem eykur
þau áhrif og eflir þann hugsun-
arhátt að vissir flokkar manna
skulu hafa toglin og haldimar.
Eru þau samtök stundum sýni-
leg en mikið oftar neðan jarð-
ar og ósýnileg. Spursmálið er
þá hvert að við íslendingar á
þessu svæði erum að láta með
þesskonar áhrifum, svifta okk-
ur þvi sem við höfum byrjað og
þroskað.
Eg ætla þá fyrst að víkja að
því hvað við höfum Iagt til:
Á þessu svæði, frá Dafoe til
Foam Lake, eru um tvö þúsund
íslendingar; en höfðatala þeirra
fjögra sveita sem þeir búa í, er
um ellefu þúsund. Af þeim öðr-
um níu þúsundum munu vera
um fjögur þúsund enskir, önnur
fjögur þiisund Slaviskir, (Pól-
verjar, Úkrainar og fl.) og um
þúsund aðrir mestmegnis Norð-
menn og Svíar. En á svæði,
fjörutíu mílna löngu frá austri
til vesturs, og tíu mílna breiðu,
af þessum sveitum, eru Islend-
ingar í því sem næst þriðjungs
meirihluta og er það miðbik
bygðarinnar og það svæðið sem
lang þyngstar byrðirnar hefir
boriö og ber enn, og sem var
upphaf og aðalstoð þessara
sveita. Það er þessi sérstaka
ræma sem að eg því helst vil
athuga og áhrif íslendinga þar.
Eg lagði þá spurning fyrir
einn mann í hverjum af sex
bygðarpörtum á þessari ræmu,
hverjir væru tíu nýtustu bændur
í hverju þuí umhverfi. Svöruðu
Jeirri spurningu þrír reyndir
verzlunanrmenn, tveir sveita-
skrifarar og einn bankastjóri,
og allir innlendir menn. Af
þeim sextíu nöfnum sem mér
voru fengin, voru fjörutíu og
þrjú nöfn íslenzkra bænda.
Á sviði mentamála er saman-
burðurinn all sláandi:
Frá miðskóladeiídum þessa
svæðis hafa útskrifast úr tólfta
bekk á síðastliðnum tíu árum
183 nemendur og eru 129 af
þeim íslendingar. Það má enn-
fremur stöðugt rekja í hverjum
skóla ár frá ári, að þó að ís-
lendingar séu í minni hluta í
lægri bekkum miðskólanna, eru
þeir í stórum meirihluta þegar
142 frá sama svæði á fimtán nokkur annar að slík tilhneyg-
árum og eru 101 af þeim Islend- ing er til, því oft hefi eg reynt
ingar. að koma hæfum kennurum af
Háskólana hafa sótt 57 og íslenskum ættum að stöðum og
eru 48 af þeim íslendingar og fundið þann kalda þröngsýnis
felstir getið sér bezta orðstír. anda blása á móti. íslendingar
í félagsmálum og velferðar- n^óta allstaðar viðurkenningar
i málum bænda má tilnefna að h& uPPlstu mnlendu fólki en því
minsta kosti fimm íslendinga á miður’ er uPPtfsingin ekki all-
staðar á háu stigi. En hitt vil
eg segja, að svo lítilsilgdir eru
líkir menn að við höfum sjálf-
um okkur um að kenna að völd
hafa verið fengin í hendur slík-
| þessu svæði fyrir hvern einn
hinna, sem framarlega hafa
staðið í því að vekja á þeim
málum áhuga og auka þeim j
i fyigi-
Ennfremur má þess getið að í
hverri af hinum svokölluðu
lærðu stéttum er það íslending-
ur sem mestri viðurkenningu
um. Eg væri ekki að benda á
þetta ástand ef það væri ekki
orðið auðsætt öllum sem
færin hafa til að skoða, og þar
hefir náð í hverri grein. Hver að auki hneyksli og niðurlæging
er bezt viðurkendur læknir á
þessu svæði, eða lögmaður, eða
verkfræðingur? Allir landar.
Hvað um rítstjórn? Þar hefir
ekki verið nema um einn að
ræða. Hver hefir skarað fram
úr í tónsnild? Allir viðurkenna
Björgvin. Hver hefir náð hæztri
viðurkenningu sem kennari? Eg
er ekki að vitna í sjálfan mig
en maðurinn er hér viðstaddur.
Hver hefir flutt snjallastar ræð-
urnar? Sá maður líka situr
hérna framundan. Hver hefir
sungið bezt fyrir fólkið? Sá
maður hefir átt aðeins stutta
dvöl okkar á meðal en við skul-
um, að minsta kosti eigna okk-
ur þann mann í dag.
Og það ósjálfrátt minnir á að
á svæði lista og sérstaklega
söngs, hefir viðleitni áhugi og
snild Islendinga skarað svo
langt fram úr að engan
burð þarf, og innlendir, þegar
þeir mest hafa þurft að vanda
til hafa orðið að leita þeirra
krafta hjá Islendingum.
En nú sný eg að hinni hlið-
inni, og þá rís ósjálfrátt sú
spurning. Hvað erum við að
gera í almennings málum til að
ærnda okkar fjárhagslega hag?
Erum við ekki að fá í hendur
öðrum völdin sem að efla efna-
legann kraft fóiksins? Höfum
við ekki sofið meðan aðrir hafa
vakað að því leyti að belta þeim
áhrifum sem snerta velferð
allra, íslendinga sem annar? í
bessu sambandi vil eg benda á
iokkur eftirtektaverð atriði.
Engri fjárstofnun hefir nokkui
íslendingur stjórnað í allri tíð
þessarar bygðar.
í fjórum sveitarráðum sitja
tuttugu og átta menn og eru
aðeins fjórir af þeim íslending-
ar.
í sex bæjarráðum sitja tutt-
ugu og sex menn og eru þar
aðeins fjórir íslendingar og
munu þó íslendingar vera fjöru-
tíu úr hverju hundraði af sam-
einaðri högðatölu þessara sex
bæja.
í tuttugu og átta skólahéruð-
um þar sem íslendingar eru alls
í meiri hluta eru áttati’u og átta
skólaráðsmenn og aðeins eru
tuttugu og þrír af þeim íslend-
ingar.
Af fjörutíu og tveimur kenn-
urum i þeim sömu tuttugu og
átta skólum voru, við síðustu
skólalok níu íslendingar og
fækkar sjálfsagt enn.
Af níu mönnum í opinberlega
launuðum embættis stöðum á
þessu svæði er einn íslendingur.
Ekki rekur mig minni til þess
að nokkur íslendingur hafi ver-
ið útnefndur héraðs dómari eða
friðdómari á þessu svæði, og á-
reiðanlega hefir enginn þeirra
skipað þá stöðu á síðastliðnum
tíu árum. Virðist svo sem þeim
sé síður trúandi' fyrir réttvís-
inni en öðrum.
En hver er nú ástæðan fyrir
öllu þessu? Að mínu áliti eru
þær tvær: önnur er smávægi-
leg en hin er stór.
Sú smávægilega ástæða er að
við höfum á meðal okkai
nokkra þá innlenda menn (ef
menn skulu nefnast), sem af
eigingirni og öfund vildu gjarn-
an synja Islendingum alls góðs.
Aðrir láta dragast inn með, afvið íslendingar hugsum á því
þér scnt
notiS
TIMBUR
KA UPIÐ
AF
The Empire Sash & Door Co., Ltd.
Birgðir: Henry Ave. East Phone: 26 356
Bkrifstofa: 5. gólfi, Bank of Hamilton
VERÐ GÆÐI ANÆGJA.
þeim, sem slíkt vilja þola. Væru
íslendingar vakandi og starf-
andi í þessum smærri velferðar-
málum almennings, mundu slík-
ir labbakútar fljótlega detta úr
sögunni. Lærið því að þekkja
þá, hverjir þeir eru, og látið þá
hiklaust vita að þið lesið þeirra
hugsunarhátt og hafið andstygð
á því andrúmslofti sem þeir lifa
{. Lærið ennfremur að þekkja
þá hina sem ekki temja sér þess
konar hugsunarhátt; það er
með aðstoð og samvinnu við
slíka, sem þessu ástandi verður
eitt.
Með þessu er eg ekki að halda
fram að íslendingar ættu að
herja á aðra sem íslenskt lið;
geri þeir það, þá er ósigur-
inn vís. Eg hefi, frá upphafi
verið stranglega á móti allri
einangrunar tilhenging Islend-
inga, vegna þess að eg vissi að
þá yrðu þeirra borgarlegu áhrif
máttlaus. Nokkrir íslendingar
á sumum svæðum þessara
byrgða hafa verið sekir um
slíkt, og að sama skapi á sömu
svæðum, hefir aukist mótspyrn-
an gagnvart þeim, og ef til vill
er sú mótspyrna á hærra stigi
nú en nokkru sinni áður. Þegar
íslendingar, jafnt sem aðrir, ein-
angra sig of mikið með sín sér-
mál fá þeir vopn í hendur sín-
um verstu óvinum.
En hitt þarf ,að gerast, að
Ireifa sér með öllum kröftum
inn í öll almenn félagsmál þessa
umhverfis; að láta það skiljast
þcim sem skilið geta, að íslend-
ngar eru canadiskir borgarar
lestum betri; að þeir hafa dug,
drengskap og auð andans í
nægilega ríkum mæli að geta
krafist þess að til þeirra sé leit-
að og að þeir leggi til fullann
skerf til allra mála. Þá endist
?kki lengi það þröngsýna illþýði
lem nú er að reyna að ná sér
niðri.
Með því er eg ekki að eggja
ykkur á að ganga í allan þann
urmul af félögum sem spretta
upp og hjaðna eins og gorkúlur
umhverfis okkur. Með aðstoð
annars manns tókst mér að
koma tölu á sjötíu og þrjú starf-
andi félög með embættismenn
og fundarhöld, — öll í Wynyard
bæ. Þetta var fyrir nokkrum
dögum, og hafa sjálfsagt mörg
bæzt við síðan. Hvað flest af
þeim afkasta, veit guð einn!
Það er orðið bygðarmein, þjóð
armein og mein þessarar álfu
þetta brjálæði að mynda ótelj-
andi félög. En hins vegar er eg
að eggja ykkur á að sinna öllu
því sem lítur að almennum mál-
um. Til þess hafa Islendingar
öll skilyrði og alla hæfileika
Svo kem eg að þeirri stærri
og erfiðari ástæðu, eins og eg
áður drap á. Hún er sú að í
•nikilleik og sálarkrafti Islend-
ingsins ef til vill, felst líka hans
veikleiki. íslendings eðlið er
hugsjónaríkt; stórtækt í hugsun
en óþolinmótt yfir smámunum.
VTkingslundin þráir en ókönnuð
lönd; hugurinn vill helst seilast
út í stærri geima; skáldgáfan og
hugmyndaflugið myndar sér
heima, þess eðlis sem þeir ættu
að vera en ekki eins og þessi
umsnúni heimur er. En meðan
sviði sem okkur bezt líkar og
röðum niður rás viðburðanna
á löndum hugsjónanna, eru hin-
ir, sem í kringum okkur eru að
koma ár sinni fyrir borð, að kló-
festa sér þessi smærri tæki, sem
þó eru svo áríðandi ef nokkuð
á að framkvæma. Þeir eru að
afla sér eign og gagn þeirra
Muta sem vinna verður með
og við stöndum svo eftir hug-
cjónalega knúðir til frama og
’ramtaksemi en efnalega, og þá
um leið andlega vopnlausir. Þar
stendur íslendingurinn svo marg
ur með sinn mikilleik og göfug-
leik en þó með sína harmsögu.
Það sem Bretinn nefnir, “get-
ting a toehold”, kunnum við
flestum síður. Við kunnum að
vera stórtækir í hugsun, áhuga
og starfi en kunnum ekki að
vera smátækir upp á notadrjúg-
ann máta. Við íslendingar í
Vatnabygð þörfnumst að læra
að það ér í þessum smæiri
mannfélagsmálum sem við þurf-
um að leggja fram okkar áhrif
og krafta fyrst, — og það veitir
okkur æfinguna, stælinguna,
öílin og tímanlegu og andlegu
vopnin til að beita áhrifum okk-
ar út á víðtækari svið.
Þegar eg minnist á þau stærri
svið mannfélagsmála, er það ó-
bilandi trú mín að Vatnabygða
íslendingar eigi það framundan
sér að verða áhrifamiklir á mál
þessa fylkis og Islendingar yfir-
leitt á framtíð þessa lands og þá
um leið víðar um heim — ekki
sem íslensk fylking, heldur sem
arfleifð íslensks eðlis og hug-
sjóna. Eg sé þar aðeins eina
hættu og hún er sú, að íslend-
ings eðlið vill öölas': sannleik-
an í stórum bitum. Þar er aftur
óþolinmæðin við cmámrnina.
En sannleiksleitin útheimtar
endalausa þolinmæC > cr ývrst •
skilyrðið i allri sanii' iksleit r
að gera sér far um að skilia •
í æsar sitt eigið umh-' "T. I -
sem ekki er á sann: i’ra by~:
stendur aldrei til leng ar. Þes
vegna höfum við þes^: börmu-
legu og óréttlátu lí.'ckjcr es
þessa rasandi heimsmen vng, að
svo fáir vilja leggja á sy. það
stranga erfiði, að hv.r~a: a
engum einstakling, eins og m'-
er ástatt, er fært að r. D s*’
fulls sannleika á nokkru sviði;
að ekkert mannfélag og engin
stétt vill meira enn há.Ifann
sannleika á nokkru máli.
Við vitum að lífskjörin Iiljóta
að breytast. Við vitum að sú
tíð kemur að réttindi, jöfnuður
og frelsi allra mannlegra ctétta
verður áform og hugsjón r-’lrn
En við vitum ennfremur ab mót
tækilegleiki mannlegs cðlis
mannlegrar hugsunar og skiln-
ings verður þess valdandi hve
hratt sú breyting kemur, og
það sem gerst hefir í Evrcpu-
löndunum á síðustu dögum og
sérstaklega á Þýskalandi, fyllir
okkur ótta. Með skelfingu
stöndum við og íhugum hvort
að sá hildarleikur sem í vænd-
um er milli framfara og aftur-
halds, þurfi að verða svo ægi-
iegur sem nú lítur út fyrir. Við
sem eldri erum, kvíðum síst
sjálfs okkar vegna. Við getum
þolað þrautir, skort og vonleysi
möglunarlaust ef aðeins við
þyrftum að líða. En sú hugsun
er okkur hræðilegri, ef fyrir
börnum okkar liggi að lifa von-
arlausu þjáninga lífi. Heims-
menningin stendur með skamm-
bvssuna miðaða að heila sér;
’áti hún skotið ríða af nú, liggur
Tamundan böl og hörmung
fyrir eina kynslóð eftir aðra.
Megi það alvitra og almáttuga
! afl sem lögmáli sólanna og
hnattanna stjórnar, af stýra öll-
um þessum hörmungum; og
megi einhver neisti af því afli
glæðast í sál hvers Vatnabve*'-
arbúa, að hver og eir.n leggi
fram sinn skerf til að auka rétt-
indi mannanna of efla frið '
jöfnuð þar sem sundrunr r'Z
samkeppni ríkir. Verið því rm-
vegis sameinaðir enn ek'ri pkift-
ir íslendingar. Lærið að vaka
jafnt yfir því smáe spri h■ {
stærra, að áhrif v’ kar á cllum
sviðum eflist rg stvrki=t og
verði sjálfum ykkur og öllunx til
góðs.
I sextár ár hefi eg verið að f-
huga afMöðu ykkar og læra að
þekkj? mátt ykkar og veikleík.
Mátt rinn er í marni’''!’” i,
vef/leikinn í sundrunginni o';
flokkadráttunum. En gætið
þcss, því nú er það öllum skilj-
anlegt, að orsakir allrar þeirrar
"mulegu sundrungar sem eytt
hafa kröftum íslendinga á bessu
svæði, eru smámunir nú, í sair-
anburði við þau vandamál, skyld
" raunir sem á þessum tím-
um hvíla á herðum hvers huvs-
andi manns.
bón vil eg biðja ykkur, að
hvert sem eg verð ykkar á með-
al eða ekki, þá takið bec'si m'l
ykkar alvarlega til íhuguna”.
Þið eruð enn íslendingar cg
hvar sem eru sameinaðir ís-
lendingar eru möguleikar á
Grettistökum. Látið það vera
í því fólgið að íhuga öll tæký
öll svið og öll samtök sem geía
orðið þess valdandi að þið getið
komið fram ykkar beztu áhrif-
um í þessum bygðum. Og síð-
eins og sá sami Grettir
synti með eldinn, skuluð þið
leggja út með eld andans, eld
hugsjónanna, eld þreksins. í eiu-
hverjá þá Drangey mannlegrar
hamingju, þar sem friður, ein-
ing, jöfnuður og frelsi ríkir og
þar sem íslensk lund og íslenskt
hjarta fær eðlilegan griðastað.
-v
=
Alway ask for
“Canada
Bread
Builds body, bone and musde
PHONE 39 017