Heimskringla - 31.08.1932, Page 7

WINNIPEG 31. ÁGÚST 1932.
HEIMSKRINGLA
7 BLAÐStÐA
Pk»« 23 Pk>H 2ft 23T
HOTEL CORONA
2« Hooou Wltk Bath
Hot and Cold Water ln Every
Room. — $1.50 per day and up.
Monthly and Weekly Rates
on Request
Cor. Maln & Notre Damo East
WINNIPEG, CANADA
FÁNINN OG ÞJÓÐIN.
Það verður sennilega ekki um
J>að deilt, að þótt þjóð vor sé
mörgum og góðum kostum bú-
in, þá er það mjög fjarri því,
að þjóðemiskend hennar sé eins
öflug og æskilegt væri.
Á þeim tímum, sem nú eru,
TÍður oss enn meir á því en
nokrku sinni áður, að efla þjóð-
erniskend vora, ást vora á land-
inu og virðinguna fyrir fána
vorum. Þess gætir mjög á síð-
ari tímum, að óholl, erlend á-
hrif grípa menn æ fastari tö'k-
nm. Vér getum sjálfum oss um
3tent. Því að vér leggjum eigi
nándar nærri nóga rækt við að
kynnast sögu vorrar eigin þjóð-
ar og vér sýnum íslenskri tungu
of litla ræktarsemi. Hinsvegar
leggjum vér óþarflega mikla á-
herslu á nám erlendra mála,
vér flytjum inn feiknin öll af
lélegum erlendum ritum og bók-
um, en metum góðar íslenskar
hókmentir of lítils. Hér eru
gefnar út góðar bækur, en þeim
er lítill gaumur gefinn, en glym-
skrattamenningin hefir bráð-
lega teygt anga sína inn í fjar-
lægustu afdalakot. Kvikmynda-
mennigin hefir líka haft hér
mikil áhrif og hvað sem um
þau má segja, þá er ekkert þjóð-
legt við þau áhrif, ekkert, sem
kennir þjóðinni að skilja betur
sjálfa sig, og lítið, sem henni er
andleg uppbygging í. Samfara
straumum kvikmynda og glym-
skrattanamenningarinnar kom?
aðrir straumar, stefnur og ismar
og hvað það nú alt heitir, og
skrílræðismenningin rússneska
rekur lestina og hinn rauði fáni
rússneskra byltingamanna blakt
Ir yfir íslenskri jörð.
Hve lengi skal svo áfran
halda? Hve lengi ætla þeir að
híða, sem enn kunna að meta
það, sem gott er og íslensK*.
áður en þeir^heíja baráttu fyrir
því, að vor eigin, þjóðlega menn
ing fái aftur yfirhöndina ?
Vér þurfum að hefjast banda
og ræsa burt þann sora erlendra
ánrifa, sem nú getur að líta við
hvert fotmál íslenskra manna.
öu barátta verður löng og erf-
ið, því að vér höfum vanrækt
skyldur vorar. En ef vér vökn-
nm nógu margir til umhugsun-
ar urn hvað í húfi er mun sá
tími aftur upp renna, að engir
ísienskir menn fylki sér undii
erlendum byltingafána, heldur
hylli binn óflekkaða og fagra
fána \ oni. Vér verðum að fjar-
lægja hin illu, erlendu áhrif úr
hugiun vorum, læra að meta
vora eigin sögu, land vort og
þjóð, og fylkja oss undir þann
fána, sem bendir oss á að ra;kja
skyldur vorar og föðurland.
Gamall fslendingur.
—Vísir.
FRÁ LATVÍU
Höfuðborgin Riga
Eftir W. F. Kirsteins.
Höfundur þessarar greinar er
Letti. Hann hefir numið ís-
lenzku tilsagnarlaust og er ef-
laust sá eini maður þar í landi,
sem bæði kann að lesa og rita
íslenzku. Hann hefir áður rit-
að grein í Lesbók Morgunblaðs-
ins (18. janúar 1931). og vill
með henni og þessari grein
kynna íslendingum land sitt,
þetta unga ríki í Austurvegi,
sem vér vitum svo sáralítið um
síðan íslenzkir og norrænir vík-
ingar fóru þangað í hernað og
gerðu þar strandhögg.
Þegar erlendir ferðamenn
koma til Latvíu (Lettlands) er
fyrsti viðkomustaður þeirra
Riga, sjálf höfuðborg landsins.
Hún er í raun og veru hjarta
landsins, því að hún stendur í
því miðju við stærsta fljótið,
Daugava (á þýsku Duna). Er
það eitt af stærstu fljótunum,
sem falla í Eystrasalt. Fljótið
rennur í gegnum borgina og
skiftir henni í tvo hluta. Er
eldri borgarhlutinn á eystri
bakkanum, en þrjár stórbrýr eru
á fljótinu og tengja saman borg-
arhlutana.
Riga er gömul borg. Hún var
fyrst bygð árið 1201 af Þjóð-
verjum (Albert biskupi). Á
miðöldunum var hún einn af
Hansastöðunum og með stærstu
verzlunarborgum í Austur-Ev-
rópu. í elsta hluta borgarinn-
ar, ‘gömlu Riga', standa enn
ýmsar byggingar frá miðöldum
og eru götur þar afar þröngar.
Ýmsar fagrar kirkjur eru í
birginni. Má þar helst nefna
Péturskirkjuna, sem er með 124
metra háum turni, og Dómkirkj-
una, sem áður var kirkja hins
þýska evangelisklúterska safn-
aðar, en er nú ríkiskirkja.
Þinghús Latvíu er í Riga. Er
það fögur steinbygging
og líkist að mörgu leyti Alþing-
ishúsinu í Reykjavík. Æðsta
stjórn ríkisins á aðsetur í Riga;
þar eru einnig helstu menta-
stofnanir landsins og miðstöð
viðskiftalífsins.
Riga er nú stærsta borgin í
Eystrasaltslöndunum, þótt ekki
sé þar jafn margir íbúar eins og
fyrir stríðið. Árið 1913 voru
þeir 517 þúsundir, en eru nú hér
um bil 377 þúsundir, og er það
fimti hluti þjóðarinnar.
Á stríðsárunum komst Riga
undir stjóm ýmsra, sitt á hvað,
og varð mikið tjón í borginni af
yfirgangi erlendra hermanna og
kommúnista á þeim árum. Þeg-
ar Þjóðverjar ráku Rússa úr
Latvíu 1917 kom Riga undir
þeirra stjórn, en í byrjun ársins
1919 komst hún undir kúgun
lettneska kommúnistaflokksins,
og er það sá dapurlegasti tími í
sögu borgarinnar, því að þús-
undir af íbúum hennar drápu
kommúnis'tar. Seinna á árinu
náðu Þjóðverajr öðru sinni haldi
á borginn, en í október það ár
komu Frakkar og Bretar Lat-
víumönnum til hjálpar, og voru
Þjóðverjar þá reknir úr landi.
Eiga Latvíubúar mikið að þakka
Bretum og Frökkum fyrir þá
hjálp.
í Riga er stór kirkjugarður,
sem kallaður er Bræðrgkirkju-
garður. Eru þar grafnar þús-
undir af landsins bestu sonum,
sem fellu á þessum árum í bar-
áttunni fyrir frelsi landsins. Er
kirkjugarður þessi heilagur stað
ur í augum þjóðarinnar, og á
hverju ári er þar haldin minn-
ingarguðsþjónusta á fullveldis-
daginn 18. nóvember, og þar
minnist þjóðin fagurlega þeirra
manna, sem létu líf sitt fyrir
frelsi landsins.
Að stríðinu loknu mátti svo
kalla að öll Latvía væri í rúst-
um og var þar ærið starf til
endurreisnar.
Fyrsta þjóðþing landsins kom
saman haustið 1922 og kaus
það Janis Tsjakste fyrir ríkis-
forseta. Hann er af lettnesk-
um bændaættum. Fyrir stríð-
ið var hann hinn fyrsti Lettlend-
ingur, sem kosinn var á þing,
og hann var fremstur í hópi
þeirra manna, sem stofnuðu lett
neska lýðríkið 18. nóvember
1918. Hann andaðist árið 1927
og vakti fráfall hans sanna þjóð
arsorg.
Annar sá maður, sem Lettar
eiga mest að þakka sjálfstæði
sitt, var Sigfriðs A. Meirovics,
fyrsti utanríkisráðherra Latvíu.
Á árunum 1917—1918 dvaldist
hann ásamt J. Tajakste í Sví-
þjóð og kostuðu þeir kapps um
að útbreiða meðal Norðurlanda-
þjóða þekkingu á Lettum og
sjálfstæðisbaráttu þeirra. Og
það var hann sem fekk því til
vegar komið að stórveldin við-
urkendu Latvíu sem fullvalda
ríki hinn 26. janúar 1931. Hann
lézt af bílslysi árið 1925 og þús-
undir manna fylgdu honum
harmþrungnar til grafar.
Sérstæð mentun Letta hófst
um miðja síðustu öld, er lett-
neskir stúdentar stofunuðu með
sér félagsskap í Dorpat til þess
að berjast fyrir þjóðlegri menn-
ingu og tungu. Heldu þeir því
fram, sem fæstir hefði þá trúað
að þjóðmenning og tunga Letta
gæti fullkomlega staðið jafnfæt-
is þjóðmenningu og tungu ann-
ara þjóða. Og síðan hafa lett-
neskir mentamenn auðgað tung
una að nýyrðum um hugtók og
nöfn úr iðnaðrarmáli verslunar-
máli og vísindamáli, sem áður
voru óþekt. Er með því sýnt
og sannað að letnesk tunga er
svo auðug, að henni verður ekki
skotaskuld úr því að lýsa öllum
hugsunum. í Riga er háskóli
ríkisins. Fer kensla þar fram
á lettnesku og stunda þar nú
nám um 8300 stúdentar.
Lettar eiga marga rithöfunda
og skáld. Bestur skáldsagna-
höfundur er talinn Rúdolfs Blá-
manis. Hann reit aðallega skáld
sögur, en þó nokkuð af leikrit-
um, um lífskjör og siðu lett-
nesku bændastéttainnar. Janis
Póruks hefir ritað margar ný-
tísku skáldsögur. J. Rainis hefir
samið leikritið “Jósef og bræð-
ur hans", sem sýnt hefir verið
í Lundúnum. Af kvenrithöfund-
um má nefna Aspasija, sem hef-
ir gefið tú leikrit og Ijóð, og
Anna Brigadere, konu Rainis,
sem hefir gefið út skáldsögur
eftir sig.
Sönglist er á mjög háu stigi í
borgunum, sérstaklega í Riga,
og þjóðin er auðug af þjóðvís-
um og þjóðkvæðum. Eru til
hér um bil 200 þúsundir slíkra
vísna og þjóðkvæða og ganga
undir hinu sameiginlega nafni
“Latvja Dainas’’.
í Latvíu eru ýmsir þjóðflokk-
ar auk landsins eigin sona, svo
sem þjóðverjar, Gyðingar, Rúss-
ar o. fl. Allir hafa þeir fullkom-
ið jafnrétti og leyfi til þess að
vernda sín eigin þjóðareinkenni.
Af þessu hefir stafað, að þótt
nú sé 13 ár síðan landið fekk
fullkomið frelsi, hafa þessi
þjóðabrot ekki viljað læra ríkis-
málið. En nú hefir það verið
tekið í lög, að allir íbúar lands-
ins verði að skilja og kunna
lettnesku og allar skriftir milli
hins opinbera og íbúanna verði
að fara fram á því máli.
Latvía er á sléttunum inn af
Eystrasalti. Þar eru engin fjöll,
en að eins skógi vaxnar hæðir.
Hæsta fjall landsins heitir Lais-
infjall, og er að eins 314 metra
hátt. Fjöldi fagurra stöðuvatna
er í landinu, og margar merk-
ar fomleifar. Hinar helstu
þeirra eru hjá ánum Gaujá og
Daugará. — Standa þar enn
rústir af þýskum riddaraborgum
frá miðöldunum og eru merk-
astar og fegurstar þeirra Sig-
ulda hjá Gaujá og Kokhesl hjá
Gaugará.
Latvía er aðallega landbúnað-
arland, en þó er landbúnaður-
inn nú ekki í jafn miklum blóma
og hann var fyrir stríð. í land-
inu eru nú taldar um 36,000 at-
vinnuleysingja og höfðu flestir
þeirra áður vinnu við sögunar-
myllurnar. En nú hefir sögun-
armyllunum verið lokað, vegna
þess að aðalmarkaðurinn fyrir
timbur, í Englandi, er lokaður,
þar sem Rússar flytja þangað
trjávið í stórum stíl og selja
fyrir sama og ekkert. Landbún
aðarafurðir hafa fallið svo mjög
í verði, að bændur geta nú ekki
borgað kaupmönnum þau laun,
sem upp eru sett, og safna
skuldum dag frá degi. Þó verð-
ur á sumrin að flytja inn verka-
menn frá nágrannalöndunum
til þess að vinna sveitarvinnuna,
því að atvinnuleysingjarnir í
borgunum neita algerlega að
fara í kaupavinnu upp í sveit,
en kjósa heldur að lifa á styrk
1 frá ríkinu.
, Nú hefir verið vakin hreyfing
; um það, að nota sem mest inn-
lendar vörur. “Kaupið lettnesk-
ar vörur” er kjörorðið. En
j þrátt fyrir það notar meginþorri
þjóðarinnar, bæði í sveitum og
j kaupstöðum útlent silki í stað
innlendra dúka og erlenda ávexti
í stað innlendra. Þó er það von
| Nafnspjöld
vor, að þegar raknar fram úr
heimskreppunni, muni Latvía
koma undir sig fótunum og þá
þurfi ekkert atvinnuleysi hér að
vera. — Lesb. Mbl.
ÁVARP
til íslensku þjóðarinnar.
Herferð gegn heimabruggi,
smyglun og launsölu áfengis.
Það er alþjóð kunnugt að
bruggun áfengis hefir hafist og
farið mjög í vöxt í ýmsum hér-
uðum landsins hin síðustu ár.
Smyglun er stöðugt mikil og
launsala vaxandi. Rætur vax-
andi ölvunar meðal þjóðarinnar
má fyrst og fremst rekja til
bruggara, launsala og smygl-
ara. í sumum héruðum lands-
ins er ástandið þannig, að sam-
komur voru haldnar á síðasta
vetri, þar sem gerðust ölæðis-
áflog, svo að af hlutust bein-
brot og önnur alvarleg meiðsli.
Æska landsins, sem á að hefja
þjóð vora á æðra menningar- og
siðgæðisstig, týnir ráði, rænu
og manndómi af völdum heima-
bruggaðra og smyglaðra eitur-
veiga. Menn, sém ekki hafa
komist á það siðgæðisstig, að
hugsa um afleiðingar verka
sinna fyrir aðra — bruggarar,
smyglarar og launsalar — eru
að leiða spillingu og glötun yf-
ir hina ungu kynslóð, — tor-
tíma von þjóðarinnar um gró-
andi þjóðlíf. Hér er um svo al-
varlegt mál að ræða, að vér
hljótum að skora á alla þá ein-
staklinga, félög og stofnanir í
landinu, sem sjá og skilja hætt-
una, sem þjóðinni stafar af at-
hæfi þessara manna, að hefja
ákveðna herferð gegn því.
Sem aðila í þessari herferð
hugsum vér oss:
1. Félög, sv osem: Templ-
arastúkur, Ungmennafélög,
kvenfélög, Iþróttafélög, bind-
indisfélög í skólum landsins,
verkalýðsfélög og ýmiskonar
stéttafélög.
2. Þjóðkirkjuna og önnur
kirkjuféög.
3. Blöð og tímarit.
Oss er ljóst að ýmsir af þess-
um'aðilum hafa unnið og vinna
mikið og þarft verk fyrir þetta
mál, en alvarlegir tímar kveðja
til enn meiri starfa.
Hver einstaklingur, sem vill
kenna þjóðinni bindindi, kenna
henni að skoða launbruggara,
smyglara og launsala, sem föð-
urlandsfjendur, og vinnur
þannig að því að skapa það al-
menningsálit, sem dæmir þá ó-
alandi og óferjandi, er að sjálf-
sögðu hinn þarfasti liðsmaður í
þessari herferð. Vér viljum
leggja áherslu á, að sem flestir
einstaklingar vinni að því, að fá
blöð og tímarit í þjónustu þessa
málefnis. Ennfremur að reynt
sé að stofna ný félög til þátt-
töku í herferðinni, þar sem þess
sýnist þörf.
í trausti þess að alþjóð bregð-
ist vel að áskorun vorri biðjum
vér öll blöð landsins að flytja
hana.
Sigfús Sigurhjartarson
stórtemplar.
Helgi Scheving
formaður Sambands bindindis-
fél. í skólum íslands.
Ben. G. Waage.
F. h. íþróttaskólans á Álafossi,
Sigurjón Pétursson.
Aðalsteinn Sigmundsson,
sambandsstjóri U. M. F. 1.
Vilmundur Jónsson,
landlæknir. /
Tryggvi Þórhallsson.
Pétur Ottesen,
alþingismaður.
Sigurjón Ólafsson,
form. Sjómannafél. Rvíkur.
S. P. Sívertsen,
prófessor.
Helgi Hjörvar,
formaður útvarpsráðs.
Guðjón Guðjónsson,
form. kennarasambandsins.
Sigurður Jónsson
skólastjóri.
Viktoría Guðmundsdóttir,
kennari.
Eiríkur Albertsson,
Dr. M. B. Halldorson
401 Boyd Bld«.
Skrifstofusiml: 23674
Stundar sérstaklega lunfn&sjúk
dóma.
Er a75 finna á skrifstofu kl 10—12
f. h. og 2—6 e. h.
Helmlli: 46 Alloway Ave
TaUfmli 331!»
DR A. BLONDAL
<02 Medlcal Arts Bldg.
Talsíml: 22 296
Stundar sérstaklega kvensjúkddma
og barnasjúkdóma. — Aft hltta:
kl. 10—12 • h. og S—6 e. h.
Hetmltt: 80S Vtctor St. Slmt 28 180
Dr. J. Stefansson
216 MEDICAL ARTS BLDG.
Hornl Kennedy og Graham
Stvadar elDKönKu a uK*na- eyrna
nef- uk kvt*rka-njðkdðma
Er aTJ hitta frá kl. 11—12 f. h.
og kl. 3—6 e. h.
Talntmi! 21K34
Heimlli: 638 McMlllan Ave. 42691
DR. L. A. SIGURDSON
216-220 Medical Arts Bldg.
Phone 21 834 Office timar 2-4
Heimili: 104 Home St.
Phone 72 409
Dr. A. B. INGIMUNDSON
Tannlæknir
602 MEDICAL ARTS BLDG.
Sími: 28 840 Heimilis: 46 054
prófastur.
Jósep Jónsson,
sóknarprestur.
Bjarni Jónsson,
dómkirkjuprestur.
Magnús Guðmundsson,
sóknarprestur.
Garðar Þorsteinsson,
prestur.
Hermann Jónasson,
lögreglustjóri.
Ólafur Friðriksson,
p. t. form. Verkamannafél.
“Dagsbrún.”
Freysteinn Gunnarsson,
skólastjóri,
Sigurbjörn Á. Gíslason,
Ási.
Ingimar Jónsson,
skólastjóri.
Jón Helgason,
biskup.
Arngrímur Kristjánsson,
kennari.
Aðalsteinn Eiríksson,
kennari.
Sigurgeir Sigurðsson,
prófastur.
Björn Ó. Björnsson,
sóknarprestur.
Ófeigur Vigfússon,
prófastur.
Þorsteinn Briem,
kirkju- og kenslumálaráðh.
Ásmundur Guðmundsson,
háskólakennari.
K. Zimsen,
borgarstjóri.
Einar Arnórsson,
prófessor, alþm.
Árni Sigurðsson,
fríkirkjuprestur.
Guðrún Lárusdóttir,
landskjörinn alþm.
Sigurður Thorlacius
skólastjóri.
Sigríður Magnúsdóttir,
kennari.
Helgi Elíasson,
fræðslumálastjóri settur.
Bjarni M. Jónsson,
kennari.
Ásgeir Ásgeirsson,
prófatsur.
Jóp Ólafsson,
sóknarprestur.
Ólafur Magnússon,
prófastur.
Jakob Möller,
alþingismaður.
Pálmi Hannesson,
rektor.
Metúsalem Stefánsson,
búnaðarmálastjóri.
—Vísir.
G. S. THORVALDSON
B.A., L.L.B.
Lögfrœðingur
702 Confederation Life Bklf.
Talsími 97 024
W. J. LINDAL, K.C.
BJÖRN STEFÁNSSON
fSLENZKIR LÖGFRÆÐINGA&
á óðru gólfi
325 Main Street
Talsími: 97 621
Hafa einnig skrifstofur «B
Lundar og Gimli og eru þar
að hltta, fyrsta miðvikudag i
hverjum mánuði.
Telep>hone: 21 613
J. Christopherson.
Islenzkur Lögfrœðtngur
845 SOMERSET BLK.
Winnipeg, :: Manitoba.
A. S. BARDAL
aelur ltkklstur og annast um útfar-
lr. Allur útbúnaSur s& bestl.
Knnfremur selur hann allskonar
mlnnisvarha og legstelna.
843 SHERBROOKB ST.
Phonei K««OT WINNIPN
HEALTH RESTORED
Lækningar án lyfja
DR. 8. G. SIMPSON. N.D., D.O., D.C.
Chronic Diseases
Phone: 87 208
Suite 642-44 Somerset Blk.
WINNIPEG —MAN.
MARGARET DALMAN
TBACHRR OF PIAIfO
K.%4 BANNING ST.
PHONE: 26 420
Dr. A. V. Johnson
íslenzkur Tannlæknir.
212 Curry Bldg., Winnipeg
Gegnt pósthÚ3inu.
Sfml: 96 210. HelmUis: 33328
Jacob F. Bjarnason
—TRANSFER—
Basgast and Fnrnltnre Movtni
762 VICTOR ST.
SIMI 24.500
Annast allskonar flutninga fram
og aftur um bæinn.
J. T. THORSON, K. C.
iRlemkur lÖKfrvpÖlnKnr
Skrifstofa: 411 PARIS BLDG.
Sími: 96933
l
DR. K. J. AUSTMANN
Wynyard —:— Sask.
Talflfml: 2S SS9
DR. J. G. SNIDAL
TANNLÆKNIR
614 Sumeriet Block
Portaare Avenue WIXXIPB6
BRYNJ THORLAKSSON
Söngstjóri
Stlllir Pianos og Orgel
Simi 38 345. 594 Alverstohe St.