Heimskringla - 21.09.1932, Blaðsíða 3

WINNIPEG 21 SEPT. 1932
HEIMSKRINGLA
3 BLAÐSlÐA
Sigurdsson, Thorvaldson ltd.
GENERAL MERCHANTS
ÚTSÖLUMENN FYRIR IMPERIAL OIL LIMITED
ROYALITE COAL OIL, PREMIER GASOLINE
TRACTOR AND LUBRICATING OILS
í
ARBORG
Phone 1
RIVERTON
Phone 1
HNAUSA
Phone 51, Ring 14
MANITOBA — CANADA
Ptaone 22 »25 Phone 25 23T
HOTELCORONA
2ð ItoomM Witta Hiith
Hot and Cold Water in Every
Room — $1.60 per day and up.
Monthly and Weekly Rates
on Request
Cor. Main & Notre Dame East
WINNIPEG, CANADA
DULINN SANNLEIKUR.
Það var á miðri átjándu öld
að ferðamaður nokkur stanz-
aði í grunnu en víðáttumiklu
dalverpi, eða öllu heldur í plássi
því, sem kallast mátti smá-
heiði í Aþenufjöllunum á Grikk-
landi.
Það var sólbjartur sumar-
morgun og mátti alstaðar sjá
fegurðina blasa við augum.
Ferðamaður þessi hafði sjald
an gert það að vana sínum að
stanza á ferðum sínum. En í
þetta sinn fanst honum hann
vera knúður til að hvíla sig
svo sem drykklanga stund. En
naumast gaf hann sjálfum sér
ráðrúm til að skoða fegurð út-
sýnisins í kringum sig, nema
þegar hann var á hreyfingu.
Mörgum þótti kynlegt nafn
þessa ferðamanns, sem af flest-
um var kallaður Tími. Kann að
hafa verið af því að hann var
á sífeldum ferðalögum, hafði
séð margt, lært mikið og þekti
marga.
Hann var fjörlegur og ötull
mjög að útliti, þó hann væri
aldraöur að áratölu.
í þetta sinn var hann niður-
sokkinn í að virða fyrir sér
eitt hið einkenilegasta furðu-
verk náttúrunnar, sem augu
hans höfðu nokkru sinni hvílt
á, og var liann þó flestum lönd-
um kunnur.
Þetta furðuverk var stein-
pallur, þríhyrndur að lögun, á
að gizka fjögur fet á hvern
veg. En á miðjum þessum palli |
kraup svo fögur, en svo dular-
full stytta. Hún var dularfull að
því leyti, að eftir öllum frá-
sögnum að dæma, hafði engin
mannleg hönd snert á að j
höggva hana til, heldur voru I
það álitnar óyggjandi munn-!
mælasögur, að þarna hefði hún j
verið frá aida öðli, svo nálægt i
alfara vegi, að flestir ferða-
menn höfðu það fyrir reglu,
að nota þenna pall fyrir hvíld-
arstað.
Það hefði máske í fljótu
bragði mátt álíta styttu þessa
sem hverja aðra heiðarvörðu,
en við nánari athugun hvarf
sú hugsun algerlega, því að
stytta þessi leit ekki út sem
heiðarvarða, er væri hlaðin úr
steinum; heldur var hún að lög-
un og gerð líkust því, sem ein-
hver fegursta mær heimsins
hefði staldrað við á leið sinni
og snögglega orðið að stein-
gervingi.
Það var ekki aðeins hið fagra
líkamsgervi, sem lýsti sér þar
svo greinilega, heldur virtist
öllum þeim, sem komu í ná-
lægð við þessa undarlegu stein-
mynd, að þarna hlyti að vera
nokkurskonar ódauðleiki inni-
byrgður í þessum kalda stein-
líkama. Hún kraup þarna á
knjánum með höfuðið ofurlítið
beygt aftur á mili herðanna,
þar sem grófgerðir hrufumynd-
aðir hárlokkar sýndust falla í
liðuðum bylgjum ofan eftir bak
inu. Ennið var stórt, ofurlítið
kúpumyndað og göfugmannlegt
á að sjá. Svo augun, þessir
dökku gljáandi deplar, sem virt-
ust horfa til himins eins og
biðjandi. Augabrýrnar voru einn
ig hrufumyndaðar rákir mjög
svo vandlega dregnar; nefið var
lítið eitt íbogið, en þó kven-
legt. Hakan og munnurinn nett-
leg, fíngerð, með svo eðlilegum
listamannsdráttum, er héldu at-
hygli manns ósjálfrátt.
Brjóstin voru vel þroskuð og
bunguvaxin, eins og á ungmær
í blóma lífsins.
Sérstaklega voru það augun
og andlitssvipurinn, sem hélt
mönnum heilluðum af eftirtekt
og undrun. Svipbrigðin hertóku
svo hugann, að manni sýndust
augun fyllast tárum; en svo
hugsaði maður aftur að það
hlytu að vera steintár, og gátu
því ekki runnið niður eftir slétt-
um og ávölum vöngunum.
Herðarnar voru frekar breið-
ar og hraustlegar, en fagrar og
smekklega meyjarlegar. Upp-
handleggirnir virtust leggjast
niður með síðunum, en hurfu
eins og hendurnar væru kross-
lagðar fyrir aftan bakið.
Eins og að framan er greint,
höfðu aldrei farið sögur af því
að nokkur mannleg hönd hefði
verið lögð á verkið. En snerting
þessara dularfullu náttúruafla
virtist hafa fínað og málað
mynd þessa með þeirri undra
fegurð og dráttum, sem engin
mannleg hönd mundi hafa gert
hversu listfeng sem hún ann-
ars kynni að hafa verið.
Hvorki vindur, regn né sólar-
hiti höfðu megnað að vinna bug
á hinum mismunandi eðlilega
litblæ, sem sýndist hjúpa fjalla-
dís þessa. Blæbrigðin virtust
blönduð svo náttúrlegum líf-
litum^ að sízt myndi auðvelt
eftir að stæla.
Það var sem kvöldroðaskinið
gæti málað sinn gullna lit á
kinnar hennar og gert þær
yndislegar á að líta. Þá var sem
hálsinn skini hvítur og falleg-
ur, en herðar og brjóst aðeins
ofurlítið daufari að lit.
Neðri partur líkams myndar-
innar leit út sem væri hann
sveipaður klæðum, er svo hurfu
ofan í gráleita steinhelluna. Á
eina hlið steinhellunnar var
grafið gotnesku letri nafnið
Fjalladísin. En það voru tilgát-
ur einar, hver hefði myndað
jafn óafmáanlega stafi í liðinni
tíð.
Gamli ferðamaðurinn Tími,
þegar hann virti fyrir sér stein-
mynd þessa, spurði sjálfan sig:
“Hvað skyldu þessi ógrátnu tár
hafa að þýða? Skyldi hún allar
þessar aldir vera að gráta sín
eigin forlög, að hún var ekk-
ert nema ískaldur steinn? Eða
var hún sí og æ að tárast út
af eymdum mannkynsins, sem
var íkiætt holdi og blóði, en
þekti þó naumast hinn smæsta
púnkt í lögmáli lífsins?”
En hvað gerði það svo til,
hvort heldur var, því steintár
gátu aldrei vökvað meyjarroð-
ann á hennar blómlegu kinn-
um, og aldrei gátu hennar inni
byrgðu duldu tilfinningar brot-
ist fram í neinum brennandi
orðastraum. Henni var auðvitað
varnað máls eins og hverjum
öðrum dauðum hlut, eins og að
orði er komist. En stundum
verður manni á að spyrja: Eru
nokkrir hlutir dauðir? Eða er
maðurinn svo fávís að geta
ekki ímyndað sér einhvern dul-
inn lífneista eða svokallaðan
gerla, sem á endanum losnar úr
hverri ögn, þegar hún fellur
fúin til moldar?
Eða hver getur takmarkað
kraft efnisins, eða dæmt um
þess uppruna eða endi?
Svona hugsaði ferðamaður-
inn Tími gamli um leið og
hann gekk spölkorn til hliðar
og starði á þetta furðuverk efn-
isins, sem hann gat þó ekki
gert sér grein fyrir.
í anda sá hann allan þann
hóp af ferðamönnum, sem
þarna höfðu áð til þess að
kasta mæðinni, er þeir settust
á steinhelluna og tóku sér
stundarhvíld. Hann sá þá standa
á fætur eftir hvíldina, horfa á
steinstyttuna undrandi, hrista
svo höfuðin og ganga þegjandi
leiðar sinnar.
Alt í einu upp úr þessum
hugleiðingum varð honum litið
á veginn sem lá til austurs. En
þetta var líklega missýning eða
einn af þessum vökudraumum.
Hann sá ungan hraustlegan
ferðamann koma, svo skraut-
iega búinn, að aldrei fýr hafði
hann séð þvílíkan klæðnað. —-
Sannarlega hlaut þessi ungi
maður að vera virkilegur heims-
maður og tilheyra fjöldanum.
Hann var hvatlegur í spori og
bar sig herramannslega. Hann
stanzaði eins og hinir ferða-
mennirnir höfðu gert og yfir-
vegaði steinmyndina.
Tími gamli sá hann lesa nafn
ið á helluhliðinni, svo tók hann
ofan hattinn hneigði sig að
heldri manna sið og gekk síð-
an fast að steingervingnum og
reyndi að horfa í augu henni
Stundarkorn stóð hann þannig
hreyfingarlaus og — nei, það
gat ekki verið? Tíma sýndist
hann taka viðbragð. Og jú;
hann heyrði hann stynja, um
leið og hann strauk þýðlega
með hvítri og ólúnu hendinni
um brjóstið kalt og stirt á
furðuverki þessu. Síðan hélt
hann leiðar sinnar eins og all-
ir hinir ferðamennirnir höfðu
gert.
Það kom fyrir svo sem mín-
útu eftir að þetta skrautmenni
hafði snúið baki við styttunni
og var kominn stutta leið í
burtu, að alt í einu heyrðist
hár og hvellur brestur. Varð
þá karli Tíma litið til styttunn-
ar, sem hávaðinn virtist koma
frá. Þetta var undarlegt. Hvað
var annars að ske? tautaði
hann við sjálfan sig. Þessi und-
arlegi gjailandi hvellur hafði
l>ei ±t n,
notið
T I M BUR
KA UPIÐ
AF
Tta Empire Sash & Door Co., Ltd.
Birgðir: Henry Ave. East Phone: 26 356
VERt)
Bkrifstofa: 5. gólfi, Bank of Hamilton
GÆÐI ÁNÆGJA.
Sjálfur leið þig sjálfan.
Það þroskar lítið vit, að elta aðra.
Þú æfa verður krafta þína sjálfur.
Um mentun sýnist mikið fjöldinn þvaðra,
þótt minna viti en heima alinn kálfur.
Svo kom sú tíð að hrygðist margra hugur,
sem höfðu ekki fengið skóla-myrkur,
því margir héldu, dafna mundi dugur,
þó deyfa sýnist ýmsra vit og styrkur.
Eg lærði eitt á löngum æfidögum,
hvað lærdómurinn hefði illa svikið;
því meining varð, að hlynna að eigin högum,
en hugsa ekki um fjöldann alt of mikið.
Þeir settu allra sáluhjálp að veði,
og svo stóð opið víti á miðri götu;
þar hræddur fjöldinn hugsun ekki réði,
hans hugsun varð að dauðamarki flötu.
í þeirri drotna-dýrð, sem varð að táli,
sá dómur yfir þúsundirnar gengur,
að gera líf að voða vítis-báli,
svo viltur fjöldinn skilji ekkert lengur;
en aðeins fáir ágóðann þann hlutu
af öllum ránsfeng, sem að stríðin gefa.
En hinir sára sinna eigin nutu,
því sízt var þar um lýðhyllina að efa.
Og framþróun er lengi á þessum leiðum,
þar liggur alt í breytinganna valdi;
og stuttri æfi oftast hérna eyðum,
að eiga að þjóna blindu ránsins valdi.
Og þegar loksins heimur átti að heita
hafinn upp úr sult og dýrsins æði,
þá kristnar þjóðir vildu valdi beita,
að vita hvernig miljónunum blæði.
Og veikur hefir síðan heimur setið
í sjálfsblekkingar vitfirringsins böndum,
og meira en hálfa heilsu burtu etið,
þótt höfðafjöldi aukist 'heims í löndum;
því þúsundirnar eru veikar víða,
og vitfirringar fleiri en nokkur telur;
og syngjum lof um sigur þeirra tíða,
og sérstakt um þá stjórn, sér þjóðin velur.
Þú hefir sjálfur svikið eigin vilja,
og seint og snemma látið aðra toga,
og ekki nent að læra lög að skilja;
þín lund var hrædd, þú kunnir ekki að voga.
Og þar af leiðir, að þjóðir eru svangar,
og þrotið flest til lífsins æðstu gæða.
En fólkið samt í kjötktlana langar,
það krympar sig, að senda bæn til hæða.
Það skemdi þig, að skríða eins og hundur,
að skjálfa fyrir höfðingjanna augum;
og ilal drauma bauð þér sérhver blundur,
því bilaður þú varst á öllum taugum,
að þræla fyrir sama svikinn mála;
og svona líf þitt hékk á veikum þræði,
að ganga veginn voðalega hála
og verða fyrir höfðingjanna bræði.
En breyting háð er alt í okkar heimi,
það er að líða að höfðingjanna kveldi.
Eg hugsa að fjöldinn glópsku þeirra geymi,
hún gleymist ekki í æðra stjórnar-veldi,
þá gerðir verða upp reikningarnir röngu,
og ráðstafað til hagnaðs fjöldans meira;
því þess var óskað endur fyrir löngu,
þótt enginn vildi snauðra bænir heyra.
Mitt föðurland, sem mæddi þetta myrkur,
svo margt af börnum þínum burtu flúði;
þau týnast hér, það tapast þessi styrkur,
sem trausta feður út á hafið knúði.
Þeir fundu þetta fyrirheitna landið,
og fjöllin gylti árdags morgunbjarmi;
þeir bundu við það trausta trygðabandið
og trúðu því, að létta mundi harmi.
Hún löng er, þessi leið að hæsta marki,
og lífið veikt í þessum smáa heimi;
ef lífs þíns æfing er að halda kjarki,
og eigin hugur takmark heilagt geymi,
þá verður þroskað vit þitt bezta gjöfin,
og vonir þínar lifa í æðri stöðum;
þú leggur glaður út á hinstu höfin,
með hjartað fult af óskum lífsins glöðum.
Sigurður Jóhannsson.
komið frá brjósti steinstyttunn-
ar, sem hafði sprungiö opið, og
við það féll þessi undarlegi
fagri steinlíkami og varð að
smá steinmolahrúgu á miðri
hellunni. Gríska fjalladísin var
horfin með allri sinni fegurð.
En aðeins steinhrúgan eftir á
þríhyrndri hellunni, er ferða-
mennirnir allir höfðu hvílt sig
á.
Hinn elzti feröamaður, Tími.
undraðist mjög þenna merki-
lega atburð. Hann bjóst við að
s.iá unga skrautmennið snúa til
baka, en hann hélt leið sína
án þess að líta til hægri eða
vinstri, rétt eins og hann hefði
ekki tekið eftir öllum þessum
mikla hávaða. Hann hlaut að
vera heyrnarlaus. En hvað gat
það hafa verið í snertingu þessa
athugalausa unga manns, sem
ollað gat þessum óskiljanlegu
umbrotum í köldúm og líflaus-
um steininum? Fráleitt hafði
nokkur ferðamanns hönd snert
styttu ‘jiessa á sama hátt.
Tími gamli stóð sem steini
lostinn og horfði á hrúguna á
hellunni. En snögglega lyfti
hann hendi sinni, alveg eins og
hann þyrfti að nugga stýrur
úr augum sínum. Viðburðir ætl-
uðu aldrei að taka enda, hugs-
aði hann. Því meðan hann stóð
þarna eins og í leiðslu, sýndist
honum að upp af þessum ný-
mynduðu rústum alt í einu
rjúka ofur dauf en mjög ein-
kennileg gulbláleit gufa, sem
leið hægt upp á við og síðan í
áttina eftir skrautklædda mann-
inum. Skyldi þessi fákænlega
gufa geta kallast svipur, eða
sál — sem verið hefði innibyrgð
í hinum undarlega töfrandi lík-
ama úr steini? Tími, þessi
langelzti ferðamaður er nokkru
sinni hefir verið uppi, stóð agn-
dofa og fór að reyna að rifja
upp allar þær fornsögur, sem
hann hafðí lieyrt eða lesið.
Smátt og smátt opnaðist
minnisbrunnur hans, sem auð-'
vitað var nokkurskonar ótæm-
andi lind. Honum datt alt í
einu í hug saga ein úr fyrnd-
inni. En í raun og veru hafði
honum aldrei fundist mikið til
um sannindagildi hennar. En
samt var hún svona:
Einu sinni í fyrndinni var A-
þena. fjalladísin mikla, á gangi
um þenna sama fjallveg með
kærasta sínum. Sennilega var
hún þá, eins og henni hefir æf-
inlega verið lýst, sem sé tignar-
leg og guðleg vera, og fegurri
en allar hinar gyðjurnar, sem
þjónuðu henni. Samt virtist að
í sinni hennar byggi einhver
partur af mannlegu eðli. Hún
hafði á einhvern óskiljanlegan
hátt fengið ást á sérstaklega
listfengu skrautmenni, sem var
þó hreinn og beinn jarðarbúi.
Og eðlilega gat hún strax heill-
að hann til sín.
Sagan segir, er þau voru tvö
ein á gangi í glaða sólskini, þá
hafi þau mætt ungri hjarðmey
sem náttúrlega strax þekti
gyðjuna og féll á kné fyrir
henni af lotningu. En stúlkan
var svo yndislega fögur, ungleg
og sakleysisleg, að ungi jarð-
arbúinn gat ekki tekið af henni
augun. En þá fyltisft gyðjan
Aþena afbrýðissemi, og með
sínum guðamætti breytti stúlk-
unni í steinmynd og mælti um
leið:
0
‘sÞarna skal sál þín innibyrgð
þar til einhver andi úr eilífð-
inni getur komið til þín og
sýnt sig mannlegu auga. Mun
hann þá stanza hjá þér og sjá
þína aðþrengdu sál tala í gegn
um steinaugun þín. Mún þá
hugur hans hrærast til með
aumkunar; svo mun hann
snerta brjóst þitt meö tilfinn-
ingu, og skaltu þá losna úr
steinhýði þessu. En það mun
ekki ske fyr en að öldum liön-
um.”
Gamli maðurinn Tími gat ó-
mögulega munað hvað margar
aldir hefðu liðið, frá því að
þessi atburður skeði, og var
hann þó býsna vel lesinn og
minnisgóður á margt dularfult,
sem skeð hafði í fyrndinni.
Hann stundi þungan yfir öll-
um sínum þankaumbrotum, og
hugsaði með sjálfum sér:
Já nú er gátan ráðin. Þetta
hlýtur að hafa verið andi þessa
unga manns, sem var á gangi
með þessari meinlegu afbrýðis-
sömu gyðju, og hefir hann lík-
lega loksins vaknað til með-
vitundar um hin ömurlegu kjör
hjarðmeyjarinnar, og komið nið
ur á jörðina til þess að frelsa
hana úr álögunum, þótt seint
væri. Og sjálfsagt hafa þau nú
sameinast í sannri ást í eilífð-
inni, og hlotið farsæld um síð-
ir.
Og gamli Tími gekk leiðar
sinnar eins og hann var vanur.
Yndó.
ENDURMINNINGAR
Eftir Fr. Guðmundsson.
Frh.
Eg dróg óvanalega oft djúp-
ann anda, á meðan eg reið fyrir
minnið á dalnum, og lá við að
eg væri móður þegar hann lukt-
ist aftur að baki mínu. Mér
fanst sem hrollur og hressandi
andi bera liugsuninni næringu
ofan úr dalnum. Um þessar
mundir var engin brú á Hvítá.
og riðum við hana á þjóðvegin-
um neðanvert við bæinn, á
Deildartungu minnir mig þaö
héti. Hannes hét bóndinn þar
og var hann staddur utan við
túnið þegar við komum upp úr
ánni. Hann bauð okkur. að
*
koma heim og fá kaffi og þáð-
urn við það. Það var ríkur karl
og kunni víst vel að spara.
Hann gaf okkur kaffi og stein-
sykur með því. Á Norðurlandi
var hann hafður til að gefa
krökkum hann í vasa sinn, eins
og “eandy” er brúkað nú á
dögum. Um kvöldið komum
við að Norðtungu og báðumst
>ar gistingar, bóndinn ekki
heima, lengst upp í heiði með
Englendingi að veiða lax, en
ung álitleg kona úr Reykjavík,
tók okkur vel og var rausnar-
leg við alla frammistöðu. Áttum
við þar góða nótt og átum nýj-
ann lax um morguninn því
bóndinn hafði komið heim um
nóitina, en hann svaf og sáum
við hann ekki.
Nú vorum við komnir í Mýra-
sýslu og fórum framhjá prests-
setrinu Hvammi, þar þótti mér
fallegt, en hiklaust héldum við
áfram, því norður yfir Holta-
vörðuheiði átti að komast þenna
dag, og inn á hið kæra Norður-
land. Okkur hafði verið sagt
að hún væri óskiljanlega til-
slettin og illgjörn konungsdótt-
irin á Holtavörðuheiði og það
var síst orðum aukið. Hún var
svo dónalég og ókurteis að
teyja loppurnar ofan á hlaðið á
Sveintungu, meðan við stönsuð-
um litla stund og drukkum
mjólk og brennivín við hesta-
steininn. Við vildum ekki fara
inn, héldum það yrði oflöng töf,
en konan lét ekki fara í kring-
um sig þó bóndi hennar lægi á
greni lengst upp á heiði. Hún
vissí líka hverju við áttum að
hlýta, þegar við kæmum upp á
heiðina. Þær voru víst svarnir
óvinir konungsdóttirin og kon-
an í Sveitatungu, og hofðust alt
Frh. á 7. bls.