Heimskringla - 14.06.1933, Blaðsíða 2

Heimskringla - 14.06.1933, Blaðsíða 2
2. SÍÐA. « HEIMSKRINGLA WINNIPBG, 14. JÚNÍ 1933 STOFNENSKAN ENN eftir Dr. Guðmund Finnbogason 1 4. hefti Iðunnar 1932 hefir Þórbergur Þórðarson Esperantó trúboði ritað langa grein um stofnenskuna (Basic English). Hann byrjar með því að segja, að Basic English hafi af mis- skilningi hlotið nafnið stofn- enska. Þetta er annað hvort sagt af misskilning eða óhlut- vendni. í grein minni í ‘Fálkan- um’ 20. júní 1931, þar sem fyrst var minst á þetta mál hér á landi, sagði eg: “Englending- ar kalla þetta mál ‘Basic Eng- lish’. “Basic” er sett saman af fyrstu stöfunum í orðunum Bri- tish- American- Scientific- In- ternational Commercial (bresk- amerísk- vísindalega- alþjóða- veslunar-). Vér gætum ef til vill kallað það stofnensku.” Nafnið valdi eg vegna þess, að hin ensku orð, sem stofnenskan felur í sér, eru notuð sem sér- stakur málstofn, sbr. bústofn, og geta hinsvegar verið grund- völlur frekara enskunáms. Nafninu hefir verið vel tekið. í>að sem Þ. Þ. finnur stofn- enskunni til foráttu er í stuttu máli þetta: 1) að hún fuilnægi ekki þeim kröfum, sem Þór- bergur Þórðarson í óprentaðri bók um “Alþjóðamál og mál- leysur” telur að gera verði til þess máls, er orðið gæti al- þjóðatunga. 2) Að hún verði að umskrifa fjölda af hugtökum með fleiri eða færri orðum, og þessar umskriftir lengi málið mjög og geri það ónákvæmara. (Þ. Þ. hefir tínt nokkur dæmi úr orðabók Ogdens þessu til sönnunar, og mundi raunar í flestum orðabókum mega ftnna svipuð dæmi of víðra og of þröngra skilgreininga). 3) Að hún taki ekki upp nógu mikið af svo nefndum alþjóðaorðum. í stuttu máli: “í fyrsta lagi stendur hún svo lágt að mál- gæðum, að hún er gersamlega ó hæf sem talmál og bókmenta- mál. f öðru lagi er hún lim- lest þjóðtunga, alenskt af- skræmi. Og þetta, að hún til- heyrir sérstakri þjóð, það er jafnvel þyngri dauðadómur yfir henni sem alþjóðamáli en allur hennar ófullkomleiki, barna- skapur og eskimóaháttur”. (Bls 336). Það er auðvitað afarmikil- vægt fyrir mannkynið að vita, hvaða kröfur Þ. Þ. gerir til al- þjóðamáls. En annað er þó mikilvægara, og það er, að enn er ekkert alþjóðlegt hjálparmál viðurkent, er menn geti bjargast við hvar sem er í heiminum. — Ef allir menn yrðu skyndilega að tómum Þórbergum, þá myndu þeir auðvitað fallast í faðma og tala Esperanto og skilja hver annan. Þá mundi í stórum stíl endurtakast krafta- verkið frá Esperantoþinginu í Oxford, sem Þ. Þ. lýsir svo fagurlega í grein sinni. Reynd- ar yrði ekki umtalsefnið nýtt fyrir öllum, því að Þ. Þ. segir að þeir á þinginu hafi “skrafað og skeggrætt um alt sem viðber undir sólinni — alt á Esperanto. Þar þurfti enga túlka, og þar skildu allir alla.” En því er nú ver og miður, að felstir eru svo tregir til að Þor- bergjast (Fyrirgefið nýyrðið!) og langflestir, sem nú læra Esperantó hafa hennar heldur lítil not í þessu lífi, og f öðru lífi líklega helst við Rússa, sem kynnu að slæðast þangað. Þeir um það. — Hverjum manni á að vera frjást að læra hvaða mál sem hann vill og það þótt hann gæti ekki talað það við aðra en sjálfan sig. í “The Evening Standard” 21. apríl þ. á. segir, að menn þykist nú hafa skýrslur um 129,000 Es- perantómenn í veröldinni, þegar þetta mál er nálega fimugt. Mega þeir menn sannlega heita h'tilþægir um sálufélag, er láta hóa sér inn í svo þröngar mál- kvíar. En sá, sem vill læra mál, sem hann geti bjargast við í þessu lífi sem víðast, -þar sem hann kæmi eða hefði einhver viðskifti við menn, mun spyrja að þessari einföldu spurningu: Hvaða mál gengur víðast? Því er auðsvarað. Það er enskan. En það tekur langan tíma að læra ensku til hlítar. Þeir sem hafa nægan tíma og fé sjá ekki í það og læra þá ensku. Og hvað sem Þ. Þ. eegir um það, þá er það alkunnufet, að Eng- lendingar, þótt ekkert kunni annað en ensku fara um heim allan og komast ferða sinna og framkvæma það sem þeir ætla sér, því að um allan heim má hitta menn, sem skilja ensku og geta eitthvað talað hana. En nú eru margir, sem hvorki geta varið miklum tíma né fé til að \ læra ensku og vilja þá gjarna verða svo færír í henni, að þeir gætu bjargað sér. Þeir eru ekki að hugsa um það að rita bókmentaleg listaverk eða að yrkja á ensku eins og bestu skáld. Þeir eru að hugsa um það, að geta gert sig skiljanlega á réttu máli og að aðrir, sem ensku tala, geti gert sig skiljan- lega fyrir þeim. En þá kemur Þórbergur. Eg hafði sagt: “Sá sem talar og ritar stofnensku má því heita fleygur og fær hvar sem hann kemur. Hann getur fengið hugsunum sínum búning, sem allir enskukunn- andi menn skilja hvar í heimi sem er. Þórbergur vitnar í betta (ékki samt alveg rétt, breytir “má því heita” í “er”) og segir síðan: “Hvernig getur siðameistari, sem læst vera að víta óráðvendni stjórnmála- manna, fengið sig til að beita sannleikann slíku ofbeldi?” Það er auðfundið, að þarna gýs upp mikil gremja fyrir hönd “óráð- vandra stjórnmálamanna.” En röksemdir Þ. Þ. eru þær, að stofnenskumaðurinn mundi ekk ert skilja af því sem aðrir töl- uðu v’ið hann, nema þau orð, sem stofnenskan notar. En gá- nm nú að. Hvernig förum vér að, þegar vér tölum ís lenzku við útlending, er aðeins hefir lært íslenzku stuttan tíma og skilur því ekki fjölda orða? Vér skýrum þau orð, sem hann skilur ekki, með öðrum orðum, unz hann skilur. Og það tekst. , Svona er altaf farið að og ekki meiri vandi með stofnensku en önnur mál, nema síður sé. En þann, sem getur bjargast þannig, hvar sem hann kemur, tel eg mega kalla fleygan og færan. Flugið hefir mörg stig og fleira er flug á háflug og hraðflug. En þá kemur Þór- bergur og segir að stofnenskan sé “afskræmi”. Eg get ekki að því gert, að mér finst það broslegt að sjá Þ. Þ. uppþembd- an af vandlætingu fyrir ensk- unnar hönd, þegar hann dæmir um stofnenskuna og þykjast einn vita hvað sé góð enska. Fyr má nú vera rembingur . Eg til- greindi í erindi mínu um stofn- enskuna bréf Vilhjálms Stefáns- sonar um dóm prófessora í ensku og ýmsum málum við marga háskóla, um stofnensk- una. í tímaritinu Nature 4. mars þ. á. var ritdómur um bók, sem heitir “Osiris and the Atom”. eftir J. Crowther. Ritdómurinn endar á þessum orðum: “Síðasti kaflinn heitir “Basic English” og er tekinn í bókina vegna þess að höfundurinn komst að raun um, að vísindamaður, sem ritar fyrir almenning, verður nauðsynlega að rita eins konar ‘Basic English.’ — Greinin er svo liðug og eðlileg aflestrar, að maður hrekkur við, er maður i í lok hennar kemst að raun um, að hún er sjálf rituð á Basic English.” Hvort skyldu nú þessir rfíenn, ! enskir rithöfundar og fræði- menn í ensku eða Þórbergur Þórðarson, vera bærri að dæma . I um stofnenskuna? Því verður hver að svara fyrir sig . Þ. Þ. reynir að telja mönnum trú um, að það hljóti að taka miklu lengri tíma að læra stofnensku en eg hefi gert ráð fyrir samkvæmt reynslu þeirra, ei sjálfir bjuggu stofnenskuna til og hann hrúgar upp hugs- uðum örðugleikum, er honum virðast nálega ósigrandi. Einu sinni þóttist grískur heimspekingur sanna, að engin hreyfing gæti átt sér stað. Þá stóð upp annar heimspekingur og gekk um þvert gólf, og menn hafa síðan jafnt og áður trúað því, að hægt væri að hreyfa sig. Eg býst við að líkt -verði um stofnenskuna. Menn sýna að hægt sé að læra hana á stuttum tíma með því að gera það. í “The Evening Standard” 21. apríl þ. á. er grein um stofensku eftir R. H. Bruce Lockhart. Hann segir þar meðal annars: “Eg hefi gengið úr skugga um það, að meðalgreindur út- lendingur 16—21 árs að aldri getur orðið góður í (can mas- ter) stofnensku á 30 dögum. Erfiðara kann það að verða fyr- ir Englending, sem verður að læra að sleppa orðum og ekki læra ný orð. Um það er þó lítilsvert. Hann getur skilið hinn útlenda stofnenskumann og með ofurlítilli æfingu getur hann auðveldlega hagað orðum sínum eftir hinum takmarkaða orðafjölda útlendingsins.” Að lokum reynir Þ. Þ. að sann hve mikið afskræmi stofnenskan sé með því að koma með sýnishorn af stofn- íslenzku. Það sýnir annað tveggja, að hann hefir ekki hug- mynd um hinn mikla mun sem er á eðli, þessara tveggja tungna, ensku og íslenzku, eða hann er vísvitandi að villa fá- fróðum mönnum sýn. Þó hefir þetta sýnishorn ekki orðið verra en það, að flestir mundu telja þann útlending slarkfæran í ís- lensku, er svo vel gæti gert sig skiljanlegan. Tilraun Þ. Þ. til að vera fyndinn synir að hann er enn á því stigi að hugsa mest um þann hluta líkamans, sem í buxum er. Eg hefi tekið eftir hinu sama um börn á 3.—4. ári. Eg hafði reyndar ekki ætlað mér að svara grein Þ. Þ. neinu, af því eg gerðl ráð fyrir, að þeir, sem lesa hana, mundu sjálfir sjá, af hvaða toga hún er spunnin. En eg hefi rekið mig ^ á, að einstöku unglingar hafa I tekið orð Þ. Þ. trúanleg og i halda að stofnenskan sé eins- konar “skollaþýska”. Ef þeir j kunna ensku, vil eg ráða þeim að lesa bækur þær, sem gefnar I hafa verið út á því máli um stofnenskuna, eða ritaðar eru á stofnensku. Þær eru til á Land- bókasafninu. Nú er líka komin , út dönsk kenslubók í stofn- ensku, og er þó ekki talin svo góð sem skyldi. En hinir, sem ekki hafa lært ensku, ættu sem , flestir að færa sér í nyt nám- skeið það, í stofnensku, sem frú jAnna Bjarnardóttir frá Sauða- felli hefir auglýst og byrjar um | miðjan þennan múnuð. Það jverður gaman að sjá, hvort ís- lendingar reynast það heimskari en annara þjóða menn ,að þeir geti ekki lært á 45 dögum það, sem hinir læra á 30 dögum. Raunin er ólýgnust. — Lesb. FJÖLSKYLDAN f SOVIET RÚSSLANDI Eftir Sidney Webb Þýtt hefir G. E. E. Framh. Auk þessa eru um 10,000,000, allt ungt fólk, á aldrinum frá 8 til 25 ára, sem mynda sín á milli félagsskap, sem er óháður skóunum og iðnaðarstofnunun- um. Þessi félagsskapur er í þremur deildum. Hið svokall- aða “Octobrists” (8 til 10), “Pioneers” (brautryðjendur) (10 til 17) og “Comsomols” (17 til 25). Menn sem hafa kynnt sér þennan félagsskap, segja afdráttarlaust, að hann sé hinn fullkomnasti skóli sem heimur- inn hefir séð, til undirbúnings þeim er ætla sér að takast á hendur það vandasama starf, að gerast leiðtogar og forgöngu menn þjóðar sinnar, í borgara- legum dygðum, og háttprýði. Þegar þessir félagar eru 25 ára, geta þeir sótt um upptöku í hið vandlega valda og strang- lega agaða Kommunista félag. Vér getum ekki nema að litlu leiti gert oss ljósa grein fyrir þeirri feikna áherslu, sem lögð er á andlega og líkamlega þrosk un barna og unglinga, í Soviet Rússlandi. Ekkert er sparað til þess að búa hina ungu og upp- vaxandi kynslóð, sem best úr garði, fyrir ókomna tímann. Það er ekki gert á fáum dög- um, eða fáum árum, að um um. Börnum er innrætt sú hugsun, frá því að þau fara nokkuð að geta, og svo stöðugt í gegnum uppvaxtar árin, að hin fyrsta skylda góðs borgara sé að inna af hendi eins mikla þjónustu, því mannfélagi sem það lifir í, eins og kraftar og hæfileikar leyfa. — Stjórnin gerir alt semhægt er til þess, að tryggja börnunum og æskulýðn- um að það vanti ekki hinar bráð- ustu nauðsynjar, svo sem mjólk, heilnæma fæðu, hlýjan fatnað o. s. frv., þeim er og séð fyrir ken- unum. Minnist þess að fyrir hverja flösku af áfengi sem þér kaupið, gætuð þér keypt kenslu- bók, eða skrifbók fyrir börnin yðar. Látið þér ekki þessa bæn vora seiri og vind um eyrum þjóta, gefið oss tækifæri til þess að ná sem mestum þroska, svo okkur auðnist að ná því tak- marki, að verða heilbrigðar og siðmannaðar manneskjur.” Af- leiðingin af þessu tiltæki æsku- lýðsins varð sú, að fleiri hundr- uð verkamanna lofuðust hátíð- Iega til að hætta alveg allri slu, læknishjálp, sjúkrahúsum, nautn áfengra drykkja. Æsku- og meðölum, af ríkisins hálfu. .lýðurinn lætur og einnig til sín Þó vér gerum ráð fyrir að heil- taka, að því er snertir, hreinlæti brigðis skýrslur þær, er stjórnin j Qg háttprýði í hegðun og orð- gefur út árlega, séu ekki full- færi. Slíkar kreddur eru víða komnar, þá eru þessutan, ótal sannanir fyrir hinum árlega minkandi barna og unglinga dauða. ekki velteknar af aldre fólkinu, því finst sem svo, að alt þetta nýja geti að vísu verið gott fyrir yngra fólkið, en það vill helst í öllum uppeldis stofunum er halda sínum gömlu venjum óá- séð fyrir, leikföngum, og úti og reitt. Það heyrast oft kvartan- inni leikjum, sem börn og ungl- ir um það að unglingamir séu ingar eiga frían aðgang að. — að koma í hús skyldmenna Leikföngin hafa ákveðna þýð- ingu og eru búin til með það sinna, eða kunningja, og opna glugga, eða telja þá á að gera fyrir augum, eins og kenslu- það, til að fá ferskt loft inn í bækurnar, að vekja áhuga og skilning barnanna, á vissum viðfangsefnum, — engir “tin soldátar”, og fáar brúður — en þeim mun meir af smáum tígul- húskofana sína, en það hefir ekki verið venja, svo sumum hinna eldri finst þetta bæði I^ettulegt og óþarft. — Sem verkfæri til þess, að lyfta hinni steinum fyrir byggingar, allra Rússnesku þjóð upp úr því for- handa smá verkfæri, sem þéna ardýki, mentunarleysis, siðleysis til reglulegrar vinnu, smáar ruddaskapar, sem hún. var í eftirlíkingar af gufuvögnum, fyrir byltinguna, sýnast að þessi flugvélum og bílum, og svo j frjalsi æskulýður se serstaklega margt fleira sem þénar til vel 111 Þess valinn, og komi ó- skapa jafnfjölmenna þjóð, og praktiskrar starfsemi. Með trúlega miklu til leiðar. Þessi innleiða og gróðursetja nýtt þessu er ætlast til, og vonast j félagsskapur ung-commúnista menningar og þjóðfélags fyrir- eftir, að öll þjóðin smátt og er Þegar mjög útbreiddur, og komulag, enda er vöntun á vel- smátt fái fulla þekkingu, ogjtelur y^lr miljónir meðlima, hæfum kennurum, í mörgum skilning til að notfæra sér sem sem eru 1 sifeldu samstarfi, pilt- námsgreinum, og viöntun góðra best, vinnuvélarnar til þess að ^ar °S stulkur, þau koma saman, skólahúsa á sér mjög víða stað létta sem mest allri þungri og jelíltl eluuugis í skólum og Col- ennþá. Námsgreinar í hinum erfiðri vinnu af manninum, ogile&es vlð nám, heldur og á hærri skólum eru ihjög mis- i gera hann að herra vinnunnar, allra handa fundum og nefnd- munandi, og verða stundtar oft en ekki þræl. j um> Þar sem Þau ræða áhuga- að hlaupa yfir ýmislegt til þess j Vér sjáum víða, fagurmáluð imal Slu> °S skifta með sér verk- að geta náð, sem fullkomnastri spjöld, sem eru fest utan á hin \ um> 1 framkvmædar starfi sínu. þekkingu í þeim sérfræðisgrein- j velþektu barna-dagheimili, á ^>au eru samau 1 h'kams æfing- um, er þeir hafa valið sér. Þetta þau er málað með skrautlegu um °S leikjum, og öllu því starfi stafar af því, að þörfin er svo letri, “Leikir eru ekki einungis sem Þessir ungu brautryðjendur mikil á öllum sviðum fyrir elikir, heldur og undirbúningur hafa með höndum, og það sem þetta fólk; sérstaklega kenn-] skapandi athafna.” Þegar eldri ara, lækna og verkfræðinga. En . börnin fara til sumar bústað- þetta er nú sem óðast að lagast janna, á sumrin í skólafríinu ár frá ári, eftir því sem fleira, sínu, er þeim kent að skilja af þessu lærða fólki kemur frá það, að það er ekki mesta háskólunum, og dreifast um skemtunin í því, að leika Indí- landið. Soviet Rússland, er lík- j ána eða skrípa eftirstælingar, lega eina landið á jörðinni, sem heldur að taka þátt í einhverju á síðast liðnum þremur árum, | gagnlegu starfi, svo sem að hefir stöðugt aukið fjárframlög hjálpa til við heimilis störf á til mentunar þjóðinni. | bænda heimilum, eða eitthvað Þó mikils sé vert um hina al- sem horfir til gagns og þjón- mennu, og sérfræðilegu mentun ustu, það er vakinn metnaður á Rússlands, er þó jafnvel meira hjá þeim til þess, að reyna að Lræður maður Fontenelle að nafni var einusinni í samkvæmi og var þar læknir nokkur, sem leitaðist á allar lundir við að sannfæra hann um, að kaffi væri seinvirkt eitur. “Já! sein- virkt er það,” mælti Fontenelle, “því nú hefi eg drukkið kaffi í 80 ár og stend þó lífs uppi enn, eins og þér sjáið.” Fonten- elle andaðist 1757 og var þá 100 ára. vert um þann hugsunarhátt, og það andrúmsloft samvinnu og sameiningar, sem æskulýðurinn elst upp í. Áhugi foreldra fyrir því, að glæða sem mest hjá börnunum, sjálfsvirðingu og sjáum að ein- staklings eðli barnanna nái sem bestum þroska, og sé beint inn á réttar brautir, með það altaf fyrir augum, að börnin eru fram tíðarinnar borgarar og framleið- endur, hverra einstklings hæfi- leikar verða að ná öllum þeim þroska, sem þjóðfélagið er fært að veita, því hæfilegleikar ein- staklingsins eru eign allrar þjóð- arinnar. Bæði á heimilum og í skólum verður að leyfa börnun- um að vera eins frjálsum og hægt re. Barnið á að hafa frelsi til að velja það sem því geðjast best, og sem best á við einstaklings eðli þess. Að berja börn, hvort heldur er í heimahúsum eða skólum, er glæpur. Foreldrum er kent að skilja það, að börnin skoða hegninguna, hverrar tegundar sem hún er, sem lítilsvirðingu, og þessvegna verða bæði for- I eldrar og skólakennarar, að ! forðast sem mögulegt er, að beita hegningu af nokkurri tegund. Sjálfstjórn og sjálfs- j ábyrgð, verður að vera tak- markið, sem haft er fyrir aug- ! um, bæði á heimilum, og í skól- vera altaf og alstaðar að ein- hverju gagni. Það er hinum ungu brautryðj- endum hin mesta ánægja, að hjálpa hinum yngri, er skemmra eru komin í lærdómi, og vinna að því að auka þekkingu þeirra og hjálpa þeim eldri í nágrenni sínu til að læra að lesa, því allur fjöldinn af eldra fólkinu er ólæs. Þessir framgjörnu og frjálsu unglingar, láta sér fleira viðkoma. Öll mannfélags og veferðarmál, eru þeirra mál, þannig hafa þessir ungu braut-' ryðjendur unnið mikið að því að útrýma drykkjuskap. í iðnað- ar þorpi einu, nálægt Leningrad, gengu 200 unglingar í skrúð- göngu gegnum verksmiðjurnar, til þess að mótmæla nautn á- fengra drykkja, þau festu upp í öllum deildum verksmiðjanna á- skoranir, sem þau höfðu sjálf samið til verkafólksins, um að forðast áfenga drykki (vodka) Þessar áskoranir voru á þessa leið: “Við börnin ykkar, biðjum ykkur að hætta allri nautn á- fengra drykkja, við biðjum ykk- ur að hjálpa okkur að vinna að því, að öllum áfengis sölustöð- um verði lokað, og byggingarn- ar verði teknar til afnota fyrir æskulýðinn, og gerðar að menningar stofnunum. Börn mest er og merkilegast, að þau eru sjálfboðar, til þjónustu fé- lagslegrar þróunar og vakning- ar. Heilbrigðisleg sjálfstjórn, sýn- ist að vera hin ráðandi regla í félagsskap þeirra, samfara fullri ábyrgð athafna sinna. Sérstök áhersla er lögð á persónulegt hreinlæti, og vemdun heilsunn- ar. Enginn má eyða tíma sínum, né kröftum frá skyldustarfi sínu í óreglu eða lauslætis lifn- að, á slíkt er litið sem ótrú- mensku við skyldustörf sín, og er sett á borð með þeim er taka þátt í veðmálum, spákaup- mensku og drykkjuskap, alt slíkt er litið á meðal commún- ista, sem vont og óheilbrigt líf- erni. Þessar róttæku breyting- ar á kjörum barna og kvenna á Soviet Rússlandi, hafa engu síður valdið hlutfallslega rót- tækum og þýðingarmiklum breytingum á afstöðu karl- manna, til fjölskyldunnar. Til þess áð geta gert sér fulla grein þeirra breytinga sem orðið hafa á heimilis og fjölskyldu fyrir- komulaginu, þarf að kynna sér það ástand og það fyrirkomulag sem var á keisaratímunum, og mun samanburður á því nægja til þess að sannfæra hverja manneskju um það, að mikið hefir verið afrekað til betrunar á því sviði. Það hefir sjáanlega engin hnignun eða afturföt átt sér stað í fjölskyldu lífi þjóðar- innar, heldur hið gagnstæða. Eg man ekki til að eg hafi nokkurntííma séð og ^kki jafnvel hina óhlýfnustu gagnrýnendur er skrifað hafa um Soviet Rúss- land, minnast einu orði á að foreldri vanræki börn sín eða hlaupi frá þeim; móðurástin sýn ist að vera hin sama á Rússlandi þeirra foreldra er neyta áfengra og víðast annarstaðar, eins langt drykkja, eru oftast á eftir í skól- og hægt er að sjá; og Rússneskir

x

Heimskringla

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.