Heimskringla - 05.12.1934, Blaðsíða 4

4. Stt>A.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 5. DES. 1934
'píintskringla
(StofnuS 1SS6I
JCemur út i hverjum miSvikudegi.
Ei^endur:
THE VTKING PRESS LTD.
SS3 og 355 Sargent Avenue, Winnipeg
Taltimia 33 537
Vea-0 blaOsizu er $3.00 trgangurlim borviM
tyrirfram. AUar borganlr sendist:
THE VIKING PRES6 LTD.
ÖU yitJaklft* bréf bWSinu aOlútandl sendbrt:
Manager THZ VIKINO PRESS LTD.
353 Sargent Ave., WinMpeg
Ritttjórt 8TEFÁN EINAR8ÖON
Vtanitkrijt til rttttjórant:
EDITOR HEIMSKRINOLA
353 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskrinfla” is publisbed
and printed by
THE VIKIUO PRESS LTD.
353-355 SargerU Avenue, Winnipeg Man.
Telepibone: $6 817
WINNLPEG, 5. DES. 1934
FJÓLA
Fjóla heitir safn af lögum, sem Heims-
kringlu barst nýlega í hendur heiman frá
íslandi. Höfundur er ísólfur Pálsson,
sem kunnur er orðin sem tónskáld, en
útgefandinn er Jón Pálsson. I>etta söng-
laga hefti mun vera byrjun á safni af lög-
um, er höfundur hugsar sér að birta.
Alls eru lögin 31 í því.
Um lög þessi verður ekki nema gott
eitt sagt. Þau eru öll við íslenzka texta,
íslenzkar vísur. Eru vísurnar eftir sum
ljóðrænustu skáld íslands, svo sem Guð-
mund Guðmundsson, Pál Ólafsson, Stein-
grím Thorsteinsson, Freystein Jónsson o.
fl. Auk þess eru nokkrar vísuranr ortar
af tónskáldinu sjálfu. Er þess hér getið
vegna þess, að við þær stendur ekki nafn
höfundar í heftinu. Ein vísa hans heitir
“Fjólan”; mun nafn bókarinnar við hana
kent, en hún er þannig:
Fjólu bláa,
Fríða smáa,
fegurst sá eg blóm á grund.
hátt í skáum,
hlíðar-fláa
henni sáir drottins mund.
Við vísur sem þessa, verða auðvitað
ekki nein stór tónverk samin. En þó er
lítil efi á því, að mikið af lögunum í
þessu safni mun verða á vörum manna,
þegar þau eru kunn orðin. Lag sem áður
hefir verið birt, og sem einnig er í þessu
hefti, er við vísu Steingríms: “í birki-
laut hvíldi eg bakkanum á.” Það lag
varð brátt landfleygt. Um fjölda, ef ekki
flest lögin í þessu hefti mætti hins sama
vænta.
Og ástæðan er ekki sú að lögin séu svo
stór, sem ekki er von þar sem um engin
stór viðfangsefni er að ræða, heldur hin,
að frágangur laganna í heild sinni, er svo
snildarlegur. Það ber örsjaldan við hjá
íslendingum ,að sönglagaritum sé neitt
því lík að smekkvísi og list, sem segja
má að hvert lagið í þessu hefti berí með
sér. Við sönginn reka menn sig ekki í
öðru hvoru spori á hnjótur, sem stikla
verður yfir sem berfættur maður á
harzli, eins og alvanalegt er hjá þeim,
sem sönglagaritun leggja nú fyrir sig, og
eru nógu fordildar fullir til þess, að
ætla sig hafa numið þessa list allra lista,
þó áttað hafi sig ekki á öllu stafrofinu.
Söngmentin er ung hjá íslendingum og
það er ef til vill ekki mót von, þó hún
hafi ekki ennþá náð víðtækum þroska.
En sönglagarítun sem á hefti því er, sem
hér um ræðir, ætti að glæða smekkvísi
manna á söng og stuðla að því að það
sem út er gefið, beri vott meiri vandvirkni
en oft áður.
Feðgarnir ísólfur og Páll hafa markað
þau spor í íslenzkri söngment, er vonir
vekja um hvað koma muni. Og í hátíðar-
kantötu Páls, sem enn hefir ekki verið
gefin út, er hugboð Heimskinglu, að sé í
sjóði geymt eitt mesta tónlistarverkið,
sem af íslendingi hefir ort verið. Væri
æskilegt að það kæmi sem fyrst fyrir al-
mennings sjónir.
Eins og á var minst, mun von fleiri
sönglagahefta frá ísólfi, því þetta á
minsta hefti er merkt tölunni I. Söngvinir
munu með eftirvæntingu bíða útkomu
annars heftis Fjólu.
Með virðingu til höfundar og þakklæit
til úegefanda fyrir sendinguna.
FULLVELDISDAGUR fSLANDS
Eins og flestum íslendingum vestra
mun kunnugt, er Fullveldisdagur íslands
1. des. Sögu þess máls þarf hér ekki að
segja en í þau 16 ár sem liðin eru síðan
að samningarnir milli Dana og íslend-
inga um fullveldismálið voru undirskrif-
aðir, hefir dagurinn verið haldinn hátíð-
legur á ættjörðinni og meðal annars
minst mjög víða í kirkjum landsins. Af
því að 1. des. var nú s. 1. laugardag, þótti
Heimskringlu eiga vel við, að með nokkr-
um orðum væri á þetta mál minst nú, og
því er ræða sú sem hér fer á eftir birt.
Hún er ein af mörgum sem séra Jakob
Jónsson hefir um málið flutt og er Heims-
kringla þakklát fyrir, að gefast kostur á
að birta hana.
KÓRÓNA FRELSISINS
Ræða eftir séra Jakob Jónsson
Flutt á Fullveldisdaginn 1. des. 1933
í Neskirkju í Norðfirði. Dálítill
kafli er feldur niður í
prentuninni.
Texti: “Haltu fast því, sem þú hefir,
svo að enginn taki kórónu þína.”
Op. 3. 11.
í fomum sögum er sagt frá Hræreki
konungi í Noregi; hann var hrakinn frá
ríki og fluttur í útlegð til íslands. Gamall
og saddur lífdaga lézt hann á kotbæ ein-
um á Norðurlandi. — Þar er einnig sagt
frá Melkorku hinni írsku. Hún var kon-
ungsdóttir í ambáttarsessi, svift landi sínu,
ætt sinni og vinum, fresli sínu og tign.
Hafið þér íhugað örlög þessara tveggja
útlendinga, sem flutt voru í fjötrum til
landsins, til þess að eyða þar æfi sinni eða
elli og til þess að hita um hjartarætur ís-
lenzkum sagnavinum um allar aldir. En
hvað er það, sem er átakanlegast við
örlög þeirra? — Er það ekki það, að bæði
eru þau fædd til að bera kórónu, en fá
fjötra í staðinn? Þegar morgunsól æsk-
unnar skín á þau, er þeim aldrei ætlað
annað en kórónan, hið fagra og veglega
tákn tignarinnar og máttarins. En kvöld-
sól ellinnar varpar fölvu skini á lotin höf-
uð hinna ánauðugu — þeirra, sem hrifin
voru af ræningjahöndum eða yfirunnin
af öflugum óvinum. En að baki þessum
tveim, sem eg hefi nefnt, eygjum vér
þungbær örlög allra þeirra, sem kórónu
sinni hafa glatað — þeirra, sem voru
fæddir til frelsis og tignar, en voru ofur-
seldir ánauð og fjötrum. Þegar svipir
mannkynssögunnar líða fyrir sjónir vorar,
sjáum vér marga sem glötuðu því, sem
þeir áttu dýrmætast, mistu sitt ytra eða
innra frelsi. Stundum var það sjálfskap-
arvíti, en stundum ekki. Sagan bregður
þeim myndum upp líkt og á kvikmynda-
tjaldi.
Það er ein af þessum myndum, sem
eg vil biðja þig að nema staðar við og
virða fyrir þér stundarkorn. Það er kon-
ungborin móðir. Kórónan hennar var gim-
steinum prýdd, svo að ljóma hennar staf-
aði um mörg lönd. Hún átti marga syni
og dætur, sem fædd voru til frelsis og
hamingju, kölluð til þess að halda uppi
tign og vegsemd móður sinnar. Þau höfðu
'sogið brjóst hennar, hvílt í skauti hennar.
Þau höfðu þegið dýrmætustu gjafir henn-
ar. Hennar líf var þeirra, hennar ham-
ingja þeirra hamingja. En svo fór samt
að lokum, að móðirin konungboma var
svikin af sínum eigin sonum, kórónu frels-
isins svift af höfði hennar og hún færð í
fjötra. Hin ótrúu böm hennar höfðu
valdið því, að það var frá henni tekið,
sem hún átti bezt — frelsið.
Þér þekkið þessa sögu. Það er ekkert
skáldlegt æfintýri. Það er örlagaþrung-
inn þáttur úr íslendingasögu.
Horfið á þetta land, sem vér byggjum,
horfið á hömrum girt fjöllin og friðsæla
dali; árnar, sem liðast um engjar og eyrar,
fossana, sem eru ímynd hins eilífa mátt-
ar. Líttu á fjörðinn, sem blikar í tungls-
ljósinu, eða freyðir í storminum. Hvar
eru hvelfdari jöklar eða hvítari snjór?
Hvar er það land, siem betur sæmir kór-
ónuenþessu? Ef þú ert kaldur fyrir öllu
þessu, þá biddu guð að hjálpa sál þinni,
áður en hún frýs í hel.
Þetta fagra land, það er konan, sem
glataði kórónu sinni og konungstign og
frelsi. Veiztu, hvað það þýðir, að land
verður ófrjálst:
Þjóðin, sem byggir það, hefir mist um-
ráðaréttinn yfir jörðinni, sem hún gengur
á. Böm landsins verða þá sem útlend-
ingar í fjalldölum þess og á fiskimiðum.
Þau verða eins og blóm, sem þurfa að
biðja leyfis til að sjúga sér þrótt úr gróð-
urmoldinni eða kraft úr daggardropunum.
Þér ættuð að skilja þetta, sem emð orðin
nógu gömul til þess að hafa séð fána
erlends ríkis blakta yfir höfðum yðar á
yðar eigin fósturmold. Hvað táknaði
>að annað en að þjóð yðar væri ánauðug
og kórónulaus ambátt meðal þjóða jarð-
arinnar? Ófrjáls móðir fátækra bama,
en með aðalsmerki sitt í yfirbragði fjall-
anna, jöklanna og fossanna. — Það er
hlutskifti Hræreks konungs bhnda og
Melkorku hinnar írsku.
-----En saga Iglands er lengri en þetta,
og hefir frá fleiru að segja. Og sú kyn-
slóð, sem nú lifir, hefir borið gæfu til að
lifa þá atburði, sem varpa fagnaðarljóma
fram á feril komandi alda. Þér, sem nú
eruð aldraðir menn, hafið lifað margs-
konar erfiðleika og eigið enn við margt
og mikið að stíða. En eitt getið þér aldrei
fullþakkað guðlegri forsjón. Það er að
hafa fengið að lifa 1. desember 1918, þann
dag, sem kórónan var á ný sett á höfuð
móður yðar. Ef þér hafið ekki þakkað
guði fyrir þetta fyr, þá látið það ekki
dragast til dagsins á morgun.
Felsisbarátta íslendinga og úrslit
hennnar er eitthvert hið merkilegasta
dæmi þess eðlis, sem veraldasagan kann
að greina frá. ísland öðlaðist ekki frelsi
sitt vegna þess, að nein stórveldi skærust
í leikinn og kúguðu drotnara þess til að
veita því lausn. Hið íslenzka fullveldi er
heldur ekki afleiðing landaskifta eða
friðarsamninga eða vöruskifta-verzl-
unar milli stærri ríkja. Og loks á það
ekki rót sína að rekja til þess, að börn
þjóðarinnar hafi barist með vopnum eða
beitt hnefaréttarins grimmúðuga afli
Aðstaða Islands og fámenni þess hefir
valdið því, að hvorki heimsveldin né her-
guðinn hafa krýnt það aftur kórónunni,
sem frá því hafði verið tekin fyrir mörgum
öldum. Það var ekki Þór frá Þrúðvangi.
sem veitti móður vorri kórónu ferlsisins.
Til þess var armur hans of máttvana og
hamarinn Mjölnir of meir.
En hvað var það þá, sem gerði það að
verkum, að þetta fagra land hlaut aftur
kórónu frelsisins? Hver var grundvöllur
frelsisbaráttu Islendinga?
Svarið getur aðeins orðið á þessa leið:
Hin íslenzka þjóð átti andleg verðmæti,
menningu, sem beztu menn hennar skildu,
svo að þeim varð mögulegt að ná því með
viturlegum fortöíum og rökum á friðsam-
legan hátt, sem sumar aðrar þjóðir hafa
þurft blóðfórnir styrjaldanna til að öðlast.
íslendingar áttu bókmentir, sem öll
alþýða manna gat skilið og lesið. Hvert
mansbarn, hvort sem var biskup yfir
öllu landinu eða vinnumaður á útkjálka-
bæ, vissi um upphaf og þróun þjóðarinn-
ar, líf hennar og baráttu. Og þessi fróð-
leikur var ekki eingöngu lesinn úr fomum
ritum og bókum, heldur var hann ristur
djúpum rúnum í landið sjálft, örnefni þess
á fjöllum og fjörðum, dölum og grænum
grundum. Af þessum orsökum varð ástin
á landinu annað og meira en matarást.
Hún varð samgróin aðdáun á beztu og
mestu mönnum þess, meðaumkvun með
hiffúm hamingjusnauðu og óbeit á fram-
ferði varmenna og níðinga. í stað þess
að flestar aðrar þjóðir eignuðust fáeinar
útvaldar stéttir, til þess að njóta og skapa
andlega menningu, var íslenzk alþýðu-
menning allra eign og fléttuð inn í líf
þjóðarinnar við öll tækifæri. í rökkur-
kyrð kvöldsins safnaðist yngsta kynslóðin
saman við hné gamalla kvenna og karla,
sem veittu henni í æfintýrabúnungi inn-
sýn í ljósheima, skáldskaparins — þar
sem ofin var saman reynsla þjóðarinnar,
speki hennar og fegurðarþrá. — Á kvöld-
vökum íslenzkra bændabýla, þar sem alt
var annríki og nóg verkefni fyrir hendi,
var tímt að gjá af verki fullvaxins manns
til þess að ausa af nægtabrunni bókment-
anna, og menn gátu gefið sér tíma til
þess eiga saman hljóðláta stund, þar sem
horft var inn á vlð og upp á við. Þá
gátu menn fengið tóm til ]>ess að hug-
leiða sín dýpstu og instu vandamál og
teiga þrótt úr lindum þögullar kyrðar. —
Heimilismenningin gaf hverjum manni
nokkum skilning á andlegum verðmæt-
um, bæði þjóðarinnar og einstaklinganna.
— Auk þessa sendi kirkja Krists — eins
og hún gerir enn — þjóna sína út um all-
ar bygðir landsíns, til þess að hlynna að
frækornum andlegrar menningar og inn-
ræta landslýðnum þá hugsun, að það
gagni manninn ekkert að eignast allan
heiminn, ef hann fyrirgeri sál sinni og
verði andlegur aukvisi — og hinsvegar
að þó að sjálft föðurlandið sé frá mönnum
tekið, eigi þeir það bezta eftir í verðmæt-
um anda síns. Það var engin tilviljun, að
íslenzka kirkjan eða þjónar hennar sem
heild skyldu standa allra manna fastast
utan um frumherja sjálfstæðisbaráttunn-
ar. — Þessu verður aldrei á |
móti mælt, að það var íslenzk
heimilismenning, studd af ís-
lenzku kirkjunni, sem skóp
grundvöllinn undir hið komandi
sjálfstæði. Hún leiddi til þess,
að þjóðin í heild sinni, en ekki
aðeins nokkurir menn, gátu öðl-
ast skilning á því, hversvegna
þjóðin átti sögulegan rétt til
frelsisins. Og í öðru lagi voru
það andleg verðmæti þjóðarinn-
ar, sem gerðu hvortveggja í
sénn að viðhalda þjóðernistil-
finningunni og vekja virðingu
landsins út á við og samúðar-
bug.
Til þess að gera yður ennþá
Ijósara, hvaða gildi andleg menn
ing hefir, vil eg minna yður á
aðra þjóð, sem um margar aldir
hefir verið heimilislaus á jörð-
unni, en heldur samt áfram að
vera þjóð. Eg á við Gyðingana.
En þeir eiga andleg verðmæti,
sögulegar og trúarlegar minn-
ingar, sem tengja þá saman
heilögum og órjúfanlegum
böndum. Án þeirra hefði þessi
merkilega þjóð orðið eins og
vatn, sem hverfur út í sandinn.
Eg veit ekki, hvað íslending-
ar hefðu orðið, ef þeir hefðu
glatað sínum andlegu verðmæt-
um. Eitt er að minsta kosti á-
reiðanlegt, að án þeirra hefði
móðir þeirra aldrei öðlast aftur
kórónu sína.
“Haltu fast því, sem þú hefir,
svo að enginn taki kórónu
þína? — Þessi orð heilagrar
ritningar geta gilt sem áminn-
ing til vor á þessum degi, þegar
vér erum að minnast krýningar
móður vorrar og þakka guði
fyrir frelsi landsins. — Ef ísland
á ekki aftur að tapa tilverurétti
sínum meðal frjálsra þjóða,
verðum vér að halda fast þeim
verðmætum, sem oss hafa verið
heilladrýgst á liðnum öldum.
Tímarnir, sem vér lifum á, eru
umbrotatímar og byltinga, og
sumt af því gamla er á leiðinni
að falla í valinn, og það á að
gera það. En glati þjóðin virð-
ingu sinni fyrir andlegum verð-
mætum og menningu, er dauði
hennar vís eða líf hennar
verður ekkert líf. — Hugsið
yður druknandi mann, sem
berst knálega fyrir lífi sínu og
neytir allra bragða — en þegar
hann er kominn á þurt land, á
hann ekkert til að lifa fyrir,
enga andlega hugsun, og eng-
an skilning á hlutverki sínu í
tilverunni. Þannig fer um þá
þjóð, sem sýnir dugnað í lífs-
baráttu sinni, en hefir gleymt
því að hlutverk hennar er ann-
að og meira en það eitt að vera
til. Sú þjóð á altaf á hættu, að
tekin verði frá henni kóróna
frelsisins, og hún verði hnept í
fjötra ánauðarinnar. Vér von-
um, að slíkt komi aldrei fyrir
íslendinga.
Mér kæmi ekki á óvart, þó að
einhverjum af yður fyndist lítið
prédikunarsnið á ræðu prests-
ins í dag. En hvað hefi eg ver-
ið að gera, annað en það, sem
mér fyrst og fremst ber að gera
á þessum stað. Sá meistari,
sem eg þjóna, tók það skýrar
fram en nokkur annar, að það
væru andleg verðmæti, þroski
sálar og anda, sem gæfu tilveru
mannanna gildi sitt — og þá
þjóðanna engu síður. íslenzka
sjálfstæðisbaráttan sannar kenn
ingu hans. Hún sýnir, að það
sem vopnin og ribbaldaskapur-
inn, hnefaréttur og bardagar
geta ekki veitt, því kemur frið-
samlegt menta- og menningar-
starf til leiðar. Með því að
nota aðeins þau vopn, sem and-
leg menning fékk íslendingum í
hendur, hafa þeir ekki aðeins
veitt móður sinni kórónuna aft-
ur, heldur áunnið sér frelsið
með fullri virðingu og vináttu
við þá þjóð, sem þeir áttu í and-
stöðu við.
í íslenzka fánanum er kross
Jesú Krists. Megi það verða
tákn þess, að þjóðin gleymi
aldrei að rækta sinn andans
akur, heldur spretti af hon-
um á komandi tímum margt
það, sem verði mannkyninu
til góðs og guði til dýrðar.
Ekkert ríður íslenzku þjóðinni
á að þekkja eins og hlutverk
sitt sem menningar- og menta-
þjóð. Undir því er það komið,
hvort íslend ber kórónu frelsis-
ins áfram eða ekki. Minnumst
því að lokum orða skáldsins:
“Sú þjóð, sem veit sitt hlutverk
er helgast afl um heim,
eins hátt sem lágt má falla
fyrir kraftinum þeim.”
Guð blessi þig, ísland!
FRA fSLANDI
Sjómannastofan á Akureyri
Akureyri, 15. nóv.
Fyrstu þrjá mánuðina, sem
Kristilega sjómannastofan Nú-
tíðin hér á Akureyri hefir starf-
að, hafa komið á skrifstofuna
4333 gestir og 392 sendibréf
verið skifuð. — Þegar Earl Kit-
chener, enski togarinn, sem
varð fyrir áföllum í veturnátta-
hríðinni, kom hingað til Akur-
eyrar, bauð formaður félagsins
skipshöfninni í tvö kaffigildi,
bæði rétt eftir að hann kom og
áður en hann fór. .
* * *
Hjúkrunarnámskeið
Rauða-kross íslands
' 15. nóv.
Um þessar mundir stendur
yfir á Stórólfshvoli hjúkrunar-
námskeið Rauða-krossins, hald-
ið að tilhlutun Kvenfélagsins
Einingar. — Kennari er Sigurð-
ur Bachmann. — Kend er hjálp
í viðlögum og meginatriði
hjúkrunar- og heilsufræði. Nem-
endur eru 10.
* * *
Hallgrímsminning
Hallgrmsminning var nýlega
haldin í samkomuhúsinu Dags-
brún undir Eyjafjöllum. Erindi
um Hallgrím Pétursson flutti
séra Jón Guðjónsson í Holti og
Ólafur Eiríksson kennari. Hall-
grímssálmar voru sungnir af
æfðum söngflokki.
* * *
Stærsta klakstöð
á Norðurlöndum
14. nóv.
Ólafur Sigurðsson á Hellu-
landi lýsir þannig í viðtali í dag
klakstöðinni við Elliðaár, en
hún er, að hann segir, stærsta
laxaklakstöð sem nú er starf-
andi á Norðurlöndum.
Klakhúsið er 6X8 metrar að
gólffleti, og eru í því 104 klak-
kassar, og rúmar hver þeirra
10 þús. til 11 þús. laxaseiði. Síð-
astliðið sumar var klakhúsið
málað og raflýst, og allir klak-
kassar sótthreinsaðir með því
að mála þá utan og innan.
í sumar voru veiddir til
hrogntöku í klakstöðinni 450
laxar, þar af 270 hrygnur. Við
geymslu til þessa dags hafa
drepist 17 laxar, og er það tal-
ið mjög lítið eftir atvikum. —
Nú er búið að ná hrognum úr
41 hrygnu og frjóvga um 370
þúsund laxaseiði.
Við klakstöðina vinna aðal-
lega þeir Guðmundur Jónsson
og Gísli Kristjánsson. Ólafur
Sigurðsson hefir verið þar til
eftirlits síðustu daga.
* * *
Gunnar Benediktsson
jarðsunginn
Flateyri 14. nóv.
í dag var jarðsunginn hér á
Flateyri Gunnar Benediktsson,
einn þeira þriggja manna sem
fórust í snjóflóði á Kálfeyri 27.
fyrra mánaðar.
Lík Gunnars fanst í fyrradag
síðdegis, á sama stað og hin
líkin höfðu fundist, eða rétt
utan við Kálfeyri, en talsvert
sjórót hafði verið næstu daga
á undan, og líkinu skolað upp.
Leitað hafði verið á hverjum
degi, síðan slysið vildi til.
* * *
Theodor Lilliendahl
flytur að Gufunesi
Akureyri 14. nóv.
Theodor Lilliendahl símaritari
flytur héðan frá Akureyri með
fjölskyldu sína til Reykjavíkur