Heimskringla - 20.04.1938, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 20. APRfL 1938
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
k
mjög algengar, bæði í bæjum og
sveitum, þær ganga fyrir rafur-
magni og sömuleiðis vindingar-
vélarnar, sem eru í sambandi við
þær, þetta gerir vikulega þvott-
inn kvennanna í Ameríku fljót-
legan og hægan.*
Það sem sagt hefir verið um
heimilisiðnað fslendinga vestan
hafs, á að miklu leyti heima um
hina ýmsu þjóðflokka, sem hér
búa. Hingað eru komnar þjóðir
úr öllum löndum undir himnin-
um, hver með sína mentun og
menningu, andlega og líkamlega.
Þetta aðkomufólk verður brátt
fyrir miklum áhrifum af hér-
lendri menningu og mentun. Svo
vinnur það þau störf í hmum
nýja verkahrng, sem þörf og tíð-
arandi krefur. Það er heilbrigð
þróun og eðlileg.
Halldóra Bjarnadóttir
QUETZALCOATL
Fyrir innan borð í lyfjabúð,
bak við strók upp af gosvatna
dælu, stóð Jay og rýndi á tíðinda
blað með myndum. “Stjórnin
vill ekki að við fáum að vita,
hvernig börn fæðast,” segir
hann þegar eg kem inn.
Þetta kom flatt upp á mig svo
eg drap titlinga. “Hvað er nú?”
sagði eg.
Hann veifaði blaðinu og segir:
“Hér áttu að vera myndir af því
hvernig börn fæðast en þær
vanta. Hvemig lízt þér á?’
Mér leizt ekki á: “Það er
margt, drengur minn, sem King-
stjórnin vill ekki að við fáum að
vita. Og nú,” segi eg strang-
lega, “blandaðu handa mér mjólk
og súkkulaði, og hættu að hugsa
um barnsfæðingar.”
Jay tók til við drykkmn og
smitraði: “Þessi myndablöð feila
sér ekki að neinu, þau . . .” Þá
hringdi fónninn. “Vertu hægur
meðan eg sinni símanum,” segir
hann, þerði sér á þurku sem gat
verið hreinni en hún var, skaut
til mín blaðinu, segjandi: —
“Hérna, líttu á meðan þú bíður.”
Skepillinn suðaði, Jay þjarkaði
við einhvern um verð á ein-
hverju og eg leit yfir mynda-
blaðið.
Fyrsta myndin sem eg tók
eftir sýndi' Herbert Hoover —
(manninn sem var sagður úr sög-
unni) þegar hann var dubbað-
ur til doktors af háskólaritim í
Finnlandi með sverð og skrít-
inn hatt, sem þeirri tign fylgdi.
Hoover fór um við mikinn sóma,
eftir því sem myndirnar sýndu,
átti tal við Göring og Ulmanis,
alvalda í Latvíu, fékk sér bita
með Kallio, í forseta höllinni í
Helsingfors. Eg mundi eftir því
þá að Finnland er eina
landið sem hefir staðið í skulda-
skilum við Bandaríkin, svo hon-
um hefir víst þótt betra að koma
þar en annars staðar. Þetta var
haft eftir Hoover, þegar hann
• var búinn að flakka um alla
Evrópu:
“Fjórtán þjóðir, 240 miljónir
manna, hafa tekið upp Fasisma.
Og fasismi hefir fundið ráð til
að heimska alla menn án afláts
með því að takn algerlega fyrir
aðfinningar og frjálsar umræð-
ur.”
* Skólafólk, sem þarf að
vinna fyrir sér, tekur að sér ýms
heimilisstörf. Stúlkurnar fá fæði
og húsnæði fyrir að vinna hús-
verk, leggja í miðstöðina, ræsta
húsið, taka til morgunmatinn,
koma börunum í skólann, hjálpa
til við aðalmáltíðina kl. 6, og
vinna á laugardögum fyrir heim-
ilið. Sumar skólastúlkurnar taka
að sér að líta eftir bömum á
kvöldin, þegar húsmóðirin þarf
að fara að heiman, fyrir dálitla
þóknun. Piltar hirða miðstöðv-
ar, ganga um beina við mötu-
neyti skólanna, bera út blöð o. fl.
Ekki má þetta fólk sofa öll augu
úr höfði sér. Það þarf eins og
börnin að komast í skólana kl.
9 að morgni. (Matartíminn er
frá 12—íy^. Skólarnir eru allir
úti kl. 4 s.d.).
Hátíðlega kinkaði eg kolli við
þessari lýsingu, saup á kollunni
sem Jay var búinn að fylla og
með munninn fullan las eg sem
fylgir: “Mér skildust allar þjóð-
ir Evrópu fullvissar um, að við
(Bandaríkin) gætum ekki komist
hjá að sogast inn í næsta stríð,
rétt eins og í það umliðna. Ef
við gengjum í samband við lýð-
stjórnarríkin voldugu, Frakk-
land og Bretland, þá mundum
vér þroska það versta mein sem
hent getur núverandi menningu,
sem sé stofna til stríðs milli
stjórnarfars, trúa eða þanka-
stelli-nga. Því myndi fylgja öll
hin hryllilegu afglöp og ofsi trú-
arbragða, stríða og slíkt skyld-
um vér forðast umfram alt.”
“Er svo ?” nöldraði eg kurteis-
lega og saup á. “Öðruvísi þaut í
þér 1917, Mr. Hoover.”
Nú truflaði Jay mín þanka-
brot með því að spyrja hvernig
mér líkaði drykkurinn; en eg lét
hið bezta yfir, vafalaust sá bezti
í allri borginnr.
“Yes, sir, við gerum góða
blöndu úr mjólk og súkkula,”
sagði hann hógværlega.
Eg fletti myndablöðunum og
kom að opnu með fagurri mynd
af whiskyflösku annars vegar,
sem eg dáðist að, hinumegin var
mynd af Mrs. Roosevelt. Mér
fanst mjólkurblandan bragðlaus.
Lesning með stóru letri fylgdi
myndinni' af frúnni: “Svo er að
kveðið að Mrs. Roosevelt sé
mesta og merkilegasta kona í
Ameríku! Hún hefir nú verið
frammi fyrir oss í fimm ár. Við
þekkjum hana betur en nokkra
aðra konu og hún er landinu
kunnugri en nokkur önnur
manneskja, að bónda hennar
meðtöldum, og hagurinn er allur
okkar megin.”
“Húrra fyrir kvenþjóðmni,”
mælti' eg hátt og snjalt og hélt á-
fram til Mexico — á myndunum,
meina eg, náttúrlega. En áður
en eg náði til þess lands, stóð eg
við og dáðist að heillrar síðu
mynd af indælustu whisky flösk-
um með fallegustu merkjamiðum
Eg leit á mjólkurdrykkinn minn
fýlulega, fanst ekki mikið um
hann. Ja, hvað er um að tala.
Fyrsta myndin frá Mexico
sýndi Cortez og hans Spánverja
gera áhlaup á Tenochtitlan —
(Mexico City) árið 1521.
Cortez! Þar var nú karl í krap-
inu, skuluð þið vita, kom til
Mexico með 11 smáskútur, um
500 soldáta, 18 hross og lagði
landið undir sig. Hrossin gerðu
útslagið ef satt skal segja. Þau
höfðu Indíánar aldrei séð fyr og
þegar þeir sáu mann á hestbaki,
báða í glitrandi herklæðum, þá
héldu þeir þetta eina veru og
vitanlega guð. Cortez var ekki
seinn á sér að nota sér þessa
trú. Hvenær sem eitt af hross-
unum misti lífið, lét hann grafa
það á náttarþeli, svo þeir inn-
fæddu skyldu ekki missa trúna á
ódauðleik þessara furðuskepna.
Montezuma, þáverandi kei's-
ari í Mexico, sligaðist af hjá-
trú, og lét ríki og líf. —
Hann hélt Cortez Vera þann
Hvíta Guð, sem helgisögur sögðu
komið hafa í-mannslíki fyrrum
að kenna Mexum að plægja, sá
og uppskera, smíða hús, gera
gripi úr silfri og gulli. Þegar
sá guð fór, kallaður Quetzalcoatl,
lofaðist hann til að koma aftur
með þau börn sem hann ætti
með sólinni. Montezuma hélt að
Spánverjar væru þau sólar börn.
Sú trú varð honum til baga.
En Cortez rak sín erindi, sem
voru tvö: að ná í gull og snúa
heiðnum til kristni. — Honum
varð vel ágengt, sendi' heim
skipsfarm með 75 miljón dölum
og 4 miljónir fékk hann handa
sér og sínum félögum. En upp
frá því var róstusamt í Mexico.
Einu sinni var þar settur upp
keisari (af Napoleon þriðja) út
af 18 miljón dala skuld, en af
þeirri upphæð höfðu Mexa grey-
in aðeins fengið 1470 þúsundir.
Sá keisari Maximilian fékk bráð-
an enda, var líflátmn árið 1867.
Eg dapraðist af þeim afdrifum,
laglegheita maður eftir mynd-
inni að dæma, og ekkja hans
varð vitskert vesalingur. Næstu
myndir sýndu Pancho Villa, sem
Bandaríkja herinn elti ólarnar
við og náði ekki, sá ránfugl var
drepinn á venjulega^rángamma
vísu, skotinn til dauðs í
vagni nálægt sínum búgarði.
— Og seinasta myndin úr Mexi-
co sem eg leit á, sýndi hof
svo stórt að allar kirkjur í Win-
nipeg hefðu rúmast í því og
nokkrar til í Regina, merkilegt
hof, helgað guðinum Quetzal-
coatl. Fallegt er nafnið. Sá guð
er liðinn undir lok fyrir löngu.
Hvað skyldu Spánverjar hafa
hugsað útaf trúarbrögðum hinna
/fornu Indíána? Þeir héldu
Quetzalcoatl fyrjir “Frelsara7,
fæddan af hreinni mey, sem var
kölluð “Himnanna Drotning.” —
Sendiboði frá Himnum auglýsti
jómfrúnni Sochiquetzal, að hún
myndi barnshafandi verða fyrir
utan karlmanns trlhjálp. Eftir
einni helgisögunni af mörgum
fastaði Quetzalcoatl í fjörutíu
d^ga. Hann fékk hryllileg af-
drif, var negldur á krosstré til að
afnema syndir mannkynsins. —
Þessu trúðu þeir Indíánar sem
kallast Aztecar.
Aztecar í Perú dýrkuðu sólina
í þann mun sem Spánverjar tóku
þar land, og prestar þeirra höfðu
tilbúið langt og flókið messuhald
í stað mannblóta. Þeir drápu
kind, rúðu blóðinu á heilagt
brauð, “sancu” og jafnframt tón-
uðu prestarnir: “Hafið gætur á
hvernig þér étið þetta brauð
“sancu” því að hver sem það
étur í synd og með tvíhvarfa
hug og hjarta, þann sama mun
Faðir vor Sólin sjá og refsa með
þungum þrautum.”
Spánverjar ömuðust ekki við
þessari altarisgöngu þeirra í
Peru, höfðu fyrir satt að Sánkti
Bartholomeus hefði kent þeim
þá heilögu siði. — Öðrum sið
Indíána hlýtur þá að hafa hrylt
við: að krossfesta þá sem til
blóta voru kosnir og skjóta að
þeim örvum.
Þau gömlu trúarbrögð Azteca
höfðu sína kosti líka. Hvergi á
bygðu bóli var hægt að ná annari
eins frægð og þar fyrir heilagt
einlífi. Umfram alt brýndu þeir
fyrir ríkum að gefa fátækum,
klæða nakta og seðja svanga.
Þeir trúuðu voru þannig ámint-
ir: “Hvaða þrautir sem þú kant
af því að hafa, þá gleymdu aldrei
að þeirra hold er þínu líkt og
þeir eru menn eins og þú. Hjúkr-
ið veikum, því þeir eru guðs í-
mynd.” Svo nú sjáið þið að
Indíánar voru ekki mannvonzkan
tóm.
“Quetzalcoatl,” mælti eg í
hljóði og sötraði löggina. “Und-
arlegt heiti.” Og nú sneri eg til
dyra. Jay kallaði á eftir mér:
“Þú gleymdir nokkru.” v
“O—.,” segi eg. “Vitaskuld!
Hérna er betaliugurinn. Góður
var drykkurinn.”
Svo rölti eg út í sólskinið og
góða veðrið, velti fyrir mér þönk-
unum um Azteca og Spánverja.
Nú er það fyrir löngu, löngu liðið.
Þeirra afkomendur eru nú hafðir
í lítilli virðingu, kallaðir “greas-
ers”; blóðið í þeim álíka blandað
eins og í Stalin. Hátíðlegur er
sá þanki. Kannske þar af skýr-
ist af hverju Mexar hallast svo
fast að kommúnisma. Hver veit?
“Quetzalcoatl”, nöldraði eg enn.
“Hvernig ætli Mexar fari að því
að koma öðru eins út úr sér?”
T. P.
Munið eftir að hin nýútkomna
bók, Myndir II. af listaverkum
Einar Jónssonar frá Galtafelli
fæst nú meðan upplagið hrekk-
ur á skrifstofu “Hkr.” fyrir
$2.65; burðargjald, ef um póst-
sendingu er að ræða, lOc. Þeir
sem eiga eldri bókina er kom út
fyrir 12 árum munu vilja eign-
ast þessa. Eiga þeir þá mynda-
safn af öllum verkum hans.
Stjórnarnefnd
Þjóðræknisfélagsins
ÆFIMINNING
Magnús ólafsson
Þann 10. janúar síðastliðinn
andaðist að heimili sínu skamt
frá Lundar Magnús Ólafsson nær
78 ára gamall.
Magnús var fæddur 27. júní
1860 að Apavatni í Grímsnesi í
Árnessýslu. Foreldrar hans voru
Ólafur Magnússon og Guðríður
Halldórsdóttir, er bjuggu þar.
Faðir hans, Ólafur, var Magnús-
son Ólafssonar frá Norðurkoti í
Grímsnesi, en móðir hans, Guð-
ríður, var ættuð frá Ormsstöðum
í Grímsnesi' og Kiðjabergi.
Magnús ólst upp á Apavatni
þar til hann var 10 ára gamall.
Misti hann þá föður sinn og
fluttist með móður sinni að Gröf
í Grímsnesi, og þar átti hann
heima. næstu þrjátíu árin, ajð
undanteknum fjórum árum, sem
hann var annarsstaðar, tvö ár í
Úthlíð og tvö á Brú. Árið 1886
giftist hann Eygerði' Egilsdóttur
frá Hjálmstöðum í Laugardal,
hinni mestu myndar og ágætis-
konu. Þau bjuggu 14 ár á ís-
landi og fluttust til Canada árið
1900. Fyrstu tvö árin dvöldu
þau á ýmsum stöðum, en árið
1903 settust þau að þrjár mílur
austur þaðan sem Lundar-þorpið
er nú, námu þar land og bjuggu
þar upp frá því. Konu sína
misti Magnús árið 1927. Þau
eignuðust fimm börn, sem öll
voru fædd á íslandi. Sonur
þeirra, Jón að nafni, féll í stríð-
inu; annan son, sem ólafur hét,
mistu þau 1922. Hin þrjú syst-
kinin, sem á lífi eru, Aldís, Þor-
kelína (gift Ragnari Eyjólfs-
syni) og Ámundi búa á heimili
foreldra sinna.
Magnús sál. var smár maður
vexti, en knár og mikill dugnað-
armaður. Fram á elliár bar hann
það með sér, að hann hefði verið
fjörmaðurogáhugasamur starfs-
maður. Hann v!lr vel gefinn
maður bæði til sálar og líkama,
og vel látinn af öllum, sem kynt-
ust honum. Hann var góður
heimili'sfaðir, tryggur vinur og
sómi stéttar sinnar bæði á ætt-
jörðinni og hér. Honum farnað-
ist vel og komst í dágóð efni,
þrátt fyrir erfiðleika frumbýl-
ingsáranna, enda var hann mað-
ur, sem ekki lá á liði' sínu, heldur
gekk ótrauður að hvaða starfi,
sem vinna þurfti; stundaði hann
framan af fiskiveiðar í Mani-
tobavatni á vetrum jafnframt
búskapnum. Mestalla æfi' sína
var hann hraustur maður og
heilsugóður, en fyrir nokkrum
árum varð hann blindur, og fór
honum fljótt aftur eftir það. Það
var með hann eins og marga
aðra mikla eljumenn, sem unnið
hafa alla æfi, að þegar hann
hætti að geta unnið, fanst hon-
um lífið vera orðin byrði. Þótt
hann væri búinn að vera hér í
landi' næstum 40 ár, undi hann
sér hér aldrei verulega vel; hug-
ur hans hvarflaði oft heim í
sveitina þar sem hann hafði lifað
beztu ár æfi sinnar. Hann var
íslenzkur í anda og hafði mesta
ánægju af að tala um viðburði
þá, sem gerst höfðu heima. —
Kunni hann góð skil á mörgu frá
fyrri' dögum og sagði vel og
skemtilega frá mörgu er á dag-
ana hafði drifið.
Af nánum skyldmennum Mag-
núsar, öðrum en börnum hans,
er ein systir á lífi, Hallgerður að
nafni, sem á heima í Petersfield
í Manitoba.
Magnús var jarðaður frá Sam-
bandskirkjunni á Lundar þann
16. jan. Hann og fjölskylda
hans tilheyrðu Únítara-söfnuðin-
um í Grunnavatnsbygðinni mörg
ár og síðan Sambandssöfnuðin-
um á Lundar. Sá sem þessar
línur ritar talaði nokkur kveðju-
orð við það tækifæri og fjöldi
bygðarfólks fylgdi honum til
grafar.
G. Á.
mæli festust ósjálfrátt í minni
mínu, máske af því að mér var
sagt að séra Friðrik hefði verið
langafi minn, líklega hefi eg þá
verið nógu heimskur til að vera
ofurlítið upp með mér af því.
En hér skal nú sagt um uppruna
vísupnar, Þegar hittumst himn-
um, o. s. frv.
Ragnheiður, dóttir séra Frið-
riks (móður föður míns), sagði
svo frá að einhverju sinni hafi
faðir sinn verið boðinn í veizlu
sem halda átti á Undirfelli í
Vatnsdal. Þar bjó þá séra Páll,
vinur séra Friðriks, söngmaður
og skáld. f veizlu þessari var
sagt að prestar þesir hefðu sung-
ið vel og mikið, sagði hún, en
urðu þreyttir og þá kvað séra
Páll:
Þegar hittumst himnum á
hvorugur verður móður;
syngja skulum saman þá
sera Friðrik góður.
Marga heyrði eg raula þessa
vísu, það er að segja Húnvetn-
inga, og allir höfðu hana eins
og eg lærði hana; ekki skal eg
dæma um það hvort hún fer bet-
ur eins og eg kann hana eða eins
og hún var áður í Hkr. Eg
erfði ekki skáldgáfu forfeðra
minna. Eg verð að viðurkenna
að skilningur minn á skáldskap
er mjög takmarkaður.
Aldrei heyrði eg séra Friðrik
bendlaðan við drykkjuskap eða
aðra ósiði; ef hann hefði verið
drykkfeldur mundi þess hafa
verið getið.
Jón Espólín, sem var hálfbróð-
ir hans, getur hans í árbókum
sínum, hann segir um hann að
hann hafi verið fríður sýnum og
snyrtimenni í allri framkomu,
(líkur móður sinni) en eins og
kunnugt er voru þeir séra Fr. og
Jón sammæðra. Móðir þeirra
var Sigríður Stefánsdóttir, systir
Magnúsar Steffensen ef eg man
rétt, hefi þó mitt eigið minni að
styðjast við nú sem stendur, ef
þetta er ekki rétt bið eg afsök-
unar.
Það er ósk mín herra ritstjóri
að þú gerir svo vel að taka þetta
skrif mitt í þitt heiðraða blað,
svo ófullkomið sem það er.
Svo óska eg Hkr. og ritstjóra
hennar og öðrum vinum, langra
og góðra lífdaga.
I. M. Jameson
Kaupið Heimskringlu
Lesið Heimskringlu
Borgið Heimskringlu
All-Canadian victory for pupils of
DOMINION BUSINESS
COLLEGE at Toronto Exhibition
Pupils of the DOMINION BUSINESS COLLEGE,
Winnipeg, were awarded FIRST PLACE in both
Novice and Open School Championship Divisions of
the Annual Typing Competition.
Miss GWYNETH BELYEA won first place
and silver cup for highest speed in open
school championship with net speed of 92
words a minute..
Mr. GUSTAVE STOVE won first place and
silver cup for highest speed in Novice Sec-
tion of typing contest. His net speed was
76 words a minute.
Miss HELEN BRIX, another D. B. C. pupil,
won second place for accuracy in the novice
division!
Miss DOROTHY MAXWELL, a D. B. C.
student, came fourth in the open school
championship section!
The Dominion sent four pupils to Toronto
and they won two firsts, a second and a
fourth place!
The contest officials announced at the Coliseum before an
audience of 9,000 people that the Dominion Business
College, Winnipeg, had the best showing of any com-
mercial school in the competition!
There were 107 contestants!
ENROL NOW
DOMINION
BUSINESSCOLLEGE
WINNIPEG
FOUR SCHOOLS: THE MALL—
ST. JAMES — ST. JOHN’S — ELMWOOD
BRÉF
Huntington Park, Calif.,
8. apríl, 1938
Hr. ritstj. Hkr.:
Eg hefi nú sent 6 dali til Vik-
ing Press Ltd., sem borgun fyrir
Hkr. Um leið vil eg þakka henni
fyrir alt gamalt og gott, — hún
hefir heimsótt mig sem góður ís-
lenzkur kunningi nálega í hverri'
viku síðan hún varð til og altaf
hefi eg fundið eitthvað í dálkum
hennar sem eg hefi haft skemt-
un af að lesa og oft hefir hún
flutt ræður og ritgerðir um trú-
mál og fleira sem að mínum dómi
hefa verið vel hugsaðar og borið
vott um gáfur og frjálslyndi' fs-
lendinga þrátt fyrir alt. Engu
síður hefir það verið hressandi
að lesa gamlar sagnir og það
sem kallað er munnmæli, frá
ættlandinu okkar; helst hefði eg
óskað að fá að sjá meira af svo
góðu.
Sennilega mun þó mikið af
sögnum, og munnmælum, vera
meir skáldskapur en virkilegur
sannleikur og er það mjög eðli-
legt, t. d. las eg eina af þessum
sögnum í Hkr. sem útkom 24
nóv. s. 1. Grein þessi stóð undir
fyrirsögninni, “Hitt og þetta”,
og vil eg setja hana hér eins og
hún var prentuð í Kringlu, hún
hljóðar svona:
Söngmenn
Einna mestir sinnar tíðar hér
á landi munu þeir hafa verið Þor-
kell Ólafsson, stiftprófastur (d.
1820) og séra Friðrik Thoraren-
sen á Breiðabólsstað í Vestur-
hópi (d. 1817). Munnmæli herma
að einhverju sinni hafi þeir fund-
ist á Vatnsskarði og verið hýrir
af víni, tóku þeir þá að syngja
og léttu ekki fyr en báðir voru
orðnir þreyttir og móðir, þá er
sagt að séra Þorkell hafi kveðið:
Þegar við hittumst himnum á
hvorugur verður móður;
syngja skulum við saman þá
séra Friðrik góður.
Eg hefi ástæðu til að halda
því fram að frásögn þessi eins
og hún er hér, hafi mjög aflagast
í meðferðinni, og því langar mig
til að leiðrétta það sem eg held
að sé ósatt í henni.
Eg var fyrir innan 14 ára að
aldri þegar eg heyrði fólk tala
um það að séra Friðrik Thorar-
ensen prófastur á Breiðabólsstað
í Vestulhópi hefði verið alment
talin mikilhæfasti söngmaður
sinnar tíðar á fslandi; þessi' um-