Heimskringla - 05.10.1938, Qupperneq 1

I
THE PAR-T-DRINK
Good Anytlme
In the 2-Glass Bottle ®
LIII. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 5. OKTÓBER 1938 NÚMER 1.
HELZTU FRETTIR
Munich-ráðstefnan
Sá stórviðburður gerðist s. 1.
föstudag (30. sept.), að Sudeten-
deilunni í Evrópu var til lykta
ráðið á friðsamlegan hátt.
Deila þessi var orðin svo áköf,
að öllum heimi ægði við og ekki
virtist muna hárs-breidd, að hún
leiddi til alheims-stríðs. <
Neville Chamberlain, forsæt-
isráðherra Breta, hafði tvisvar
farið á fund Hitlers og átt tal
við hann um deilumál þetta frá
rótum og leitt honum fyrir sjón-
ir vitfirringuna að ætla sér eins
og hann gerði, að leiða málið til
lykta með stríði. En svo ákveð-
inn var Hitler í að taka Sudeten-
héruðin með hervaldi, að í svip
virtist enginn árangur ætla að
verða af sátta-tilraunum Cham-
berlains. Fyrsti fundurinn var
haldin j Bertchesgaden, á
sveitaheimiili Hitlers, uppi í
hlíðum Alpafjallanna í Baiern.
Þaðan er fagurt útsýni á sumr-
um yfir Salzburg-dalinn í sum-
arskrúði sínu. Skamt frá bú-
stað Hitlers, er stór hellir og
gæta hans hrafnar nótt og dag.
Eftir þjóðtrú austurrískra
bænda, á Friðrik Barbarossa og
lið hans af sofa þar töfrasvefni,
unz gullöld Þýzkalands rennur
upp. Síðasta áfangann af leið-
inni til bústaðar Hitlers, ferð-
aðist Chamberlain með járn-
brautarlest og voru vagnarnir
svo útbúnir að öruggir voru fyr-
ir sprengjum.
Þarna mættust þeir Hitler og
Chamberlain í fyrsta sinni, eld-
gígurinn og jökullinn, eins og
bandarískt blað lýsir þeim. Er
líklega erfitt að hugsa sér ólík-
ari menn. Chamberlain, sonur
hins fræga Joseph Chamberlain,
hafði ferðast um Bretaveldi all-
mikið þegar hann var tvítugur
að aldri og 1914 var hann orð-
inn viðurkendur einn af við-
skiftahöldum Bretlands, rak
járnvöruverlun. Hitler, fæddur
af fátækum austurrískum for-
eldrum, hafði þá ofan af fyrir
sér með því að selja póstspjöld,
sem hann hafði sjálfur málað.
Eftir stríðið varð Chamberlain
þingmaður. Hitler lá þá já
sjúkrahúsi og var svo tauga-
slappur, að um líf hans þótti
uggvænt. Er sagt hann beri
þess menjar ennþá í látæði og þá
er hann talar og hætti við að
fara út í ofsa. Chamberlain er
aftur svo blíðmáll, sem við börn
tali og framkoman öll mjög hæg
og látlaus. Af skoðunum sín-
um mun hann þó ójafnan láta,
eins og viðureign hans við Hitler
ber Vitni um.
Eftir sæmilegustu móttökur í
Bertchesgaden, átti svoi Cham-
berlain tveggja klukkusfunda
tal við Hitler á einni skrifstofu
hans uppi á lofti. Út um hina
stóru glugga skrifstofunnar,
sázt yfir mikið af Austurríki.
Sá Chamberlain brátt hvernig í
öllu lá og að Hitler hafði gefið
Henlein, foringja Sudeten-Þjóð-
verja, leyfi að krefjast þess af
tékknesku stjórninni, að héruðin
yrðu lögð undir Þýzkaland og í
uppnám var komið út af því. —
Chamberlain lagði samt sem
áður málið svo fyrir, að jafnvel
þó Tékkóslóvakía yrði að láta
eitthvað af landi af hendi, yrði
það gert án stríðs og blóðsút-
hellinga.
Ákvað hann því að eiga aftur
fund við Hitler að nokkrum
dögum liðnum og lagði þá fyrir
hann skrifaðan samning. Var
Þýzkalandi þar ekki áskilið eins
mikið og Hitler hugsaði sér og
vildi hann þá lítið við Chamber-
lain tala. í þetta sinn fundust
þeir í Godesberg, þorpi nálægt
Köln í Rínarfylkjunum. Lauk
þeirri ferð með því, að Hitler
neitaði að ganga að nokkrum
samningum. Bjóst hann nú við
því versta og lét boð út ganga
um að skera upp herör; ákvað
litlu síðar í ræðu að senda her-
lið til Sudeten-héraðanna 1. okt.
En áður en af því yrði, fékk
Hitler víst eftirþanka um það,
sem Chamberlain hafði fyrir
hann lagt, og í því að brezka
þingið hafði verið kallað saman
-|velda samningunum. Tékkar
vilja vinna það til friðar, að
gefa það land aftur.
En hvað fær nú Tékkóslóvakía
í staðinn fyrir þetta? Henni
er áskilin vernd allra samnings-
aðila, á sama hátt og Sviss og
Belgía eru undir vernd stórþjóða
Evrópu. Er í því talin sú trygg-
ing fyrir Tékka, sem þeim sé
jafnvel mikilsverðari til fram-
búðar, sem sérstakri þjóð, en þó
stærra land hefði með fram-
andi þjóðflokkum í, sem þegar
minst varir gætu orðið henni of-
jarlar.
Eigi að síður eru það nú þeir,
sem#telja sig hafa verið hart
leikna með þessum samningum.
Rússar eru einnig reiðir út af
þeim. Á Frakklandi og England
og í Þýzkalandi er því fagnað að
stríði hafi verið létt af, hvað
til stríðs-ráðstafana, berst
Chamberlain skeyti frá Hitler; s"m la„datap^Tékka" áh“riri'í’ öy
ÍL. Þ°tt Wr séu vitanlega
margir, sem finna til með Tékk-
um og þykja örlög þeirra hafa
verið grimm.
samninga hans. Vildi hann nú
að þeir Chamberlain og hann,
Daladier, forsætisráðherra
Frakka og Mussolini, ættu fund
með sér í Munich (Munchen).
Er sá bær í Baiern-fylki og er
nafnfrægur fyrir listasöfn sín
oð ölheitu, baierska bjórinn.
Þessum fundi var skotið á s. I.
föstudag. Lauk honum með því,
að samningar voru'i undirskrifað-
ir af fjórum áðurnefndum leið-
togum stórþjóðanna og Tékk-
Þeir eru einnig margir, sem
álíta friðinn jafn ótrygðan með
þessu og áður. Þeir spyrja
hvort Hitler og einræðisherrar
Evrópu sætti sig til lengdar við
það sem komið sé ? Það er ef til
vill stóra spurningin.
En hvað sem því líður, hefir
verið fyrir stríð bygt í svip með
þessum samningum. Og það er
um. I hverju samnmgarmr eru að minsta kogti yonað( að
folgmr eða hvað mikið land|Verði gpor til frekari ráðstaf.
Þykaknd eignast þarna, er enn'ana um að koma j veg fyrir
ekki akveðið og verður ekki í|stríð j Evrópu framvegis. Verði
ema tvo eða þrja manuði. Af sú raunin á> hefir chamberlain
Sudeten-heruðunum vestan og ekki til einskig barist fyrjr að
sunnan til af Tekkoslovakiu,
hafa Þjóðverjar nú þegar eitt-
hvað fengið. í eins stórum hluta
og þeir hafa fengið, fer at-
kvæðagreiðsla fram um hvoru
landinu íbúarnir kjósa að heyra
koma á sætt í Sudeten-deilpnni.
Rannsókn byssusmíðinnar
Eins og flesta mun reka minni
til, var nefnd skipuð fyrir
til. Þar til hin eiginlegu landa- nokkru af sambandsstjórninni
mæri verða gerð, getur því orðið til að rannsaka samninga þá,
nokkur tími. En af líkum að sem stjórnin gerði við John
dæma verður fátt af Þjóðverjum Inglis félagið um smíði á fall-
tilheyrandi Tékkóslóvakíu >um byssum. Nú kemur upp úr kaf-
það er lýkur. Samningarnir Únu, að samningarnir eru þann-
munu vera svipaðir þeim, sem ig gerðir, að hermálaráð Breta
Chamberlain fór með á fund er við þá riðið, en það kvað vera
Hitlers í Godesborg, þó hann
vildi þá ekki við þeim líta.
siður þess að gefa engar upp-
lýsingar um vopnasmíði sína eða
Á Munich-fundium virtist annað hernaði viðkomandi.
Hitler vera sáttur með úrslitin. | Rannsókninni er því að líkind-
Hann fékk ekki alt sem hann um lokið. En það skrítna við
vildi, en aðstaða Þýzkalands þetta er, að bæði King forsætis-
hefir mjög breyzt við þetta út ráðherra og Ian Mackenzie, her-
á við. Það á nú vísara en áður i málaráðherra, sögðu er rann
viðskifti Póllands og flestra Mið-jSÓknar var krafist, að Bretar
Evrópu ríkjanna. Lánstraust hefðu ekki við smíði á byssum
þess erlendis er talið að batni þessum að gera, er fyrir Canada
stórum og viðskiftamöguleikar væru gerðar, og ekki nema þeim
þess út á við. er fyrir Breta væru smíðaðar.
Herlið var sent frá Þýzkalandi En nú afsaka þeir með þessu að
inn í þann hluta Sudeten-hérað- rannsókn sé óframkvæmanleg
anna, sem því hlotnuðust strax,
til þess að halda þar á friði. Eru
ekki menn úr Sudeten-héruðun- að verða gjaldþrota?
Var Þýzkaland
um í þeim her. Það þótti lík-
legra til friðar milli þeirra og
Tékka, að þeir kæmu þar ekki
nærri.
Um kosningarnar sem fram
eiga að fara, sjá allir samnings-
aðilar. Eins hefir nefnd af þeim
verið skipuð til þess að athuga,
hvernig heppilegast og sann-
gjarnast sé að landamærunum
sé háttað.
í Tékkóslóvakíu verða eftir
skiftinguna eflaust mestmegnis
Tékkar og Slavar, um 9 miljónir
að tölu og um eina eða tvær
miljónir annara þjóðar-brota, —
Rúmena, Gyðinga o. s. frv. Áður
var íbúatala landsins 15 miljón-
ir. í norðurhluta landsins þar
sem á aðra miljón Pólverja býr,
lætur Tékkóslóvakía einnig af
hendi nokkurt land, þó engin á-
kvæði séu um það í fjögra stór-
Blað sem heitir “The Banker”
og gefið er út á Englandi, hélt
fyrir skömmu fram, að Þýzka-
land væri, þrátt fyrir nazista-
gortið í Nuremberg og hernaðar-
sýninguna miklu á þessu hausti,
komið fjárhagslega á heljar
þrömina.
Lán til lengri tíma til lúkning-
ar hinum miklu skuldum, segir
blaðið að enginn kostur hafi
verið að fá erlendis og heima
fyrir aðeins með því að þvinga
þjóðina til þess. fcn skattar á
henni eru nú afarháir. Þeir
nema nú þegar helmingi allra
tekna þjóðarinnar og munu senn
hækka og verða tveir þriðju
teknanna.
Lánskuldir hafa hrúgast svo
upp síðustu tvö til þrjú árin, að
þær hefðu ekki hraðara getað
vaxið þóiþjóðin hefði átt í stríði.
I Gullforðinn er sagður 32 mil-
jón dalir, en getur verið meiri,
þó það sé ekki uppi látið. Utan-
lands viðskiftin eru óhagstæð;
' peningar landsins lítt yfirfæran-
i legir, vegna hernaðar-aðgangs
Hitlers. Og ifjögra ára starfs-
áætlun Görings, gengur vegna
féleysis ekki betur en það, að
vel tekst til ef henni lýkur á 10
árum.
Atvinnuleysi er ekkert sagt í
landinu, en á því stendur svo,
að allir atvinnulausir menn eru
teknir í herinn. Og það eru út-
gjöldin til hersins, sem hinum
þungu búsifjum olla.
Kjör almennings fara síþverr-
andi. Þjóðin lifir við hálfgerðan
| skort.
I Hvernig bætur fást ráðnar á
jþessu, er flestum ráðgáta. —
jLandið liggur við gjaldþroti.
Henlein hefir tungur tvær
Blaðið “Ottawa Citizen” birti
nýlega kafla úr ræðu er Henlein,
foringi Sudeten-Þjóðverja, flutti
1933, sem nú vekja mikla eftir-
tekt. Henlein heldur þar fram,
að fyrir lýðveldi Tékkóslóvakíu,
verði landar sínir að berjast, ef
þeir eigi ekki að vera sviftir
öllu frelsi. Að tilheyra Tékkó-
slóvakíu sé ákjósanlegt, þv,í þar
só lýðræði og frelsi, sem hvorki
fasistar né nazistar hafi að
bjóða. Henlein þessi er sami
maðurinn og sá, er Sudeten-deil-
una bruggaði með Hitler.
Alfred Duff Cooper, yfirum-
sjónarmaður sjóliðsins (First
Lord of the AdrtViralty) á Bret-
landi, sagði sig úr Chamberlain-
ráðuneytinu s. 1. laugardag
vegna utanríkismálastefnu
stjórnarinnar, er Cooper kvað
sig mótfallinn.
* * * *
“The Little 'Entenf”, smá-
síkjabandalaginu í Mið-Evrópu,
er talin hætta búin af Munich-
samningum stórþjóðanna.
* * *
“Stærð Frakklands er horfin,”
segja Rússar og eru reiðir út
af samningssvikum þeirra við
Tékkóslóvakíu og sig.
* * *
# Skógareldar hafa verið mikl-
ir í norðaustur og suðaustur
hluta Manitoba undanfarna
viku. f stormum sem voru um
síðustu helgi, var reykjamökk-
urinn svo þykkur'yfir Winnipeg-
borg, að líkast var sem þoka
fylti loftið. Svælan var svo
sterk í bænum, að mönnum súrn-
aði !í augum.
* * *
Bretar gera ráð fyrir að veita
Tékkóslóvakíu 20 miljón dollara
lán, til þess að rétta við fjár-
haginn eftir ringulreiðina, sem
orðið hefir á öllu við sundur-
limun landsins.
NÝTT STOFU-PIANO
smíðað af P. ísólfssyni
Tíðindam. Vísis fór í morgun
(10. sept.) á fund Pálmars fs-
ólfssonar, hljóðfæraviðgerðar-
manns, Óðinsgötu 8A, og hafði
tal af honum í vinnustofu hans
í tilefni af því, að Iiann hefir
nýlokið við smíði á fyrsta píanói
sínu. Er það hinn fegursti grip-
ur.
Tíðindamaðurinn bað Pálmar
að segja sér nokkuð frá störfum
sínum og aðdraganda þess, að
hann ákvað að hefja smíði
pianóa hér.
“Það er ekki svo mikið um
þetta að segja,” segir Pálmar
hógværlega. “Eg fór að vinna
að viðgerðum og smíði á orgel-
um 1916 með föður mínum, ís-
ólfi Pálssyni, en hann var, sem
mörgum er kunnugt, nokkur ár
hjá Hornung & Muller 1 Kaup-
mannahöfn, til þess að kynna
sér alt sem að smíði og viðgerð-
um og hljóðfærum lýtur, áður
en hann setti á stofn viðgerðar-
stofu sína 1912. Vann eg hjá
föður mínum 1916—1920, aðal-
lega að orgelsmíði og viðgerð-
um. Þá fór eg utan og var hálft
annað ár hjá Hornung & Muller
og einnig vann eg hjá Harter-
berg, stórri hljóðfæraverk-
smiðju, og vann þar við píanó-
smíðar. Síðar var eg í Stokk-
hólmi hjá K. A. Andersen (or-
gelverksmiðju) og einnig vann
eg í pípuorgelverksmiðju, til
þess að kynna mér starfsaðferð-
ir og allar nýjungar. Þá vann
eg að uppsetningu orgelsins í
fríkirkjuna. Viðgerðir á píanó-
um og orgelum upp á eigin spýt-
ur hóf eg 1924.”
“En smíði píanóa hafið þér
ekki tekið yður fyrir hendur
hér fyr en nú?”
“Nei, þetta er fyrsta píanóið,
sem eg hefi smíðað. Og vísa eg
til umsagnar píanóleikara um
gæði þess”.
“Álítið þér, að mikil eftir-
spurn muni verða eftir slíkum
hljóðfærum hér?”
“Alveg vafalaust. Það eru
margir hér, er fegnir vildu eign-
ast slík hljóðfæri, en hafa ekki
getað eignast þau á síðari árum,
vegna þess að innflutningur á
þeim hefir verið stöðvaður
nokkur undanfarin ár. Það er að
sjálfsögðu undir því komið, að
okkur, sem að þessu störfum,
verði veitt nauðsynleg innflutn-
ingsleyfi, til þess að fá það, sem
vér þurfum erlendis frá, til
framleiðslunnar. En það er að
sjálfsögðu grindin, strengir o.
m. fl.
“Hvaðan er hið “innra efni”
þessa hljóðfæris?”
“Það er frá ýmsum verk-
smiðjum í Þýzkalandi. Kassann
hefi eg smíðað sjálfur. Hann
er spónlagður úr Saubolin-ma-
hogni”.
“Hvað kallið þið gerð þessa
hljóðfæris?”
“Píanó af þessari gerð eru
ætluð aðallega í ekki mjög stór-
ar stofur og mætti því kalla þau
stofu-píanó, til aðgreiningar frá
stórum píanóum, sem ætluð eru
í stór herbergi eða sali”.
Þegar hér var komið kom
Rögnvaldur Sigurjónsson píanó-
leikari og settist hann þegar við
hljóðfærið til þess að prófa það,
en það hefir mjög fagran hljóm.
Leyfði Rögnvaldur, að eftir sér
væri haft, að hann teldi píanóið
hafa mjög fagran hljóm, og að
það væri mjög gott að spila á
það. Emil Thoroddsen píanóleik-
ari hefir einnig prófað hljóðfær-
ið og hefir hann lokið lofsorði á
það.
Hljóðfærið er snoturt. Munu þeir
verða margir, sem skoða það í
sýningarglugganum yfir helg-
ina.
Það er ekki nokkurum vafa
bundið, að hér er um að ræða
iðngrein, sem gæti átt framtíð
fyrir sér hér. Pálmar ísólfsson
og þeir menn aðrir, sem starf-
andi eru í þessari iðn, viðgerð og
smíði á hljóðfærum, hafa mikla
og langa reynslu að baki, og
þegar í jafn mikið er ráðist sem
píanósmíði, má segja, að verkið
lofi meistarann, því að hér fer
hvorttveggja saman, gæði sam-
kvæmt umsögn ágætustu píanó-
leikara, og útlit, sem hver mað-
Til Hr. JÓNASAR JÓNSSONAR
fyrrum dómsmálaráðh. íslands
Sæll og margblessaður, velkom-
inn vertu
Vestur um haf, til að kynnast
oss hér.
Umkringdur hollvættum hvar-
vetna sértu
Háttvirti gestur, eins vítt sem
þig ber.
Föðurlands stoð ertu sterk og ó-
klofinn
Styður þess heill meðan hjarta
þitt slær.
Kóróna þín, er úr þrekvirkjum
ofin
Þakklæti flytji þér himinn og
sær.
Margfalda þökk fyrir komuna
kæri
Kærleikur glæðist þá heimsókn
er gjörð.
Oss hefir skilist að vináttan væri
vegur til lífsins á himni og jörð.
Kveðju frá okkur til ættjarðar-
innar,
óskum vér heitt að þú flytjir
með þér.
Leiði þig aftur til eyjunnar
þinnar
Almættishöndin sem .leiðir oss
hér.
V. J. Guttormsson
—6. sept. 1938.
ur getur um dæmt, að er hið
fegursta.
Framtíð þessarar iðngreinar
er að sjálfsögðu undir því kom-
in, að innflutningur verði veitt-
ur á nauðsynlegu efni, og er
þess að vænta, að þessi ungi iðn-
aður verði studdur svo sem vert
er. Ekki aðeins vegna þeirra
manna, sem atvinnu hafa í
greininni, og alls góðs eru mak-
legir, heldur og vegna þess, að
hér er um menningarmál að
ræða. Því að það er mikið
mennigaratriði, að böm og ungl-
ingar alist upp við þau skilyrði,
að geta iðkað tónlist á heimil-
um sínum, og væri óskandi, að í
framtíðinni yrði þau heimili sem
flest, þar sem gott hljóðfæri er
fyrir hendi til slíkra nota. En
þau heimilin verða alt of fá fyr
en innlend hljóðfæraframleiðsla
verður hafin í allstórum stíl. —
Kunnáttumenn eru til, sem geta
unnið verkið. Annað skilyrðið
er, að þeir fái nauðsynlegt efni,
til þess að vinna úr.
Pálmar ísólfsson býst við, að
hægt verði að framleiða píanó af
þeirri gerð sem hann hefir nú
smíðað fyrir 1300—1400 kr.
þegar frá líður, en annars mun
reynslan segja til um það, fyrir
hvaða verð verður hægt að
framleiða þau og selja, en vænta
má því lægra verðs sem fram-
leiðslan verður meiri.—Vísir.
Karlakór íslendinga í Winni-
Peg syngur að Riverton, þann
19. þ. m., undir stjórn Ragnars
H. Ragnar. Sambandssöfnuður
inn í Riverton stendur fyrir
þessari söngsamkomu karlakórs-
ins. Nánar auglýst í næstu
blöðum. j
* * *
Jóns Sigurðssonar félagið (I.
O.D.E.) býður yður og vini yðar
velkomna á te-sölu og sölu heima
gerðs matar, laugardaginn 15.
okt. 1938 frá kl. 2.30 til 5.30 e.
h. í samkomusal T. Eaton Co.
Ltd. Bollalestur ef óskað er.
* * *
Síðast liðinn fimtudagsmorg-
un ,lagði Mrs. Ingibjörg Johnson
frá Oak Point, Man., af stað frá
Winnipeg vestur til Vancouver.
Hún mun hafa farið til að finna
syni sína þrjáeðafjóra ervestur
á Strönd búa, í Seattle og víðar.