Heimskringla - 05.10.1938, Blaðsíða 2

2. SíÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 5. OKTÓBER 1938
E RI N D I
flutt í Fyrstu lútersku
kirkju
27. september 1938
undir umsjón Þjóðræknis-
félagsins.
Eftir Jónas alþm. Jónsson
Niðurlag.
Sú kenning, að það sé ávinn-
ingur fyrir borgara í Vestur-
heimi, að kunna aðeins eina
tungu er bersýnilega röng, að
minsta kosti að því er íslendinga
snertir. Dæmin eru fjölmörg úr
öllum bygðum íslendinga að
landar hafi reynst færir um að
keppa við hvern annan þjóð-
flokk hér vestra í hverskonar
átökum, og þó ekki sé leitað út
fyrir þann fámenna _hóp úr
tveim bygðum, sem eg hefi
greint frá, þá eru þar menn sem
standa (í röð hinna fremstu
manna í landinu um merðferð
enskrar tungu, bæði sem rit-
höfundar, fyrirlesarar, stjóm-
málamenn, mælsþumenn og
kennarar í vísindalegum efnum
við merkar háskólastofnanir. —
Svo fjarri fer því að íslenzku
þekking annarar kynslóðar hafi
staðið henni fyrir þrifum að það
má þvert á móti telja víst að
önnur kynslóð landnemanna hér
í landi hafi lagt Canada og
Bandaríkjunum miklu meira til
af áberandi leiðtogum heldur en
nokkur önirur þjóðflokkur, ef
miðað er við fólkstölu.
Að minni hyggju væru börn
landnemanna hér í álfu óvenju-
lega vel sett með að njóta vel
erfðahæfileika sinna. Foreldr-
arnir höfðu sýnt mikið þrek í
starfi sínu. Þeir höfðu verið
gegnlýstir af einlægri sjálf-
bjargarþrá. Þeir höfðu verið
afkastamiklir landnámsmenn
bæði í fjárhagslegum og andleg-
um málefnum. Börn þeirra
höfðu alist upp og mótast undir
þeim kringumstæðum sem
heppilegust eru fyrir skapgerð
ungra manna. Frá hinu gamla
landi ættfeðranna voru erfð og
áhrif til að styrkja skapfestuna.
f hinu nýja landi voru ótak-
mörkuð verkefni, margháttaðar
mentastofnanir breiddu faðminn
móti athafnamiklum æskumönn-
um. Svo að segja í hverri bygð
í Bandaríkjunum og Canada,
þar sem börn landnemanna áttu
kost skólagöngu bárust verð-
launin inn í íslenzk heimili. —
Rhodes-verðlaunin til Oxford- ernistilfinning er full af dular-
háskóla voru mestu sigurlaunin fullri orku, sem er trúarleg í
í þessari kepni um leiðir til eðli sínu, án þess að reka sig á
valda og áhrifa í hinum nýja önnur trúarbrögð. Þjóðernis
heimi. tilfinning fslendinga í Vestur-
Krafa utan frá um að fslend- heimi er lífstrú þeirra. Hún er
ingar legðu niður tungu sína sterk rettmæt, eins og vaxt-
sem menningarmál hér í álfu arhreyfing jurtar sem teygir sig
var ef til vill eðlileg frá sjón- 1 loft °E ^08 tjl að fa a^ llfa
armiði þröngsýnna methafa eftir eöh smu, og rettum
sem vonuðu að geta í skyndi græskulogum.
sameinað fólk úr mörgum fram-: Mér er minnisstætt frjá í sum-
andi löndum í einum vestlægum ar sérstakt dæmi um þetta ó-
bræðslupotti. Fyrir þá þjóð- drepandi hungur hins íslenzka
flokka sem komu úr ómentuðum eðlis eftir að fá að lifa, jafnvel
löndum, með óræktað mál, með mitt inn í frumskógi heims-
litlar eða engar bókmentir að málsins. Sunnarlega í Kletta-
baki sér, mátti segja að litlu fjöllunum er einhver allra elzta
væri að tapa en nokkuð fengið. íslenzka bygðin í Vesturheimi í
En fyrir hámentaðan, fíngerð- Spanish Fork. Það er tiltölu-
an kynstofn, sem í þrjátíu ætt- ^ga fámennur hópur íslendinga
liði hafði tamið sér andlega iðju, sem >ar býr, og hann er mjög
þar sem vald yfir máli og rími emangraður, ekki aðeins fra
var hverri kynslóð svo að segja gamla landmu heldur fra hmum
í blóð borið, og þar sem óeigin- ™rgu (jslenzku bygðum a
gjörn ást á bókmentum hafði Kyrrahafsströndinni og á slétt-
verið undirstaða að fjörugu og 0111 miðfylkjanna Þessi litla
þróttmiklu þjóðlífi, var ein- sveit islendmga i Spamsh Fork
göngu um tjón að ræða þar sem hefir að eS hygg orðið að bua að
glata átti dýrum arfi margra sínu um W«emismalin í meira
en tvo mannsaldra.
kynslóða.
Það sem farið var fram á af
mörgum þeim mönnum sem
þóttust bera fyrir brjósti fram-
tíðarheill ríkjanna í Vestur-
heimi var að íslendingar legðu
niður tungu sína, lokuðu vendi-
lega fyrir hinn norræna menn-
ingarheim, hættu að kunna
nema eina tungu, slitu böndin
jvið fortíðina og söguna.
Einstöku íslendingar hafa
hlýtt þessu, en þeir eru fáir og
þeirra saga er viðburðalaus. —
Þeirra heyrist hvergi getið að
neinu. Þeir eru ekki rithöfund-11
ar, skáld eða mælskumenn á
ensku máli. Þeir hafa ekki hlot-
ið marga sigursveiga, hvorki
í mentastofnunum landsins né
heldur á vígvelli lífsbraáttunnar.
Og þetta er ofboð skiljanlegt.
Vel mentaður kynþáttur er líf-
ræn heild. Ef hlúð er að honum
með eðlilegum vaxtarskilyrðum
En þessir landar hafa ekki
gefið eftir einn einasta þumlung
af því landi sem þeim var kleift
að verja. Þeir hafa síðan um
aldamót haldið helgan þjóðminn-
ingardag fslendinga 2. ágúst.
Nú í sumar vöru á þessari hátíð
um 2000 manns, margir komnir
langt að,austan úr miðríkjum
Bandaríkjanna og úr bygðum
fslendinga vestur við Kyrrahaf.
Þennan dag vígðu afkomendur
íslenzkra landnema í Spanish
Fork glæsilegt þjóðernis minnis-
merki, fallegan vita, með vík-
ingaskipi yfir ljóshjálminn. Á
þessum íslendingadögum minn-
ist hin einangraða nýlen'da ætt-
landsins, þjóðarbrotanna beggja
megin hafsins með ræðum og
söngvum íslenzkum. Ósjálfrátt
hlýtur mönnum að hitna um
hjartarætur við að heyra um
slíka ættrækni. ósjálfrátt dett-
ur manni í hug, hve vel slíkt
njóta einstaklingar hverrar kyn- . .,
slóðar sín vel. öld eftir öid fmvaklið hefðr getað haldið yið
getur slíkur kynþáttur eignast
nýja atorku- og frægðarmenn.
Og inst í sálum mannanna býr
glögg vitund um þennan leynd-
ardóm. Eg hefi á ferðum mín-
um í sumar .orðið var við í
brjóstum íslenzka kynstofnsins í
Vesturheimi heitar og djúpar til-
finningar fyrir íslandi, íslenzku
máli og menningu. Þessi þjóð-
This advertisment is not inserted by the Government Liquor Control Commission. The
Commission is not responsible ]or statements made as to quality of products advertised
íslenzkunni, sem menningarmáli,
ef það hefði fengið þá aðstoð frá
gamla landinu og af þjóðernis-
samtökum hér í Vesturheimi,
sem slíkir menn áttu skilið.
En úr þessari einangruðu ís-
lendingabygð er gerð merkileg
tilraun til nýrra sálma, sem
mjög er til eftirbreytni. Ungur
mentamaður úr þessari bygð er
nú að búa sig undir svo sem best
má vera, að verða kennari í ís
lenzkum fræðum við einhvern
háskólann hér í Vesturheimi. —
Hann er sérfræðingur í ensku og
Iatínu. Hann hefir dvalið á
íslandi og kann íslenzku ágæt-
lega. Hann hefir stundað málið
vísindalega í Háskóla íslands
hjá Sigurði Nordal. Og hann
heldur nú áfram lokanámi við
einn af háskólum Bandaríkjanna
vestur við haf.
Þvílík eru >átök íslendinga
fyrir þjóðerni sínu, og tæplega
verður sú barátta betur táknuð,
en með hinni íslenzku vitabygg-
ingu sem minnisvarða um land-
nám í hinni einstæðu íslendinga-
bygð suður í Klettaf jöllum.
Menn munu nú að líkindum
segja: Það er ókleift að halda
við íslenzkunni sem hliðarmáli
í Vesturheimi. Unga fólkið hef-
ir of miklar annir, og það vant-
ar æfingu til að tala málið.
Þessum mótbárum svara eg
þannig: Ungt námsfólk hér
vestra hefir ekki yfirleitt meira
að gera en námsfólk á íslandi,
sem leggur mikla stund á ensku
sem hliðarmál og nemur auk
þess að jafnaði fleiri tungur.
Um vöntun á kennurum er hið
sama að segja. Hér eru um 30
þús. íslendingar í Vesturheimi.
öll fyrsta kynslóð, mikið af ann-
ari kynslóð og margir af þriðju
kynslóð eru ágætlega að sér í
íslenzku máli. Eg hefi kynst
fjölda fólki í sumar, sem er fætt
og alið upp í hinum gömlu bygð-
um landnámsmannanna og talar
fullkomlega hreina íslenzku. Hér
vantar ekki kennara, ef til þess
þarf að taka. Mér til ánægju
sá eg fyrir fáum dögum í þeirri
kirkju þar sem þessi samkoma
er haldin, að þegar presturinn
bað um sjálfboðalið til að vinna
í sunnudagaskólanum þá komu
tvennar tylftir manna, karla og
kvenna úr söfnuðinum og buðu
strax hjálp sína og aðstoð. Eg
veit að þjóðræknishneigð ís-
lendinga er sterk eins og trúar-
hneigð þeirra. Eg veit að fjöldi
manna hér vestra er fús til að
taká þátt í að kenna börnum og
unglingum íslenzku þegar vakn-
ing byrjar í þá átt, sem eg vona
að ekki þurfi lengi að bíða.
Það er alkunnugt að konungar
og stórhöfðingjar í ýmsum lönd-
um vilja láta börn sín læra tvær
eða fleiri tungur með hreinum
framburði. Hvernig er tekið á
því máli? Innfæddar fóstrur
tala við börnin, og á þann hátt
nema börnin fleira en eitt mál
svo að segja fyrirhafnarlaust. —
Hér í landi er þetta ofur ein-
falt. Bömin læra ensku í heim-
ilunum, á leikvellinum og eink-
um þó í skólunum og í allri dag-
legri umgengni út á við. En
þau læra íslenzkuna af mæðr-
um og feðrum, af öfum og
ömmum, eða hjá kennurum sem
taka að sér að kenna mál for-
feðranna.
íslenzkunni verður haldið við
á þennan hátt og með ýmiskonar
sérstakri kenslu, með kvöld-
skólum, bréfskólum, sumar-
námsskeiðum, með því að koma
borgarbörnum á íslenzk heimili
út í gömlu traustu bygðunum.
Þá koma áhrif hinna mörgu
og ágætu söngflokka, hljóm-
plötur gerðar fyrir kenslu, út-
varp á stuttbylgjum frá íslandi,
bréfaskifti milli barna og ungl-
inga yfir hafið, og að lokum
ferðir til dvalar um lengri eða
skemri tíma til íslands, þegar
beinar skipaferðir og ódýrar
hefjast milli Reykjavíkur og
Norður-Ameríku, en það er ný-
ung sem byrjað er að vinna að
báðum meðin hafsins.
Kirkjan íslenzka í Vestur-
heimi hefir frá því landnám
hófst verið meginstoð í við-
haldi íslenzkunnar og allri að-
hlynningu hins íslenzka menn-
ingarlífs hér í álfu. En jafn-
framt því er þjóðemis tilfinn-
ingin dýpsta undirstaða alls hins
íslenzka samstarfs. Ef íslenzk-
an deyr sem lifandi mál í Norð-
ir-Ameríku mun íslenzkt kirkju-
líf eiga erfitt uppdráttar. Söfn-
uðirnir íslenzku ættu alt af að
halda íslenzkunni við sem
kirkju, söngmáli og bókmenta-
máli. fslenzkan er í eðli sínu
vel fallin til að vera hátíðamál,
og notuð af þeim sem ekki hafa
hana að mentamáli til að auka
hátíðleik hátíðlegra athafna.
Kaþólskir menn skilja þetta vel,
þessvegna nota þeir latínu,sitt
hátíðamál í kirkjum sínum út
um allan heim.
Eg hefi hér á undan leitast
við að færa rök að því að þær
tvær kynslóðir íslendinga sem
hér hafa lokið »vo að segja full-
komnu dagsverki, hafi' ,sýnt í
framgöngu sinni ítrasta mann-
dóm, og að sigrar og velgengni
þessara tveggja kynslóða séu
bein afleiðing þess, að þær stóðu
mitt á milli tveggja menningar-
heima, hins íslenzka og hins
ensk-amerikanska og fengu
sterka trú frá báðum. Mér sýn-
ist einsætt að hinn íslenzki þátt-
ur í lífi þessara tveggja kyn-
slóða sé mjög þýðingarmikill,!
svo að honum hafi að mjög
miklu leyti mátt þakka þá orku,
andlega og líkamlega, sem ein-
kent hefir landnámsstarf fs-
lendinga í Vesturheimi.
Mér finst að það hljóta að
vera allmikil áhætta, fyrir það
fólk hér í álfu, sem komið er af
íslenzkum kynstofni að slá slag-
iröndum fyrir dyr hins íslenzka
menningarlífs. Ef menn væru
gerðir úr stáli og raforku væri
)etta ef til vill framkvæmanlegt
og eðlilegt, en þar sem svo er
ekki er sú kenning varhugaverð,
að með flutningi milli landa sé
unt að skifta um menningu, eins
og breytt er um búning eftir
mismunandi árstízku.
Og auk þess verður niðurstað-
an sú, að jafnvel þó að íslenzkan
týndist hér í Vesturheimi, þá
yrði íslendingseðlið eftir, sívak-
andi og ódrepandi. Og síðar
meir myndu afkomendur land-
nemanna hér í álfu harma það
meir en nokkuð annað, að hafa
mist hinn lífræna grundvöll til-
veru sinnar hér á þessu stóra
meginlandi. Þeir myndu spyrja
hversvegna því hefði ekki verið
veitt eftirtekt í tíma, að hinn
íslenzki menningararfur var
“langra kvelda jólaeldur” fyrir
börn landnemanna í þessu landi,
þá merkilegu kynslóð .sem sýndi
á svo áhrifamikinn hátt í verki
að íslendingar í Ameríku kom-
ast lengst í allri sinni baráttu í
þessu landi, ef þeir neyta hinna
ágætu erfðahæfileika sinna til
| f ulls með því að hafa ísland, ís-
lenzkuna og íslenzka menningu
sem trúarlegan dulrænan hug-
sjónaheim, en Ameríku og
menningu hennar fyrir nútíma
starfslífið og lífsbaráttu augna-
bliksins.
Eg hefi sérstaklega leyft mér
að leiða hagi kvenna af íslenzk-
um ættstofni hér í álfu að þessu
| vandasama máli. Eg veit að
(þeim liggur þyngst á hjarta
framtíð barna sinna og ókom-
inna kynslóða. Og ef íslenzkar
mæður skilja að hér er um að
ræða lang þýðingarmesta atriðið
viðvíkjandi framtíð barna
Iþeirra, þá mun ekki langt að
jbíða, að hafin verði frá þeirra
ihendi ný og víðtæk sókn, sem
jnær til allra bygða þar sem ís-
j lendingar eru í Ameríku, um að
halda við íslenzkunni sem hlið-
armáli allra sæmilega ment-
aðra íslendinga hér í álfu og
nota íslenzkuna sem kirkjumál,
söngmál og nútíðarmál, og til að
lesa á íslenzku hið bezta úr bók-
mentum þjóðarinnar aðfornu og
nýju. Og þessi sókn, verður
framkvæmd í því skyni að líf-
tryggja hinn íslenzka kynstofn í
þessu landi til að tryggja það að
allar komandi kynslóðir af ís-
lenzkri ætt hér í álfu hafi jafn
góða aðstöðu til frækilegrar
framgöngu í lífsbaráttunni eins
og tvær fyrstu kynslóðir íslend-
inga hér í álfu, sem eru búnar
að sýna hvað íslenzkir menn geta
afkastað, undir heppilegum
kringumstæðum .
Winnipeg er höfuðstaðurinn í
hinu andlega íslenzka ríki í
Vesturheimi. Á hverjum höfuð-
stað hvílir skyldan að hafa for-
Justuna um hin erfiðu mál. í
meir en hálfa öld hafa Winnipeg
fslendingar gætt skyldu sinnar í
hverri raun. Eg lýk máli mínu
í öruggu trausti þess að Win-
nipeg-búar verði enn sem fyr,
þar sem hættan er mest og þörf-
in mest í þessari nýju sókn til
verndar sæmd og framtíðarlífi
hins íslenzka kynstofns í Ame-
ríku.
Jónas Jónsson
ÞÉR GETIÐ SÉÐ AÐ EG
ÓF ÞESSA MEÐ
VOGUE
ÚR DAGLEGA JLÍFINU
VEGNA ÞESS AÐ HÚN
Li'TUR ÚT SEM GERÐ
í VÉL
Poul Hansen, meðritstjóri við
Berlingatíðindi, er hingað kom í
sumar með krónprinshjóunum,
hefir nýlega skrifað í blað sitt
frásögn af ýmsu er fyrir hann
bar. Grein, sem heitir “fslend-
ingar og þeirra eigin krónprins-
hjón” byrjar þannig:
A
“Það var gamall lögregluþjónn
á Akureyri sem lýsti áliti ís-
lenzku þjóðarinnar á krónprins-
hjónunum í fáum orðum: “Þið
Danir gerið ykkur það væntan-1
lega Ijósta, að það eru krónprins-
hjón íslands, sem heimsækja
okkur, það er okkar krónprins
og okkar krónprinsessa, sem eru
komin hingað. Þegar þau koma
til Danmerkur aftur, þá eru þau
dönsku krónprinshjónin, en á ís-
landi eru þau íslendingar”.
Lögregluþjónninn sagði þetta
VOGUE
HREINN HVÍTUR
Vindlinga Pappír
TVÖFÖLD Sjálfgerð
STÓR BóKARHEFTI
eins og sjálfsagðan hlut, sem
hann sagði kom heim við það
sem eg sá, hvar sem krónprins-
hjónin komu.
▲
Helst var svo að sjá, sem fs-
lendingar tækju á móti tveim
góðum vinum, sem hefðu verið
lengi í burtu, og því skyldu fá
sérstaklega góðar viðtökur, er
þau loksins kæmu.
Maður verður að vera varkár
í dómum sínum um þjóð, sem
maður hefir ekki kynst nema
átta sólarhringa. Samt sem
áður dirfist eg að halda því
fram, sem minni persónulegu
skoðun, að fslendingar séu í eðli
sínu sú Norðurlandaþjóðin, sem
er frjálslegust í framgöngu og
mest blátt áfram.
A
Eins og önnur tungumál, á ís-
lenzkan orð yfir hina konung-
legu titla. En fslendingar not-
uðu þá mjög sjaldan í viðræðum
sínum við krónprinshjónin. —
Krónprinsinn og krónprinsessan
var í þeirra augum, eins og fyr
er sagt, tveir góðir vinir,sem
komu í heimsókn eftir langa
fjarveru og var hvarvetna tekið
þannig.
Þeir skiftu hundruðum, sem
þau heilsuðu sérstaklega. En
aðeins 9 sinnum sá eg konur
hné-hneigja sig fyrir þeim, og 5
af þeim konum voru útlendingar.
A
fslenzka þjóðin er óskift í
stéttir. Enda þótt þar sé tals-
vert af sóríalistum, þá er þar
enginn verkalýður í þess orðs
venjulegu merkingu. Þar er
heldur engin höfðingjastétt —
(“Aristokrati”). Almenningur
hefir aldrei hneigt sig fyrir nein-
um, og aldrei beigt sig.
Þegar maður hefir einu sinni
séð íslenzka bóndakonu koma til
dyra í hinum lágreistu húsa-
kynnum sínum með torfþaki, og
bjóða krónprinshjónin velkomin,
irétt eins og hún tekur á móti
langferðamanni sem kemur
þangað ríðandi eftir langa dag-
leið, úr annar sýslu, þá fer mað-
ur að skilja, hvernig frelsið. sem
hefir aðlað þessa þjóð í 1000 ár,
einkennir hana enn.
A
. . . Sennilega hefir krónprins-
inn og krónprinsessan skoðað
sig sem fslendinga það sunnu-
dagskvöld, er þau stigu á land í
Reykjavík. En hafi eigi svo
verið er þau komu, þá hefir
það orðið þannig áður en þau
lögðu frá landi 8 dögum seinna.
Og það er ekki að furða. Því
bæði landið og þjóðin hlýtur að
gagntaka mann.—Mbl. 8. sept.
Kaupið Heimskringlu
Borgið Heimskringlu