Heimskringla - 12.10.1938, Síða 1

THE PAR-T-DRINK
Good Anytime
In the 2-Glass Bottle ^ ®
LIII. ÁRGANGUR WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 12. OKTÓBER 1938
NÚMER 2.
HELZTU
Kveðjusamsæti
Jónasi alþm. Jónssyni var
haldið kveðjusamsæti af Þjóð-
rækisfélaginu s. 1. föstudagskv.
í Royal Alexandra-hótelinu. —
Hefir hann verið um 10 vikna
tíma vestra og ferðast um flest-
ar bygðir íslendinga í þarfir
hjóðræknismála. Vestur-íslend-
inga. Fyrir konyj hans stóð
bjóðræknisfélagið. í kveðjusam-
sætinu voru 150 ;manns. Að mál-
tíð lokinni hófust ræðuhöld og
söngur er sóð yfir fram að mið-
nætti.
Kveðjusamsætinu stýrði dr.
Rögnvaldur Pétursson, forseti
Þjóðræknisfélagsins. — Ræður
fluttu, auk forseta þessir: dr.
Richard Beck, dr. B. J. Brand-
son, Hjálmar A. Bergman, K.C.,
séra Rúnólfur Marteinsson, séra
Egili Fáfnis, Jón J. Bíldfell, Ás-
mundur Jóhannsson og R. H.
Ragnar. Að lokum flutti heið-
ursgesturinn ræðu, lét ánægju
sína í ljósi yfir að hafa kynst
Vestur-íslendingum og óskaði
þess að íslenzkt mál og menn-
og samvinna þjóðarbrotsins hér
og heima þjóðarinnar yrði æ-
varandi.
Með einsöng skemti Hafsteinn
Jónasson og Ragnar H. Ragnar
stjórnaði söng er allir tóku þátt
í. Hjörtur Brandson flutt heið-
ursgestinum frumsamið kvæði.
Um ræðurnar yfirleitt\ skal
ekki fjölyrða, enda eru nokkrar
af þeim birtar í þessu blaði.
Þær óskráðu túlkuðu eigi síðúr
en þær sem birtar eru tilfinning-
ar samkvæmisgesta til heiðurs-
gestsins.
Komu Jónasar Jónssonar hefir
hvarvetna verið fagnað af Vest-
ur-fslendingum. Á fyrirlestra
hans hefir þeim verið unun að
hlýða. Og hið alþýðlega og alúð-
lega viðmót hans, hefir hvar
sem hann hefir komið aflað
honum hlýleiks og vináttu.
Jónas lagði af stað frá Win-
nipeg í gærmorgun (11. okt.). f
Bandaríkjunum mun hann
dvelja um þrggja vikna tíma.
Konungur ogr drotning
heimsækja Canada
Tilkynt hefir verið frá Ot-
tawa, að þeirra hátign, George
Bretakonungur og Elizabeth
drotning, hafi þegið boð forsæt-
isráðherra Mackenzie Kings, að
heimsækja Canada á komandi
sumri. Fylgir fregninni að þau
rtiuni koma snemma sumars,
dvelja þrjár vikur í Canada og
ferðast um landið hafa á milli.
Skógareldar
valda manntjóni
Norðvestur af Fort Frances,
Ont., urðu skógareldar tveim
konum og 10 börnum að bana
s. 1. mánudag. Fjöldi manna,
eða að minst kosti; eins margir
sluppu með naumindum úr eld-
inum og eru sagðir mjög skadd-
aðir af bruna.
Eldurinn geisaði yfir nokkurn
hluta af tveimur eða þrem bæj-
arhéruðum (townships) og
h^ann alt, sem fyrir var, bænda-
^ýli og skólar. Konumar sem
rórust, með 5 börnum sínum
hver, hétu Mrs. Wm. Labelle og
rs- Noah Labelle. Þær fund-
Ust í brunarústunum dánar og
^yufðu sjg yfir yngstu, börnin
sjáanlega þeim til verndar til
hlustu stundar.
1 Minnesota urðu einnig eldar
tveimur mönnum að bana.
FRÉTTIR
Norður hjá Whitemouth hafa
verið miklir skógareldar, en eru
nú að réna.
í East Kildonan voru eldar
talsverðir er byrjuðu s. 1. laug-
ardag og jukust svo að Winnipeg
var ekki ósmeik um sig, en rign-
ingar s. 1. mánudag kæfðu þá.
Yandræðin í Tékkóslóvakíu
ekki búin
♦
Hitler kvað vera að færa sig
upp á skaftið í Tékkóslóvakíu.
Hann er ekki ánægður með f jög-
ur héruðin af fimm alls í Sud-
eten-héruðunum, sem að honum
voru rétt. Nú er hann kominn
með herinn inn í hið fimta og er
þar nú svo mikil ókyrð, að íbú-
arnir flýja og hópast til Prag.
Leynilögregla Hitlers er að
hneppa þá í fangelsi, sem þeir
þykjast eiga eitthvað grátt að
gjalda. í þessu héraði eru sagð-
ir um 800,000 Tékkar og ein
miljón Þjóðverja, sem fordæma
Hitler og vilja ekkert með yfir-
ráð hans hafa. Þetta athæfi
'Hitlers er skýlaust brot á Mun-
ich-samningunum. Hvað Cham-
berlain gerir nú og hvort að
hann kemur Tékkóslóvakíu til
verndar, er eftir að vita.
Ofan á þetta berst svo sú
frétt, að Hitler krefjist að toll-
tekjur Tékkóslóvakíu séu sam-
einaðar tolltekjum Þýzkalands.
Með því tapar ekki Tékkósló-
vakía einungis umráðum við-
skifta sinna, heldur getur farið
svo, að Bretar tapi við það
um 100 miljón dollara árlegum
viðskiftum við Mið-Evrópu.
Ungverjar senda herlið
til Tékkóslóvakíu
Þegar Tékkóslóvaíu-ríkið var
myndað eftir stríðið, hlaut það
um 6000 fermílur af landi frá
Ungverjum. í héraði þessu búa
um ein miljón Ungverja. Krefst
nú Ungverjaland þessa héraðs,
en Tékkar vilja ekki láta nema
um 20% af hendi af því. Er nú
verið að semja um þetta. En
meðan á samningsgerðinni
stendur, hafa Ungverjar sent
her inn í héruðin til þess að
komast að sem beztum skilmál-
um. Ungverjar heimta og sneið
austan af Tékkóslóvakíu til þess
að geta farið með her óhindrað
til Póllands og aðstoðað Pól-
verja, ef í brýnu slær milli
Rússa og þeirra.
I
I
Flugslys
Belgiskt flugskip fórst í grend
við Soest, bæ í Rínarhéruðun-
um í gær. Annar vængurinn
datt af skipinu er það var hátt
í lofftí. Á skipinu voru 20
manns, þar af 16 Þjóðverjar, er
allir fórust.
Benes fer frá völdum
Dr. Edouard Benes, forseti
Tékkóslóvakíu, sagði stöðu sinni
lausri s. 1. viku. Krafðist Hitler
að hann færi vegna þess að hann
stæði góðri samvinnu í vegi. —
Hitler vann þar sitt mál, sem
áður, hvort sem hinir nýju
verndarar Tékkóslóvakíu, (Bret-
ar, Frakkar, ítalir og Þjóðverj-
ar) hjálpuðu honum til þess eða
ékki. Dr. Benes hefir verið
boðin heiðurs rektors-staða við
Glasgow-háskóla, fyrir það sem
hann hafi gert í þágu friðarins,
en dr. Benes kvað hafa hafnað
boðinu.
jFrá Kína
Japanir halda enn áfram sókn-
inni upp Yangtze-fljótið, en hægt
gengur þeim að komast til Han-
Ikow, stjórnarsetursins í Kína.
Þeir hafa nú verið á annað ár
(458 daga), að reyna að komast
þangað. Þeir eru að vísu komn-
ir svo nærri, að þeir eru innan
við eitt hundrað mílur þaðan.
En Kínverjar standa þéttir fyrir
þeim. Er sögð dánægja í Japan
út af því hvað seint gangi að
ná borginni. Er í tali, að Jap-
anir séu að hugsa um að sækja
Canton heim í stað Hankow
fyrst, því þaðan komi þeim
styrkurinn frá Bretum, sem ger-
ir svo erfitt að taka Hankow.
Frá Spáni
f Róm birtu stjórnarblöðin s. 1.
laugardag fregn um að Mussolini
hefði kallað alla ítalska hermenn
heim frá Spáni, sem verið hefðu
í hemum í 18 mánuði. Tala
þessara hermanna neraur 10,000.
Mussolini er sagt að geri þetta
til þess að Isamningurinn við
Breta komist í gildi. En stjórnin
á Spáni, segir 60,000 ítala í her
Franco, og þó nokkrir fari heim,
geri það Franco ekkert til. Aðrar
heimildir segja tölu ítalskra her-
manna 40,000 í liði Franco. —
j Spánarstjórn segir meira þurfi
að gera, til þess að ítalía teljist
hlutlaus.
Fréttir frá Spfáni í gær voru
þær, að stjórnarherinn væri að
sækja fram við Ebró-ána.
Komandi vetur er sagður fyr-
irkvíðanlegur í borgum stjórnar-
innar. Það er óttast um skort
á fæði og klæðnáði handa íbúum
hinna umsetnu borga.
Fyrir þetta sem Mussolini er
að gera, er friður engu nær. —
ítalía hefir lagt fram um 900
miljón dollara til hernaðarins á
Spáni. Að Mussolini fleygi öllu
því fé út fyrir ekkert, er óhugs-
anlegt. Hann ætlar sér Spán,
hvenær sem það verður.
Fiskiveiðin á
Manitoba-vatni
Af viðtali við Mr. D. Líndal
frá Lundar að dæma er í bænum
ivar staddur í gær, horfir bág-
lega til með fiskveiði á Mani-
toba-vatni á komandi vetri.
Vandræðin stafa mikið af því,
að fylkisstjórnin vill ekki leyfa
þá möskvastærð neta, sem álitin
er hin eina, sem til nokkurs sé
að nota.
— Fyrir smáfiskveiði er
möskvastærðin nú 3% þuml. En
reynslan sýnir, að smærri fisk-
tegundirnar, svo sem birtingur,
gullaugu, perch o. s. frv. veiðist
alls ekki í svo stóran riða. Hafa
því fiskimenn farið fram á að
riðinn sé smækkaður í 3(4 þuml.
Það er og riðinn, sem notaður
hefir verið eitt eða tvö ár af
helming allra fiskimanna, án
þess að stjórnin hafi nokkuð sér-
staklega á móti því haft og fneð
þeim árangri að þeir hafa fisk-
að vel, þegar aðrir notuðu stór-
riðnari netin og fengu ekki bein
fyrir löghlýðni sína.
Á komandi vertíð hafa fleiri
fiskimenn en nokkru sinni fyr,
búið sig út í þessa veiði með
þessi smáriðnari net. En þá
tilkynnir stjórnin þeim nýlega,
að þá möskvastærð fái þeir ekki
að nota á komandi vetri.
Fiskimenn eru nú allhart
leiknir með þessu. Að kaupa
ný eða önnur net en flestir af
þeim hafa notað, mega þeir ekki
við. Enda er reynslan sú, að
það væri ekki til neins að fara
til fiskjar með þau.
í BOÐI HJÁ CITY HYDRO
Myndin hér að ofan er af þeim er í skemtiferðinni norður til Pointe du Bois tóku
þátt 9. september. Eins og frá hefir verið sagt var til ferðar þessarar efnt til heiðurs
við Jónas alþm. Jónsson og var Pétur kaupm. Anderson aðal hvatamaður þess. Á mynd-
inni eru:
í fremstu röð: Joseph Skaptason, Árni Eggertson, A. S. Bardal, P. T. H. Thorláksson,
S. Thorkelsson, Paul Bardal.
f annari röð: B. J. Brandson, Jónas Jónsson, Mr. Sutherland, H. Halldórsson, S. Thorvald-
son.
í þriðju röð: S. Einarsson, G. S. Thorvaldson, E. P. Jónsson, Skúli Johnson, P. S. Pálsson,
H. A. Bergmann, W. K. Jóhannsson, Rögnv. Pétursson, Mr. Smith, Mr. Wood, Mr.
Dryden, J. W. Líndal, Gísli Jónsson, G. Grímsson, H. Líndal, Ólafur Pétursson.
En þrátt fyrir margar ferðir
á fund stjórnarinnar, hefir hún
ekki fengist til að breyta riða-
stærðinni.
Fiskifræðingur hefir verið
sendur til að rannsaka þetta
mál. Er hann þeirrar skoðunar,
að stærri riðinn (þ. e. 3%
þuml), sé skaðlegri stærri fiski-
tegundum, svo sem pikk (yel-
lows) en hinn, eða smærri riðinn
(3(4,), sem fiskimenn biðja um.
Fyrir pikk veiði er nú möskva-
stærð 3%. En honum eru fiski-
menn fúsir að breyta í 4(4; pikk-
ur sem í smærri möskva veiðist,
er lítilsverður sagður.
Til þess að komast að vilja
fiskimanna alment, sendi stjórn-
in hverjum einasta fiskimanni
bréf og bað þá um svör við
hvern þennan áminsta riða bæði
við veiði smærri og stærri fiskj-
ar skyldi nota. En svör hafa
ekki fengist nema frá 60 af
hundraði þeirra sem •skrifað
var. Þó meirihluti þeirra sé
með því að smærri riði sé tekinn
upp við smáfiskveiði, en stærri
við pikkveiði, telur stjómin það
ekki einhlýtt að fara eftir því,
fyr en hún heyrir frá öllum
fiskimönnum.
Fiskimenn ættu sem skjótast
að sinna þessu máli og svara
bréfum stjórnarinnar. Annars
getur svo farið, að ekki verði
neitt veitt á Manitoba-vatni á
komandi vetri. Með önnur net
en lög eru fyrir, verður úr
því stjórnin bannar þau, ekki
til neins að fara til veiðanna.
Á Y A R P
flutt af Dr. Sveini E. Björnssyni
á undan fyrirlestri er Jónas
alþm. Jónsson flutti s.l.
föstudag í Árborg.
Mér er sönn ánægja í að bjóða
gestinn frá íslandi Jónas alþm.
Jónsson hingað velkominn. Eg
þarf ekki að kynna hann íslend-
ingum, bæði er hann löngu þjóð-
kunnur fyrir ritgerðir sínar og
störf í síðastliðin 30 ár og svo
var hann hér á meðal okkar á
íslendingadögunum í sumar.
Fyrsta ritgerðin sem eg minn-
ist að hafa séð eftir Jónas Jóns-
son var prentuð í Eimreiðinni
XV. árg. árið 1909 og er hún
um Lýðháskólann í Askov.
— Er þar saga skólans rak-
in í megindráttum og yfir-
leitt allrar lýðháskólahreyf-
ingarinnar sem kend er við
Grundtvig. Eg minnist þessa
vegna þess, að þar eru mannlýs-
ingar svo vel samdar að óvíða-
munu finnast betri í íslendinga-
sögum. Til dæmis um þetta
ætla eg að lesa fyrir ykkur eina
þessa lýsing. Schroder yfir-
kennara lýsir hann á þessa leið:
“Schröder var maður lágur
vexti, þrekinn, fríður sýnum,
dulur í skapi og fáskiftinn löng-
um, og það svo að lærisveinun-
um’ stóð nokkur ógn af honum.
Mælskumaður var hann ekki eða
snjall sem rithöfundur og stund-
aði þó hvorttveggja mikið. Kom
honum þar hvorki að verulegu
gagni fríðleikur sinn né stáliðni.
f ræðunum skorti hann eldmóð
og kraft en í ritunum heildarsýn
og megindrætti. Og í viðskift-
um út á við, við þá er honum
þótti sér meiri menn, var hann
undarlega veikur. Þó hann í
Askov gæti haldið öllu saman
'með festu og myndugleik, var
i hann samt í hóp aðalsmanna og
hirðsnápa hlýðinn og undirleit-
ur, en barnslega fíkinn í um-
gengni þeirra og virðingar atlot.
Og þrátt fyrir alt þetta var
Schröder þó sigursæll leiðtogi,
I sökum þess að hann hafði
j nokkra meðfædda eiginleika,
sem voru þess eðlis að þeir
huldu og bættu mörg lýti. Hann
var viljagóður og þolinn, sívinn-
andi og laginn á að fá aðra til
að vinna. Meiru skifti þó hitt að
honum fórst forkunnar vel að
velja sér nýta samverkamenn og
halda þeim í þjónustu sinni. Af
gnægðum Gruntvigs hafði hann
ungur þegið forða til heillar æfi.
Hann var harpan, en andi Grunt-
vigs hreyfði strengina; en ljóð-
ið var um Danmörku og við-
reisn þjóðarinnar.”
f þessari ritgerð eru fleiri
mannlýsingar með ágætuip vel
samdar, en hér er ekki tími til að
skýra frekar frá þeim. Þetta
dæmi aðeins tekið til að sýna
hversu myndarlega hér var á
stað farið; enda munu nú flestir
íslendingar kannast við hversu
myndarlegt framhald varð á
starfsemi þessa manns.
Það var í íslandsræðu á Jón-
asarhátíð í Kaupmannahöfn fyr-
ir yfir 30 árum síðan (Jónas
Hallgrímsson) sagt á þá leið að
á minningarhátíð J. H. rynni
saman í eitt minni J. H. og ís-
lands. Eins hygg eg nú að
vart sé hægt að minnast íslands
án þess að Jónas Jónsson komi
þar við sögu. Nafn J. H. var
svo nátengt íslandi, svo óað-
skiljanlegt afturelding íslenzkra
bókmenta, og siðmenningar
framförum þjóðarinnar á síð-
ustu tímum, að það að minnast
landsins hlýtur ósjálfrátt um
leið að verða minning mannsins.
Og eg veit að um þenna “nafna
hans sem uppi er enn” verði eitt-
hvað líkt þessu sagt þegar tím-
ar líða, því verklegar fram-
kvæmdir munu hafa átt þar sinn
ötulasta fylgismann á síðustu
árum. f þeim hefir verið að
verki þessi athuguli ungi maður
sem reit þá snildarlegu ritgerð
um Lýðháskólann í Askov 22
ára gamall og sem áður er á
minst. En starfsvið J. J. hefir
verið svo fjölþætt að ekki er
hægt að skýra frá því hér, að-
eins má nú geta þess að það er
á tilfinningu fólks hér að ein-
mitt þessi maður sé sjálfkjör-
inn vegna hæfileika sinna og
lífsstöðu til að skapa nýtt tíma-
bil í samvinnu þjóðarbrotsins
hér við þjóðina heima. Að hann
láti ekkert hefta þá hugsjón sem
hér virðist vaka fyrir áhuga-
mestu mönnum þjóðarinnar
beggja megin hafsins, og fáta nú
hendur standa fram úr ermum
við að sameina þau andlegu öfl
sem eiga alt sameiginlegt en
hafa verið aðskilin nú um lang-
an aldur. Að auka þau viðskifti
sem geta orðið öllum til ánægju
og heilla í framtíðinni og að
stytta allar fjarlægðir þannig
að gagnskifti geti orðið á heim-
sóknum meir en verið hefir á
liðnum árum. Að andi “íslands
sem hefjr verið svo að segja
skiftur milli Austur- og Vestur-
heims um 60 ára tímabil eigi
eftir að sameinast á ný þannig,
að það geti orðið varanlegur
hagnaður fyrir báða aðila. Að
framtíðin finni framrás umfram
alt í þeim málum, sem varða
heill allrar þjóðarinnar hvar í
heimi sem er, og sem miðar að
velgengni heildarinnar í sam-
vinnu um sa’tneiginleg mál.” —
Þessvegna er aukinn skilningur
á nothæfum aðferðum nauðsyn-
legur og eg hygg að fáir sé bet-
ur fallnir til þess að útskýra
þessi atriði en sá maður sem nú
tekur til máls, herra Jónas Jóns-
son.
KRINGLA FIMTÍU
OG TVEGGJA
Tvö ár nú og tugi fimm
telur Kringla að baki.
Heims í gegnum örlög grimm
ei sást hennar maki.
Helgi Marteinsson
Við þessa utanbæjargesti urð-
um vér varir í kveðjusamsæti
Jónasar alþm. Jónssonar s. 1.
föstudag: Mr. og Mrs. G. J.
Guttormsson frá Riverton, Svein
Thorvaldson, M.B.E., frá River-
ton, Gísla kaupm. Sigmundsson
frá Hnausum, Mrs. S. E. Bjöms-
son frá Árborg, Mr. og Mrs. H.
F. Danielson frá Árborg, Mrs.
H. Erlendsson frá Árborg.
* * *
Séra Guðm. Árnason og Sig-
ríður kona hans voru stödd í
bænum fyrri hluta þessarar
viku. Séra Guðmundur messaði
í Sambandskirkjunni s. 1. sunnu-
dag í fjarveru séra Philips Pét-
urssonar.