Heimskringla - 19.10.1938, Blaðsíða 1
THE PAR-T-DRINK
Good Anytitne
In the 2-Glass Bottle ^ ®
LIII. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 19. OKTÓBER 1938
NÚMER 3.
HELZTU FRÉTTIR
Hitler krefst þrisvar sinnum
meiri lofthers en Bretar
í ræðu sem utanríkismálaráð-
herra Þjóðverja, Joaehim von
Ribbentrop hélt s. 1. föstudag í
Berlín, krafðist hann þess fyrir
hönd Þýzkalands, að því væri
leyft að hafa 3 lofherskip á móti
hverju einu sem Bretar hefðu.
“Þýzkaland krefst að verða al-
ráðandi í loftinu, eins og Bret-
land er á sjónum,” sagði Ribben-
trop og notaði það sem ástæðu
sína fyrir þessari kröfu.
Þjóðverjum kvað vera afar illa
við áform Bretá, að efla herút-
búnað sinn.
Eitt af leiðandi blöðum
Þýzkalands, hélt því fram, að ef
Bretland efldi her sinn þrátt
fyrir Munich-samninginn, skyldi
það reiða sig á, að Þýzkaland
léti ekki lengi ögra sér til að
fara,' að ráði þess.
Hitler stendur eflaust í þeirri
meiningu, að hann geti boðið
Bretlandi byrginn.
Blöð hans gáfu brezku þjóð-
inni nýlega fyllilega í skyn, að
ef hún kysi menn, sem Churchill
eða Eden í stjórn, væri friðin-
um við Þjóðverja slitið.
Heyrið það brezkir kjósendur!
Frakkar takmarka
vald útvarpsins
Stjórnin á Frakklandi lagði
bann við því s. 1. föstudag, að
nokkur af hinum 11 útvarps-
stöðvum í landinu, sem einstak-
ir menn eiga, útvörpuðu fréttum
án leyfis eða eftirlits frá stjóm-
inni.
Ástæða stjórnarinnar fyrir
þessu er sú, að Nazistar halda
uppi hlífðarlausum áróðri í
norð-austur héruðum Frakk-
lands.
Gull er ótæpt flutt út úr land-
inu. S. 1. fimtudag voru 272
kassar, með 15 miljón dollara
virði af gulli í sendir frá Frakk-
landi til New York.
Hveitið
Hveiti-uppskera í Canada er
nú samkvæmt skýrslum kornfé-
laga talin nema 325,527,000 mæl-
um. Skiftist það niður á þrjú
fylkin, sem hér segir:
Manitoba .... 48,301,700 mælar
Saskatchewan 135,101,400 mælar
Alberta .....142,123,900 mælar
Til útsæðis er talið að þurfa
muni 45,000,000 mæla. Neyzla í
landinu sjálfu Pemur 55,000,000
mælum. Til útflutnings verða þá
eftir 225,000,000 mælar.
Verð stjómarinnar á hveiti
er 80c mælirinn af númer eitt
“Northern”, eða bezta hveiti í
PYrt William. En nú er verðið
um 20c minna á heimsmarkað-
inum. í höndum hveitisöluráðs
sambandsstjórnarinnar eru tald-
ar um 198 miljónir mæla af
hveiti landsins. Að þessi munur
á markaðsverði og ákvæðisverði
sambandsstjórnarinnar muni
kosta Iandssjóð 50 miljónir doll-
ara um það er lýkur, er skoðun
margra.
J. T. Thorson kominn
heim frá Genf
Mr. J. T. Thorson, K.C., sem á
Þjóðabandalagsfundi hefir setið
í Genf undanfarið, er nýlega
kominn heim úr þeirri för. Segir
hann frá ferð sinni n. k. föstu-
dagskvöld í fydrlestrasal há-
skólans. Umtalsefni sitt nefnir
hann Canada og Þjóðabandalag-
ið.
3 borgarstjóraefni
í Winnipeg
f bæjarkosningunum í Winni-
peg, sem fara fram í næsta mán-
uði, er fullyrt, að þrír sæki um
borgarstjórastöðuna. Eru það
Travers Sweatman, K.C., núver-
andí borgarstjóri John Queen og
E. D. Honeyman, K.C, og bæjar-
ráðsmaður. Verður næsti borg-
arstjóri nú kosinn í fyrsta sinni
til tveggja ára. Er búist við
fjörugri kosningu.
Roosevelt ákveður
að efla herinn
Roosevelt forseti gaf frétta-
smölum þær upplýsingar s. 1.
föstudag, að stjórn hans gerði
ráð fyrir að auka veitingu til
herútbúnaðarins til muna, eða í
bráðina um 25% miðað við veit-
inguna í júlí 1938, er nam
$1,150,000,000.
Ástæðuna fyrir því sagði hann
hve ískyggilega liti út í Évrópu.
Þessa viðbótarveitingu, sem
nemur um (4 biljón dollurum,
gerir hann ráð fyrir að fyrst 0g
fremst verði notuð til að efla
flugherinn og gera hann eigi síð-
ur út, en hjá Evrópu þjóðunum
sem hann hafi fullkomnastan.
í öðru lagi verður féð veitt
til að hvetja iðnstofnanir einkum
hinar stærri, sem lítið hafist að,
til að færast vopna-framleiðslu
í fang.
Til aukinnar raforku fram-
leiðslu á einnig að verja nokkru
af fénu og styðja slíka framleið-
endur. Á eftir föngum að sam-
eina raforkuna þannig, að þó
eitthvað verði að einu orkukerf-
inu, sé hægt að halda starfi þess
uppi af öðru, svo vopna-útbún-
aðurinn aðallega geti haldið við-
stöðulaust áfram.
Tveimur dreka-skipum þykir
nauðsynlegt að bæta við sjóflot-
ann og bæta upp á öll eldri skip
stærri og smærri.
Að alls þessa sé þörf vegna
útlitsins í Evrópu, getur eitt-
hvað verið í, eins og forsetinn
segir, en að öðru leyti aukir það
atvinnu í iðnaðarstofnunum
landsins og Roosevelt mun bera
það mál eigi síður fyrir brjósti.
Hvaðan vænta Bandaríkin sér
stríðs ? Þeirri spurningu er ekki
gott að svara. Samt er því oft
hreyft syðra, að Suður-Ameríka
sé gróðrarreitur fyrir skoðanir
herskáustu þjóða bæði í Evrópu
og Asíu, og Bandaríkin vænti
sér ekki neins góðs af því.
Leitað heimilis í Canada
fyrir Sudeten-Þjóðverja
Um 20,000 Sudeten-Þjóðverjar
flúðu úr héruðum sínum í
Tékkóslóvakíu, er Hitler tók þar
við völdum. Vildu þeir fyrir
engan mun gan£a Nazistum á
hönd og þyrptust því til Prag.
En þar er svo lítið um björg
fyrir þá að Þjóðabandalagið hef-
ir verið beðið ásjár. Hefir það
snúið sér til Bretlands. Lítur
nú út fyrir, að stjórnin á Bret-
landi sé að leita fyrir sér um af.
koma þessum mönnum til ný-
lendanna, Canada, Ástralíu, Suð-
ur-Afríku og Nýja-Sjálands. Við
Canada-stjórn hefir Verið fært
í tal að reyna að sjá fyrir 5,000
af þeim. Landflóttamennirnir
eru flestir bændur, en yfirgáfu
óðul sín og mikið af eignum og
standa uppi bjargarlausir. Fyrir
svo miklu fé á þó að sjá þeim,
að þeir geti reist hér bú.
Canada-stjórn (hefir ekki af-
ráðið neitt um að taka við þess-
' um innflytjendum. Stór hæng-
ur er ekki neinn talinn vera á
því. En það er þó alveg undir
Canadastjórn komið, hvað í
þessu verður gert.
Kosning yfirvofandi
á Frakklandi
Daladier-stjórnin á Frakk-
landi á í svo miklum brösum um
þessar mundir, að hún kvað ekki
sjá sér fært að sitja mikið leng-
ur við völd. Er hún því að hugsa
um að rjúfa þing og láta ganga
til almennra kosninga.
Erfiðleikar stjórnarinnar
stafa aðallega af Munich-samn-
ingunum. Telja vinstri flokk-
arnir að friðurinn hafi verið of
dýru verði keyptur með því að
lima Tékkóslóvakíu sundur, að
boði Hitlers og hlaða með því
undir ofmetnað hans, en hægri
flokkarnir gagnrýna vægðar-
laust kröfur stjórnarinnar um
aukinn herútbúnað. Eina ráðið
sem stjórnin sér, er að láta at-
kvæði almennings skera úr mál-
um.
Benes kennari við
Chicago-háskóla
Robert M. Hutchins forseti
háskólans í Chicago, tilkynti s. 1.
mánudag, að Dr. Edouard Benes,
fyrrum forseti Tékkóslóvakíu,
hefði tekið boði háskólans um
að flytja þar fyrirlestra á kom-
andi vetri. Benes sagði for-
setastöðunni lausri í Tékkósló-
vakíu eftir Munich-samninginn.
Við Chicago-háskólann verður
hann það sem kallað er “visit*
ing” prófessor.
Hótun Hitlers um stríð
sögð blekking ein
Kapteinn von Rintelen heitir
Þjóðverji einn, frægur spæjari
úr stríðinu mikla. Hann á
heima á Englandi og hefir átt
um nokkur ár. Hótanir Hitlers
um að fara í stríð, telur hann
hafa verið einbera blekkingu;
hann hafi aldrei ætlað sér í stríð.
“Spursmálið var ekki friður
eða stríð, á þessum síðustu 0g
verstu tímum,” segir Von Rin-
telen. “Stríðstal Hitlers var
ekkert annað en látalæti, en
Frakkar og Betar skyldu það
ekki. Eg hefi fylstu sannanir
fyrir því, að hershöfðingjar
Þjóðverja og hermálafræðingar,
voru á móti stríði og hefði orðið
af stríði, hefði nokkuð komið
fyrir í Þýzkalandi, sem fæstir
hafa hugmynd um.” — Þetta
“nokkuð” sem fyrir átti að
koma, er skilið að hafa verið
það, að herinn hefði hnept Hitl-
er í varðhald.
Von Rintelen gefur meira að
segja í skyn að menn í háum
stöðum í Þýzkalandi hafi leyni-
lega hvatt bankara og ýmsa
háttstandandi menn á Bretlandi,
að vægja ekki fyrir Hitler, því
það gæfi þeim tækifæri að losna
við hann.
Áður en þetta var birt í hér-
lendum blöðum, sem von Rintel-
en heldur fram, höfðu blöð á
Englandi flutt fréttina af því, að
yfirmenn þýzka hersins hefðu
verið á móti stríði. Og þessvegna
var sagt, að Hitler hefði ekki
haft yfirhershöfðingjann (Field
Marshall) Göring í ráðum með
sér á fundum Chamberlains,
hvorki í Bertchesgaden né
Godesberg. Það var látið heita
svo sem Göring væri þá veikur.
En honum var ekki óglaðara en
það, að hann sat í veizlum um
þær mundir með Horthy aðmírál
frá Ungverjalandi og brá sér um
hæl á fund Hitlers og Chamber-
lain var farinn.
Það þótti um þessar mundir
ljóst að yfirhersforingjanum og
Hitler bar mikið á milli í stríðs-
málunum. Göring sagði Þýzka-
land alls ekki við því búið að
fara í stríð nú og ekki fyr
en samningar væru gerðir milli
Rússa og Þjóðverja um frið. Að
því búnu gæti Þýzkaland fyrst
farið- að líta í kring um sig. Þá
gæti það með her sínum óskift-
um sótt Frakka heim í von um
sigur.
En þegar Göring benti Hitler
á þetta, neitaði hann með öllu
að eiga nokkuð við Rússa.
Beck, annar aðalhershöfðingi
Þjóðverja (Chief of General
Staff), lét það fyrir skömmu í
ljós á fundi, að hann ráðlegði að
fara ekki í stríð og sagði stöðu
sinni lausri. En beiðni hans var
aldrei til greina tekin af Hitler
og hann fór aldrei úr hernum,
þó svo væri látið.
Sögur þessa brelna karls, von
Rintelen, geta því haft við nokk-
uð að styðjast.
Aðal spæjarastarf von Rintel-
en, var það, að sjá um að her-
vörur frá Bandaríkjunum kæm-
ust ekki til samherja í ^tríðinu
1914.
Fyrst ætlaði hann að kaupa
allar slíkar vörur, en þó að hann
hefði mikið fé til þess, kom þar
að, að það hrökk ekki. En þá
hittir hann Þjóðverja í New
York, Dr. Sheele, erjundið hafði
upp sprengjur, sem sprungu
sjálfkrafa eftir nokkurn tíma.
Þær voru svo gerðar að það var
eirplata, sem efnið þurfti að éta
sig í gegnum, áður en þær
sprungu. Tók nú von Rintelen
að framleiða þessar sprengjur og
hafði samtök mynduð til að sjá
um að koma þeim í hvert skip,
sem vörur fluttu til samherja.
Gefur hann sjálfur í skyn í bók
sem hann hefir skrifað og nefn-
ist “The Dark Invader”, að það
hafi verið af völdum þessara
sprengja, sem Lusitania sökk og
Black Tom slysið varð á New
York höfn.
En svo fór að leynilögreglan
brezka náði von Rintelen er
hann var á ferð í Norðursjónum
eitt sinn; var hann sendur til
New York og fékk þar 5 ára
fangelsisvist.
í Englandi hefir hann verið
síðan Hitler kom til valda vegna
þess að Hitler hefir ímugust á
öllum er keisaranum stóðu mjög
nærri.
Foringi íhaldsmanna á
leið til Vancouver
Síðast liðinn mánudag kom
Hon. R. J. Manion, hinn nýi
leiðtogi íhaldsmanna til Winni-
peg. Hann var á ferð vestur
til Vancouver og stóð hér ekkert
við í þetta sinni. En hann gerði
ráð fyrir að koma að vestan aft-
ur 28. október og flytja hér
erindi.
Þetta er fyrsta ferð Dr. Man-
ions um vesturlandið, síðan
hann varð leiðtogi flokks síns.
Nýlendur Þjóðverja
Undanfarna daga er sagt að
Hitler hafi setið á ráðstefnum
við stjórn sína um að krefjast
nýlendanna sem af Þýzkalandi
voru teknar í stríðinu 1914. —
Kvað hann hafa gert uppkast að
kröfum sínum og heimtar í því
hvern ferþumlung af þessu landi,
sem frá Þjóðverjum var tekið
til baka.
Bretar er sagt að ekki muni
verða við þessum kröfum, en hitt
geti komið til mála, að láta Þjóð-
verja hafa nokkuð af landi í
Norður-Afríku með því að
Frakkar og ftalir leggi nokkuð
j til af því; Frakkland t. d. Togo-
jland og ítalía sneið af Blálandi
á móti spildu jafnstórri frá Bret-
um á þessu svæði. En þetta er
aðeins í fæðingu og skal engu
spáð um framkvæmdir.
Frá Kína
Japanir hafa hrúgað her til
Suður-Kína síðustu vikurnar og
sækja nú fram með ofurefli liðs
til Canton. Þeir hafa á einni
viku tekið í suð-austur hluta
landsins um 3000 fermílur af
landi í Kwangtung-fylkinu, sem
hin mikla hafnborg Canton er í.
Og þrátt fyrir sterka mótspymu
af hálfu Kínverja, færast þeir
ávalt nær og nær Canton. —
Nokkuð langt norður af borg-
inni, hafa þeir komist alla leið
vestur að járnbrautinni, sem frá
Canton liggur til Hankow, —
stjórnarsetursins, og hafa með
því stöðvað flutninga frá Can-
ton til Hankow. Kemur það sér
illa fyrir stjórnina í Kína, þvi
meðan sambandið var óslitið við
Canton, gat stjórnin í Hankow
fengið allar vörur sem hana van-
hagaði þaðan.
En þrátt fyrir alt þetta, virð-
ast Kínverjar ekki neitt í þann
veginn að gefast 'upp. Og vörn
þeirra á Yangtze-fljótinu aust-
ur af Hankow má fræg heita,
því svo er að sjá, sem Japanir
hafi gefist upp við að sækja
Hankow heim þá leiðina og hafi
því farið að gefa sig meira en
hingað til við að ná meiri yfir-
ráðum í Suður-Kína.
Kvöld-námskeið við
Manitoba-háskóla
í vikunni sem hefst 13. nóv.
næstkomandi, byrja kvöldnáms-
skeið við Manitoba-háskóla. —
Kenlsan verður í tólf kvöld í
hverri námsgrein, sem nemend-
ur kjósa sér og kostar 5 til 7V^
dollar öll kvöldin. Námsgrein-
arnar eru um bókmentir og vís-
indi, listir o.fl. og geta þeir, sem
hugsa sér að færa sér eitthvað
af þeim í nyt, fengið upplýsing-
ar um það í Room 152 í Old
Science Building á Broadway og
Osborne strætum.
Aðalfréttin í þessu að því er
íslendingum kemur við, er þó sú,
að eitt námsskeiðið annast
prófessor Skúli Johnson og
lúta námsgreinar hans að bók-
mentum að fornu og nýju. —
Flytur hann 12 erindi um þessi
efni á hverjum föstudegi fyrst
og fremst fram að jólum og svo
eftir hátíðir. Fyrirlestrar hans
ná til íslenzkra bókmenta. Þeir
sem ástæður hafa til að sækja öll
erindi hans, hafa þar mikið og
gott tækifæri að fræðast um úr-
vals bókmentir heimsins.
Dunning tekinn til starfs
Hon. C. H. Dunning fjármála-
ráðherra, sem s. 1. 3 mánuði
hefir legið á sjúkrahúsi, er nú
kominn til heilsu og tekinn við
starfi sínu í Ottawa.
Fréttariturum, sém á fund
hans fóru, sagði hann þær frétt-
ir að hann byggist við drjúgum
meiri tekjuhalla á þessu ári, en
hann hefði gert ráð fyrir er
hann birti reikninga s. 1. árs
Viðskifti hefðu síðari mánuðina
verið minni en vænst var; stjónr
in gerði ráð fyrir 40—50 miljón
dala tapi á kornsölunni, járn-
brautakerfið væri ekki betur
statt en áður og atvinnuleysi
væri við hið sama í vesturfylkj-
unum og fyr. Hann dróg upp
fremur dapurlega mynd af já-
standinu.
GUTTORMUR J.
GUTTORMSSON
Eftir Kristinn Andrésson
Við höfum haft í boði okkar
í sumar mikinn aufúsugest,
Guttorm J. Guttromsson, eitt af
fremstu skáldum Vestur-fslend-
inga, skáld og bónda í einni per-
sónu. Guttormur hefir ferðast
víða um landð, skoðað Fljóts-
dalshérað, þar sem faðir hans
bjó, og er nú að hverfa heim
aftur og kveðja fsland.
Guttormur fæddist á Víðivöll-
um í Nýja-íslandi 5. des. 1878.
Hann hefir því fengið alla sína
þekkingu á íslandi og íslenzkri
tungu fyrir vestan haf.
Guttormur er bæði ljóðskáld
og leikritahöfundur. Það, sem
birst hefir eftir hann er Jón
Austfirðingur, Winnipeg 1909,
kvæðaflokkur um föður hans og
baráttu landnemanna vestra. —
Næst kom út ljóðabók, Bónda-
dóttir, Winnipeg 1920. 1930
kom síðan út safn af ljóðum
hans, Gaman og alvara. Sama
ár gaf Þorsteinn Gíslason út hér
heima Tíu leikrit.
Guttormur er frjálslyndur,
víðsýnn og nýtískulegur í skáld-
skap sínum. Expressionisminn
er sú skáldskaparstefna, sem
hann er hrifnastur af. — Jafn-
vel áður en hann kyntist nokkru
af ritum þeirrar stefnu, orti
hann sjálfur í hennar anda. Ber
sérstaklega á þessu í leikritum
skáldsins. Franz Werfel er sá
leikritahöfundur, sem fellur hon-
um bezt í skap. Þrátt fyrir
þessa nýtízku Guttorms, myndi
þó erfitt að skilja skáldskap
hans, sérstaklega Ijóðin, ef ekki
væri rakinn uppruninn til ís-
ilands. Samblandið af alvöru og
jgamni, hin góðlátlega gletni er
hin djúprætta heimanfylgja
Austfirðingsins.
Guttormur J. .Guttormsson
hefir eflaust orðið að breyta í
mörgu hugmyndum sínum um
fsland, við að kynnast því nú
fyrst, svo fullorðinn. Samt leyn-
ir hann því ekki í tali, sízt í
röddinni og gleðinni í svipnum,
að hann hefir fundið hér sinn
djúpa skyldleika við þjóð og
land, svo traustan, að endist í
kynslóðir fram. í samverunni
við Guttorm kynnumst við bróð-
urnum að vestan, hann er einn
af okkur, við finnum þar engan
mun. Hann er eins og samlandi
okkar, sem hefir siglt víða og
kannað heiminn, fengið mentaða
framkomu og aukið víðsýni, ör-
lítið nýjan blæ á röddina, annað
ekki.
Guttormur hefir eignast hér í
sumar marga vini, í viðbót við
þá, sem hann átti áður gegnum
ljóð sín og leikrit. Betri full-
trúa Vestur-íslendinga getum
við ekki ákosið okkur. Við vild-
um fá sem flesta slíka gesti.
Kynningin á Guttormi verður á-
reiðanlega til þess, að við verð-
um miklu betur vakandi fram-
vegis fyrir því, að glæða sam-
vinnuna við íslendingahópinn
vestra.
Við árnum Guttormi allra
heilla, þökkum honum komuna
og biðjum hann fyrir vinar-
kveðjur vestur yfir hafið.
—Þjóðviljinn.
Sigtryggur Sigvaldason frá
Baldur, Man., kom til bæjarins
s. 1 fimtudag. Hann kom með
dóttur sína til lækninga.
/