Heimskringla - 19.10.1938, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 19. OKTÓBER 1938
Iticintskriniila |
(StofnuB 1186)
Kemur út d hverjum miSvikudeai.
Eigendur:
THE VIKINO PRESS LTD.
853 oq 855 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsimie 86 537
Ver5 blaöslns er »3.00 árgangurinn borglst
Ityrlrfram. Allar borganir sendist:
THÉ VIKING PRESS LTD.
b _________________—---------------------m
1311 viðskifta brél blaðinu aðlútandi sendist: :
K^nager THE VIKINO PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
WINNIPEG, 19. OKTÓBER 1938
V E T U R
Eftir íslenzku tímatali er vetrardagur-
inn fyrsti næstkomandi laugardag (22.
október).
Flestir eldri íslendingar munu minnast
eins eða annars í þjóðháttum og venjum
að heiman, er bundið var við komu vetrar.
Veizlur eins og vetrarblót og að drekka
haustöl og annað þ. u. 1. var að vísu lagt
niður í þeirra tíð, en með húslestri og sálma
söng mun komu vetrar hafa verið minst
yíðast um það er vesturförum lauk, að
minsta kosti í sveitum. Það mun með
fleiri “fornum dygðum” hafa fyr lagst
niður í bæjum. En þetta sýndi að tekið
var vakandi á móti vetri. íslendingar voru
yfirleitt gefnir fyrir að skapa sér sjónar-
hóla, sem þeir gátu séð af fram og aftur
í tímann. Og fá íslenzk skáld munu hafa
gengið framhjá þessum sjónarhóli, árs-
tíðaskiftum sumars og veturs. Þannig
kveður eitt skáldanna Benedikt Gröndal:
Hugsirðu um vetur, vor og haust,
og varmann sumars gróða,
alt sem að breytist endalaust
með ís og blómann rjóða:
Fjórskifta sérðu lífsins leið,
lánast hún fáum björt og heið;
svo vildi guð hins góða.
Um leið og hér er minst á fjórar árs-
tíðirnar, vetur, sumar, vor og haust, er
hins einnig fagurlega minst, að eitt sé
vorhugi og annað hausthugi, að í sálum
manna viðri líkt og í náttúrunni á hinum
ólíku árstíðum.
Á kvæði eftir annað skáld, Einar Bene-
diktsson, sem heitir “Snjór” á og við að
benda, er um komu vetursins er að ræða.
Kvæðið er langt, en aðeins þrjú erindi úr
því skulu hér birt:
Nú breiðast voðir hels og hljóðs
um hauður alt að sjónarhring
og grafkyr stendur storka flóðs,
sem stirðnuð alda horfins ljóðs,
þar sumarfuglinn söng við lyng.
Þegar fram í kvæðið kemur og eftir lýs-
inguna af “banalitnum”, sem veturinn
setur á gróður jarðar, segir skáldið:
En fannadjúpsins dularhaf
meg dregur fast og að sér ber.
Eg gref míns hugar geislastaf
í gaddsins þögla bláma kaf,
að leita að perlu—er sól ei sér.
Við sólar eld, við íssins bál,
eg eining segulvaldsins finn.
Að nefna dauða— er dauðlegt mál,
því duft og loft er fult af sál
síns guðs—í kjarnann insta inn.
Þetta sjá nú þessi skáld af þessum
sjónarhóli. *Og þráttfyrir það, þó þessum
árstíðaskiftum sé nú yfirleitt minni gaum-
ur gefinn en áður, eða sem næst enginn,
munu flestir finna til þess, að í orðum
þeirra er túlkuð hugsun, sem flestir geta
tileinkað sér við komu vetrarins.
Á íslandi og öðrum köldum löndum er
eðlilegt að skifting árstíðanna sé gleggri
í hugum manna en í heitari löndum. Samt
verður ýmislegt til að minna á þær í heit-
ari löndunum eða þeim, sem nær miðjarð-
arlínu liggja. Á Indlandi til dæmis, þar
sem svo litlu munar á hita og kulda árið
um kring, fara árstíðirnar eftir staðvind-
unum, er skifta árinu í rigningu eða vætu-
tíð og þurkatíð.
En árstíðir af þessu tæi, eru mislangar
oft og ekki jafnar, eins og vetur og
sumar er tálið á íslandi og í flestum
löndum nyrðra tempraða beltisins. En
árstíðum er nú vanalegast skift í fernt:
vor, er byrjar 21 marz (um jafndægur,
eða þegar dagur og nótt eru jafnlöng),
sumar 22. júní (en þá eru sólstöður og
lengstur dagur) haust 23. september (um
jafndægur) og vetur 22. desember (um
vetrarsólhvörf og þegar styztur er dagur).
Þessi skifting ársins eftir sóltíð, kemur
ekki heim við íslenzka árstíðarskiftingu.
En þrátt fyrir allan mun, sem vera kann
á tímareikningnum, munu flestir til vetr-
arins hugsa enn eins og segir í gamla ís-
lenzka málshættinum: “að því spyr vetur-
inn hvað sumarið aflar.” Bóndinn út í
sveit getur ekki annað en minst þessa, þar
sem innigjafir kvikfjárs hér eru eins
langar og þeir áttu að venjast og í
bæjum þarf að minsta kosti að búa sig
undir kolakaup og “setja á “storm”-
glugga”, eins og á vestur-íslenzku er sagt.
En þó margt misjafnt megi um Vetur
Vindsvalsson segja, eins og hann er
nefndur í norrænni goðafræði, þar sem
alt er klætt persónugerfi, þá er nú samt
vetrinum ýmislegt samfara, sem til hins
betra horfir. T. d. er veturinn náms- og
lestrartími yfirleitt alstaðar. Á vetrar
kvöldunum löngu á íslandi las þjóðin sög-
ur, sem gáfu henni þá mentun og gerðu
hana svo hugsjónaríka, að á borð við góða
alþýðumentun var. Þar gafst tækifæri til
að hugsa um það, sem var verið að lesa
þó við vinnu væri setið og ekkert væri
vanrækt. Mun nú orðið minna um þetta,
en áður var bæði hér og heima, en með
öðru væri þó nokkrum kvöldunum tæplega
betur varið í vetrarríkinu hér og heima,
en að halda þessum sið uppi og lesa það
nýtilegasta, sem tök eru á í íslenzkum
bókmentum að fornu og nýju og gera
þannig veturinn að skóla, eins og áður
var og sem svo vel reyndist; varðveitti
hugsæið og löngunina til mentunar. Þó
skólar eigi nú að koma að nokkru í stað
þessarar alþýðumentunar, verður enn
langt þangað til að áhrifin frá þeim verði
eins víðtæk, nái eins alment til þjóðarinn-
ar og áhrif þessa góða vana. Oss virðist
þarna um mentunar-atriði að ræða, sem
enn hefir ekki eins og vera ætti verið til
greina tekið og rannsakað af uppeldis-
fræðingum. Fyrirlestrar, aðgangur að
bókasöfnum og skólar, er alt gott og
blessað. En ekkert af þessu nær til eins
margra og þessir kvöldlestrar á hverju
heimili gerðu og gera, ef í vana kæmust
aftur. Og yngri og eldri græddu meira á
því en að vera úti um hvippinn og hvapp-
inn á hverju kvöldi.
Árstíðirnar, bæði sú er nú fer í hönd og
aðrar, koma víða þjóðháttum við, sögu og
trúarbrögðum. Á guði og gyðjur var
heitið til ársælu og góðrar uppskeru á
sumrum hjá mörgum þjóðum til forna
eins og hjá norrænum þjóðum, sem íslend-
ingum er kunnugt. Grikkir t. d. kröfðust
þess, að gyðjan Persephone dóttir Demeter
og Sevs, sem undirheima-guðinn Hades
rænti, kæmi og dveldi tvo-þriðju úr ári
hverju á meðal þjóðar sinnar til þess að
stytta veturinn. En hún var frjósemdar
gyðja og blóm og grös dóu, þegar hún fór
burtu. Af sögum þessu líku, er mikið
til af. Ef við ættum nú slíka gyðju að,
væri ekkert að því. Þeim sem ugga
kynnu, að það væri æskilegt þar sem hún
var frá undirheimum, skal minna á það, að
undirheimar að trú Grikkja var ekki
kvalastaður, eins og nú er skilið með því
orði. Menn lifðu þar góðu lífi, en ekki
eins glaðværu og sæluríku og hjá upp-
heima guðunum. Kvalastaðurinn fyrir-
fanst þá ekki, fremur en í trú norrænna
manna.
Vetrar-ríki er, ef til* vill, hvergi meira
á bygðu bóli en í norður hluta Síberíu. Á
stað þeim er Verkhoyansk nefnist, er frost
oft sagt vera 165 stig á Fahrenheit-mæli,
þó ótrúlegt sé. En samt er hitt ótrúlegra,
að menn lifa þar góðu lífi, s^emilegu menn-
ingarlífi, sem nú er kallað og fullkomnara
en í mörgum heitu löndunum.
Vetrarríki, í sumum nyrðri löndum í
tempraða-beltinu virðist heldur ekki hafa
orðið menningunni neinn farartálmi, því
hún hefir hvergi náð því hámarki sem
þar. Kvíði menn vetri hlýtur það að vera
öðru að kenna, ekki sízt í löndum, sem í
Norður-Ameríku, þar sem sumarið kúf-
fyllir öll forðabúr.
Og að enginn þurfi að kvíða vetri, er
ósk Heimskringlu við þessi áminstu ís-
lenzku árstíðarskifti.
Hjón voru nýlega gift í London með
gasgrímur fyrir andlitinu. Það er mikið
að hjón skulu ekki fyr hafa búið sig svona
vel undir þessa hættu.
Hitler og Chamberlain réttu hvor öðrum
hendina fagnandi á Munich-fundinum, og
mæltu svo um að Þýzkaland og Bretland
mundu aldrei framar fara í stríð hvort á
móti öðru, en flýttu sér að því búnu heim
til að hraða alt sem unt er herútbúnaði.
RÚSSLAND EINANGRAÐ EN
ÓTTAST EKKI NAZISTA
Fréttaritari blaðsins New York Times
í Moskva, svarar í eftirfarandi grein-
spurningunni um hvaða afleiðingar Mun-
ich-samningurinn hafi fyrir Rússland:
Rússland lítur nú á sig sem einangrað,
en það horfir kvíðalaust til framtíðarinn-
ar, þó ótrúlegt kunni að þykja.
Sannleikurinn er sá, að Rússar voru á-
valt sömu skoðunar og Hitler um það,
að Chamberlain forsætisráðherra og Eng-
land þessvegna og Frakkland vegna Eng-
lands, mundu aldrei fara í stríð á móti
Þýzkalandi nema ráðist væri á þau sjálf,
en hvorki út af Tékkóslóvakíu né nokkru
öðru landi.
Ef England og Frakkland hefðu farið í
stríð, hefði Rússland verið með þeim, því
það trúir fastlega að Hitler segi sannleik-
ann í bókinni, Mein Kampf, um að eina von
Þýzkalands um að færa út kvíarnar, sé að
halda í austur átt. Ef það átti að liggja
fyrir Rússlandi og Þýzkalandi að lenda í
stríði, var það heppilegra fyrir Rússland
meðan England og Frakkland voru á þess
hlið, heldur en eftir að það stóð eitt uppi á
móti Þjóðverjum. En Rússar bjuggust
aldrei við að Frakkland og England berð-
ust við Þýzkaland, svo að Munich-samn-
ingurinn hefir skilið þá eftir einangraða,
að vísu, en hvorki hissa né á minsta hátt
skelfda.
Blaðið Journal de Moscou, sem er mál-
gagn utanríkisskrifstofunnar í Rússlandi,
hefir kannast við að samningurinn milli
Rússa og fYakka, sé ekki virði pappírsins,
sem hann er skráður á. Frakkar geta
haldið hann eða sagt honum upp, en það
gerir hvorki til né frá. Rússlandi er ekki
einungis ljóst að það hefir nú ekki sam-
band við neina þjóð á móti Þýzkalandi,
heldur veit það einnig, að stjórnin á Eng-
landi er samþykk og styður stefnu Hitl-
ers á móti Rússlandi.
Svo að samlíking sé notuð sem allir
kannast við og ástandinu lýsir vel í fám
orðum, vilja Bretar ekkert fremur en að
Rússum og Þjóðverjum lendi saman og
berjist þar til báðir hníga í val eða éta
hvorir aðra upp eins og hinir frægu Kil-
keny-kettir. Bretar eru minnisgóðir og
hafa ekki enn gleymt því, er her Napol-
eons, sem þeim stóð svo lengi ótti af frá
Bologne, var loks yfirunninn og úr sög-
unni eftir herferðina til Moskva.
f dag stendur ekki ólíkt á í Rússlandi
og fyrir Alexander I. og Napoleon 1812.
Rússland horfist nú sem þá eitt í augu við
sterkan óvin, ekki að vísu undir eins, en
eftir að Hitler hefir fært út ríki sitt og
náð korn- og olíulindum Rúmaníu.
En það er þó tvent, sem greinilega
skilur á milli ársins 1812 og 1938. Hið
fyrra er að Hitler hefir unnið alla sína
sigra án stríðs og hefir þó ekki her sem
jafnað verður við her keisarans í stríðinu
mikla. Síðara atriðið er, að það er mikill
munur á Rússlandi nú og var á árum
zarins. Rússland er einangrað eins og þá,
en það á nú samherja sem það átti ekki
áður í margvíslegum framförum í hern-
aðarrekstri og öðru. Það hefir síðan kom-
ið á fót iðnaði, sem að vísu jafnast ekki
enn á við iðnað Bandaríkjanna eða Bret-
lands, en sem að furðu góðu gagni getur
komið við vopnaframleiðslu.
Það er auðvelt að segja, að her Rússa
hafi verið lamaður með “hreinsuninni”
svokölluðu en þess sáust ekki merki í
skærunum við Japani í Changkufeng. Þessi
“hreinsun” hefir af óvinum Rússlands
verið mjög notuð til að rýra og gera lítið
úr her Rússa. En það er hætt við að
Hitler komist að annari niðurstöðu, ef
hann skyldi nokkurn tíma sækja Ukraníu
heim.
Rússland er í dag ekki skelft við Þýzka-
land. Það má viðurkenna að tilraunir
þess í Þjóðabandalaginu að tryggja frið-
inn með afvopnun hafa brugðist. Það
veit einnig og hefir vitað í sex mánuði eða
lengur, að Bretland tekur Hitler fram yfir
Stalin og að það var ástæðan fyrir því, að
ekki varð stríð fyrir 10 dögum.
Svo Rússland verður nú að reiða sig á
sjálft sig og not auðslinda sinna. Auðvit-
að mun það blása að kolum þeirrar til-
finningar hjá þjóðinni, að færast í ásmeg-
in á móti öllum, sem ekki skoða alt sem af
guði sagt, sem frá Kremlin kemur. Það
hljómar nú ekki sem bezt og er i þjóðmálunum, að allar refsi-til-
ekki sem bezt, en bótin er að j raunir bitna á hinu saklausa al-
þeir eru ekki margir af þeim 180 , þýðufólki, sem borið hefir böl
miljónum, sem Rússland byggja, og þunga ófriðarins, án ásetn-
sem á móti stefnu Stalins eru. — ings og launa. Og ennfremur
Og Stalin veit að ungmenni, er óðum að skýrast sú stað-
Rússlands, Rússlands síns, eru j reynd, að engin þjóð fái til
honum fylgjandi. lengdar kúgað annað þjóðfélag,
Það er samt sem áður eitt sem [ sem nokkuð má sín, sér til hags-
hugsanlegt er, eg segi ekki lík-1 bóta. Eðli viðskiftalífsins tekur
legt, sem áhyggjum getur ollað þar í taumana.
núverandi leiðtogum Frakklands
og Bretlands. Það er að Þjóð-
Czecho-slóvakía var stofnsett
aðallega í þeim tilgangi að girða
verjar og Rúss&r stofni til ríkja- Þjóðverja inn að austanverðu
sambands, samvinnu í stað eins vel og verða mætti, og af-
stríðs. Þegar alls er gætt, er nú J sökunin, sem notuð var var
ekkert í veginum, að vinátta
takist milli þessara landa, eins
og Bismark vann svo látlaust og
mikið að, nema æðishatur Hitl-
ers til þess, sem hann nefnir
“Júðiskan Bolshevisma”. En
Hitler og aðrir einræðisherrar
eru eins og aðrir dauðlegir
menn og geta skift um skoðun.
Stalin hefir auk þess skotið fleiri
Gyðinga á tveim árum “hreins-
unarinnar” en nokkru sinni hafa
verið höggnir í Þýzkalandi.
Setjum nú svo að Hitler neiti
að fara að dæmi Napoleons og
telji ekki borga sig, að láta
slátra her sínum með því að
tillaga Wilson’s forseta um
sjálfsforræði þjóðarbrota. En
þó var Sudeten héraðið, með
hálfri fjórðu miljón þýzkra íbúa
að sögn, neytt inn í það sam-
band. Og mörg önnur svipuð
tilfelli áttu sér stað.
Sannleikurinn í stuttu máli er
eflaust sá, að herrarnir, þá eins
og nú, áttu enga einlægni eða
sanngirni í hjörtum sínum og
voru einungis að hugsa um sinn
eigin hag og sinna. Þeir lögðu
óheyrilega háar fésektir á hina
yfirunnu og reistu það, sem
þeir álitu vera trygga'n varnar-
garð kringum þá, svo þeir yrðu
sækja Moskva heim. Gerum enn-» vænttanlega þrælar sínir um
fremur ráð fyrir, að honum
þætti hægra um hönd að ná í
járn- og kolanámurnar í Alsace-
Lorraine, en lengst austur í Don- hæða. Hinn ímyndaði ágóði fór
aldur og eilífð.
En náttúran er svo einkenni-
leg að hún lætur ekki að
ser
etzdalnum í Rússlandi. Væri þá
nokkur ástæða til að halda, að
Rússar mundu neita samvinnu
við Hitler, eða hella út mörgum
tárum vegna afleiðinganna af
því fyrir Frakkland eða Brezka
ríkið ? s
Skýrsla yfirpóstmeistara í
Canada sýndi, að póstflutning-
urinn hafði á s. I. ári verið rek-
inn með hagnað er nam $3,250,-
000. Vill ekki einhver minna
póstmeistarann á að þetta þjóð-
eignafyrirtæki á að ,vera rekið
án þess að íþyngja almenningi
með því langt fram yfir það sem
reksturinn kostar?
FRIÐAR ENGILLINN
Fyrir minna en tuttugu árum
síðan var alment álitið í hinum
enskumælandi heimi að Bretar
og samherjar þeirra hefðu unnið
úrslita sigur á Þjóðverjum og
með því trygt heimsfriðinn fyrir
nokkrar komandi kynslóðir, ef
ekki fyrir alla komandi tíð. Og
að vísu hefði vel mátt svo fara
ef vísdómur og velvild hefðu
setið á stjórnarstólunum. En
því miður var ekki því happi
að heilsa.
Flestum hugsandi mönnum
var um þær mundir orðið fylli-
lega ljóst að stríðum gæti ekki
fylgt annað en hörmungar og
tap, og var því friðarþingið í
Genf sett á stokkana og nokkr-
ar samþyktir gerðar viðvíkjandi
afvopnun og hegðun þjóða yfir-
leitt, í því skyni að firrast frum-
hlaup og mínka stríðsóttann.
En svo var hugarfarið óheilt
og samkvæmnin lítil, að Versala
ákvæðin illræmdu — sú skaðleg-
asta ófriðar íkveikja, sem heim-
urinn hefir nokkru sinni af sér
fætt — voru viðteknir á sama
tímabili, af sömu mönnunum. —
Leið því auðvitað ekki a löngu
þar til hinir undirokuðu fóru að
óspekjast og hugsa til hefnda.
Upp úr því ástandi reis svo Hitl-
er til vegs og valda og fór að
jjóða böðlunum birgin, með þeim
ÍJ*angri sem allir nú vita.
Ef hugur hefði viriklega fylgt
máli á þeim dögum, þá hefðu
linir sigursælu (?) látð gerðar-
dóm, skipaðan tiltölulega óvil-
höllum mönnum, draga upp sátta
samninga, er allir aðiljar hefðu
mátt vel við una, og á þann hátt
fyrirbygt óvild og orsakir til
nýrra orrahríða. Mannlegt eðli
er ekki enn þeim kostum búið
að þeim sem valdið hafa, sé
treystandi til að beita sanngirni
gagnvart óvinum sínum. . Þar
að auki er svo högum háttað í
allur forgörðum og taumhaldið
laskaðist. Til þess að kúgun
geti haldist verður að vera inn-
byrðis óeining meðaí þrælanna;
en eitthvert sterkasta meðalið
til að sameina og endurreisa
fallna þjóð er að sýna henni á-
reitni og beita hana órétti. Og
hinir voldugu og fyrrum hróð-
ugu herrar, sérstaklega á Stór-
Bretlandi og Frakklandi, mega
vissulega þakka sér hinn mikla
og hraðfleyga uppgang hins
þýzka veldis á síðustu árum. ___
Hitler, með allan sinn kraft og
hroka, er þeirra skilgetið af-
kvæmi — og verði þeim gott af!
Þessar hugleiðingar mínar
koma að nokkru leyti til af því
að eg var að lesa prédikun séra
Philips um Neville Chamberlain
og friðartilraunir hans. Mér
fanst þar margt vel sagt, eins
og eg átti von á, en alls ekki alt.
Eg er samþykkur því að Sudeten
héruðin, sem Þjóðverjar hafa
bygt nálega einir saman í marg-
ar aldir, séu látin sameinast
Þýzkalandi að svo miklu leyti
sem landslagið sanngjarnlega
leyfir — segjum alt að fjall-
garði þeim, sem virðist mynda
eðlilega skifting af náttúrunnar
hendi. Spildur þær, sem Þjóð-
verjar hafa bygt austan þeirra
fjalla og þykjast sem einstakl-
ingar eiga, mætti hinsvegar
kaupa af þeim eftir mati, svo
þeir, sem þrá að komast undir
þýzkan aga gætu farið til síns
föðurlands. Kostnaðinn í því
sambandi ættu Bretar og Frakk-
ar að gjalda sameiginlega, því að
þeirra ráði og skipun var hið
upphaflega óréttlæti framið. En
þó væri ekki með öllu ranglátt
að Tékkar sjálfir bæru nokkuð
af því gjaldi, því þeir sætu þá
framvegis að eigninni og losuð-
ust við óæskilega samfélaga.
Viðbúið er að Hitler, eins og
komið var hefði þverneitað þeim
tilboðum, því áform hans er sjá-
anlega annað og meira en það.
að rétta hluta nokkurra þjóð-
bræðra sinna. En hefði hann
ekki vitað sig eiga góðan hauk í
horni þar sem Chamberlain var
myndi hann hafa hikað við að
grípa til vopna í bráðina. Þótt
hann gjörráður sé veit hann ofur
vel að Bretar, Frakkar og Rúss-
ar, lagstir á eitt, yrðu honum
ofurefli ef í það færi. Og þar
að auki voru Tékkar sjálfir fúsir
og allvel viðbúnir að veita hon-
um talsvert viðnám.
En með því að hafa Chamber-
lain á sínu bandi, eins og reynd-
ist, virtust honum allir vegir
færir. Chamberlain var sá, sem
bezt gat talað um fyrir Frökkum
og þannig eyðilagt alla sam-