Heimskringla - 26.10.1938, Blaðsíða 1

THE PAR-T-DRINK
WpmÍA
Good Anytime
In the 2-Glass Bottle ®
V
LIII. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 26. OKTÓBER 1938
NÚMER 4.
HELZTU FRÉTTIR
íslenzkt útvarp
1. desember
Það hefir nú verið ákveðið,
að ávörpum og söng verði út-
varpað frá CJRC útvarpsstöð-
inni í Winnipeg á fullveldisdag
íslands, 1. desember n. k. Skrá
yfir það sem fram fer, verður
birt síðar, en þessa er nú hér
getið til þess, að landar heima,
sem langaði til að hlýða á þetta
útvarp, viti um það í tíma. út-
varpið stendur yfir hálfa klukku-
stund, frá 17.00 til 17.30 í Win-
nipeg, en það verður klukkan
10.00 til 10.30 að kvöldi heima á
íslandi. Bylgju lengdin er sem
hér segir:
Long Wave
CJRC Winnipeg, 610 kilocycles
CJRM Regina, 540 kilocycles
CJGX Yorkton, 1390 kilocycles
Short Wave
CJRO Winnipeg, 6150 kilocycles
CJRX Winnipeg 11720 kilocycles
Þetta eru bylgjulengdirnar,
sem íslendingar bæði hér vestra
og heima ættu að reyna til þess
að ná í útvarpið, frá þeirri stöð-
inni, sem næst er.
Ef útvarps íslands gæti greitt
fyrir því, að landar heima nytu
þessa útvarps, með endurút-
varpi, væri það ákjósanlegt.
CJRC útvarpsstöðin í Winni-
peg hefir fyrir kunningsskap
eins íslendings hér vestra, sýnt
íslendingum þá góðvild, að út-
varpa þessari dagskrá endur-
gjaldslaust.
Kína gefst upp
Japanir voru í gærkvöldi
komnir í útjaðra Hankow-borg-
ar, bráðabirgða stjórnarseturs-
ins og Kínverjar voru að flýja úr
borginni, með það litla sem þeir
gátu með sér tekið. Eldar brenna
um alla borgina sumpart af
sprengingum Japana, en sumpart
af völdum Kínverja, er kveiktu
sjálfir í húsunum um leið og þeir
hurfu þaðan.
Yfirhershöfðinginn, Chiang
Kai-Shek er sagt að flogið hefði
burtu úr borginni og flúið á
þrið j udagsnóttina.
Norður af Hankow e-r haldið
að Japanir hafi einangrað alt að
því 30 hersveitir af Kínverjum,
er örlaga sinna og ef til vill
aldurtilastundar bíða þar.
Um síðustu helgi tóku Japanir
borgina Canton í Suður-Kína.
Flúðu Kínverjar þaðan einnig.
Urðu þessir sigrar Japana með
svo skjótum hætti, að um litla
vörn virðist hafa verið að ræða.
Enda hefir hún aldreí verið leik-
ur fyrir Kínverjum, með ekki
meiri vopna-útbúnað en þeir
höfðu. Það má segja að þar
berðist maðurinn á móti vélinni.
Stríði þessu er þá sama sem
lokið, með einum stórfeldasta
landvinningi, sem veraldarsagan
getur um — fyrir Japani. —
Landið sem þeir hafa unnið er
3,806,051 fermílur að stærð með
428 miljón íbúum.
Samkoma barnaheimilisins
að Hnausum
Forstöðunefnd Barnaheimilis-
ins að Hnausum er að undirbúa
samkomu til arðs fyrir heimil-
ið, er haldin verður í kirkju
Sambandssafnaðar, þriðjudags-
kveldið 8. nóv. n. k. Fjölbreytt
skemtiskrá, nánar auglýst síðar.
STRÍÐ HEFÐI VERIÐ
SIÐFERÐISLEGUR
GLÆPUR,
segir J. T. Thorson
Mr. J. T. Thorson, K. C.
sem nýkominn er heim frá Ev-
rópu, en þar var hann á Þjóða-
bandalagsfundi, sem fulltrúi frá
Canada, flutti erindi í Manitoba-
háskóla s. 1. föstudagskvöld. —
Var efni erindis hans um vanda-
mál Evrópu. t Að Bretland og
Frakkland hefðu gert það rétt-
asta eins og á stóð með að
aftra stríði út af Tékkóslóvakíu-
málunum, taldi hann engan efa
á. Færði hann þá ástæðu fyrir
því, að Tékkóslóvakía hefði
aldrei orðið varin í stríði, hún
hefði hlotið að falla og verða
Þýzkalandi að bráð. Bretar og
Frakkar hefðu ekki komið vörn
þar við; þeir hefðu ekki komist
þangað. Frakkar hefðu frá
,skotgröfum sínum getað gert á-
rásir á bæi og borgir í Þýzka-
landi, sem hrósvert gæti ekki
talist, en Bretar hefðu komið
flota sínum fyrir á Norðursjón-
um og hvar annar staðar, sem
við var komið til að kvía Þýzka-
land inni, en hefðu svo'setið og
beðið átekta. Um Holland eða
Belgíu hefðu þeir ekki farið að
sækja Þýzkaland heim. Af því
hefði og leitt margra ára sveltu-
hernað eða stríð. En Tékkósló-
vakíu hefði ekki verið með því
borgið; hún hefði hlotið að falla.
Ástæðan fyrir alheimsstríði út af
Tékkóslóvakíu hefði í raun og
veru verið svo lítil, að hann sæi
ekki hvernig hefði orðið hægt
að nota hana til að biðja Can-
ada t. d. um þátttöku í því al-
heimsstríði. Landið var dauða-
dæmt með stríði eins og án þess,
hvenær sem Hitler gerði alvöru
úr því, að leggja það undir
Þýzkaland.
Af þessum ástæðum kvaðst
Mr. Thorson óhikað lýsa því yfir
að hann væri samþykkur því,
sem Mr. Chamberlain hefði gert
til þess að afstýra öðru margra
ára veraldarstríði og líftjóninu
og hörmungunum, sem það hefði
haft í för með sér. %
Aðal ókostinn við starf Þjóða-
bandalagsins, kvað hann þann,
að 19 grein laga þess hefði aldrei
verið notuð eins og skyldi, en
hún lyti að því að íhuga og end-
urnýja samninga jafnharðan og[
úr gildi væru og að ráða 'fram
úr málum sem síðar kæmu upp,
eins og málið um minnihluta
þjóðerna í ýmsum löndum, sem
hlaut að verða áberandi er tím-
ar liðu, eftir stofnun hinna
mörgu nýju þjóðríkja í Evrópu
eftir stríðið. í því telur Mr.
Thorson sundrungina liggja,
sem nú er svo rík í Evrópu. T.
d. séu 40 miljónir Úkraníu-
manna þjóðernislega í minni
hluta í fjórum ríkjum Evrópu.
Því vandamáli hefði Þjóðabanda-
lagið ekkert reynt til að bæta úr.
Og vegna þses að leysa úr
þessum málum væri engin til-
raun gerð, væri hann vonlítill
um að friður héldist til lengdar
í Evrópu. En spurningin sem
hann samt sem áður sagði að
ekki gæ^ti úr sínum huga farið
væri þessi: Hvort að það væri
óhjákvæmilegt að Þýzkaland
eyðilegði eldrj andstæðinga sína,
eða þeir eyðilögðu Þýzkaland?
Jafnvel það væri ekki lausn
vandamála s Evrópu. En þá
spurningu ætlaði hann að skilja
eftir hjá áheyrendum sínum til
íhugunar.
VÍGLUNDUR DAVÍÐS-
SON DÁINN
Föstudaginn 21. október, and-
aðist á sjúkrahúsi í Winnipeg,
Víglundur Davíðsson, bygginga-
meistari, ekki fullra 53 ára.
Með Víglundi er til moldar
hniginn einn af vaskari yngri
athafnamönnum í hópi Vestur-
íslendinga. Undir eins og hann
kemur vestur um haf 1903, byrj-
ar hann húsasmíðar. Og eftir
stuttan tíma er hann farinn að
reka það starf á eigin spýtuí og
reisa fyrst vanaleg íbúðarhús,
en síðar fjölhýsi. Hepnaðist hon-
um það vel, þó allslaus byrjaði
og átti nú víð lok stuttrar æfi
talsverðar eignir.
í viðmóti var Víglundur heit-
inn hæ&ur, orðvar og hinn við-
kynningarbezti. Hann var reglu-
maður mesti og góður að treysta
í hverju sem var. Hann var
drengur hinn bezti, átti fjölda
vina, en engan óvin.
Víglundur var fæddur 10. nóv.
1885 í Reykjavík. Vestur um
haf kom hann 1903; ári síðar
komu foreldrar hans vestur og
settust að í Winnipeg. Er nú
móðir hans dáin, en faðir hans
Andrés Davíðsson er á lífi og
býr á Gimli. Systur átti hinn
látni tvær: Mrs. Sigríði Þórar-
insson og Mrs. Guðrúnu Sveins-
son, báðar í Winnipeg.
Útför Víglundar Ðavíðssonar
fór fram í gær frá Fyrstu lút.
kirkju. Hann var jarðaður í
Riverside Mausoleum.
Út af þessu erindi Mr. Thor-
sons, birti blaðið Winnipeg Free
Press grein á ritstjórnarsíðu og
telur skoðanir Mr. Thorsons
vafasamar, vegna þess að óvíst
hefði verið að Hitler hefði ráðist
á Tékkóslóvakíu, ef gömlu sam-
herjarnir á móti Þýzkalandi í
síðasta stríði, hefðu skýlaust
sagt honum, að flan hans kost-|
aði alheims-stríð. Færir blaðið
skoðanir tveggja barnaskóla
kvenkennara fyrir því, að þá
hefði aldrei til stríðs komið. Það
getur nú verið, að kvenkennarar
þessir viti meira en Chamber-
lain eða Daladier um fyrirætlan-
ir Hitlers og skilji sálarlíf hans
betur, en blaðið verður að fyrir-
gefa, þó aðrir kunni að hafa
aðra skoðun á því en það, eða
ritstjórar þess. Og það eitt er
víst, að Mr. Thorson hefir kast-
að meira ljósi á þetta mál með
þessu eina erindi, en Free Press
hefir gert með öllu sem það hefir
skrifað.
Mr. og Mrs. Bennie Goodman
frá Árborg, tvö börn þeirra og
Miss Rannveig Jónasson frá Ár-
borg, Man., voru stödd í bænum
um síðustu helgi. Uppskeru
sagði Mr. Goodman hafa verið í
góðu meðallagi, en flokkun
hveitisins laka, mikið númer 3
og 4.
Bókhlaða Skagfirðinga á Sauðarkróki
Bókhlaðan
NOKKUR ORÐ UM HEIM*
FLUTNING JóNASAR
HALLGRÍMSSONAR
Eftir Sig. ólason lögfræðing
Hvarvetna meðal siðaðra
þjóða, er minning hinna mæt-
ustu manna, svo sem öndvegis-
manna á sviðum stjórnmála og
andlegs lífs, í heiðri haldin með
margyíslegu móti. Meðal ann-
ars þykir sjálfsagt, að búa vel
og virðulega um legstaði slíkra
manna, og setja þeim minnis-
varða, sem ytra tákn virðingar
og þakklætis þeirra kynslóða,
sem eftir lifa.
Vafalaust stöndum við fs-
lendingar nokkuð að baki öðrum
þjóðum í þessum efnum. Veldur
því sumpart efnaleysi og sum-
part tómlæti og ræktarleysi við
ménn og mentir hins liðna tíma.
Enda þótt segja megi, að meir
sé um það vert, hversu búið sé
að ágætismönnum þjóðarinnar,
meðan þeir eru lífs, þá er hitt
þó ekki allskostar lítilsvert
atriði, hvernig þjóðin varðveitir
minningu slíkra manna að þeim
fátnum.
Jónas Hallgrímsson er einn
þeirra manna hins liðna tíma,
sem íslenzk þjóð virðir og dáir
mest, og mjög að vonum. Er
okkur íslendingum þess vegna
bæði ljúft og skylt, að sýna
minningu hans allan þann sóma,
sem framast eru tök á. Við höf-
um að vísu reist skáldinu
myndastyttu á aldarafmæli þess.
Það hefði verið spor í rétta átt,'
ef betur hefði tekist. En bæði
er það, að stórmikil mistök hafa
þar & orðið, og svo hitt, sem
sízt má vansalaust teljast, að
ekkert hefir verið gert til þess
að varðveita gröf skáldsins frá
gleymsku og niðurníðslu, né at-
hugaðir möguleikar þess, að fá
jarðneskar leifar þess fluttar
heim til fslands. Virðist það
ekki vonum fyrr, að vakið sé
opinberlega máls á því, hvort og
hvernig megi bæta fyrir glöp
þau, sem á hafa orðið í þessum
efnum.
Eins og menn vita, dó Jónas
úti í Kaupmannahöfn árið 1845
og var jarðsettur, án viðhafnar,
í svokölluðum Assistentskrikju-
garði. Enginn legsteinn eða
merki var sett á gröf hans. —
Hvorki af íslendinga hálfu né
annara hefir nokkru sinni verið
gert hið allra minst til þess, að
hlúa að leiði hans eða varðveita
það frá gleymsku. Margir munu
og hafa litið svo á, á síðari ár-
um, að leiðið væri með öllu týnt,
og má vera að það hafi átt sinn
þátt í tómlæti manna um þetta
mál. Það má og í rauninni telj-
ast tilviljun ein, að hægt er a>
finna þann reit í kirkjugarðinum
þar sem Jónas er grafinn, en
slíkt er þó ekki unt nema með
nákvæmri rannsókn. Aldrei hef-
ir verið hlutast til um það að fs-
lendinga hálfu, að fá leiðið frið-
að fyrir ígreftri, sem a. m. k.
tvisvar hefir átt sér stað, hvað
þá heldur að lögð hafi verið drög
að því, að fá leiðið “keypt” og
láta búa um það og auðkenna.
Þetta hefði þó, að því er virð-
ist, legið beint við í það mund,
er Studentafélagið hóf undirbún-
ing að aldarafmæli skáldsins. Þá
má ætla, að auðvelt hefði verið
að fá leiðið keypt, áður en síðast
var grafið í það, en það mun
hafa verið árið 1898. Nú hafa
aðstandendur þess, sem síðast
var grafinn í leiðið, fengið rétt á
því um langt árabil, og er því
stórum erfiðara um vik nú að fá
leiðið til umráða. Þrátt fyrir
Frh. á 5. bls.
Fyrir nokkrum dögum barst
“Hkr.” bréf frá séra Helga Kon-
ráðssyni á Sauðárkróki, úm
sýslubókasafn og bókhlöðu Skag-
firðinga. Hafa þeir komið upp
á skömmum tíma, mjög mynd-
arlegu húsi, eins og myndin hér
að ofan sýnir, er þeir hugsa sér
að geti orðið mð tímanum eins-
konar fræðistöð fyrir sýsluna.
Er mikil vakning fyrir allskonar
framförum nú í sýslunni og er
tími til kominn, því um langt
skeið hefir Skagafjörður verið
fremur á eftir öðrum héröðum
landsins í verklegum efnum. En
nú er þessu breytt, og er nú
hvert framfarasporið stigið af
öðru. Góðir akvegir eru komnir
um sýsluna, nýjar brýr yfir Hér-
aðsvötnin á tveimur stöðum, og
yfir Norðurá upp af Kotum.
Bæir hafa Verið bygðir í nýjum
stíl og jarðabætur gerðar að
mun. Þá hefir Sauðárkrókur
vaxið hraðförum. Þar er nú
komin hafnarbryggja, svo hægt
er að lenda stærri skipum við
hana, í stað þess að áður varð að
róa farþegum og flutningi í
land. Þá er þar sett á stofn
mjólkurbú til nota fyrir mið-
sýsluna beggja ,megin vatna,
bræðslustöð o. fl.
Þrjú stór mál hafa Skagfirð-
ingar nú með höndum sem, ef
þau komast í framkvæmd verða
til þess að glæða og skapa dug
og menningu innan héraðsins.
Fyrsta og stærsta fyrirtækið
er almennur samkomustaður,
ungmennaskóli, íþróttavöllur og
sundlaug sem verið er að reisa í
Reykjarhólslandi fram við aðal
þjóðveginn, og nefnist Varma-
hlíð. Þar verður og líka sumar
gististaður fyrir ferðamenn. —
Allar byggingar verð/a hinar
vönduðustu og hitaðar með
hveravatni. Er búist við að um
það að verki þessu er lokið verði
stöðvar þessar hinar fullkomn-
ustu á öllu landinu. Sýslunefnd-
in sem fyrir þessu stendur á við
mikla fjárhagsörðugleika að
stríða og myndi þakksamlega
þiggja hjálp frá Skagfirðingum
hér í álfu, ,er skyldast væri, að
veita þessu fyrirtæki einhvern
stuðning.
Annað fyrirtækið er að safna
sögum og sögnum, myndum og
málverkum er snerta héraðið og
héraðsbúa, að fornu og nýju og
semja upp úr því sögu Skaga-
fjarðar. Hefir verið gefin bend-
ing um það hingð vestur að hér
myndi mega safna ýmsu af
þessu tæi, einkum myndum og
æfiágripum þeirra er hingað
hafa flutt, og getið hafa sér
góðan orðstír, fyrir listfengi,
fræðimensku, dugnað og dreng-
skap.
Þriðja fyrirtækið er bókhlaðan
og safnið sem að framan getur.
óskar séra Helgi eftir því í bréf-
$nu, að Skagfirðingar hér í
landi, vildu styrkja safn þetta
með bókagjöfum, og þá einkum
þeim er “þryktar” voru á Hól-
um í Hjaltadal. Er þar helzt
að telja biblíuna, Grallarann,
Sálmabækur, íslendingasögur o.
s. frv.
Annars skýrir bréfið þessa
hugmynd bezt, sem vakir fyrir
með bókhlöðuna; er með leyfi
höfundarins er birt hér í þessu
sambandi:
Sauðárkróki, 18. sept. 1938
Séra Rögnvaldur Pétursson.
Eg vil byrja bréf þetta, sem
eg hefi lengi ætlað mér að skrifa
yður, með því að þakka yður fyr-
ir síðast.-------En svo er er-
indi bréfsins annað. Eg hefi tek-
ið að mér umsjón með bókasafni
Skagfirðinga hér á Sauðárkróki
og um þau efni langaði mig til
að tala við yður, og helzt að
biðja yður svo að skrifa um
þessi mál í Heimskringlu, og læt
eg í því skyni fylgja hér með
nokkra punkta, sem mætti nota.
En umfram alt látið þér fylgja
nokkur orð frá eigin brjósti.
Það er skömm að segja frá
því, hve lítið við eigum af bók-
um þeim, sem gefnar hafa verið
út á íslenzku vestan hafs eða
eftir Vestur-fslendinga. Þær eru
sárafáar. Auðvitað höfum við
hug á að safna þeim éins og
öðru. En eg hefi ekki rekist á
neina skrá yfir þær. Er hún ef
til vill engin til? Til hvers ætti
helzt að snúa sér um bókakaup
vestra? Er hægt að fá bækur
á fornsölu? Og með hvaða
kjörum? Mér þætti fjarska vænt
um að komast í samband við
einhvern góðan bóksala íslenzkra
bóka. Og í trausti þess vona
eg að þér gefið mér dálitlar upp-
lýsingar um bækur vestra.
Annað langaði mig einnig til
að tala um. Eg veit að margir
fóru með gamlar bækur með sér
vestur, guðsorðabækur o. fl. . Eg
hefi stundum verið að velta því
fyrir mér, hvað verði um þess-
ar bækur, þegar gamla fólkið
deyr og enginn kann ef til vill að
lesa þær og hefir engan áhuga
fyrir þeim,. Lenda þær í lík-
kistum gamla fólksins eða eru
þær notaðar í uppkveikju? —
Hvorttveggja er alþekt hér
heima.
Haldið þér, <að nokkru væri
hægt að safna saman af þessum
gömlu skræðum þar vestra,
Hólabókum, .Skálholtsbókum, o.
s. frv., og svo bókum frá síðustu
öld, rímum og þesshátar? Eg
er aðallega að hugsa um það
sem ananrs yrði eyðilagt. Þær
bækur, sem fólk hefir gaman af
Frh. á 5. bls.