Heimskringla - 02.11.1938, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 2. NÓV. 1938
FERÐAFÉLAG ÍSLANDS
ÁRBÓK 1938
Reykjavík, ísafoldarprent-
smiðja h.F., 1938, 136 bls.
Með 19 heilsíðumyndum og
fjölda mynda í texta.
Þessi tíunda árbók Ferðafé-
lagsins gerir betur en að standa
fyrirrennurum sínum á sporði,
einkum hvað myndavél snertir.
Nokkru má um það valda, að
héraðið, sem lýst er, er með feg-
urstu héruðin á landinu: Eyja-
fjörður. En auk þess eru þarna
verðlauna-myndir hvaðanæfa af
landinu og má þar einkum benda
á ljómandi fallega mynd af svan
við hreiður eftir Indriða Ind-
riðason (frá Mývatni?), Tjarn-
arkot við Veiðivötn eftir
Tryggva Magnússon, Heklutind
eftir Pál Jónsson og Við Ljósa-
foss eftir Svavar Hjaltested. —
Þessi síðasta mynd er hin fyrsta
sem eg hefi séð frá þessari
mestu rafstöð og líklega stærsta
mannvirki á íslandi.
Árbókin hefst með stuttri
grein um Björn Gunnlaugsson í
minningu um Thundrað ára af-
mæli hans (1788-1938). Er það
mjög vel til fallið, því það er
vafasamt hvort nokkur einn
maður, annar en Þorvaldur Thor
oddsen, hefir aukið svo þekkingu
á landi voru. Allir kannast við
sögurnar um hinn utangátta
heimspeking, en fáir munu þeir
menn vera sem gera sér ljóst,
hvílíkt afrek frá praktisku sjón-
armiði þessi “utangátta” heim-
spekingur vann með því að mæla
landið og kortleggja á tólf sumr-
um. Greininni, sem rituð er af
Steinþóri Sigurðssyni, fylgir
mynd af Birni, gerð eftir mál-
verki Jóns Þorleifssonar málara,
en hann málaði eftir frummynd
Sigurðar málara Guðmundsson-
ar.
Annars er aðalefni árbókar-
innar. “Eyjafjörður, leiðir og
lýsingar”, samantekið af Stein-
dóri Steindórssyni frá Hlöðum
með aðstoð ýmsra góðra manna.
Fyrst er lýst Akureyri, höfuð-
stað Norðurlands, þá Eyjafirði
innar af, þá Hörgárdal, þá Ár-
skógsströnd og Svarfaðardal. Þá
er lýst lútkjálkasveitunum, að
vestanverðu: Ólafsfirði, Héðins-
firði og Siglufirði, og loks fjall-
vegum milli Eyjafjarðar og
Skagafjarðar. Þá er lýst sveit-
unum að austanverðum Eyja-
firði: Svalbarðsströnd, Höfða-
hverfi, Látraströnd, í Fjörðum,
Flateyjardal og Flatey. Lestina
rekur grein um Grímsey, nyrstu
bygð íslendinga, eftir Kristján
Eggertsson hreppstjóra, og er
þar sérstaklega gaman að lesa
um fuglalíf í eynni og bjargsig
eyjarskeggja.
Ekki mun þurfa að eggja
gamla Eyfirðinga eða Möðru-
valLaskólamenn, eða gagnfræð
inga frá Akureyrarskóla á það
að fá sér þessa fróðlegu bók. Þá
sem ekki eru úr þessum héruðum
má minna á það, að hér er
margt sögustaða eldri og yngri,
enda greinir bókin jafnan frá
því þar sem svo ^tendur á. Hér
gerast sögur eins og Svarfdæla,
Finnbogasaga ramma, Víga-
Glúms saga, Valla-ljóts saga, og
Reykdæla að nokkru leyti. —
Ýmsir þættir Sturlungu gerast
og á þessu svæði. Þá á kirkju-
sagan drjúg ítök í sveitum sem
fóstruðu annan eins mann og
Jón biskup Arason. Og loks á
seinni alda sagan margan merk-
an manninn upprunninn á þess-
um slóðum. Hér var Jón prestur
Þorláksson á Bægisá. Jónas
Hallgrímsson var borinn og bam
fæddur á Hrauni í öxnadal. Af
öðrum merkismönnum úr eða í
héraðinu má enn minna á
Hannes Hafstein, Jónas Jónsson
frá Hrafnagili, Matthías Joch-
umsson, Jón Sveinsson (Nonna).
Enn má nefna Tryggva Gunn-
arsson, Einar Ásmundsson í
Nesi, Þórhall Bjamason frá
Laufási, Finn Jónsson prófessor
frá Akureyri.
Af myndunum sem fylgja hér-
aðslýsingunum má einkum
benda á sumar eftir landmæl-
inga-menn fslands, teknar úr
lofti. Annars munu flestar
bestu myndirnar vera eftir Vig-
fús Sigurgeirsson ljósmyndara
á Akureyri. Hafi nú höfundur
og Ferðafélagið maklega þökk
fyrir vel unnið verk.
(Þess má geta að flestar ár-
bækur Ferðafélagsins sem enn
eru fáanlegar, kosta aðeins 5
krónum ((um $1.25) og er það
ódýrt fyrir myndir þær er bæk
urnar flytja. Þeir sem vildu
útvega sér þær geta skrifað
beint til Ferðafélags íslendinga,
Reykjavík).
Stefán Einarsson
UM STJÓRNMÁL
Þessi eintök af Almanaki
Þjóðvinafélagsins óskast til
kaups: 1890, 1891, 1892, 1906,
1930, 1933, 1934, 1935, 1937.
D. Björnsson “Heimskringla’’
Stjórnmálaþjark er einn af
meginþáttunum í nútímamenn-
ingu íslendinga. Hvergi þar,
sem vér þekkjum til, eru, stjórn-
mál jafn ofarlega í hugum alls
þorra manna og jafntítt um-
talsefni og hér á landi. Vikum
og mánuðum saman er hægt að
|dveljast meðal nágrannaþjóða
jvorra án þess að heyra minst á
stjórnmálamenn, stjórnmálabar-
láttu og stjórnmálastefnur eða
|það, sem vér í daglegu tali nefn-
| um pólitík. Þar er rætt um ná-
'lega alt annað, er menn hittast:
Daglegt líf og ópólitíska afkomu
manna, bókmentir, músik, leik-
jlist, kvikmyndir, ferðalög o. fl.
o. fl., en pólitík heyrist tæplega
nefnd á nafn.
Á það skal enginn dómur lagð-
ur, hvað hollast og hugðnæmast
sé í þessum efnum, enda þótt
vér séum persónulega þeirrar
skoðunar, að hið eilífa pólitíska
baðstofuhjal, sem ómar um ís-
lenzkar • bygðir þverar og endi-
langar á kostnað annara upp-
byggilegra umræðuefna, sé plága
á borð við landabrugg og lús.
Pólitík er svo skyld matarlykt,
að það er naumast meiri ósvinna
að afbiðja sér hennar á góðum
heimilum milli kosningahríða,
i heldur en menn vísa matarþefn-
um átölulaust á bug úr herbergj-
um sínum milli máltíða. Og hvað,
sem menn kunna að segja í dag,
er það eitt víst, að einhverntíma
mun sá dagur upp renna, er
menn munu undrast að ekki
skuli, á annari eins framfaratíð
og nú, hafa verið hægt að halda
uppi útgáfu ópólitískra dagblaða
á fslandi. Erlendis þykir jafn
óhugsandi að bjóða siðuðu fólki
upp á blöð, þar sem aðal um-
ræðuefnið er flokksbundið
stjárnmálaskraf eins og slíkt er
hér talið sjálfsagt. Meðal ann-
ara menningarþjóða er stjórn-
málahugvekju dagsins þjappað
saman í snotran “leiðara”, sem
pólitískt sinnaðir menn geta
gengið að á afviknum stað í
blöðunum og dundað við að lesa
sér til gamans. Dagblað eitt í
Danmörku var fyrir nokkrum ár-
um að veslast upp af því að það
var of pólitískt! Fólk nenti fyr-
ir enga muni að lesa þessa sí-
feldu þvælu á mörgum stöðum í
blaðinu og hætti hrönnum saman
að kaupa það. Það hunang, sem
|er lífsskilyrði íslenzkra dag- og
vikublaða, var að ríða þessu mál-
gagni að fullu. Það sá sér því
ekki annað fært en að breyta j
um stefnu: draga úr pólitíkinni
og taka að birta greinar um
ýmsar geðslegri mentir. Og nú
kvað því betur farflast. Hið
gamla og virðulega blað, Göte- j
borg Handels och Sjöfartstidn-
ing, birtir jafnan á þriðju síðu
greinar um bókmentir og listir,
er þykja svo merkilegar, að í
blaðið er fyrir þá sök keypt og
lesið um gervalla Svíþjóð (mikið ;
í Stokkhólmi) og víða erlendis.!
Sú eina blaðsíða lyftir blaðinu
upp í hæð við ópólitískt tímarit
af góðu tagi, og er hún ein marg- j
faldlega þess virði, sem blaðið
kostar.
Vér skulum nú til gamans taka
hér upp ummæli ýmsra merkra,
erlendra manna um stjórnmál,
og væntum vér þess, að ýmsum
lesendum vorum þyki fróðlegt að
kynnast sjónarmiðum þeirra:
— Maðurinn er pólitískt dýr.
ÆFIMINNING
þá ánægju að kynnast henni og
börnum hennar munu með mér
einum munni upp ljúka að hópur
sá er fáséður sem föngulegri er
á að líta og kemur mér þá í
minni máltækið: Af börnunum
máttu móðurina dæma.
Guðríður heitin var jarðsung-
in frá Sambandskirkjunni í
Kindersley, Sask., laugardaginn
15. okt. að viðstöddum fjölda af
vinum og vandamönnum.
Guð veri með sálu Jdnni, góða
kona.
Th, E. L.
Guðríður Jónsdóttir
Kolbeinsson
Fædd 29. nóvember 1857
Dáin 13. október 1938.
MERKILEGUR
FORNLEIFAFUNDUR
I HJALTASTAÐAÞINGHÁ
Kvendys með skartgripum
frá 10. öld
Það er altaf gaman að því að
jheimsækja Matthías Þórðarson
Þann 13. okt) s. 1. lézt á
Aristoteles. sjúkrahúsinu í Kindersley, Sask.,
- öll erum við póltísk, hvort sóma konan Guðríður
sem við erum mentuð eða ó- Jonsdott,ir Kolbeinsson, attatm
mentuð. og ems ars að aldn-
Soame Jenyns. ! Það 6r mikið og margt hægt
að segja um æfiferil þessarar
Ekkert áhættuspil jafnast xnikilsvirtu gæða konu og sér-
á við pólitík. staklega af því að mér auðnáð-
Benjamin Disraeli. ]st gkki að kynnast henni þar til
— Allmikið af stjórnmálum a hennar elliárum, þá verður
okkar er af lífeðlisfræðilegum 'Þessi æfiminning ófullkomin.
toga spunnið. I Guðríður heitin var fædd á
Emerson. Einifelli í Safholtstungu, Mýrar-
sýslu á íslandi 29. nóv. 1857 og
Stjórnmál eru ef til vill sá voru foreldrar hennar Jón Ólafs-
eini starfi, sem ekki er talið son bóndi á Einifeli og kona
nauðsynlegt, að menn mentist hans Guðríður Jónsdóttir, dóttir
neitt til á einn eða annan veg. jons bónda í Haukatungu í Kol-
R. L. Stevenson.
— Stjórnmál skipa sannarlega
undarlegum mönnum í sömu
sængina.
John S. Bassett.
beinsstaðahrepp.
Guðríður heitin ólst upp hjá
foreldrum sínum þar til að hún
var fjórtán ára, að þau bæði
dóu með stuttu millibili og var
hún að.vinna fyrir sér þaðan í
— Flestar pólitískar fyrirætl- frá, þar til að hún giftist (nú
anir eru hlægilegar. látnum) manni sínum Þórði Kol-
Samuel Johnson. beinssyni árið 1881 á Hreims-
— Allir pólitískir f]okkar stöðum í Norðurárdal í Mýrar-
devia að lokum af bví að éta syslu' Þar^u^u >au uns >au
f........................ fluttu til Ameríku árið 1887 og
ofan í sig sm eigm osanmndi. , ,
John Arbuthnot. isettust að 1 lslenzku bygðinni 1
Ontano.
— Þegar miklum málum hefir | Þar voru þau aðeins vetrar-
verið ráðið til lykta, myndast langt og fluttu til Brand.on,
Man., þar sem þau dvöldu í eitt
ár. Þaðan fluttu þau til Tan-
tallon-bygðarinnar þar sem
Þórður heitin nam heimilisrétt-
arland. Þar bjuggu þau góðu
búi í virðingp og vellæti sam-
búenda sinna, þar til árið 1909
að þau fluttu vestur til Merid,
litlir stjórnmálaflokkar.
Walter Bagehot.
— Að fórna persónulegum
heiðri fyrir flokk sinn er svo
mikil óeigingirni, að hinir víð-
sýnustu stjórnmálamenn vorir
hafa ekki hikað við að gera það.
Charles John Darling. ic.ii _
| Sask., þar sem Þorður og svmr
—Stjórnmálaflokkur er skipu- hans námu lönd á hinum miklu
lögð efnishyggja. sléttum. Þar bjuggu þau
Benjamin Disraeli. (rausnar búi þar til Þórður dó
— Sa þjonar sinum flokkii n *. .*. , .
best, sem er trúastur sínu föður-!, U n 1 °g, or 1 vai niu
. ,. barna auðið, þar af dou tvo a
landi. i
unga aldri, eitt a islandi og ann-
að í Tantallon; hin sjö lifa og
R. B. Hayes.
— Góður flokkur er betri en ; voru við hlið móður sinnar er
nokkur einstaklingur, sem uppi hún lézt og syrgja sárt sína elsk-
hefir verið. jandi móður.
Thomas B. Reed. Þar af er Guðrún elst, gift A.
— Fyrsta heilræði, sem eg get J’ Stocks’ þau búa 1 Cutknife-
gefið flokki, er að hann hafi Sask’ Þá er Stefán Kolbeinsson,
hreinan skjöld. bondi Vlð Kindersley, Sask; næst
Roseberry lávarður.
—Hann hugsar eins og íhalds-
maður og talar eins og frjáls-
lyndur maður, en slíkt er ákaf-
lega áríðandi nú á tímum.
Oscar Wilde.
— Það er eins örðugt að vera
sannur og heiðarlegur stjórn-
málamaður eins og vera sóma
maður í alla staði.
Bacon.
— Alt pólitískt vald er í hönd-
um hrings (trust).
Charles J. Fox.
—Samtíðin.
Séra K. K. ólafsson flytur
messur sem fylgir sunnudaginn
6. nóv.:
Mary Hill, kl. 11 f. h.
Lundar, kl. 2.30 e. h. (íslenzk
messa).
Lundar, kl. 7.30 e. h. (ensk
messa).
er Jóhann T. Kolbeinsson bóndi
við Kuroki, Sask.; Guðbjörg,
gift R. A. Johnson stórbónda við
Beadle, Sask; þá er Sigurður
Kolbeinssdn, bóndi við Merid,
Sask.; Eggert Kolbeinsson, lyf-
sali í Cereal, Alta., og yngst er
Jónina, Mrs. W. J. Moffatt við
Kindersley, Sask., þar sem Guð-
ríður hafðist mest við síðustu
fjögur ár æfinnar. Þar til hafði
1 hún verið mest hjá J. T. Kol-
beinssyni syni sínum við Kuroki,
Sask., og þar var það sem mér
auðnaðist að kynnast henni.
Guðríður var vel gáfuð, góð
og guðhrædd kona, sannur ís-
lendingur, elskuð og virt af öll-
um sem henni kyntust; með
sannan frumbyggjara þrótt og
þrek, aldrei að gefast upp og
ætíð að gera eitthvað gott af
sér þótt stundum væri af litlu
að miðla þar sem mikil fjöl-
skylda var fram að færa. En
þeim sem með mér hafa haft
þjóðminjavörð á skrifstofu hans
jí Safnahúsinu, og þá ekki síður
þegar maður er svo heppinn að
hitta hann á sjálfu Þjóðminja-
safninu, þar sem hann þekkir
skil á hverjum hlut og getur
sagt um hann sína sögu.
Hér um kvöldið, er eg heim-
sótti hann, var hann með stórar
öskj ur á skrifborði sínu, og stórt
glas, eins og þau, sem notuð eru
til að geyma í lífræna náttúru-
gripi í geymsluvökva.
Hvað skyldi þetta vera, sem í
glasinu var?
I Það var hvorki meira né
minna en kvenmannsvangi, að
vísu nokkuð óásjálegur, með
holdi og hörundi af kinninni,
auga og neðri kjálka og öllum
tönnum, er varðveist hefir í dys
austur í Hjaltastaðaþinghá síð-
an seint á 10. öld, að því er næst
verður komist.
Þannig er mál með vexti, að 9.
júlí í sumar urðu vegamenn, sem
voru við vinnu skamt frá eyði-
býlinu Litlu-Ketilsstöðum, varir
við dys, er þeir voru að grafa
þar vegarræsi í lyngmóa. Á yfir-
borðinu voru engin merki þess,
að þarna hefði verið rótað jörðu.
Og engin munnmæli voru til um
það, að þarna væri nein dys. En
vegamennirnir fundu skartgrip
úr bronsi, er þeir töldu vera
höfuðskraut, og hauskúpubrot
urðu þeir varir við í moldinni.
En undir einá^ og þeir með
þessu gátu gengið úr skugga um,
að þarna myndi vera einhver
fornleifafundur, gættu þeir þess
að snerta þar við engu, heldur
tilkyntu þeir sýslumanni um
fundinn, og hann svo Matthíasi
Þórðarsyni þjóðminjaverði. Og
einmitt af því, hve þeir rótuðu
þarna við litlu, varð fundur þessi
eins merkilegur og hann varð.
Matthías fór svo þarna austur
eins fljótt og hann gat komið
því við. Hann gróf upp dysina
eftir kúnstarinnar reglum og
tók upp stóra moldarhnausa, sem
hann setti órótaða í kassa og
rannsakaði svo, er þeir komu
hingað. Þetta reyndist heilla-
ráð, eins og síðar skal sagt frá.
— Það er óhætt að segja,
sagði Matthías við mig um
kvöldið, að_ þessi dys er ein
meðal hinna merkilegustu, sem
fundist hafa fram á þennan dag
hér á landi.
Það er kvenmaður, sem þarna
hefir verið dysjaður. Það sést á
því, sem þarna fanst. Það eru
yfirleitt fáar kvenmannsdysjar,
sem fundisV hafa frá því fyrir
kristni, miklu fleiri karlmanns-
dysjar. Og af tönnunum í haus-
kúpunni er hægt að sjá, að kor-
an hefir dáið ung.
• Bein voru öll mjög fúin, og
toldu ekki saman, þegar við þeim
var hreyft. Hefir konan verið
lögð á vinstri hliðina í dysina,
dálítið krept. Það er algengt frá
þeim tíma. Fólk lagði ekki dána
menn til, eins og síðar tíðkaðist,
heldur voru þeir lagðir í jörðina
í sömu stellingum og þeir dóu í.
Skartgripirnir, sem fundust i
dysinni, voru þessir: Tvær stór-
ar bronsínælur, sporöskpulagað-