Heimskringla - 16.11.1938, Blaðsíða 2
2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 16. NÓV. 1938
RÆÐA Á ÞAKKAR-
GJÖRÐARHÁTÍÐ 1938
Framh.
Og- saga þeirra minnir oss á
aðra sögu, sem að ýmsu leyti er
henni lík, sögu hinna fyrstu ís-
lenzku landnámsmanna hér í
landi. Erfiðleikarnir voru þar
hinir sömu, sama baráttan við
skortinn, sama óvissan um það,
hvort að unt yrði að bjargast
við þau föng, sem fyrir hendi
voru. En þar var líka sama
þrautseigjan og sami viljinn til
að yfirvinna alla erfiðleika. Lífið
var því fólki gleðisnautt, á-
hyggj urnar margar og kvíðinn
mikill. Maður getur ímyndað
sér, hversu rík þakklætistilfinn-
ingin hefir hlotið að vera í
brjóstum margra, þegar ofur-
lítið fór að rætast fram úr, þeg-
ar fór að rofa fyrir betri og
bjartari degi. Menn stofnuðu
að vísu ekki til almennrar þakk-
arhátíðar, en margur hefir í
hjarta sínu þakkað Guði, þegar
verstu og mestu þrautirnar voru
afstaðnar.
Nú eru aðrir tímar en þá voru.
Þrátt fyrir alt vort tal um erf-
iða tíma, og þrátt fyrir óhag-
stætt árferði að mörgu leyti og
kreppu og fjármálaleg vandræði
á mörgum sviðum, lifa flestir í
allsnægtum að heita má í saman-
burði við hinn sára skort og alls-
leysi hinna fyrstu ára. Menn
segja að vísu oft, að þeir vildu,
að hinir gömlu og góðu tímar
væru aftur komnir; en þeir eiga
ekki við fyrstu og erfiðustu árin,
geta ekki átt við j?au; enda flest-
ir 'sem ekkert hafa af þeim að
segja af éigin reynslu. Þeir
eiga við þá tíma, er alt var orðið
hægara og menn voru farnir að
bera sæmileg laun úr býtum fyr-
ir erfiði sitt. Það er satt, að það
var að mörgu leyti betra að lifa
þá en nú; vissan fyrir sæmilegri
afkomu var meiri, og það var
nóg starf til handa öllum þeim,
sem vildu vinna; og þeir voru
fáir, sem ekki vildu vinna; því
að menn þektu engan annan
möguleika til að lifa.
Margir, sem gengu í gegnum
meira eða minna af erfðileikum
landnámsáranna hér, halda því
fram, að fólk hafi yfir höfuð
verið ánægðara með kjör sín þá
en það sé nú. Þetta er sjálf-
sagt alveg rétt. Ánægja, eða
óánægja, fer ekki ávalt eftir því,
hversu góð eða bágborin kjör
manna eru frá einhverju sér-
stöku sjónarmiði skoðað, heldur
eftir sálarástandi mannanna
sjálfra, eftir þeim kjörum, sem
þeir gera til lífsins og eftir þeim
venjum, sem eru orðnar ríkjandi
meðal þeirra. Ef vér förum
þrjú til fjögur hundruð ár aftur
í tímann, þá höfðu konungar og
auðmenn ekki mörg þau þæg-
indi, sem jafnvel fátækt fólk
getur notið nú. Það væri fá-
sinna, að halda iþvj fram, að fólk
hafi þá verið vansælla af því
að það hafði ekki þau þægindi,
sem nú eru algeng. Menn vissu
ekkert um þau, dreymdi einu
sinni ekki, að þau yrðu nokkurn
tíma til, og gerðu þá heldur eng-
ar kröfur til þeirra. Þetta alt
breytist, og hver breyting skap-
ar nýjar kröfur; aðstaða vor
gagnvart mannlífinu verður önn-
ur, þegar nýir hættir og siðir
hafa tekið burt svo margt, sem
vér vorúm vanir við, og feldum
oss vel við, og eitthvað annað
hefir komið í staðinn. Þó að
maður ferðist nú í bíl á nokkrum
dukkustundum vegalengdir, sem
hann áður þurfti marga daga til
að komast, og þó hann nú upp-
ljómi híbýli sín með því að
styðja fingri á rafmagnshnapp,
þar sem hann áður varð að not-
ast við ónógt Ijós rjúkandi hör-
kveiks, er alls ekki víst, að
hann sé sælli maður en hann var.
Sælan er meira komin undir sál-
arjafnvægi hans og rósemi held-
ur en undir þessum ytri tækjum
M1 vellíðunar, jafn mikilsverð og
'-au þó eru.
En er þetta þá það sama og að
segja, að menn eigi að vera á-
nægðir með alt, að þeir eigi að
gera sem fæstar og minstar
Komið í veg fyrir
ÞURT OG STAÐNAÐ LOFT
með hinni nýju
“ELECTROHOME”
Loftræstingar-vél
Sniðnar
fyrir allar
gerðir húsa
Með því að halda loftinu röku, hreinu og hressandi,
kemur loftræstingar-vélin “Electrohome” í veg fyrir
ýmiskonar sjúkdóma, svo sem kvef og katar. Hún
þvær og hreinsar þurt og rykugt loft, og á hverjum
degi, árið um kring, skapar í kringum sig, hið
heilnæma “heilsuhælis” loft. Sökum þess hún held-
ur altaf jöfnum raþa í loftinu, verndar hún líka alla
innanhúss muni, frá því að verpast, springa eða
innþorna.
VERÐ FRÁ .................$29.95
VÆGIR BORGUNARSKILMÁLAR—Símið 848131
BOYD BUILDING
einnig 55 Princess St.
kröfur til lífsins, til þess að
verða ekki fyrir vonbrigðum og
til þess að forðast óánægju, þeg-
ar kjör þeirra breytast, án
þeirra eigin vilja eða verknaðar,
frá betra til verra?
Nei, menn eiga ekki að vera,
og geta ekki verið ánægðir með
alt. Hver einasti maður á heimt-
ingu á því að geta lifað viðunan-
legu lífi, svo framarlega að hann
er sjálfur fús á að leggja fram
krafta sína til einhvers nýtilegs
starfs. Það er eingöngu að
kenna óheppilegu og röngu fyr-
irkomulagi í heiminum, að það
er ekki nægilegt starf til fyrir
alla ,og að allir geta ekki notið
þeirra hluta, sem þeim eru nauð-
synlegir til viðunanlegrar líð-
unar. En hver sá maður, sem
ekki vill leggja fram krafta sína
til nýtilegs starfs, á enga heimt-
ingu á neinu, mannfélagið skuld-
ar honum ekki neitt. En það
skuldar manninum, ^em með
starfi sínu getur uppfylt ein-
hverja þörf manna og vill gera
það, að minsta kosti sómasam
legt lífsviðurværi, miðað við þær
kröfur, sem sanngjarnt er að
gera á hverjum tíma sem er.
Það eru margir, sem segja, að
enginn maður eigi heimtingu á
nokkru; það sé algerlega undir
honum sjálfum komið og verði
svo að vera, hvort hann geti afl-
að sér brauðs eða ekki. En það
er ekki undir hverjum og ein-
um sjálfum komið, hvort hann
getur þetta. Menn fæðast inn
félagslegar og hagsmunalegar
aðstæður, sem hafa verið búnar
til af öðrum, eða réttara sagt,
sem aðrir hafa látið myndast,
og það svo fyrirhyggjulaust, að
það er oftast tvísýnt um fjölda
marga, hvort að líf þeirra geti
orðið sjálfum þeim eða nokkrum
öðrum til nokkurra nota. Þetta
er staðreynd, sem atburðir þess
ara síðustu ára ættu að hafa sýnt
öllum þeim, sem vilja hafa opin
augu og sjá og skilja það sem
fram fer í heiminum. Það er
hreinn og beinn barnaskapur, að
tala um það, að þetta alt fylgi
einhverjum ófrávíkjanlegum lög-
um, sem menn ráði eiginlega
ekkert við. Það fylgir engum
slíkum lögum; þau lög eru ekki
til, þau eru ekkert annað en til-
viljun 1 þessu ráðaleysis-fálmi
og blindu kepni um að komast að
þeim eldinum, sem bezt brennur,
sem vér köllum skipulag eða lög
og reglu, eða eitthvað annað
þess háttar. Þetta tal um verk
anir hagfræðislegra laga, sem
reynsla sé fengin fyri að starfi
nokkurn vegin með óyggjandi
vissu og endurtakist aftur og
aftur í hinni félagslegu þróun,
er ekkert annað en afsökun fyrir
sinnuleysi þjóðfélaganna um að
koma sínum hagsmunalegu mál-
um í nokkurt viðunandi horf.
Þegar menn, sem hin verulegu
völd hafa í einhverju máttugu
i þjóðfélagi, girnast að ná í auð-
,æfi, sem máttarminni þjóðir eiga
með öllum rétti, þá skortir ekki
skipulag, þá verður hver skiki
jarðar að fyrirheitnu landi, sem
i haldið er inn í, til að taka það til
eignar og umráða.
Vélamenning nútímans, sem
hefir vaxið upp úr og upp yfir
höfuð annari menningu, þeirri
menningu, sem að miklu leyti
bygðist á ræktun jarðarinnar,
getur borið í sér sína eigin eyði-
leggingu, og gerir það efalaust,
ef henni eru ekki sett nein mark-
mið mannúðar og réttlætis. Það
getur farið með hana eins og t.
d. það fyrirkomulag fyrri alda,
sem gerði landið, einu auðsupp-
sprettu að heita má, sem menn
kunpu þá að nota, að eign fárra
voldugra höfðingja, sem gerðu
hinn vinnandi lýð að ánuðugum
þrælum. Þeir sem þá réðu lög-
um og lofum, héldu eflaust, að
þeir hefðu gott skipulag, sem
mundi endast ,um aldur og æfi.
En skipulag þeirra var fyrir-
fram dauðadæmt, vegna þeirrar
rangsleitni og vegna þess mis-
skilnings á öllum sönnum mann-
legum verðmætum, sem því voru
samfara.
Og samt er þecsi menning í
sjálfri sér dásamleg, og svo full
af fyrirheitum um vellíðan og
sælu manna. Hún hefir auðgað
mannlífið svo undursamlega, að
enginn vildi sjá hana hverfa af
jörðinni. Menn getur varla
dreymt fegurri drauma um
framtíðar-velferð mannkynsins
en þá, að mestu af striti mann-
anna sé af þeim létt og að samt
verði unt að framleiða gnægð
brauðs og alls annars, sem menn
þurfa með, úr skauti jarðarinn-
ar, að ræktun jarðarinnar, sem
var hin fyrri mikla bylting í þró-
unarsögu mannkynsins, og véla-
menningin, sem er hin síðari
mikla bylting í þeirri sömu þró-
un, verði til þess að skapa alls-
nægtir hverju mannsbarni,
sem getur lagt sinn skerf
til hins sameiginlega starfs. —
Mun slíkur draumur nokkurn-
tíma rætast? Eflaust ekki u-m
langan tíma enn. En mannkyn-
ið er heldur ekki langt komið í
því að læra að lifa á þessari
jörð.
í dag halda menn þakkar-
gjörðarhátíð. Mörgum finst
sjálfsagt, að það sé ekki mikil
ástæða til að gleðjast og vera
þakklátur, því að þeir viðburðir
séu að gerast, sem spái illu einu
um framtíðina. En menn hafa
oft áður orðið að vera þakklát-
ir með lítið; menn, hafa oft áður
étið brauð sitt með harmi og
kvíða, og átt óvíst, að nokkurt
brauð yrði til til næsta máls.
Kjörin eru ekki verri en þau
hafa oft og víða verið áður, þó
að mörgum finnist þau engin
sældarkjör. Hvað sem í vænd-
um er, hefir þó að því er virð-
ist, miklum voða verið afstýrt í
bili. Enginn veit hvort úr-
lausnin er nema til bráðabirgð-
ar, og hvort hún ,sé heppileg,
getur verið mikið álitamál; um
réttlæti hennar er ekki að tala,
því að það er hugsjón, sem nú
er fótum troðin og að vettugi
virt hjá öllum þeim, sem setja
alt sitt traust á valdið og mátt-
inn til að beita ofríki. En þó
eru allir þakklátir fyrir að ein-
hver úrlausn fæst, og vona, að
hversu ófullkominn sem hún er,
sé hún þó spor í einhverja rétta
átt. Og hafa ekki sól og regn og
frjósemi jarðarinnar á þessu
sumri gert akrana að “lifandi
kornstangamóðu” ? Jafnvel þar
sem að mögru árin voru orðin
mörg, þar hefir jörðin gefið
ríkulega ávexti. Vissulega er
þetta fagnaðarefni öllum mönn-
um. Og hversu þakklátt mun
ekki það fólk, sem á undanförn-
um árum hefir reynt meiri neyð
en jafnvel nokkrir aðrir í þessu
landi, en hefir nú fengið hag
sinn bættan að einhverju leyti,
vegna batnandi árferðis? Það
er margur, sem hefir ástæðu til
þess að vera þakklátur nú; og
flestir geta verið þakklátir fyrir
eitthvað.
En hvers vegna þakklátir?
mun einhver spyrja. Hafa menn-
irnir ekki sjálfir unnið fyrir
þessu? Hafa þeir þegið nokkuð
án þess að hafa lagt á sig erfiði
til að fá það? Nei, að vísu ekki.
Ekkert fæst án þess að einhverj-
ir vinni fyrir því. Jíáttúran læt-
ur sjaldnast laust, án þess að
menn sæki til hennar, það sem
þeir þurfa sér til lífsviðurværis
og hverra annara þarfa, raun-
verulegra og ímyndaðra. Menn-
irnir erja að vísu landið, en þeir
hafa ekki gefið jörðinni frjó-
magnið, sem miljónir ára hefir
þurft til að verða til í jarðveg-
inum; þeir hafa ekki blandað
loftið svo hæfilega nokkrum efn-
um að jurtir og dýr geta lifað;
þeir hafa ekki búið til rafmagnið
né nokkurt annað afl, sem þeir
nota til að hreyfa með vélar sín-
ar. Maðurinn gerir aldrei neitt
annað en að breyta hlutum og
öflum, sem hann fiímur í náttúr-
unni, í einhverja þá mynd, sem
SEM meðlimur komrannsóknamefndarinnar (Crop
Testing Plan) höfum vér nú endurbætt útsæði
af hrveititegundum þessum: Thatcher, Renown
og Apex sem og ýmsum fleiri tegundum er reynast
beztar i yðar bygðarlagi. Þessar endurbættu teg-
undir getið þér nú fengið á innkaups verði. Talið
við umboðsmann Federal Grain félagsins.
hann getur notað. Alt er að
síðustu gjafir frá hinni gjöfulu
náttúru, sem vér sjálfir erum
líka upp úr vaxnir; gafir náttúr-
unnar, segja sumir, gjafir Guðs,
segja aðrir. Alt kemur í sama
stað niður. Menn geta nefnt
máttinn, sem er að verki í nátt-
úrunni og í alheiminum hvaða
nafni, sem þeir vilja, en honum
ber að þakka, því frá honum, til
hans og fyrir hann eru allir hlut-
ir. Minna ekki þessir mildu og
fögru haustdagar oss á orð
skáldsins:
A haze on the far horizon,
The infinite, tender sky,
The ripe, rich tint of the corn-
feilds,
And the wild geese sailing high—
And all over upland and lowland
The charm of the goldenrod.
Some of us call it autumn,
And others call it God.
G. Á.
BÚLGARIA,
LAND OG ÞJóÐ
Búlgaría — rósalandið og
hjarta Balkansskagans, einnig
nefnd “Sviss Balkansskagans”
er ekki stór, 130 þús. fer km.
eins og fsland, en þar finst hið
ólíkasta landslag: Dónársléttan,
risavaxin Balkanfjöll, hinn dá-
samlegi Rósadalur, sem á engan
sinn líka í víðri veröld, “Mið-
fjallið”, sem allir málarar sækj-
ast eftir að mála, hrís- og tóbaks
dalirnir, vínberjahæðirnar hjá
Maritsa-sléttunni, Rilafj allgarð-
urinn með hinum sterku sérein-
kennum Alpafjallanna, hæsti
tindur þess “Músala” er 3000 m.
hár, tignarfjallgarðurinn “Rod-
opi” og “Stranga” fjallgarður-
inn hjá hinu leyndardómsfulla
Svartahafi.
Svarta hafið fær ekki nafn
sitt af því að litur þess sé öðru-
vísi en annara innhafa. En á
hafinu er stormasamt og mörg
skip farast þar. Árlega á þjóð-
fn um sárt að binda vegna þeirra
mannfórna, er það krefst af
þjóðinni.
Búlgaría er mjög fagurt land
og íbúar þess mjög heilbrigðir,
gestrisnir, lítillátir, þolgóðir og
sparsamir. íbúar Búlgaríu eru
6,000,000 að tölu. Þeir eru mjög
hugmyndaríkir og nokkuð ör-
lagatrúaðir.
“Maðurinn biður, guð ræður.
Eg sé fyrir deginum í dag, fyrir
morgundeginum sér guð” segir
Búlgarinn. Oft borðar hann að-
eins þurt brauð og súrmjölk
(jogurt) eðafost. Hann er bind-
indissinnaður og gjarn á að
fasta. Sex vikur fyrir jól og
sex vikur fyrir páska borðar
hann enga fæðutegund úr dýra-
ríkinu, að eins grænmeti og á-
vexti. Hann sefur lítið, oft að-
eins 4 stundir í sólarhring, en
nær samt háum aldri.
f Búlgaríu eru 93,000 manna,
sem náð hafa 100 ára aldri og
þar yfir. Búlgarar eru heims-
frægir fyrir hve gamlir þeir
verða. Fyrir stuttu síðan dó í
Búlgaríu 157 ára gamall öldung-
ur, öldungur, sem lifði þrjár
aldir. Þ. e. enda 18. aldar. alla
19. öldina og býrjun 20. aldar-
innar. Hugsið ykkur að þið hér
á íslandi ættuð meðal ykkar lif-
andi einstaklinga, sem lifað
hefðu Móðuharðindin 1783.
Búlgaría er land jarðræktar
og kvikfjárræktar, 80% þ. e.
4/5 hlutar þjóðarinnar búa í
þorpum. Hver íbúi hefir sinn
jarðarskika, sem hann annast
um af mikilli kostgæfni. Búlg-
arar standa mjög framarlega í
jarðrækt og eru hinir ágætustu
garðyrkj umenn, enda eru þeir
eftirsóttir til garðyrkju úr öllum
löndum Evrópu og Ameríku.
Þó að saga Búlgara hafi að
g'eyma frásagnir hetjudáða, sem
hver stórþjóð myndi miklast af,
þá er þjóðrembingur ekki eigin-
leiki þeirra. Þvert á móti eru
þeir yfirlætislausir og hógværir
og líkjast að því leyti fslending-
um.
Fáar þjóðir munu lífsglaðari
og vingjarnlegri en Búlgarar.
Sá sem ferðast um landið, fer
þaðan aftur sem vinur þjóðar-
innar.
Gestrisni Búlgara er heims-
kunn. Þjóðdansar þeirra og hin-
ir marglitu, fagurlega útsaum-
uðu þjóðbúningar þeirra eru
mjög frumlegir.
Aðeins vinnan er auðmagn
þeirra, en þeir finna sig ríka og
hamingjusama.
Fræg er þegnskylduvinnan
þar í landi sem var lögleidd 1921,
og Þjóðverjar tóku upp eftir Búl-
i görum fyrir nokkrum árum. (fs-
lendingurinn Hermann Jónasson
j barðist fyrir samskonar þegn-
' skylduvinnu 1903, en var þá
I hæðst að. Slíkt vinnukerfi
jþurfti ekki hin fátæka íslenzka
þjóð).
Trúhneigðir og námfúsir eru
Búlgarar. Kirkja og skóli eru
helstu og mestu byggingar hvers
þorps, þá kemur leikhús ásamt
lesstofu.
Þéir halda mjög fast við rétt-
trúnað sinn og tungu og víst er
um það, að ekki hefir franski
rithöfundurinn Alphonse Daudet
rangt fyrir sér þar sem hann
segir, að þjóð sem haldi fast
við trú sína og tungu, hún haldi
lyklinum að fangelsi sínu. Og
þessari fastheldni við trú og
tungu er það að þakka, að um
500 ára skeið tókst Búlgörum að
halda sjálfstæði sínu og verjast
tvennskonar ánauð, þ. e. trúar-
legri ánauð Grikkja og pólitískri
ánauð Tyrkja.
Sársaukafull en glæsileg er
saga Búlgaríu, minnisstæð er
sjálfstæðisbbarátta þeirra fyrir
60 árum, sem leidd var til sig-
ursælla lykta með hjálp bræðra-
þjóðarinnar rússnesku undir
stjórn Alexanders I, sem rétti-
lega er nefndur “Frelsiszarinn”.
Nú er í Búlgaríu þingbundin
konungsstjórn án flo,kkaskift-
inga með einkunnarorðin: Eining
gefur afl, eins og stendur í þing-
húsinu í Sofía og ritað er í
hjarta hvers þjóðareinstaklings,
ekki sízt í hjarta hins alþýðu-
sinnaða og vinsæla konungs Bor-
is III.
Esperanto er í hávegum höfð,
kend í öllum opinberum verzlun-
arskólum og fjöldi Búlgara eru
esperantistar. Þessvegna geta
hvaða útlendingar sem eru gert
sig skiljanlega á alheimsmálinu
Esperanto, sem auðvelt er að
læra, ef þeir einhverntíma heim-
sækja þetta auðuga og ham-
ingjuríka land í austrinu, sem á
hnettinum er andstaða íslands.
Ivan H. Krestanoff.
—íslendingur.
Barnavernd—dýravernd
Það kann að þykja einkenni-
legt, en satt er það samt, að í
flestum löndum hins mentaða
heims voru dýraverndarfélög
stofnuð löngu áður en mönnum
hugkvæmdist, að stofna bama-
verndarfélög.