Heimskringla - 16.11.1938, Qupperneq 4

4. SÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 16. NÓV. 1938
HíicimsUriiuila 1
(StofnuB 18SS)
Kemur út á hverjum miSvíkudegi.
Elgendur:
THE VIKING PRESS LTD.
853 oo 855 Sargent Avenue, Winnipeo
Talsimia 86 537
Verð blaðslns er $3.00 árgangurlrm borglst
tyrlríram. Allar borganlr sendlst:
THE VIKING PRESS LTD. gg
011 vlðskifta bréf blaðlnu aðlútandl sendlst: |j
K 'nager THE VIKINO PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFAN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Helmskrlngla” ls publlshed
and prlnted by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
j| Telephone: 86 537
ImUHIHIIilH.,iiimmimii)iiiiiiiHi!uiii[imii]iiikiiiiiii:iimiiuiiinntlliHllllllllUllillllimflMmMMlllllllllJllilltlP
WINNIPEG, 16. NÓV. 1938
BÆJA- OG SVEITAKOSNINGAR
OG ÞJÓÐMÁLIN
Canada-menn tala að líkindum sprettum
saman eins mikið um stjórnmál og hverjir
aðrir, en þau liggja þeim ekki til
lengdar þungt á hjarta. Sambands- og
fylkja-kosningar fjórða og fimta hvert ár
vekja talsverða athygli meðan þær standa
yfir, en þess utan hættir mönnum við að
gefa þeim lítinn gaum og stefnuskrár,
kosningar og þingmanna-efni gleymist
eins og veðrið. ,
Reynslan hefir sýnt, að þetta er vatn
á millu hagsýnna þjóðmálagarpa og há-
spentra stjómmála-afla, en óheill öllum
öðrum.
Því sem oft er gleymt, er að bæjar og
sveita-kosningar eru alveg eins mikils-
verðar og sambands- og fylkiskosningar,
þó það sé sjaldnar á orði haft og minna
um það ritað í blöð. Ástæðan liggur J
þessu: Forsætisráðherra landsins verður
þegar til alls kemur í starfi sínu að styðj-
ast við þingið. Fylkis-stjórnarformenn
einnig. En mennimir sem á þing eru
kosnir, eru úr þessari eða hinni sveit eða
bæ í landinu og það eru þeir, sem lög-
gjafarnir eru í raun og veru og sem á-
byrgð bera á stjómarfarinu í þjóðfélaginu.
Og þessir menn byrja oftar en hitt þjóð-
málastarf sitt í sveita eða bæjarstjórn-
um.
Ef mönnum er það því nokkurt áhuga-
mál, að þeir sem með þjóðmálin fara á
þingum í landinu, séu hinir mentaðri og
virðingarverðari þegnar þjóðfélagsins,
ættu þeir að gefa því rækilegri gaum, en
vanalega virðist gert, hverjir kosnir eru í
sveita- eða bæjarstjórnir. Og það verður
ekki fyr en kjósendur gefa því að minsta
kosti eins mikinn gaum og hverjum þeir
spila á móti í bridge hvern þeir kjósa, að
þeir hafa nokkurn rétt til að kvarta undan
því, þó þeir hafi menn í fulltrúarstöðum
þjóðarinnar á þingum, sem meira hugsa
um sinn eigin hag og vissra einstaklinga
og vildarvina, en þjóðfélagsins.
Vegna áhuga- og afskifta-leysisins sem
ríkir hjá almenningi í sveita- og bæja-
kosningum, leiðir miklu meira ílt en það,
serp beint áhrærir hag og heill bæjar og
sveitarfélaganna sjálfra. Það er vegna
hins sama, að stjórnir í fylkjum og land-
inu sitja við völd, sem eitt kjörtímabil
eftir annað hafa sýnt, að þær eru óhæfar
til að stjórna. Það er vegna þess, að
stjórnar sníkjumar (lobbyists) í Ottawa
hafa eins mikið vald og áhrif og reynslan
ber vitni um. Og það er vegna þess, að
fylkis- og sambandsþingið er svo setið
mönnum, sem hag einstakra manna, iðju-
hölda og fjárplógsfélaga meta meira, en
heill alþýðunnar.
Sú ríkjandi venja, að láta bæja- og
sveitakosningar hólkast eins og verða vill,
er að vera þjóðfélaginu dýrt spaug.
Hvað getur almenningur gert? Hann
getur út af fyrir sig íhugað mál sín og
síðan haft borgarafundi um þau og ráðið
á þann hátt fram úr vandamálum sínum.
Ráðslag einstakra manna, flokka eða
klíka, hverju nafni sem nefnast í slíkum
málum blessast aldrei. Það er nú þegar að
koma sveitunum og bæjunum á kné efna-
lega . Og með því er frelsið, sem almenn-
ingi er veitt með bæjar- og sveitastjórna-
skipulaginu fyrir borð borið. Og hvað er
þá eftir?
Ofanskráð grein er lauslega þýdd eða
samin með hliðsjón af ritstjórnargrein í
blaðinu “Winnipeg Tribune” s. L laugar-
dag. Þar sem bæjar- og sveita-kosningar
fara fram í þessu fylki síðari hluta þessa
mánaðar (í Winnipeg 25. nóv.), álítum vér
hana orð í tíma talað.
Af afskiftaleysinu og kæruleysinu sem
oft kemur fram í bæja og sveitakosning-
um, er ekki að sjá að menn geri sér mikla
grein fyrir þvi, að það stjóraskipulag, sem
þar um ræðir, sé undirstaða lýðræðisins,
sem nú er svo mikið skrifað um. f litlu
kveri, sem ”Baugabrot” heitir og gefið var
úr fyrir nokkru, og innheldur ágrip af
stjórnartilhögun Canada, er þannig komist
að orði um tilgang bæja- og sveitastjórná:
. . . Bæja- og sveitastjórnir eru stofnaðar
vegna breytilegra staðhátta. Staðhættir
eru, eins og öllum er ljóst, óvíða hinir
sömu. En af því leiðir að umbótastörfin
og áhugamálin verða einnig ólík. Þau
störf sem bundin eru við staðhætti, er
erfitt eða ólkeift að mestu fyrir sam-
bandsstjórnina og að miklu leyti einnig
fyrir fylkisstjórnina, að láta sig miklu
skifta. Þessvegna eru sveita og bæjar-
stjórnir stofnaðar. Þær fullnægja því
þörf, sem hvert þjóðfélag, er umbóta-
möguleika og einstaklingsfrelsi lætur sig
nokkru skifta, hlýtur að taka til greina.”
Um vald bæjar- og sveitastjórna segir
ennfremur: “Bæja- og sveitastjórnir eru
stofnaðar af fylkisstjórnunum, eða sam-
kvæmt lögum, er þær hafa samið þar að
lútandi (Municipal Act). í þeim lögum
er tekið fram vald sveitastjórnanna og í
hverju starf þeirra er fólgið. Er skráin
yfir þau störf svo löng og verksviðið svo
vítt, að hér er ekki kostur að birta hana.
Sem lítið sýnishorn skal bent á þetta:
lagningu vega og gatna, framræslu, stofn-
un skemtigarða, eftirlit með því að mat-
vörur og drykkir er búðir selja, séu ó-
skemdar eða séu ekki heilsuspillandi, lög-
regluvernd borgaranna o. m fl. Yfirleitt
má segja, að öll störf þjóðfélagsins, sem
ekki koma í bága við vald fylkjanna, séu
í höndum bæja og sveitastjórna. Með
þeim réttindum, sem þeim stjórnum er
veitt, ræður hvert sveitar- eða bæjarfélag
sér að miklu leyti sjálft. íbúarnir eiga það
undir sjálfum sér komið hvernig lífi þeir
lifa, hvort þeir hafast nokkuð að eða ekki,
hvernig þeir svo að segja spinna sinn
eigin örlagaþráð. Verksvið þessara
stjórna liggur mjög út á meðal íbúanna og
er þeim nær, en verksvið fylkja og sam-
bandsst j órnarinnar.”
Spuraingin sem í hugum manna vaknar,
er sú, að hve miklu leyti almenningur í
sveitum eða bæjum hefir nú látið sig
sjálfs-ákvörðunarréttindin og frelsið, sem
þessu sveitastjórnar skipulagi er samfara,
skifta. Svarið við því eru gjaldþrotin
mörgu og skuldafargan bæja og sveita.
Að ástæðunni fyrir því, hvernig fjárhagn-
um er komið, er sjaldnast spurt. Þegar
gjaldþrot sveita verður ekki umflúið, er
vanalegast talað um, að afhenda fylkinu
sveitarreksturinn. Og það er jafnvel
talinn búhnykkur. Hagnaðurinn sem í
því er falnin, er sá, að fylkinu gefst þá
ráðrúm til að innheimta skuldirnar, sem
það ber ábyrgð á hjá einhverju lánfélag-
inu, á kostnað allra framfara eða umbóta
í sveitinni. Skattar lækka auðvitað, þegar
ekki er nema um lítilfjörlegan skólaskatt
að ræða. En hvar væru sveitir þessar
staddar, ef að þeim lægju ekki sveitir, sem
samgöngur gera þeim mögulegar til mark-
aða eða kaupstaða og þetta hvorttveggja
hafa komið með að landamærum þeirra?
Þeim yrði ekkert úr þeirri litlu fram-
leiðslu, sem þar væri um að ræða og önnur
þjóðþrif og menning færu eftir því.
En hvað veldur þessum sveita-gjald-
þrotum? Það eitt og ekkert annað en
hvernig þeim hefir verið stjórnað. Vegna
afskiftaleysis almennings, hafa til sveita-
foringja valist síngjarnir einstrengingar,
sem ekkert hafa átt sameiginlegt með
sveitabúum, en sem tól lánfélaga eða ann-
hafa gerst sem eins góða lyst hafa haft á
því og sjálfir þeir, að mata krókinn á
sveitarrekstrinum. Eftir að þessir menn
eru einu sinni í sessinn komnir, safnast
utan um þá nógu stór klíka til þess, að
halda þeim við völd, ár eftir ár, meðan
almenningur sefur og uggir ekki að sér,
þó deginum sé ljósara, að sífelt sígi á
ógæfuhliðina. Eftir því sem vald þessara
foringja tryggist og skuldirnar og ófarir
sveitarinnar aukast, eftir því verða þeir
mannýgðari og illari viðureignar og hækka
skatta, hvað sem getu sveitar búa líður og
án þess að spyrja nokkurra ráða. Á þenn-
an hátt er lýðræðinu oft snúið upp í ein-
ræði í sveitunum og utan að komandi öfl
ráða þar öllu fyrir aðgerðir þessara for-
ingja-Ieppa, en þeir sem hita og þunga
dagsins og skuldirnar og kostað stjórnar-
rekstursins bera, eru núllin í þjóðmálun-
um. •
Hvað á lengi að halda áfram á þessari
braut með leyfi og samþykki almennings ?
Það er efnið sem umhugnusarvert er í
þessum komandi sveitakosningum.
Það mun nú margur segja, að frelsis-
vinirnir Abraham Lincoln og Thomas
Masaryk séu ekki á hverju strái. En það
að dáðst er að þeim út um allan heim,
sannar ekkert annað en það að það eru
hvarvetna til menn, er hugsjónum þeirra
unna og berjast mundu trúlega fyrir þeim,
þó innan smærri verkahrings væri, ef til
þess kæmi. Það eiga flest sveitafélög
fleiri menn en ætlað er, sem almenningi
fýsti fremur að þjóna, en burgéisum þeim,
er á ekkert líta nema sinn eigin hag.
Þegar Dr. R. J. Manion, leiðtogi íhalds-
manna var á ferð hér vestra fyrir
skömmu, gat hann þess að ein miljón
manna væri í þessu auðuga landi, Canada,
á framfærslustyrk og önnur hálf miljón,
mest ungra manna, væri atvinnulaus. —
Lögberg fann að þessu við dr. Manion;
hefir eflaust litið svo á, að oft mætti
satt kyrt liggja.
ATKVÆÐAGREIÐSLA UM
HÉRAÐSBANN
f sveitinni Bifröst fer fram atkvæða-
greiðsla næstkomandi föstudag um hér-
aðsbann. Það er orðið svo fágæft að
heyra að nokkuð sé aðhafst í þessa átt, að
mann furðar á svo góðum fréttum.
Sannleikurinn er sá, að herferðir gegn
Bakkúsi í víðtækum skilningi, hafa verið
talsvert erfiðari síðan fylkisstjórain tók
vínsöluna í sínar hendur. Með því var
áfengissölu með öllu sem henni fylgir
sýnd sú virðing að vera viðurkend sem
hver önnur nytja-viðskifti í þjóðfélaginu.
Til þess að hugsa sér að fá fylkis-bann
löggilt, þarf ekkert minna með en að
mynda flokk á móti stjórninni. Áður var
við wínliðið eitt að eiga. Nú eru það
stjórnmálaflokkarnir, sem forustuna hafa
með herskara frá víngerðar og vínsölu
húsunum sér að baki. Með stjórnarsöl-
unni hefir ekki einungis andlegt heldur
einnig virkt samband myndast milli vín-
berserkjanna og stjórnarinnar. f síðustu
kosningum í þessu fylki, var það gert að
blaðamáli, að pólitískir fundir stjórnar-
innar í þessum bæ, hefðu lítið annað verið
en drykkjuveizlur. Ef svo hefir verið, er
það gott sýnishom af því hve happasæl
stjórnarsala á áfengi er og hvort að eng-
inn þörf sé á að taka í taumana þar sem
þess er_nokkur kostur eins og Goodtempl-
arar halda fram og aðrir frömuðir góðra
siða. Stjórnmálin voru ekki of virðuleg,
þó þau legðu ekki lag sitt við vínliðið.
Eina reynandi leiðin til að losna við á-
fengi, er því héraðsbann (local option),
þó seinvirkt sé.
f Bifröst-sveit eru tvö hótel, sem ölsölu
reka. Um þau er ekkert sérstakt að
segja af vorri hálfu annað en það, sem
vér álítum öllum hótelum sameiginlegt, en
það er að þau eru drykkjuskóli. Það er í
ölstofum hótelanna, sem drykkjusiðurinn
er oftast lærður. Og það er á móti hon-
um 3em þessu ölsölubanni er stefnt, sem
atkvæði er greitt um 18. nóvember.
í sveitum þeim, sem héraðsbann hafa
löggilt í þessu fylki, og þær eru nokkrar,
hefir viðkvæði ölsalanna oftast verið, að
algerðu áfengisbanni fylgi leynibrugg. —
En nú er oss sagt, að þrátt fyrir ölsöluna í
Bifröst-sveit, eigi talsverð leynisala sér
stað. Og hana sé erfitt að uppræta, meðan
önnur vínföng eru seld. Er ætlun margra
sú, að ölstofurnar séu þar einnig skóli
vegna þess, að þegar menn séu þar orðnir
sætkendir, og séu búnir að tapa talsvert
bragónæmi, leggi þeir leið sína á leyni-
knæpuna í leit að sterkara áfengi. Á öl-
stofurnar fellur því að minsta kosti óbein-
línis nokkur ábyrgð einnig í þessu efni.
Sá er línur þessar ritar átti á bannár-
unum heima í þessari sveit, er atkvæða-
greiðslan fer fram í. Um leynibrugg var
þá talsvert talað, en það var ekki útbreitt
og ungir menn ólust upp til tvítugs og þrí-
tugs aldurs, án þess að hafa bragðað
áfengi. Frá þessu var varla nokkur und-
antekning. Vér ætlum þetta talsvert hafa
breyzt síðan ölsalan hófst á ný eins og ann-
ar staðar varð raun á. Þegar áfenginu er
haldið upp að vitunum á æskunni, er ekki
von að öðru vísi fari. Það er ekki gert
til þess að ala upp bindindislýð.
Eitt sem í fari áfengissölunnar flaut, er
bannið var afnumið í þessu fylki, var
það, að stúlkur byrjuðu að drekka. Segj-
um vér ekki að til þess sé neitt
meira takandi en þó karlmenn
drekki. En það var óvanalegt
og bar vott um aukin áhrif
áfengis postulanna eftir að
stjórnarvínsalan hófst.
Það er stundum bent á haginn
af áfengissölunni í þjóðfélag-
inu. Það er satt að hagurinn af
henni er mikill, þó fyrir almenn-
ing sé hann í því einu fólginn, að
greiða frá nokkrum centum eða
dollurum alt upp í aleigu sína
fyrir að láta ræna sig vitinu.
Neyzla áfengis hefir að vísu
ekki ávalt þær hörmulegu af-
leiðingar í för með sér, sem ein-
stök dæmi af henni oft sýna. En
hættan er ávalt sú sama yfir-
vofandi af henni fyrir því. Og
að nokkur sé betri fyrir það að
neyta áfengis hvort sem er í
smáum stíl eða stórum, er ekki
auðvelt að hugsa sér. En þá er
heldur ekkert unnið við, að
halda þeim stofnunum við, sem
skóla drykkjusiðarins má með
öllum rétti nefna. Og ábyrgðar-
skylda þeirra foreldra gagnvart
börnum sínum eða æskunni er
ekki rík, sem að því stuðla með
atkvæði sínu.
Dr. Sig. Júl. Jóhannesson var
einu sinni sóttur til sjúklings,
er kvartaði meðal annars undan
því að eiga bágt með að sofna á
kvöldin. Við þeirri umkvörtun
sagði læknirinn: Lestu eftir að
þú ert háttaður, lestu eitthvað
leiðinlegt, lestu biblíuna.
HJÖTUR HALLDóRSSON
Af því sá maður sem hér um
ræðir var á ferð hér í Nýja-ís-
landi fyrir stuttu síðan og eg
kyntist honum persónulega lang-
ar mig til að minnast hans með
örfáum orðum.
Hjörtur Halldórsson kom til
Vesturheims frá Kaupmanna-
höfn í júní í sumar í heimsókn
til móður sinnar sem er nú bú-
sett í Saskatoon. Hygst hann
og að hverfa heim aftur innan
skamms.
Á þeim tíma sem hann dvaldi
hér í Nýja íslandi hélt hann
hljómleika bæði í Árborg og Riv-
erton og fórst honum það ágæt-
lega úr hendi. Las hann einnig
frumsamda sögu eftir sjálfan
sig sem hlaut góða dóma hjá
þeim sem á hlýddu.
Af því fáir kunna deili á þess-
um listamanni hér, þá má geta
þess að árið 1936 komu út smá-
sögur eftir hann sem hann sjálf-
ur þýddi á íslenzku og kallar
“Hraun og rnalbik”. Eru það
sjö sögur, sem voru frumsamd-
ar á dönsku, og höfðu áður kom-
ið út í ýmsum dönskum blöðum.
Heitir fyrsta sagan “íslands er
það lag”, og lýsir hún mjög
átakanlega, í skýrum dráttum
afdrifum hins vilta, á öræfum
íslands þegar þokan skellur á
og maðurinn veit ekki lengur
fótum sínum forráð. Þokunni
lýsir hann á þessa leið: “En þá
finnur Þórir skyndilega úrsval-
an gust leggja fyrir vitin og
snýr sér við. Með hryllingi sér
hann hinn hræðilega óvin allra
fjallgöngumanna á hælum sér
— þokuna. Rólega, en þó svo
ægúlega hraðfara velta þoku-
mekkirnir áfram; sleikja gráð-
ugum tungum um hóla og hæðir
og gleypa þau að síðustu alveg.
Himin og jörð renna í eitt og
hann sér ekki tuttugu skref frá
sér. Hægt og hægt skýtur því
upp í lamaða vitund hans að
viðhorfið hafi breytst. Það er
ekki lengur um það að ræða að
komast heim með einhverjar
rolluskjátur, heldur hitt að kom-
ast- heim sjálfur, að rata heim.
Það er kannske um lífið að
ræða.”
Og Þórir heldur áfram unz
hann kemur að læk, sem hann
veit með sjálfum sér að muni
renna til mannabygða. Og hann
heldur áfram niður með lækn-
um.
“En það var gamla sagan,
þessi velþekta bilun á athyglis-
gáfu hins snarvilta manns. Hon-
um hafði glapist svo hræðilega
sýn á straumlínum vatnsins að
hann hafði haldið upp á við —
á móti straumnum.
Hann stóð á bakkanum á
stöðuvatni við upptök lækjarins.
Þokan veltist hljóðlega yfir létt-
gáraðan, dimmgráan vatnsflöt-
inn, sem er svo auður, tómur og
sviplaus eins og þokan sjálf. —
Samanþjöppuð þoka. Ofurlitlar
bárur gutla við bakkann, hljóð-
lega og óendanlega: Hér er
ekkert. Hér hefir aldrei verið
neitt.”
Fleiri dæmi þarf ekki að sýna
til þess að gefa mönnum hug-
mynd um þenna unga og efni-
lega höfund. Á bak við allar
sögunar liggur þungi alvörunn-
ar eins og streymandi vatn til
sjávar, sem engum höndum
tekst að leggja hömlur á; en þó
eru upptök hins þunga straums
eigi annað en “samanþjöppuð
þoka þar sem ekkert er, og
aldrei hefir verið neitt.”
Lærðir menn geta spreitt sig
á að hrekja þessa heimspeki en
sá er kemst þannig að orði hefir
óefað meira til brunns að bera
sem rithöfundur en alment ger-
ist.
Ennfremur má geta þess að
stíllinn á þessum sögum er léttur
og viðfeldinn: ekkert tildur né
óhóf í orðavali, en blátt áfram
eðlileg frásögn þess efnis, sem
um ræðir. Þá er ekki gildi þeirra
á neinn hátt hnekt með ádeilum
á menn né málefni eins og
stundum á sér stað, en sögurnar
eru hver um sig sjálfstæðar frá
listarinnar sjónarmiði. Þær eru
að sínu leyti eins og náttúru-
málverk sem skapast fyrir eftir-
tekt málarans og list að draga
rétta mynd með réttum litum.
Og það sem að ofan er sagt má
heimfæra á sinn hátt viðvíkj-
andi pianospili Hjartar. Og, ef
til vill ef þekking mín næði nógu
langt í musik, myndi eg geta
tekið þar enn dýpra í árinni, því
hann lék mjög prýðilega stór
verk eftir ýmsa fræga höfunda.
Um manninn sjálfan er það
að segja að hann er af góðum
ættum kominn. Langafi hans
var Halldór Friðriksson yfir-
kennari í Reykjavík, en afi hans
var Júlíus Halldórsson læknir í
Húnavatnssýslu, bróðir Dr. Mor-
itz Halldórsson í Park River,
N. Dak., sem flestir Vestur-ís-
lendingar kannast við . Faðir
Hjartar er Halldór Júlíusson
sýslumaður, sem nú er yfirdóm-
ari í Reykjavík en móðir hans er
Ingibjörg Hjartardóttir Líndal,
en H. Líndal var alþektur at-
orkumaður og flestir Húnvetn-
ingar og Vestfirðingar munu
kannast við hann.
Hjörtur Halldórsson er
skemtilegur í viðræðum og hefir
óvenjulega aðlaðandi viðmót. —
Hann hefir fengið góða mentun
eins og raun ber vitni um, og
er víða heima í heimsbókment-
um og sérstaklega bókmentum
norðurlanda, og kann frá mörgu
að segja skemtilega. Hann er
listrænn með afbrigðum, og hef-
ir lagt mikla stund á musik með
ágætum vitnisburði.
Vil eg enda þessar línur með
því að þakka Hirti Halldórs-
syni fyrir komuna til Nýja fs-
lands og óska honum allrar
hamingju í framtíðinni á braut
listarinnar þar sem hann nú þeg-
ar er orðinn þjóðkunnur bæði á
íslandi og í Danmörku og ef til
vill víðar, en sem mér er ekki
kunnugt um að svo stöddu. —
Vona eg að hann þurfi ekki að
segja um Vesturheim og Vestur
íslendinga að loknu ferðalagi
sínu hér í álfu eins og Þórir
sagði í sögunni “íslands er það
lag”: Hér er ekkert, hér hefir
aldrei verið neitt”, enda yrði það
ekki sannleikur, því hér eru
straumar sem hann þarf að
þekkja og þreifa á, meðal Vest-
ur-íslendinga. En straumarnir
eru einnig fyrir þá sjálfa að
þekkja ef gamla sagan á ekki
að endurtaka sig. “Þessi bilun