Heimskringla - 30.11.1938, Blaðsíða 6

6. SÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 30. NÓV. 1938
RISADALURINN
I. Kapítuli
Sumarið 1850 sigldi skonnorta ein inn á
víkina við Trinidad höfðann og varpaði atker-
um rétt við marhálms svæðin. Fimtán mínút-
um siðar var litla skipsbátnum róið að landi og
flutti hann þangað mann einn. Maður þessi
hafði kúlubyssu að vopni, öxi og brúnan striga
poka með fötum og matvælum. Hann stóð eftir
á ströndinni og horfði á eftir bátnum, sem hélc
aftur til skipsins. Skonnortan létti svo atker-
um og var borin af norðvestan staðvindinum a
brott. Er hún var horfin, lyfti hann farangr-
inum upp á hið breiða og hraustlega bak sitt
og gekk ákveðnum skrefum inn í skóginn er óx
á bökkum litla fljótsins, sem rann út í víkina.
Maður þessi hét John Cardigan. Hann var
fyrsti frumbýlingurinn í þessu einmanalega og
óvingjarnlega landi, og hér hefst sagan um
þennan Cardigan og son hans, því að í landinu,
sem hann kaus sér að byggja og gerast braut-
ryðjandi í, beið hans hið refiða verk að ryðja
menningunni veg. Við það starf lá það fyrir
honum að reyna unað konu ástar, þar kyntist
hann einnig föðurástinni. Þar reyndi hann
einnig þá sorg að missa konuna sína. Einnig
átti það fyrir honum að liggja, að reyna hina
djúpu sigurgleði yfir sigruðum þrautum og
kynnast veraldar velgengninni, sem laun fyrir
mikið erfiði, og á kveldi æfinnar að horfast í
augu við gjaldþrot og örbirgð. Vegna alls þessa,
er hægt að segja söguna um son Cardigans, er
hélt baráttunni áfram, er faðir hans beið lægra
hlut, til þess að bjarga arfleifð sinni. — Það er
svolítil saga af mannlífinu, af ást þess og hatri,
baráttu þess og sigri, ósigrum, gleði og sorg
þess, en einkum er það saga hinnar sigrandi
æsku, er knúði Bryce Cardigan til að berjast
mót allri von, ekki vegna auðs né fjár, heldur
fyrir hugsjón. Hlustið því á söguna úr rauð-
viðarskógunum hans Cardigans.
Eftir ströndum Californíu í leynidölum
hennar og eftir ásum og hálsum þeim, sem
liggja upp að hlíðum Klettafjallanna, liggur
skógarbelti, sem er að jafnaði um þrjátíu míl-
ur á breidd. Ef farið er inn í þennan skóg
norðan að frá Oregon-ríkinu sézt fyrsta tréð út
við sjóndeildarhringinn, rétt frá landamærun-
um. Það stendur þar eins og útvörður og vakir
þar yfir jötnafylkingu, sem nær næstum því
fjögur hundruð mílur suður í landið, þar sem
hinn síðasti jötunn fylkingarinnar heldur vörð
um ár og aldir á fjallsbrúninni við Montery-
flóann. Lengra inn í ríkinu, á bak við hinn
frjósama San Joaquin dal, er annar her þessara
risa og í bandalagi við megin herinn, og stend-
ur sá skógur í vesturhlíðum hinna háu Sierras.
Þetta- eru rauðviðar skógar Califomíu.
Hin einu tré þeirrar tegundar, sem til eru á
þessari jörð, og finnast hvergi í þessu ríki
nema á þessum tveim stöðum. Skógurinn, sem
nær er ströndinni, er á máli grasafræðinga
nefndur sequoia sempervirens, en hinn, sem
lengra er inni í landinu sequoia gigantea. Eins
og nafnið bendir til er sá skógur stórvaxnari,
en viðurinn úr honum er grófgerðari og lausari
og þar af leiðandi iakari !verzlunarvara en
sequoia sempervirens, sem nú er næstum gjör-
eyddur í Santa Cruz, San Mateao, Marin og
Sonoma sveitunum, var það vegna þess, að svo
auðvelt var að ná til hans þar. í norður hér-
uðunum Hendocina, Humboldt og Del Norte,
virðist sextíu ára skógarhögg tæplega hafa
gert rjóður í skóginn svo er hann tröllaukinn
að víðáttu. Þrátt fyrir hina óskaplegu árás
á fylkingar risanna, eru þar tugir þúsunda af
dagsláttum sem aldrei hafa verið snertar, og
trén þar voru orðin risavaxin á þeim tíma sem
Kristur fæddist. f hinu skuggalega landi
þeirra, þar sem sólgeislinn smýgur gegn um
limið tvö hundruð fet fyrir ofan jörð, heyrist
ekkert hljóð nema ógnarþungi þagnarinnar er
aldirnar liðu hjá. Á þeim stað, fremur öllum
öðrum stöðum í tilverunni, finnur maðurinn ó-
mótstæðilega til sjálfs síns smæðar og dýrðar
skapara síns.
Stærð þessara trjáa er frá fimm upp í
tuttugu fet þvert í gegn um þau. Stofnarnir
vaxa þráðbeint upp í loftið níutíu til hundrað
og fimtíu feta, áður en nokkurt lim tekur við,
en það er oft miklu stórvaxnara en stærstu
tré austur í landinu. Dreífð á meðal risanna
eins og hirð um konung sinn, eru hátignarleg
furutré, greni og hvítfura, svört eik og rauð,
pipartré, ýviður og sedrusviður.
f maí og júní er rjómagulir blómknapparn-
ir spretta út á limi hins kræklótta madrón
viðar, en hin hvítu blóm kjarrviðarins á lækj-
arbökkunum springa út og rósa tréð blómgvast,
og hin mörgu smáblóm skógarbotnsins skjóta
sínum skrautlituðu kollum gegn um barrviðar-
nálamar og rauðviðarkvistina á jörðinni, þá
nær þessi dásamlegi skógur eins og töfrahaldi á
manni. Hafi maður séð hann þannig prúðbú-
inn, þráir maður ætíð að sjá hann aftur og aft-
ur, og harmar' það að óhjákvæmilega verða
þessi tré að falla fyrir öxi skógarhöggs mann-
anna.
John Cardigan settist að í Humboldt-
sveitinni þar sem sequoia sempervirens nær há-
marki dýrðar sinnar. Og með því að framsókn-
arlöngunin brann honum heit í brjósti, nam
hann sér skógarland næstum því .niður við
sjávarströndina — land sem síðar átti að verða
grundvöllur borgar. Með tvíeggjuðu öxinni og
þverskeru sinni feldi John Cardigan fyrsta
rauðviðartréð ,til jarðarinnar, sem það hafði
gnæft yfir í tuttugu aldir. Hann klauf það
upp í ása undir járnbrautarteina, og í girðing-
arstaura. Hann ók viðnum, á uxum niður að
ströndinni og sendi hann méð skipum til San
Francisco. Þar var trénu skift fyrir töfra-
mátt verzlunarinnar í dali og cent sem fluttust
aftur til Humboldt sveitarinnar til þess að
aðstoða John Cardigan, að gera konungsríki
úr auðninni.
Á þessum tímamótum í sögu Californíu,
var hægt að fá þennan auð aldamía, fyrir
sama sem ekki neitt, svo að John Cardigan
kaus sér það, sem aðrir vörpuðu frá sér. Að
hans skoðun voru hin frjósömu hveitilönd og
aldingarðarnir í hinum brosandi dölum Cali-
forníu eða gullið í fjallshliðunum hennar, eða
beiti og engjalandið með hné háu grasi, ekki
eftirsóknarvert. Því að hann hafði sezt fyrst
að í Humboldt héraðinu og orðið hugfanginn af
stærð, forneskju, hátign og fyrirheitum þessa
fyrirbrigðis jarðarinnar. Hann var mikill mað-
ur, hjartahreinn og hugsjónamaður, og þess-
vegna var þetta land, er hann nam sér hæfur
bústaður fyrir hann.
Á þeim óhófs og eyðslu tímum, var viðar-
höggsleyfi ekki talið mikils virði. Verðið á
fermílu af skóglandi var smáræði og skilyrðin
þau einu, að kaupandi þess skyldi setjast þar að
um tíma og reisa sér þar kofa, sem sönnun
þess, að hann meinti eitthvað með þessu, gagn-
vart stjórninni, er var alt annað en ströng í
eftirlitinu og sóaði með hirðuleysi arfi fram-
tíðarinnar. Af þessu leiddi, að margir keyptu
sér viðarhöggsleyfi, en þegar þeim buðust
betri tækifæri og fjárþröngin krepti að þeim,
var það venja þeirra að selja rétt sinn fyrir
fáein hundruð dali, og innan skamms gerðist
það venja, að “afferma” þennan rétt, og sá sem
við réttinum tók var hinn framsýni John Car-
digan, sem altaf virtist þurfa að fá meiri skóg-
arleyfi.
Hann kunni líka vel að meta hvers virði
þau voru. Með hinni rólegu fullvissu sjáand-
ans, rannsakaði hann hvert héraðið á fætur
öðru, og keypti hér og þar bletti af hinni
mestu dómgreind. Þrátt fyrir þá staðreynd
að hlíða skógurinn er bestur, þá kaus John
Cardigan ætíð dalbotninn. Hann sá það, að
þegar skógurinn í hlíðunum yrði feldur varð
að flytja bolina til svávar gegn um dalbotninn,
en það var ekki auðið meðan hann átti þar
ósnert skóglendi. Áður en langt um liði, mundu
eigendum hlíðaskógarins verða þetta ljóst, og
selja John Cardigan eignarrétt sinn fyrir gjaf-
virði.
Tíminn leið. John Cardigan sveiflaði ekki
öxinni lengur, né sargaði þverskeru söginni
gegn um fallna viðarbolina. Hann var nú orð-
inn vinnuveitandi og alkunnur í San Francisco,
sem framleiðandi margskonar tegundar timb-
urs, sem unnið var úr rauðviði, með því að
kljúfa viðinn. Kaupendurnir sendu skonnort-
urnar sínar eftir viðnum. Dag einn veðsettí
John Cardigan öll viðarleyfi sín í banka einum í
San Francisco, setti alt féð á eitt spil, og það
var fyrsta sögunarmylnan í Humboldt hérað-
inu. Stórviðirnir í mylluna voru höggnir með
öxi en borðin og plankarnir handsagað.
Þetta var lítil sögunarmylna, samanborin
við það, sem nú gerist, því á hverjum degi þar,
sem vinnutíminn var fjórtán stundir, gátu þeir
John Cardigan og menn hans ekki sagað meira
en tuttugu þúsund fet af viði. Engu að síður
svall Cardigan móður í brjósti, er hann leit á
mylnuna. Uppi í skóginum í lóni einu þar
sem hann geymdi trébolina, afbirktu menn
hans þá og síðan voru þeir dregnir af uxum
eftir mílulangri timburrennu heim að myln-
unni. Skipin komu svo að hafnarbryggju Car-
digans, þar sem þau gátu legið örugg um fjöru
á tuttugu feta dýpi, og var bryggjan nægilega
langt inni til þess, að hinar háu öldur, sem ultu
utan af hafinu inn í Humboldt flóann yrðu
þeim ekki að grandi. En upp frá bryggjunni
var flatlendið til skógarins skoðað sem hið eina
bæjarsvæði þar um slóðir.
Þegar John Cardigan heyrði hjólsögina
hvína, er hún beit í hinn fyrsta rauðviðarbol,
sem flett hafði verið síðan heimurinn varð til,
sagði hann: “Hérna skal eg reisa borg og hún
skal heita Sequoia. Á morgun mun eg hafa
sagað nógan við til að byrja á henni. Fyrst
mun eg reisa betri hús handa vinnufólki mínu,
en hreysin sem það býr nú í, því næst byggi eg
sjálfum mér hús, með sex herbergjum og her-
bergið, sem snýr út að sjónum skal verða setu-
stofan. Þegar eg hefi efni á, mun eg reisa
stærri mylnu og fleiri hús, eg mun hvetja iðn-
aðarmenn og kaupmenn til að setjast hér að í
Sequoia og síðan mun eg gefa bænum kirkju
og skólahús. Við munum stofna slökkvilið með
sjálfboðum, og ef guð lofar mér, þá mun eg
síðar meir ná mér í löng furutré og byggja
með skip, svo að eg geti flutt sjálfur viðinn
minn til markaðar. Það skip skal hafa þrjú
siglutré í staðinn fyrir tvö, og geta flutt hálfa
miljón feta af við, í stað tvö hundruð þúsund
feta. Fyrst má eg til að byggja mér gufubát
til að draga seglskipið mitt út fyrir Humboldt-
rifið. Og svo — o, jæja! Þetta er nóg í bráð-
ina.”
II. Kapítuli
Þannig drauma dreymdi John Cardigan á
meðan hann vann. Sequoia bærinn varð fyrst
til úr sex herbergja stórhýsi smíðuðu úr óhefl-
uðum rauðviðarborðum og eitthvað tólf þriggja
herbergja kofum, með áföstum skúrum við
fyrir eldhús. Verzlunarmennirnir komu líka
og John Cardigan, sem svipaði að stórmensku
til rauðviðartrjánna sinna, gaf þeim bæði lóð-
irnar undir húsin og viðinn í þau, til þess ao
hvetja þá til að setjast þar að. Skólahúsið og
kirkjan urðu líka að veruleika eins og gufu-
báturinn og skonnortan með þremur siglutrján-
um. Mylnan var stækkuð þangað til hún gat
sagað fjörutíu þúsund fet á tólf tímum, hefill
og vél til að búa til grófa klæðninga bættust
líka við, einnig vélar til að hefla gólfborð og
panel. Fleiri akneyti komu til sögunnar og
drógu bolina, sem þurfti nú að flytja meira en
mílu. Hrópin í skógarhöggsmönnunum og hin-
ir þrumandi dynkir, er risabolirnir féllu á jörð,
urðu daufari eftir því sem skógurinn fjarlægð-
ist flóann, og að síðustu þaggaði sagarniðurinn
þessi hljóð fyrir fult og alt inni í Sequoia.
John Cardigan var fertugur, yngri en
flestir eru um þrítugt; þótt hann starfaði
fjórtán tíma á dag, svæfi átta og varði tveimur
til máltíðanna. En um öll þessi ár árangurs-
mikils starfs, gat hann altaf dreymt drauma,
og töfrar rauðviðarskógnana höfðu aldrei slept
taki sínu á honum. Hann var altaf að kaupa
bletti í skógarsveitunum, en allir þeir blettir
voru lyklar áð skóginum á bak við þá, sem
hann ætlaði sér einhverntíma að eignast. En
hann fékk líka keppinauta. Aðrar sögunar-
mylnur risu upp við flóann og aðrar skonn-
ortur, þrísigldar, fluttu rauðviðinn úr Hum-
boldt héraðinu út fyrir rifið og út um heim-
inn fyrir handan það. John Cardigan fagnaði
samt yfir þessu. Hann var fyrsti maðurinn í
Humboldt héraðinu og bæjarstæðið og margra
mílna strandleggja, þar sem aðdjúpt var, var
hans eign. Þessvegna varð hver æfintýramað-
ur, sem þangað flutti til þess að draumur hans
rættist um borgina við flóann.
Fjörutíu og tveggja ára gamall varð John
Cardigan fyrsti borgarstjórinn í Sequoia. —
Fjörutíu og fjögra ára stóð hann á hafskipa
bryggjunni sinni dag einn, og horfði á gúfu-
bátinn sinn draga stórt hafskip inn að bryggj-
unni, átti það að flytja farm af rauðviði til
erlendra hafna. Skipstjórinn var glaðlyndur
maður frá Austurríkjunum og ekkjumaður.
Með honum var dóttir hans og hafði hún siglt
með honum suður fyrir Horn. John Cardigan
sá Iþessa stúlku koma upp á þilfarið og standa
með fangalínuna í hendinni. Hún leit rólega á
hann og er skipið nálgaðist bryggjuna, þá
varpaði hún til hans kaðlinum. Hann greip
taugina, sem var mjó og dór með henni þungan
kaðal og smeygði lykkju hans yfir stólpa aftast
á bryggjunni.
“Þér þurfið menn til að draga inn kaðal-
inn á vindunni, herra minn,” kallaði hann til
skipstjórans. “Stúlkan getur ekki dregið hann
ein.”
“Get það ekki vegna mannfæðar. Stöktu
um borð og hjálpaðu henni.”
Cardigan stökk langt stökk yfir í skipið.
Hann vafði kaðlinum, sem skipið átti að bind-
ast með um vinduásinn og sneri síðan vindunni.
Hann gekk hringinn í kring um vinduna og
vatt upp kaðalinn. Augu stúlkunnar stóðu
galopin af undrun, því að hann vann þannig
þriggja manna verk. Þegar hann var búinn
að draga skipið að bryggjunni og landtaugin
fest, sagði hún:
“Gerið svo vel og hlaupið fram á skipið,
þér eruð jafnoki þriggja háseta. Eg hefði
sízt ætlað að hér fyndist sjómenn í þessari
höfn.”
“Eg varð að sigla í kring um Hornið til að
komast hingað, ungfrú,” svaraði hann, “og
þegar einhver hefir ekki fé í fargjaldið verður
hann að vinna fyrir því.”
“Eg er annar stýrimaður á þessu skipi,”
sagði hún til útskýringar. “Við lentum í
slarni og ofviðri frá Fálklandi til Evangelistas.
Þar tók skipið inn svo mikla sjóa, að átta mönn-
um skolaði út. Þar sem við vorum svona liðfá,
gátum við varla komið upp neinum seglum að
gagni — löng ferð eins og þér vitið — og hinir
hásetarnir isem eftir voru fengu skyrbjúg.”
“Þér eruð hraust stúlka,” sagði hann.
“Og þér eruð ágætis sjómaður. Ef yður
leikur hugur á að fá skipsrúm, mun faðir minn
taka yður með mestu ánægju.”
“Því miður getur það ekki orðið,” sagði
hann og hélt upp stigann. “Eg er Cardigan, og
á þessa sögunarmylnu og verð að vera hér til
að líta eftir henni.”
Þessum miðaldra manni var mjög létt í
skapi, er hann gekk fram eftir þilfarinu. Stúlk-
an hafði dásamlega fagurt, brúnt hár og brún
augu og mjallhvítan litarhátt, sem hvorki sól
né vindur höfðu unnið á, og þótt ung væri, var
hún fullorðin kona — komin af hans eigin þjóð-
stofni, sem sækir þrótt og hugrekki í hætt-
urnar. Hvílíkur förunautur! Og hún hafði
horft á hann með velþóknun.-
Þau voru gift áður en búið var að ferma
skipið og á hól einum á landi því, sem rutt
hafði verið á bak við þorpið, þar sem gott út-
sýni var yfir flóann, og framan við nýgræðings-
rauðviður, bygði hann henni fallegasta húsið í
Sequoia. Hann hafði geymt sér þennan stað
með þeirri óljósu von, að hann kynni að þurfa
hans með í þessum tilgangi. Þarna bjuggu
þau saman í þrjú ár og voru yndislega ham-
ingjusöm. Þarna fæddist Bryce sonur hans,
og tveimur dögum síðar lézt hin unga móður
hans.
p í hálfan dag eftir þetta hrun hamingju
hans, sat John Cardigan eins og steingerfingur
hjá líki konu sinnar. Hin stóra og harða hendi
hans, strauk blíðlega um brúna höfuðið hennar,
sem í þrjú ár hafði eigi átt aðra hugsun, en að
vera honum til hamingju og gleði. Þá kom
læknir til hans og mintist á jarðarförina.
Cardigan horfði á hann eins og í leiðslu.
“Jarðarför,” tautaði hann. “Jarðarför,”
og strauk hinni hnýttu hendi um ljósmakka
sinn. “ójá, eg býst við því. Eg skal sjá um
það.”
Hann stóð upp og fór út úr húsinu og hélt
álútur út úr bænum, upp eftir hinum hrörlega
vegi, sem trjábolirnir voru fyrrum dregnir
eftir, gegn um hin nýsprotnu Sequoia tré, í átt-
| ina til hins græna þyknis, sem var frumskóg-
urinn. Það var maí og náttúran var að endur-
nýja sig, því að vorið kemur seint í Humboldt
héraðinu. Þiðurinn gall í sífellu úr skógar-
þykninu, korn hænsnin, þar og þar, unnu ó-
sleitilega að hreiðurgerðinni, úr Manzanita
runninum horfði hjörturinn á Cardigan með
forvitnis augum, en hann hélt áfram fram hjá
hinni miklu dráttarvél, sem nú starfaði í slóð
uxanna, sem áður voru notaðir, og í staðinn
fyrir trérennuna var nú mílulöng járnbraut til
að flytja bolina eftir til sögunar. Hann hélt
framhjá mönnunum, sem afbirktu trén, og
mönnunum sem söguðu þau í vissar lengdir,
inn í grænan skóginn, þar sem formaðurinn og
menn hans feldu trén.
“Komdu með mér, McTavish,” sagði hann
við formanninn. Þeir fóru í gegn um þiföngt
skarð milli tveggja hæða og komu inn í langan
dal og þröngan, þar sem skógurinn var þéttur
mjög og hin minstu tré voru ekki minna en
fimtán fet að þvermáli, og tvö hundruð og
fimtán feta há. McTavish fylgdist á eftir hús-
bónda sínum er þeir héldu inn í þennan lund,
sem þeir urðu að gera með mestu erfiðismun-
um, því að undirskógurinn var svo þykkur,
þangað til þeir komu inn í rjóður eitt, rétt
eins og hringleikhús, eitthvað hundrað fet að
þvermáli en aflangt og umkringt slíkum trjám,
að McTavish, sem þekti vel skógana undraðist
stærð þeirra. Jörðin í rjóðri þessu var þakin
af fet djúpu lagi rauðviðargreina, en nálarnar
héngu á þeim enn þótt dauðar væru, lagði ilm
af þeim, en upp á milli þeirra spruttu fíngerðir
meyjarhárs burknar og blágresið hafði brotist
í gegn, út úr hinum brúnu holum í rauðviðnum
uxu skógar sóleyjar í frjósömum klösum, en í
gegn um hinar risavöxnu greinar, þessa út-
verði aldanna, síaðist sólskinið í dreifðum
geislum. Þarna í hálfrökkri hins þykka skóg-
ar, varð sólskinið eins og dýrðarljómi, og þar
sem það snerti jörðina, stansaði John Cardigan.
“McTavish,” sagði hann. “Hún dó í morg-
un. ”
“Eg samhryggist þér af öllu hjarta, herra
minn,” svaraði formaðurinn. “Það var hvíslað
í gær á meðal skógarhöggsmannanna, að stúlk-
an væri hætt komin.”
Cardigan sópaði dauðum greinunum frá
með fætinum. Farðu með tvo menn hingað,
McTavish og láttu þá grafa hérna gröf handa
henni,” sagði hann, “því næst skaltu höggva
götu gegn um undirsóginn og út að veginum,
svo að við getum flutt hana hingað. Jarðar-
förin fer fram í kyrþey.”
McTavish hneigði sig til samþykkis. —
“Nokkuð meira herra?”