Heimskringla - 11.01.1939, Síða 1
LIII. ÁRGANGUR
I HELZTU FRÉTTIR
______________________
Konungskoman
Ferða-áætlun Bretakonungs
og drotningar til Canada og
Bandaríkjanna á þessu ári, hef-
ir nú verið birt. Til Quebec
verður komið 15. maí. í Canada
verður staðið við í réttan mánuð
og siglt til baka frá Halifax 15.
júní. Með þessari mánaðardvöl,
er ferðin til Bandaríkjanna talin,
er stendur yfir frá 8 til 11 júní.
Til Winnipeg verður komið 24.
maí, á Victoríu-daginn, og stað-
ið við frá kl. 11 f. h. til kl. 7 e. h.
Flytur konungurinn hér ræðu,
er sagt er að verða muni ein af
fjórum útvarpsræðum hans í
Canada. En ræður eða ávörp
flytur hann mörg fleiri, því
svo er gert ráð fyrir, að hann
komi fram fyrir almenning hér
50 sinnum, á ferð sinni um land-
ið.
Konungshjónin koma á her-
skipi yfir hafið. — Um Can-
ada ferðast þau með járnbraut-
arlest og búa í vögnunum mest
af tímanum. Aðeins í Quebec,
Ottawa og Victoria, verður ekki
sofið í þeim. Ekki er sagt um
hvort nýir vagnar hafi verið
keyptir eða gamlir málaðir.
John Bracken forsætisráð-
herra Manitoba hefir valið
nefnd til að sjá um móttökurn-
ar hér. Eru í henni meðal ann-
ara fylkisstjóri, W. J. Tupper,
K.C., Dr. W. Gordon Maclean,
forseti General Ministerial As-
sociation, erkibiskuparnir Yelle
í St. Boniface og Sinnott í Win-
nipeg, John Queen borgarstjóri,
ritstjórar dagblaðanna Free
Press og Tribune og margir
fleiri. Aðal viðtökurnar verða
þó í Ottawa.
Stjórnarskifti í Japan
í Japan urðu stjórnarskifti s.
1. miðvikudag. Fuminaro Kon-
oye, prins, fór frá völdum, en í
forsætisráðherrasessinn kvaddi
Hirohito keisari Kiichiro Hira-
numa, barón, og forseta leynd-
arráðsins.
Stjórnarskiftin eru afleiðing
af þrálátum deilum hægri-
manna á Konoye-stjórnina út af
stríðsmálunum í Kína. Þjóð-
ernissinnar, og fremsti maður-
inn í þeirra flokki er hinn nýi
forsætisráðherra, og herflokkur-
inn, gerðu stöðugt mei*i og
meiri kröfur til stjórnarinnar, er
Konoye prins þóttu ganga of
langt. En vegna þess að þessir
flokkar voru sterkir á þinginu,
varð forsætisráðherrann að láta
undan síga. Ein krafan var um
herskyldu, er samþykt var þó
með þeim fyrirvara frá Konoye,
að til hennar yrði ekki gripið
nema í brýnustu þörf. Þetta
var í apríl 1938. Skömmu síðar
samþykti þingið, að stjórnin
tæki umráð fjármála, iðnaðar og
verzlunar í sínar hendur. Lá þá
nærri að Konoye segði af sér.
Þá hafa hægrimenn á prjónunum
að afnema alla flokkaskiftingu,
eins og í fasistalöndunum hefir
verið gert. En síðustu kröfur
hersins riðu þó stjórninni að
fullu, en þær voru að herráðinu
væru falin umráð sigruðu fylkj-
annal í Kína og hagurinn eða
gróðinn af allri vopnafram-
leiðslu.
Hægrimönnum hefir þótt kon-
oye prins bæði tefja stríðið í
Kína og taka ofmikið tillit til
erlendra þjóða, svo sem Breta,
Frakka og Bandaríkjamanna. —
Stjórnarskifti þessi eru því þess-
um þjóðum ekki hagur.
En fasistasinnaðir hægrimenn
hafa unnið sigur. Að Konoye-
stjórnin hafi samt verið vel liðin
af alþýðu, má ef til vill marka
af því, að við uppþotum all-alvar
legum lá víða, er stjórnarskiftin
urðu.
Hiranuma barón er 73 ára
gamall; hann var dómsmálaráð-
herra 1923. Fyrir forsætisráð-
herra hafa margir áður talið
hann vel fallinn. Að hann
stjórni meira í anda einræðis-
manna, en áður var gert, er
ekki efast um, þó ekki kunni að
ganga eins langt og í Þýzkalandi.
Konoye prins er 47 ára gam-
ali. Hann tók við stjórn 4. júní
1937, einum mánuði áður en
stríðið braust út. Hann er yfir-
maður einna af þeim fimm
furstaættum, sem rekja ættir
sínar til guðanna, alveg eins og
íslendingar rekja ætt sína til
óðins. Frama sinn á hann því
ekki lengra að sækja en við. —
Hann hefir mikinn áhuga fyrir
menningu vestrænna þjóða og
sameinar á margan hátt gamla
og nýja tímann. Hann er gleð-
skapar maður mikill og í veizlu
einni tók hann upp á því til að
skemta gestum sínum með, að
koma fram klæddur sem Hitler.
Sonur hans stundar nám við há-
skóla í Ameríku.
Grand Forks Skandinav
f Grand Forks, N. Dak., gefa
frændur vorir, Norðmenn, út
vinkublað á norsku með nafni
því sem yfir grein þessari stend-
ur. Hefir Heimskringlu borist í
hendur eitt númer blaðsins, frá
9. desember 1938, og er efni þess
að miklu helgað Fullveldisdegi
íslands. Til þeirra mála leggur
landi vor, Dr. R. Beck þar góðan
og drjúgan skerf með grein um
20 ára afmæli fullveldisins. Auk
þess er fyrsta ritstjórnargreinin
helguð sögu-eyjunni. Þá er í
blaðinu prentað ávarp frá for-
seta Þjóðræknisfélags íslendinga
vestan hafs, Dr. R. Péturssyni,
á íslenzku og norsku. Vitum
vér, að íslendingum muni þykja
vænt um að sjá þau vinarorð til
frændanna, og er því ávarpið
birt á öðrum stað í þessu blaði.
En auk alls þessa, eru á fyrstu
síðu blaðsins þrjár stórar mynd-
ir frá íslandi. Myndirnar eru af
Reykjavík og höfninni, Þing-
völlum og Skógafossi. Og á öðr-
um stað í blaðinu eru einnig
tvær myndir, frá fslandi: önnur
af Geysi, en hin af bóndabæ.
Myndimar eru hinar prýðileg-
ustu, enda er blaðið prentað á
ágætan pappír.
Með útgáfu þessa blaðs hafa
Norðmenn nú sem svo oft áður
sýnt, að þeim rennur blóðið til
skyldunnar. — Og íslendingar
þakka þeim fyrir að minnast
þess á eins hugþekkan hátt og
þeir hafa þarna gert.
C.P.R. veitir 150
manns atvinnu
C.P.R. félagið tók 150 manns
í vinnu í smiðjum sínum í Win-
nipeg s. 1. miðvikudag í viðbót
við það sem fyrir var. Vinnan
stendur yfir í 5 mánuði fyrir
víst og er fólgin í viðgerðum á
vögnum og kötlum. Útgjöldin
sem þessu eru samfara nema
$15,000 á mánuði. Ef fleiri fé-
lög af fátækt sinni gérðu það
sama, væri að þessu mikil at-
vinnubót hér.
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 11. JANÚAR 1939
NÚMER 15.
Chamberlain fer til Italíu
Mr. Chamberlain forsætisráð-
herra Bretlands og Halifax lá-
varður, utanríkismálaráðherra,
lögðu af stað í gær til ítalíu til
að tala við Mussolini um vanda-
mál Evrópu.
Blaðið “Times” í Lundúnum
segir Chamberlain ekki hafa
haft neinar tillögur meðferðis
að leggja fyrir Mussolini, ferðin
sé farin til að komast fyrst og
fremst að, hvort um nokkurn
sanngjarnan grundvöll só að
ræða fyrir friði.
Kröfur Mussolini um nýlendur
frá Frökkum eru fyrirfram tald-
ar dauðadæmdar.
Það er í Spjánarmálunum, sem
hættast er við árekstri.
Mussolini hefir lagt alt að
einni biljón dollara í Spánar-
stríðið og hefir ekki haft háar
rentur af því ennþá. Og kröfur
hans um nýlendur af Frökkum,
voru sagðar sprotnar af því
einu, að hafa mál sitt fram á
Spáni. En Frakkar tóku svo
hressilega á móti Mussolini í
þeim kröfum, að þær mega
heita úr sögunni, nema ef Mus-
solini vill . reyna að hafa þær
fram með stríði, sem honum er
ofvaxið.
Göbbel í klípu
Paul Joseph Göbbel heitir, eins
og kunnugt er, einn af ráðherr-
um nazista. Starf hans er fólg-
ið í því að fræða almenning í
opinberum málum, eða vinna
hann með áróðurs-ræðum og rit>
um á mál stjórnarinnar. Og í
æsingum á móti Gyðingum, bol-
shevisma, Tékkóslóvakíu og
jafnvel Bandaríkjunum má Göb-
bel sérfræðingur heita. Æsinga-
starf hans byrjar oftast með
blaðaáróðri og endar vanalega
með alþjóða deilum og ófriði.
Síðast liðna viku virtist sem
þessi beittu vopn Göbbels, stæðu
öll á honum sjálfum. Blöðin
byrjuðu að bera út sögur um
hann, en ekki eftir hon'um, sem
smátt og smátt hlóðst meira og
meira utan um, eins og snjó-
hnoða í þíðu, unz þær vöktu
hneyksli um allan heim.
Sögurnar voru ekki nýjar. —
Fregnritarar bæði í Berlín, Lon-
don og víðar byrjuðu í nóvem-
ber að hvísla þeim að ritstjórum
blaðanna sem þeir unnu hjá. Þær
voru heldur ekki allar eins, en
þeim bar öllum saman um eitt.
Og það var, að Göbbels, sem sú
skylda hvíldi á, að hafa eftirlit
með sjónleikjum, fór stundum í
dómum sínum eftir því, hver
leikkonan var.
Einn góðan veðurdag var svo
altalað, að kona Göbbels væri
að sækja um skilnað. Skarst þá
Hitler í leikinn, því hann þoldi
ekki að slíkt spyrðist út um
þann manninn, sem að Göring
undanskildum, stóð honum næst-
ur í stjórninni og hann hafði
mikið álit á. Á heimilislíf Göb-
bels var og nazistum bent sem
fyrirmynd. Göbbels hjónin eiga
5 börn. Kona Göbbels hafði oft
staðið fyrir stórveizlum stjórn-
arinnar og var skoðuð sem æðsta
kona landsins. En ástæða konu
Göbbels fyrir skilnaðinum, var
sú, að leikmaður sem Gustave
Frölich heitir og sem giftur var
tékkneskri leikkonu er Lida Bar-
ova heitir mætir Göbbel í
grend við heimili sitt og slær
hann með svipu svo að úr hon-
um hrutu nokkrar tennur, auk
mikilla skeina á andliti og
skrokk. — Sumar sögurnar
eru þær, að vinur Frölich hefði
verk þetta unnið. En hvað sem
um það er, stafaði þetta af vin-
fengi Göbbels og Lida Barova.
Af þessu er nú talið víst að
Göbbels lækki 1 tigninni hjá Hitl-
er og leggi niður ráðherrastarf
sitt. Og um það er nú útséð, að
það verður Göring, en ekki Göb-
bel, sem vísi-kanslara stöðuna
yfir alt Þýzkaland fær innan
skamms, en það er sagt, að báð-
ir þessir menn hefðu haft auga-
stað á henni — og verið alt ann-
að en vinir á þeli niðri út af
því.
Ferð Montagu Norman
til Þýzkalands
Um miðja s. 1. viku brá Mon-
tagu Norman, stjórnandi Eng-
landsbanka sér til Þýzkalands á
fund Dr. Hjalmar Schacht,
æðsta ráðs ríkisbanka Þýzka-
lands — að líkindum til að þeirfa
á æðaslættinum í fjármálum
Þýzkalands og, ef til vill, gefa
holl ráð, þó erindinu sé haldið
leyndu. Eitt blað sem fyrir ferð-
inni reýndi að gera grein, sagði
að bankajöfurinn hefði farið til
Þýzkalands til þess að vera
skírnarvottur eða guðfaðir son-
ar-sonar Schacht, er yerið var
að skíra um þær mundir, en
bætti við, að ef annað reyndist
réttara þá bæri því að trúa.
Bennett að kveðja
Rt. Hon. R. B. Bennett, fyrr-
um forsætisráðherra Canada,
kveður Winnipeg-búa í samsæti
er honum verður haldið hér n. k.
laugardagskvöld. Til Vestur-
Canada mun hann ekki aftur
koma því hann fer í lok þessa
mánaðar til Englands. í Vestur-
Canada hefir hann átt heima í
41 ár.
Mr. Bennett kemur með lest
vestan að klukkan 6 að kvöldinu,
stendur við einn klukkutíma, en
heldur svo áfram til Toronto;
verður þar samsæti fyrir hann
á mánudag.
Frá Russlandi
f blaðinu Winnipeg Tribune
eru nú að birtast greinar frá
Rússlandi, eftir bandarískan
verkfræðing er var þar í 8 ár,
en kom heim 1937. Hann talaði
og las orðið rússnesku. Nafn
hans er Edmund J. Lowry. Af
svo langri dvöl ætti hann að vera
æði vel kunnugur í Rússlandi.
Út í það sem hann segir í þrem-
ur greinunum, sem nú hafa ver-
ið birtar skal samt ekki farið,
en aðeins benda á eitt atriði.
Það er viðvíkjandi herstyrk
Rússa. Flugherskip þeirra telur
hann 10,000 alls. En um 3,000
af þeim séu ófær til hernaðar.
Auk þess séu hin 7,000 skipin
heldur ekki fyrsta flokks hern-
aðarskip. En það segir hann að
einnig eigi sér stað í Þýzkalandi.
Af þeim 7,000 lofthreskipum
telur hann ekki yfir 4,200 fyrsta
flokks flugvélar til hernaðar. —
Breta og Frakka telur hann hafa
3500 slíkar herflugvélar, Banda-
ríkin 3,000 og Japani 2,500, og
ítali um 4,000. Sé þetta nú
sannleikur, verða ýkjurnar aug-
Ijósar um herafla fasistaþjóð-
anna, ekki sízt Þýzkalands.
En þrátt fyrir hinn mikla
loftskipastól Itússa, er Mr. Low-
ry hræddur um að Rússland færi
halloka, ef óvina-þjóðir þess,
Þjóðverjar og Japanir færu nú í
stríð við það. Hann skoðar sam-
göngur innan Rúslands ófull-
nægjandi og ennfremur gangi
iðnaðar- eða vopnaframleiðslan
skrikkjótt, vegna þess, að þjóð-
inni sé enn ekki sýnt um iðnað og
sé ónákvæm og kærulaus í starfi
sínu. Af því leiði óvandaða
vöru, vopn sem annað. Rúss-
land sé því enn ekki undir stríð
búið.
Frá 1938
Náungi einn hefir safnað og
birt heilmikið af því einkenni-
legasta, eða skrítna, sem skeði á
árinu 1938. Hér eru fáein dæmi
af því:
Þegar árið 1938 var 10 daga
gamalt, birti maður að nafni
Dr. Wood, stjörnusérfræðingur í
Suður-Afríku, þá frétt, að mjög
litlu hefði munað, að loftsteinn
(meteorite) frá einni til fimm
mílur í þvermál, rækist á jörð-
ina. Loftsteinninn var aðeins
400,000 mílur frá jörðinni, er
hann þaut framhjá, með 20
mílna hraða á sekúndu. Það
munaði aðeins 5*4 kl.st. að ekki
yrði árekstur af þessu.
A
Maður sem hét Harold Bleak-
ley í Pittsburgh, sem blindur
hafði verið í 20 ár, en fékk aft-
ur sjónina, varð það fyrst að
orði, er hann opnaði augun: —
“Eru ekki hattar kvenfólksins
hlægilegir” . . .
▲
Albert Gera frá Búdapest, var
handtekinn í stríðinu 1916 af
Rússum; hann slapp úr varð-
haldinu, komst til Turkestan,
giftist og frétti ekki fyr en 1938,
að stríðinu væri lokið.
A
Ungur maður í Stokkhólmi
datt út af járnbrautarlest og
var sektaður $10 fyrir að hindra
umferð.
ÞRIÐJA FJÁRPESTIN
FRÁ
KARAKÚLHRÚTUNUM
Undanfarið hefir verið vart
við eina fjárpestina ennþá, og
að þessu sinni í Reykjadal í
Suður-Þingeyarsýslu.
Þessi nýja pest er kýlasótt,
sem orsakast af ósýnilegum
sýklum. Byrjunarstig veikinn-
ar lýsir sér þannig, að kindin
fær kýli, fyrst á varir og kjálka;
breiðast svo kýlin út um háls
kindarinnar og svo áfram um
allan skrokk. Kýlin eru illkynj-
uð og grefur í þeim, og er líðan
kindarinnar slæm meðan þau
eru að brjótast út.
Þar sem pest þessi hefir
stungið sér niður í Þingeyjar-
sýslu, hafa menn ekki fundið
nein ráð til lækningar og hefir
því orðið að drepa féð, sem þessa
kýlapest hefir fengið.
Þingeyingar telja að veiki
þessi hafi borist með einum
karakúlhrútnum, og ef þetta
reyndist rétt, þá er það þriðja
illkynjaða pestin sem hingað
hefir borist með þessum óláns
hrútum.
Eftir því sem prófessor Níels
Dungal skýrði Morgunblaðinu
frá, þekkist kýlapest þessi í fén-
aði ytra, t. d. í Skotlandi, en er
þar yfirleitt talin væg og ekki svo
að verulegu tjóni valdi. Þar fyr-
ir getur pestin vitanlega orðið
skæð hér, þar sem hún kemur í
fjárstofn, sem hefir aldrei feng-
ið veikina.
Hafist verður nú handa um að
rannsaka pest þessa og að sjálf-
sögðu verða reynd öll hugsanleg
lækningaráð við henni, og í því
efni stuðst við reynslu ná-
grannaþjóðanna. Hefir Halldóri
Pálssyni búfjárráðunaut verið
falið að rannsaka veikina. Ekki
er enn vitað hve útbreidd veikin
er í Þingeyjarsýslu; hennar
hefir ekki víða orðið vart enn-
þá.
— Hvernig gengur það annars
með hina pestina nýju, upp-
dráttarsýkina eða “berklabróð-
ir”, sem vart var á nokkrum
stöðum á landinu? spurði tíð-
indamaður Morgunblaðsins pró-
fessor Níels Dungal í gær.
— Eins og þér hafið áður
skýrt frá, svaraði prófessor Dun-
gal, fengum við meðal frá Eng-
landi, sem nota átti til þess að
prófa hvort kindur á hinum
grunuðu svæðum væru með veik-
ina í sér, enda þótt engin sjáan-
leg merki eða einkenni sæust á
þeim.
Fyrsta meðalið sem við feng-
um reyndist ómögulegt. En nú
höfum við fengið annað meðal,
sem virðist ætla að reynast á-
gætlega. Er nú búið að gera
fyrstu prófun á öllu fé á Hæli í
Hreppum, og var 40—50 fjár
tekið úr og slátrað, sem sýndi
sig að vera með veikina. Verður
svo gerð ný prófun á fénu til
þess að ganga algerlega úr
skugga um hvort veikin sé í því.
Þetta er seinlegt verk og tekur
all- langan tíma. Eins verður
farið að í Breiðdal og á Hólum
í Hjaltadal, þar sem þessi pest
hefir gosið upp. Allar grun-
samlegar kindur verða teknar úr
fénu og þeim slátrað. Þannig
verður haldið áfram meðan
nokkur sýkt kind finst.
—Mbl. 13. des.
í SL AN DS-FRÉTTIR
Góð hugmynd er það hjá
Þingvallasveitarmönnum, að
gangast fyrir því, að vegleg
kirkja, við staðarins hæfi, verði
komin upp á Þingvöllum fyrir
kristnitökuafmælið árið 2000.
Halldór í Hrauntúni kom inn
á skfristofu blaðsins hér um
daginn, og sagði frá því, að þeir
væru að hugsa um að koma þess-
ari hugmynd á framfæri, og
reyna að finna hentugar fjár-
öflunarleiðir.
Smíði veglegustu kirkna hefir
oft tekið lengri tíma en 60 ár.
Fleiri aldir hafa sumar kirkjur
verið í smíðum. Það væri vel til
fallið að á þesari smíð yrði ekk-
ert flaustursverk.—Tíminn.
* * *
Bærinn Haderslev í Danmörku
er nú alment nefndur “Tvíbura-
bærin”, og er það ekki að á-
stæðulausu. Síðastliðið ár fædd-
ust 25 tvíburasystkini þar í
bænum og er það danskt met í
hlutfalli við fólksfjölda. í Had-
erslev búa 16,000 manns.
* * *
Frá Kaupmannahöfn
Við jarðarför Maud drotning-
ar sem fór fram á Akershus á
fimtudaginn 8. des. var meðal
annars sunginn sálmur Hall-
gríms Péturssonar: “Alt eins og
blómstrið eina”, í danskri þýð-
ingn.—Mbl.
* * *
Sex þúsund ára gamlir manna-
bústaðir hafa nýlega fundist í
Norður-Noregi. Á sama stað
hefir einnig fundist hellir, sem
jöfnum höndum hefir verið not-
aður sem mannabústaður og
grafhýsi. Vopn og búsáhöld
hafa fundist þarna í stórum stíl
og 33 beinagrindur. Er þetta
talinn einhver merkilegasti forn-
minjafundur á Norðurlöndum.
* * *
Bók Halldórs Kiljan Laxness,
Höll sumarlandsins, er nýlega
komin út á dönsku. f ýmsum rit-
dómum kemur fram sú skoðun,
að hún muni að verulegu leyti
vera sjálfsæfisaga höfundarins.