Heimskringla - 18.01.1939, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 18. JANÚAR 1939
ar í íslenzku blöðunum vestra.
Þær verða einskonar frumdrætt-
ir að starfsskrá fyrir þjóðrækna
íslendinga bæði hér og í Vestur-
heimi.
Eg hefi auk þess lokið við
stutta grein um andlega strauma
í félagsmálum íslendinga í Vest-
urheimi. Sú grein kemur út inn-
an skamms í ritgerðasafni því,
sem ungir samherjar mínir gefa
út um þessar mundir.
Eg mun hér nefna tvær af til-
lögum mínum um aukið samband
við landa í Vesturheimi. Hin
fyrri er sú, að þjóðin leggi meg-
in áherzlu á að byggja stórt skip,
sem haldi uppi föstum ferðum
milli New York og Reykjavíkur,
í því skyni að beina verzlun lands
ins til stórra muna vestur á bóg-
inn, greiðá fyrir að landar vest-
an hafs geti ferðast heim og
fólk frá íslandi sótt nám og
kynningu til Ameríku. Hitt at-
riðið er, að hefja sérstakt stutt-
bylgjuútvarp frá Reykjavík einu
sinni í viku til landa vestanhafs.
Þarf vel til þess að vanda, svo
að löndum vestra finnist tign
og göfgi móðurmálsins bera til
þeirra yl og orku frá því landi,
er þeir nefna “Landið helga”.
—Tíminn.
HEIMSKRINGLA
3. SfÐA
mig í gegnum gleraugun sín.
“Trúið eigi allri þeirri lýgi,
sem sögð er um “Sæso”, sagði
hún við mig. “Hann var ekki
rekinn úr guðfræðingadeild há-
skólans eins og sagt hefir verið
um hann. Eg varð að taka hann
þaðan vegna vanheilsu. Það var
einnig þess vegna að hann þoldi
eigi að vinna á skóverkstæði
föður síns né fara erinda um
frosin og fannbarin stræti borg-
arinnar að sækja skófatnað til
aðgerðar. En hann stofnaði
jafnaðarmannafélög innan skó!-
'ans eftir kennignum Karl Marx.
Hann var svo skýr og skynsam-
; ur og uppreisnarandi hans vel
vakandi, frá því hann var á 15.
I
ari.
I
SKÓSMIÐSSONURINN,
sem er voldugri en nokkur
keisari hefir verið
Eftir Ignatius Phayre
fsl. hefir Gunnbj. Stefánsson
Framh.
Rödd hrópandans hefir ennþá
mjög sterk áhrif á Stalin. Með
því á eg við Vladimir Ilich Ouli-
anov, (sem var Nicolai Lenin).
Mér var sýnt eitt af bréfum
Lenins. Af öllum þeim bréfurr
er hann ritaði, hefir aðeins tek-
ist að bjarga frá glötun um einu
þúsundi af þeim. í bréfum hans
gætir mjög hinnar innfæddu böl-
sýnis. í þessu bréfi segir hann
meðal annars: “Æfi mín heldur
sinn vanagang, einangruð og á-
rangurslítil.
Bréf hans lýsa honum eigi
svo mjög sem stjórnmálamann-
inum, sem er í leit að tækifær-
unum, heldur sem manninum, er
nauðsynin knýr áfram til að
verja lífskröftum í þágu þeirra
málefna, sem hann skoðar óum-
flyjanleg. Honum segist svo:
“Hin sorglegu sannindi, er
snerta stöðu vora, og að vér
verðum að haga oss eins og vér
gerum, eru þau, að vér getum
eigi ráðið mannlegum lyndisein-
kunnum, en verðum að nota þær
eins og þær eru lagðar oss í
hendur.”
Eg horfði lengi á Stalin, þenna
þrekvaxna mann frá hálendis-
héruðum Asíufjallanna, er sat
andspænis mér. Liðin æfi hans
hefir verið svo erfið og ótrúleg
að eigi er auðið að skilja hana
til hlítar. Hann ritar ennþá og
talar rússnesku eins og erlent
tungumál, eða á svipaðan hátt og
Adolf Hitler talar þýzka tungu.
Hin aldna móðir Stalins, —
Ekaterina Ozugashvilli, sem dó
í s. 1. júnímánuði, 77 ára gömul,
kunni ekkert í rússneskri tungu
og varð að hafa túlk, er hún var
stödd í Moskva. “Keke”, eins og
þvottakonan frá Tiflis, var köll-
uð, bjó í tveimur litlum her-
bergjum í höll fyrverandi vísi-
greifa keisarastjórnarinnar. —
Hún þreyttist aldrei á að segja
sögur af syni sínum, sem hún
skoðaði sem nokkurskonar hálf-
guð. Á síðustu árum keisara-
stjórnarinnar, þektist Stalir
undir nafninu “Kæba” hjá leyni
lögreglunni, sem hvorttveggja í
senn hræddist hann og hataði. í
huga móðurinnar var hann alt-
af hinn sami “Sæso”, gælunafn-
ið, er hann bar í æsku á fátæku
heimilinu hennar, þar sem hann
átti að læra fyrir prestsstöðu
öðrum lífsstöðum framar.
Þessi gráhræða, grannvaxna
kona, klædd grófgerðum ullar-
búningi, er smábændakonur í
Georgian-fylkinu bera, horfði á
Á skólaskýrslur Sæsos
skrifuðu kennarar skólans: reik-
ull í ráði.
En jafnvel þá gerði þvotta-
konan í Tiflis sér miklar vonir
|um son sinn, og lagði mikið í
sölurnar, að hann gæti fengið
prestaskólamentun.
f dag er vald Sæsos hennar ó-
takmarkað, jafnt í utanríkis-
málum ráðstjórnarríkjanna eins
og í hvernig hagað er vefnaði og
sölu á skóreimum.
Þó er staða þessa manns mjög
einkennileg. Hann hefir aðeins
lága stöðu í miðstjórninni, en
sakir þess að hann er alræðis-
maður kommúnistaflokksins,
sem hefir einkunnarmerki sitt,
hamarinn og sigðina þrykta á
87 tungumálum út um heiminn,
þá eru áhrif hans mjög víðtæk.
Það er kommúnistaflokkurinn,
sem ræður skipulagi hverrar
stjórnar í hinu stærsta sem hinu
minsta ráðstjórnarríki á út-
kjálkum Asíulandanna. Stalin
er einnig aðalhöfundur hinnar
einkennilegu stjórnarskrár, er
samin var fyrir rússnesku þjóð-
ina s. 1. vetur og sem eg minnist
á síðar. Þó að Stalin sé æðsti
valdsmaður alls Rússlands, þá er
hann aðeins einn af 27 mönnum,
er sæti eiga í miðstjórnarráðinu,
sem kosið er af þingi ráðstjórn-
arríkjanna, en það hefir fram-
kvæmdarvaldið yfir sambands-
ríkjunum. En þau ná yfir svæði
er nemur 8,144,228 fermílum. —
Landssvæði sem er stærra en
alt meginland Norður-Ameríku,
og helmingi stærra en öll Ev-
rópa. Á meðal hinna svonefndu
ráðstjórnarríkja, get eg bent á
Checken-Ingush, Agerbaijan,
Georgia, Circassia, Uzbek og
Turkoman ríkin og Tajikstan.
Svo nær veldi Rússanna um hin
gífurlegu svæði Asíu, alla leið
að landamærum Manchukuo,
hinu kínverska konungsríki und-
ir hervaldsstjórn Japana. Yfir
þetta víðlenda ríki nær vald
Stalins og er staða hans sem
landsstjóri kommúnista. — Á
meðal þeirra er nú hinni sömu
stefnu fylgt, sem Lenin æskti
eftir, ekki einungis sem sam-
eignastefnu heldur og sem út-
breiðslustefnu.
Stjórnmálaskoðanir Stalins ná
að einhverju leyti til allra landa
alla leið frá Bretlandi til Banda-
ríkja Norður-Ameríku og til
Kína og Peru. Á að giska eru þó
eigi fleiri en rúmar tvær miljón-
ir manna sem aðhyllast kom-
'múnistastefnuna utan Rúss-
lands. En sakir hinnar miklu
andstöðu og ofsókna gagnstæðra
stjórnmálaskoðana, þá hefir
starfsemi flokksins þótt mjög
líkast leynisamtökum og fram-
kvæmdir þeirra verið skoðaðar
dularfullar.
Það mætti líkja stjórnskipu-
lagi þeirra við pyramida. Efst
situr allsherjar ráðstjórn af 10
frábærum hæfileikamönnum,
sem allir eru handgengnir Stal-
in og skoða hann sem óskeikul-
ann foringja sinn. Þessi .ráð-
stjórn er yfirstjórn alríkisins og
sumir þessara manna eru æðstu
menn í ríkisstjórnarráðinu, þar
á meðal menn eins og Klementy
Voroshilov, landvarnarráðgjafi.
V. N. Molotov, sem hefir þær
tvær ábirgðarstöður með hönd-
um að vera forsætisráðgjafi og
aðstoðar landstjóri næstur Stal-
in að völdum. Þá er Mikhail
Ivanovich Ka^inin, hinn “litli
faðir” bændanna, góðlátlegur
maður með gráann geitartopp og
efrivararskegg og lítil góðleg
augu bak við gullspengd gler-
augu. Svo að auðið sé að trúa
því, þarf að sjá þau ógrynni
bréfa er berast honum fjær og
nær úr ráðstjórnarríkjunum. —
Börnin skrifa honum: “Kæri
afi”, og biðja hann um fallegar
bækur til að lesa. Honum er
skrifað á einkennilegum tungu-
málum úr fjærstu ríkjunum. —
Menn og konur sækja ráð til
hans, um beztar aðferðir við
jarðyrkju, hver verkfæri séu
bezt til notkunar og um ráð ti1
að bæta kvikfjárræktina. “Ef
til vill getur þú sagt mér, hvar
eg get fengið rafleiðslu til að
lýsa upp samkomuhús okkar.”
Undirskrifað: Kuzovlez, forseti
bræðrafélags frjálsra manna, í
Korobinsk, í Satlanshéraði í einu
af fylkjum Vestur-Síberíu.”
Þá snúum vér oss að hinum
mikla Stalin sjálfum, þar sem
hann situr og reykir pípu sína
á hinni tómlegu skrifstofu og
ræðir við höfund þessarar grein-
ar. í sannelika sagt, þá á þessi
maður úr. stáli æfisögu að baki
sér sem á engann sinn líka og er
bæði ótrúleg og svo æfintýrarík,
að furðu sætir.
Fyrir meira en þrjátíu árum
eða kringum árið 1906 var Stal-
in á sífeldum flótta fyrir hinni
miskunnarlausu “Ochrana”, —
leynilögreglu keisarans. Þó að
hann væri meðal uppreisnar-
manna, þá lagði hann á ráðin í
að sprengja upp og ræna öllum
gullstykkjaforða í aðalbanka
Tiflisborgar, sem í aðsígi var að
flytja til járnbrautarstöðvanna
og þaðan undir strangri lög-
gæslu til Moskva höfuðborgar
til öryggis geymslu. Hvernig
vörður sá hinn vel búni að vopn-
um og öðrum útbúnaði er gæta
skyldi gullsins var sigraður í á-
hlaupi, er gert var á hann á aðal
svæði hinnar hálf-austrænu
borgar og hvernig Josef Stalin
slapp með miljónir gulls úr
höndum hinnar harðskeyttu lög-
reglu, er slíkt stigamenskubragð
sem vestræn kvikmyndahús hafa
aldrei getað sýnt neitt á borð
við. Þó að ránið hepnaðist og
upptök byltingarinnar væru í að-
sígi, fórust allar þær tilraunir
fyrir. Hinir fífldjörfu fors-
prakkar flúðu landið. — Josef
Stalin var sá eini sem eftir varð
í Rússlandi, og var höfuðsetinn
landshornanna á milli.
Eftir að hafa verið handtek
inn mörgum sinnum, dæmdur í
ótal fangelsi, sem hann á ó-
skiljanlegan hátt slapp úr og
einnig frá Síberíu, þá var þessi
mikli bardagamaður, þessi stóri
uppreisnarandi dæmdur í æfi-
langt fangelsi, tveim árum áður
en heimsstyrjöldin skall yfir.
Sögur um hvernig hann
strauk úr fangelsum og flótti
hans undan hinni rússnesku
leynilögreglu eru einstæðar í
sögunni. Vér skulum hugsa
okkur, þar sem hann hættir sér
til Pétursborgar og situr á upp-
reisnar leynifundum með örfá-
um mönnum og skýrir fyrir
þeim sameignarstefnuna.
Ári fyrir hafði einn af ráð-
gjöfum keisarastjórnarinnar,
Stolypin, verið myrtur. Hann
hafði sem áhugasamur vinur
landsins og aðalsins fengið keis-
aralegt bann eða lög gegn hinni
áköfu útbreiðslu byltingarinn-
ar. Sá sem skaut hann var
mentaður Gyðingur, Mordka
Bogrov að nafni, og átti það sér
stað í sönghöllinni í Kiev, þar
sem keisarafjölskyldan og margt
af aðalsfólki var samankomið.
Um þessar mundir var Kæba
(Stalin) skoðaður af leynilög-
reglunni sem skæðasti óvinur
lands og þjóðar.
Stigamanna afrek John Dill-
inger í Bandaríkjunum eru að-
eins barnaleikur í samanburði
við uppreisn Stalins, þessa póli-
tíska eldibrands Rússlands.
Vorið 1913 er hann handtek-
inn eftir langan eltingaleik og
dæmdur í lífstíðar útlengð til
fangaþorpsins Turukhansk í
kuldabeltislöndum Síberíu. Svo
var litið á, að þár myndi honum
eigi endast æfin lengi — að
minsta kosti kæmist hann aldrei
þaðan lifandi. Þó meðan Stalin
dvaldi þar, tókst honum eigi að-
eins að fá fréttir af byltingar-
hreyfingunni á Rússlandi, heldur
gat hann sent uppreisnarbræðr-1
um sínum ráð hvernig haga'
skyldi hinum svæsnustu árásar-
tilraunum.
Þó að hann sé ef til vill skoð-
aður sem hættulegastur allra al-
ræðismanna og hataður af um-I
heiminum meira en nokkur
þeirra, þá er eitthvað hetjulegt
við hið líkamlega þrek og sál-
ræna kraft þessa manns.
Varð hin miskunnarlausa
vistarvera í kuldabeltis hálendi
Síberíu, þar sem dauði líkamans
er aðeins tíma spurning, sú ógn
ér læst gæti í dróma sálar-
þrek Úsef Vissarionovich Dzug-
ashvilli? Því fór fjarri. Hann
gat jafnvel glaðst yfir dag-
draumum sínum sem framtíðar
(Voja) leiðtogi sameignarflokks-
ins. Undir hinni harðsvíruð-
ustu gæzlu varð hann afburða
fiski og veiðimaður. Á refa,
úlfa og bjarndýraveiðum varð
hann betri skytta en hinir æfðu
gælsumenn hans. Þá er hér er
komið frásögninni, er árið 1917,
í hinum örlagaþrungna mánuði
ársins, mars, er keisarastjórn
Rússlands er lokið. Lenin fer
frá Þýzkalandi til Rússlands
undir verndarhendi Vilhjálms
Þýzkalndaskeisara. Hinn örgeðja
Trotsky flytur úr örbirgð sinni í
New York borg heim til Rúss-
lands. Þá hafði Rússland lagt
niður vopnin í heimsstríðinu.
Vér skulum gefa gaum að, er
hinn mikli hermaður og hers-
höfðingi Alexeicv, segir Rússum
sannleikann: “Vér skulum í ein-
lægni gera oss grein fyrir sann-
indunum. Hinn voldugi her vor
er algerlega að þrotum kominn.
Ógnir og harðræði stríðsins, hef-
ir gert fólkið óttaslegið að mæta
óvinunum. Það þráir frið um-
fram alt. Hið síðasta vopn
sjálfsvörnin til að verja lífið
hefir verið gripið og stéttaskift-
ingin hefir brotist fram með
þeim krafti, sem eigi verður
stöðvaður!”
Framh.
ÍSLANDS-FRÉTTIR
fónplötum og eflaust líður held-
ur ekki á löngu þar til Hollywood
nær í hana.
Nola Day er dökkhærð og fríð
sýnum. k
Þannig er frásögn danska
blaðsins.—Mbl. 22. des.
* * *
Norðmenn sýna
ólaf Tryggvason
Norðmenn hafa ákveðið að
láta reisa geysimikið líkneski af
Ólafi konungi Tryggvasyni á
heimssýningunni í New York.
Er það tekið fram, að þar sem
íslendingar ætli að reisa líknesk-
ið af Leifi hepna, þá verði Norð-
menn áð reisa líkneski, sem geti
sýnt Ameríkumönnum ólaf Nor-
egskonung, með því að þegar
Leifur fann Ameríku þá hafi
hann numið þar land og helgað
sér það í nafni Noregskonungs.
—Mbl.
* * *
Hetjuverðlaun úr
Camegie-sjóði
Þrír íslendingar hafa hlotið
verðlaun úr hetjusjóði Carneg-
ies. Eru það tvær stúlkur og
einn karlmaður:
Guðjón Vigfús Árnason sjó-
maður, Ráðagerði á Akranesi
fékk 500 krónur. Jónína Elías-
dóttir, Nesi í ísafjarðarsýslu,
300 kr. og Elísa Elíasdóttir,
sama stað, kr. 300.
—Mbl. 20. des.
* * *
Dönsk börn eiga að læra
íslenzka þjóðsönginn
Á fyrsta fundi norrænna kenslu
málaráðherra var samþykt að
auka enn kennaraskifti þau, sem
átt hafa sér stað milli Norður-
landanna.
Skifti kennararnir eiga ekki
aðeins að kenna móðurmál sitt,
heldur og önnur fög, svo sem
sögu, þjóðfræði og bókmenta-
sögu.
Tillaga kom fram um það á
fundinum, að börnum á Norður-
löndum yrði kend íslenzka og
finska og að öllum dönskum
börnum yrði gert að skyldu að
læra að syngja þjóðsöngva fs-
lands og Finnlands á málum við-
komandi landa.
Fulltrúi íslands á kenslumála-
ráðherrafundinum er Sveinn
Björnssbn sendiherra.
—Mbl. 20. des.
ÆTTLANDSSTÖKUR
Girðir úthaf gamla Frón,
Grund þess öldur slíta.
Finst þó mörgum fögur sjón,
Fjalley þá, að líta.
Landið mitt er liðug spönn,
Látum það samt vera.
Við höfum löngum frost og fönn:
Fengið þar að bera.
Fannland mitt er fögur grund,
Fjöllin brött þó hafi.
Og þar víða um svörð og sund:
Svellin ör sig grafi.
Þar, sem enginn þekkir nótt
Þíða vors um daga:
Allir safna orku’ og þrótt
Ættlands bezt við haga.
Jón Kernested
KIND BJAPGAÐ ÚR
FÖNN EFTIR 22
SóLARHRINGA
Gunnar salomonsson
skarar fram úr
f aflraunasamkepni sem ný-
lega var háð milli frægra afl-
raunamanna í National Scala í
Kaupmannahöfn, vann fslending-
urinn Gunnar Salómonsson og
þótti hann skara langt fram úr
keppinautum sínum.
—Vísir, 10. des.
* * *
íslenzk(?) söngkona
fræg í Bandaríkjunum
Eftirfarandi grein birtist ný-
lega í dagblaði í Kaupmanna-
höfn:
— Ung trésmiðsdóttir frá
Reykjavík er um þessar mundir
frægasta “hot”-söngkonan í
Bandaríkjunum. — Söngkonu-
nafn hennar er Nola Day, og hún
syngur fyrir hið víðfræga út-
varpsfélag National Broadcast-
ing Company. Söngkonan er svo
vinsæl að útvapsfélagið lætur
útvarpa söng hennar þrisvar í
viku, og í hvert skifti snemma
að kvöldinu, en svo góð kjör eru
sjaldgæf meðal þeirra er í út-
varp syngja.
Hið rétta nafn Nolu Day er
Nora Dagg. Faðir hennar var
lengi trésmiður í Reykavík, en
er nú búsettur í Bandaríkjun-
um. Nora Dagg gekk í skóla í
Reykjavík og var þá þegar þekt
fyrir söngrödd sína. En það var
þó ekki fyr en stúlkan frá ís
landi kom til Bandaríkjanna, að
hún fékk áhuga fyrir “hot”-
hljómlistinni. Það mun ekki
líða á löngu þar til við fáum að
heyra rödd hennar á grammó-
f ofviðrinu mikla, er togarinn
ólafur fórst, urðu margir bænd-
ur hart úti, með því að fé þeirra
var á beit, og skall veðrið svo
skyndilega á, að ekki var ráð-
rúm til að smala fénu í tæka tíð,
og hrakti það því og fenti.
Jón Jónsson bóndi að Daða-
stöðum á Reykjaströnd í Skaga-
firði hefir nýlega skrifað kunn-
ingja sínum, og sýnir hann svo
frá, að hann hafi mist alt fé sitt
í fönn, en eftir mikla leit og erf-
iðleika tókst honum að finna
það og grafa úr fönninni, að
undanteknum tveimur ám, sem
ekki fundust.
Leið nú og beið, en hinn 12.
des. fanst önnur kindin, og gerð-
ist það með þeim hætti, sem hér
greinir, og er sú frásögn orðrétt
tekin eftir bréfinu:
“Eg mun hafa sagt þér frá því
í síðasta bréfi, að mig vantaði
tvær ærnar mínar, og nú í dag
kemur til mín maður ofan úr
fjalli, var að ganga við rjúpur,
spyr mig að hvort eg vilji ekki
ganga með sér upp í fjall með
skóflu. Segist hafa séð holu
grafna í skafl, eftir tófu. — Við
á.stað og förum að grafa í skafl-
inn, fylgjum eftir göngunum,
sem tófan gróf, og voru þau 6
álna löng, og þar finnum við
aðra ána lifandi, svo mælum við
skaflþyktina yfir henni og var
hún rúmar 4 álnir. — Eg tek
ábyrgð á að rétt sé frá skýrt.
Ærin er þá búin að standa þarna
í algerðri sveltu (því að það var
bara melur í gilinu, sem hún stóð
í) í 22sólarhring, tófan var
búin að bíta utan um munninn á
henni og sáum við að töluvert
hafði blætt úr ánni, en þegar
j við vorum búnir að ná henni
upp, gat hún gengið hjálparlaust
heim, með hvíldum þó. — En
mögur var hún orðin, sem ekki
er að furða.
Nú er spurningin, verður hægt
að láta hana lifa? Það verður
áreiðanlega reynt, því engin
hætta er með dýrbitið því það
var grunt og alveg nýafstaðið.
Við leituðum mikið að hinni
ánni, en höfum ekki fundið hana
ennþá. Er afar hræddur um að
hún sé undir sama skaflinum,
skamt frá. Það er sárt að hugsa
til þess ef kvelst úr henni lífið,
því óvíst er að tófan vísi á
hana. Þessi ær hefði aldrei fund-
ist með lífi ef tófan hefði ekki
grafið göngin, og svona heppi-
lega viljað til að maður kom
að — sennilega strax á eftir, því
annars hefði tófan verið búin
að drepa ána, sem gat sér enga
björg veitt---”
Um Henry Hudson-brúna yfir
Harlemfljótið í New York, er
einhver mesta umferð í heimi.
Daglega fara 22,222 farartæki
um brúna.
* * *
París er eina borgin í Frakk-
landi, sem á vínekrur og ræktar
þær fyrir eigin reikning. Vínekr-
ur þessar eru í brekku einni á
Montmartre. Ágætis vin er
framleitt úr vínberjunum, sem
þar vaxa, og er vínið ekki selt
heldur veitt á bæjarráðsfundum.
KOL FYRIR KALDA VEÐRIÐ
%
Winneco Coke ...............$14.00 perton
Algoma Coke ................ 14.75 “
Semet-Solvay Coke.......... 15.50 “
Pocahontas Nut ........... 14.00 “
Bighorn Saunders Creek Lump.. 13.50 “
Foothills Lump ............. 12.75 “
Heat Glow Briquettes ....... 12.25 “
McCurdy Supply Co. Ltd.
Símið 23 811—23 812
1034 ARLINGTON ST.