Heimskringla - 22.02.1939, Qupperneq 1
LIII. ARGANGUR
HELZTU FRÉTTIR
Þjóðræknisþingið
Þjóðræknisþingið kom saman
s. 1. þriðjudagsmorgun í G. T.
húsinu á Sargent Ave. Við
setningu þingsins var all-fjöl-
ment, þrátt fyrir mikla frost-
bitru og þegar leið á dag var
orðinn húsfyllir og hefir svo
verið þennan hálfan annan dag
sem þingið hefir staðið yfir. —
Aður en þing var sett, voru
fréttaritarar dagblaðanna komn-
ir á vettvang með byssur sínar
myndavélarnar, og tóku myndir
af utanbæjargestum og stjórn-
arnefnd. Að því búnu kvaddi
forseti Þjóðræknisfélagsins dr.
Rögnvaldur Pétursson sér hljóðs.
Var fyrst sunginn sálmur: “Ó
blessa guð vort feðrafrón”,.þá
lesin bæn af séra Rúnólfi Mar-
teinssyni skólastjóra. Að því
búnu voru skeyti lesin frá ís-
landi: Frá biskupi íslands, frá
þremur stjórnarflokkunum á fs-
landi, eitt skeyti, undirskrifað
af formönnum flokkanna, frá út-
varpi íslands og íslandsbanka.
Að skeytunum lesnum, sem
mjög var fagnað af áheyrendum,
flutti forseti Þjóðræknisfélags-
ins ávarp sitt, hið spaklegasta
erindi og gerði þingheimur góð-
an róm að því. Þá bað Ásm. P.
Jóhannsson sér hljóðs. Afhenti
hann þinginu að gjöf, hamar
fyrir forseta, að kveða sér hljóðs
með á fundum. Er hamar sá
mesta gersemi, tegldur úr fíla-
beini af Ríkarði Jónssyni og á
hann letruð ferskeytla eftir E.
B. og fleira af hinum mesta hag-
leik. Þegar þingheimur hafði
þakkað fyrir minjagripinn, var
tekið til algengra fundarstarfa,
kosningu nefnda o. s. frv. og
hélt því áfram til kvölds. Eftir
hádegi voru lesin nokkur nýkom-
in skeyti frá íslandi: frá forsæt-
isráðherra, Hermanni Jónassyni,
dr. ó. ófeigssyni, Jónasi alþm.
Jónssyni og alþingi íslands.
Bréf barst þinginu frá Vil-
hjálmi Þór, formanni íslenzku
sýningarinnar í New York. Tjáði
hann þinginu, að hann hefði ver-
ið beðinn að mæta þar af stjórn
íslands, en þótti fyrir, að geta
ekki orðið við þessu, vegna þess
að skeytið kom seint til hans og
hann hafði ráðstafað tíma sín-
um áður. En á komandi sumrí
bjóst hann við' að heimsækja ís-
lendinga hér nyrðra.
Af þessum fyrsta degi þings-
ins er svo ekki fleira að segja
hér. Að kvöldinu (þriðjudags-
kvöld) héldu svo “The Youngi
Icelanders (Þjóðræknisfélag
ungra fslendinga) samkomu,
uijög fjölmenna. Fluttu þar
ræður dr. Lárus Sigurðsson for-
seti og Árni G. Eggertson, K.C.
Töluðu báðir um framtíðarmál
félagsins unga. Fluttu þeir ræð-
ur sínar á ensku. Piano solo
hafði Miss Guttormsson, ein-
söngva söng Miss L. Baldwin;
ennfremur sungu Fjeldsted-
-bræðurnir frá Árborg. Þá sýndi
Árni raffræðingur Helgason frá
Chicago myndir frá íslandi. —
Flutti hann langt og fróðlegt
inngangs-erindi að myndasýn-
ingunni og sagði frá hinum ó-
trúlegu framförum seinni ára á
íslandi og framtíðar-möguleik-
um landsins. Leyndi sér ekki í
orðum hans ást hans á íslandi,
en það bezta var, að hann hafði
úvalt gætur á því sem hagkvæmt
var og sýndi að hér væri ekki
aðeins um tilfinningamál að
ræða, eða draum, sem ekki gæti
°rðið að veruleika. Um mynd-
irnar er það að segja, að þær eru
einar hinar beztu, sem fslending-
ar hér hafa séð. Oss er óhætt
að fullyrða, að í hugum íslend-
inga býr þakklæti til Mr. Helga-
sonar fyrir komuna og hina ó-
viðjafnanlegu skemtun, sem
hann veitti þeim, með erindi
sínu og myndasýningunni.
Hernám Hainan-eyju
sameinar Frakkland,
Bretiand og Bandaríkin
móti Japönum
Nýlega tóku Japanir eyjuna
Hainan, isuður af Kína. Hún
tilheyrði Kína, en er svo nærri
löndum Frakka (French Indo-
China) eystra, að auðvelt væri
að lierja á þau þaðan Eyjan er
13,900 fermílur að stærð og hef-
|ir um 2 miljónir íbúa. Um það
leyti sem Japanir tóku Canton,
vöruðu Bretar og Frakkar þá
við, að snerta ekki Hainan-eyju.
En Japanir eru ekkert smeykir
við slík vopn og tóku eyjuna ný-
lega. Þeir ætla að nota hana
fyrir flugstöðvar.
Ástæðan fyrir að Japanir
fóru af stað og tóku Hainan, er
af sumum sögð sú, að þeir hafi
verið að aðstoða Mussolini með
því að sýna Frakklandi fram á,
að það gæti kostað nokkuð, að
taka ekki nýlendu-kröfur ítalíu
til greina. Þetta áttu Japanir,
ftalir og Þjóðyerjar að hafa
brætt með sér nýlega á fundi
eystra. Samtök þeirra eru
meira en í orði.
Bretar og Frakkar hafa ver-
ið að hugleiða þetta og eru nú
ráðnir í að láta Japani vita að
þeir mótmæli hernámi eyjunnar.
Og í byrjun þessarar viku fóru
Bandaríkin að láta til sín heyra
út af framferði Japana og báru
við, að Philips eyjum þeirra væri
hætta af þessu búin. Philips-
eyjamar eru nú 7 til 800 mílur
burtu og eru því ekki í eins
bráðri hættu og Kína Frakkanna
og Hong Kong, höfuð nýlenda
Breta, sem lítið eru yfir 200 míl-
ur burtu. En fjarlægðir hjálpa
nú lítið orðið og hvað sem um
það er, eru Bandaríkin komin í
leikinn með Bretum og Frökkum
í Asíumálunum. Fyrir þeim
vakir að taka ákveðnari stefnu
móti Japönum og láta þá vita, að
frá þeirri stefnu verði ekki vikið.
En það er þó hætt við, að lýð-
ræðisþjóðirnar verði að sýna
þetta í verki áður en Japanir líta
á það sem alvöru.
Manitoba-þingið
Fylkisþing Manitoba kom sam-
an s. 1. mánudag. í hásætisræð-
unni, sem lesin var að vanda af
fylkisstjóra W. J. Tupper, K.C.,
er ekki gert ráð fyrir neinni
nýrri löggjöf eða nýju máli. Af-
sakaði forsætisráðherrann það
með því, að svonefnd Golden-
berg-nefnd væri að rannsaka hag
fylkisins og lyki ekki starfi sínu
fyr en í marz, en að gera nokkuð
fyr en nefnd þessi hefði látið til
sín heyra, væri óráðlegt. Að
taka saman höndum við sam-
bandsstjómina um Youth Train-
ing-hugmyndina og fá því til
vegar komið að sveitir eða bæir
gætu tekið lán beint frá sam-
bandsstjórninni, svo ekki væri
verið að kvabba í fylkisstjórn-
inni um slíkt og stofnun dóm-
stóla til verndar þeim er hús eða
jarðir eiga fyrir lánfélögum, eru
einu löggjafarmálin sem á er
minst í hásætisræðunni. Á kon-
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 22. FEB. 1939
NÚMER 21.
ungskomuna er auðvitað einnig
minst og eitthvað á f jármál Win-
nipeg-borgar, en þá er líka alt
upptalið. Er það nokkur furða,
þó George McCullagh, ritstjóri
Globe and Mail, fari fram á að
fylkisþingin í Canada séu lögð
niður?
Mr Willis, foringi íhaldsmanna
var ekki á þingi sökum veikinda
og mun ekki taka þátt í umræð-
unum ,um hæsætisræðuna þessa
viku.
Stuðningsmenn hásætisræð-
unnar, verða John Bracken for-
sætisráðherra sjálfur og J. A.
Munn frá Dufferin.
Palestínu-málin
Það er sjaldgæft að sjá nú
orðið frétt frá Palestínu, sem
ekki segir frá uppþotum, mann-
drápum og ýmsum hermdar-
verkum. Sumar fréttirnar eru
eflaust ýktar, ekki sízt þær, er
frá Þýzkalandi og ítalíu eru
sprotnar, en hitt mun ekki fjarri,
að Bretar verði þar jafnt og þétt
á her að halda til þess að bæla
niður uppreistir.
Palestínu-málin eru afar flók-
in og skal hér í stuttu máli
gerð grein fyrir þeim.
Fyrir stríðið mikla voru Arab-
ar undir yfirráðum Tyrkja. Þeir
undu hag sínum illa, en um sam-
tök þeirra á meðal, sem Ung-
Tyrkjanna heima fyrir getur
ekki. En saldáninn óttaðist
Araba þá eigi síður en þjóðern-
issinnana, sem nær honum voru.
En þó hann gerði sitt af hvoru
og sumt ófagurt til að bæla allar
frelsishreyfingar niður, gat hann
ekki yfirstigið þær að fullu.
Arabisku þjóðflokkarnir sem
alt landið bygðu þá frá Indlands-
hafi og norður að Taurus fjöll-
um og frá Rauðahafinu austur
að Persa flóa, áttu lítið saman
að sælda. Þeir höfðu lítil kynni
hver af öðrum, voru ósamtaka
og var það eitt sameiginlegt, að
þeir lutu Tykja^soldáni.
Bretastjórn hafði sýnt sig
hlynta þjóðernissinnum. Skoð-
aði þá sér eflaust hættuminni í
Egyptalandi en soldáninn og
veitti þeim stuðning, er þess
var æskt.
Á móti Tryklandi fór Bretland
samt ekki verulega fyr en soJ-
dáninn fór með Þjóðverjum og
Austurríki í stríðið mikla. Þá
bauðst tækifærið af sjálfu sér,
að kaupslaga við þjóðernissinna.
Fyrir byltingasinnuðum Aröbum
var þá Hussein, emír frá Mecca.
Hann var til með að gera bylt-
ingu á móti soldáni, með því
skilyrði að Arabar fengju að
stríðinu loknu yfirráð sín í hend-
ur.
Sir Henry McMahon gekk að
þessum skilmálum fyrir hönd
Breta árið 1915 með nokkr-
um breytingum, en ekki mik-
ilsverðum. — Og 1916 hóf
Hussein byltinguna. Sagan af
henni er saga Lawrence af Ara-
bíu, manns er var í leyniherráði
Breta þar eystra; hann varð for-
lingi uppraisftarsinna og varð
frægur fyrir ráðsnild sína og
sigursæld.
Nokkru síðar þegar Bretar,
Frakkar og Rússar skiftu með
sér reitum Tjjrkja, urðu samning
arnir um þær ekki sem bezt sam-
hljóða samningum Breta við
Hussein. Og þá var það (1917),
að Balfour lýsti yfir hvaða ráð-
stöfun gerð væri um Palestínu;
hún var í því fólgin, að Pale-
stína skyldi gerð að framtíðar-
heimili Gyðinga.
Mánuði síðar gafst Jerúsalem
upp og nokkru síðar Damaskus.
Stríðinu í Vestur-Asíu var lokið.
Og nú var sezt á ráðstefnu, er
þannig lauk, að Arabar fengu
ekki sjálfstæði sitt, eins og fram
á var farið í samningi þeirra.
Sambandsþjóðirnar í stríðinu
gengu að því, að reyna að gera
Palestínu að heimili Gyðinga. Og
þetta ákvæði er eitt af þeim,
sem í samningunum eru sem í
Sevres voru gerðir.
En yfirráð Palestínu voru fal-
in Bretum. Kepti engin þjóð
við þá um þau. Og Bretar hafa
síðast liðin 20 ár verið að reyna
að koma í framkvæmd tillögu
Balfours.
Þegar Bretar tóku við þessum
yfirráðum 1919, var íbúatala
Palestínu 700,000; þar af voru
580,000 Moslemar (Múhameðs-
trúarmenn), 58,000 Júðar og
74,000 annara þjóða menn. Á
árinu 1938, var íbúatalan metin
1,415,700; af þeim voru Moslem-
ar 989,500, Júðar 401,60») og aðr-
ir 24,600. Á síðast liðnum 20
árum hafa um 245,000 Júðar
fluzt inn í landið og 25,000
Moslemar. Og fjölgun íbúanna af
fæðingum hefir verið svo ör, að
öll met brýtur.
í löglegum skilningi hefir eng-
inn óréttur verfð framin gegn
Aröbum. Þeir hafa ekki verið
reknir frá eignum sínum. Jarðir
og fasteignir í bæjum, sem nú
eru komnar í hendur Júða, hafa
verið keyptar og verð þeirra er í
vösum Araba. En Arabar hafa
haft það á tilfinningunni, að
þeim hafi verið þröngvað til að
víkja fyrir Gyðingum.
Tvær konunglegar nefndir
hafa rannsakað Palestínu-málin.
önnur þeirra íhúgaði skiftingu
landsins milli Gyðinga og Araba
og hélt það eina ráðið að aðskilja
þannig þessar óvinaþjóðir
Önnur hagfræðisnefnd sem
rannsakaði málið var ekki með
skiftingu landsins, heldur ríkis-
rekstri á iðnaði. En að endan-
legri niðurstöðu verður ekki
komist neinni fyr en sættir kom-
ast á; og það er það sem fund-
urinn í London er að reyna að
vinna að þó erfiðieikarnir á því
séu miklir og margir.
Frakkar biðja Breta
um heraðstoð
ítölsk blöð hafa undanfarið
til herskyldu, ef gegna ætti því.
Verði reyndin sú, að Bretar
hlaupi ekki undir bagga fer að
vandast málið fyrir Frökkum.
Iðnaðurinn í Þýzkalandi
ekki eins mikill og ætlað er
Herman Göring, sem um
framkvæmdir sér á fjögra ára
starfsáætlun Þýzkalands, til-
kynti nýlega, að iðnaðarrekstur-
inn gengi ekki eins vel og vera
ætti. Hann benti á að þeir
þyrftu um 4,000 fleiri járn-
brautakatla en þeir hefðu, og
um 100,000 fleiri vöruflutninga-
vatna. Smíðina kvað hann
ganga of seint vegna skorts á
verkamönnum og hráefni. Kola.
framleiðsla í Ruhr hefði verið
rekin af kappi, en nægði þó ekki
þörfinni. Stálframleiðslan nem-
ur aðeins 20 miljón tonnum, en
þörfin kallar fyrir 28 miljón
tonn. Afleiðingin af þessu er sú
að 6 til 8 vikur þarf til að fram-
leiða vél, sem á tveim vikum
mætti smíða.
Bæjarráðið í Winnipeg greiddi
s. 1. viku atkvæði með $12,500
veitingu til undirbúnings !við
konungskomuna. Nefnd hefir
þegar verið kosin til að annast
undirbúninginn . Frá fylkis-
þinginu er búist við veitingu og
einstökum viðskiftahöldum, er
hækka muni upphæðina í $50,000.
ÁRSFUNDUR
SAMBANDSSAFNAÐAR
Útdráttur úr fundargerð
Ásfundur Sambandssafnaðar
var settur í kirkjunni að aflok-
inni guðsþjónustu, sunnudaginn
þann 5. febrúar s. 1. Forseti
safnaðarins Dr. M. B. Halldórson
stjórnaði fundi. Flutti hann
stutt ávarp og skýrði frá aðal
viðburðum síðasta árs. Kvað
hann frekar tíðindalítið hvað fé-
lagsskapinn áhrærði, engin stór
óhöpp eða skaðar. Tillög ein-
staklinga kvað hann eitthvað
lægri en undanfarin ár. Þrátt
fyrir það kvað hann afkomu
fjármálanna sæmilega, eins og
skýrslurnar mundu sýna.
Félög innan safnaðarins, kvað
hann hafa unnið vel og dyggi-
verið æst út af þrályndi Frakka, jlega og verið traustar stoðir
að hafa á móti því, að Mussolini safnaðarins. Bæði kvenfélögin,
fái eitthvað af nýlendum þeirra.
Héldu þau fram í byrjun þessar-
ar viku, að 30,000 hermenn yrðu
og leikfél. kvað hann sérstak-
lega hafa lagt drjúgan skerf til
kirkjunnar fjárhagslega. í nafni
bráðlega sendir til Libíu og Sambandssafnaðar vottaði hann
Frakkar ættu ekki að loka aug-
um fyrir því, þar eru um 32,000
hermenn fyrir. Frakkar taka
Iþetta til greina og eru að efla
her sinn einnig í Tunisía og flot-
ann á Miðjarðarhafinu. En til
þess að gera þetta svo v»l sé
segja þeir að þurfi alt að því
500,000 manna her. Fara þeir
nú fram á við Breta, að þeir leggi
til nokuð af þessum mikla her;
þeirra sé þörfin ekki minni, ef
þeir ætli ekki að láta ítali taka
Gibraltar og fá þeim yfirráðin á
Miðjarðarhafinu vestanverðu í
hendur. Bretar hafa áður heitið
Frökum herstyrk, en þegar þessí
beiðni kom fyrir þingið á Bret-
landi í gær, komu fram skiftar
skoðanir um hana. Og blöð
Beaverbrooks hafa öll hervæðst
á móti beiðni Frakka og segja
Samuel Hoare, utanríkismála-
ráðherra hafa lýst því yfir í
október, að Bretland væri nú
laust allra mála, um að senda
her til meginlands Evrópu og
fyrir herskyldu þyrfti ekki
framar að kvíða út af því. Hér,
segir blaðið, er farið fram á svo
mikið, að Bretar yrðu að grípa
svo öllum félögum innan safn-
aðarins, sem og utan safnaðar
fólki, sitt innilegasta þakklæti
fyrir styrk þeirra við málefnið
á ýmislegan veg.
Þá mintist forseti sunnudaga-
skóla kennaranna. Kvað þá hafa
unnið af dygð og hollustu. Kvað
hann þeirra verk líkt og trjá-
plönturnar mannsins, meira fyr-
ir framtíðina en nútíðina, meira
fyrir ókomnar kynslóðir en þær
sem nú lifa, og er þessvegna,
þó stundum sýnist lítill árangur
í fyrstu að, uppskera sáningar-
innar kemur síðar greinilega 1
ljós og bera ávöxt og ávaxtast
margfaldlega. Áríðandi kvað
hann að fræða börn og unglinga
um ábyrgð þá, sem á manninn
er lögð, og um dygðir þær, er
þau eiga að rækja sér og öðrum
til sældar í nútíð og framtíð.
“Vér stöndum því,” sagði for-
seti, “í stórri þakklætisskuld við
vora sunnudagaskóla kennara,
og það er vor skylda að veita
þeim alla þá aðstoð, sem oss er
unt.”
Þá þakkaði forseti söngflokn-
um, organista, söngjstjóra og
sólóista, fyrir ágætt, ánægju-
legt og vel unnið starf.
Þá fór forseti nokkrum orðum
um útbreiðslumál safnaðarins. —
Skýrði frá hve margir og hverj-
ir hefðu gengið í söfnuðinn á
liðnu ári og hvatti til meira sam-
starfs og áhuga fyrir útbreiðslu-
málunum.
Að endingu mintist hann með
nokkrum saknaðar Og þakklætis
orðum fjögra meðlima safnað-
arins, sem dáið höfðu á liðnu ári,
og eru:
Mr. Sigurður Þorsteinsson
Mrs. Anna Sigurðsson
Mrs. Vilborg Bjarnason
Mrs. Sigríður Sveinsson.
Þessu næst lýsti forseti því
yfir að gengið yrði til kosninga
í safnaðarnefnd fyrir næsta ár.
En þess kvaðst hann vilja þiðja
söfnuðinn að kjósa sig ekki í
nefndina fyrir næsta ár. Þakk-
aði hann söfnuðinum fyrir það
traust og velvild er sér hefði
verið sýnd, með því að kjósa
sig í safnaðarnefndina á hverju
ári síðan söfnuðurinn var stofn-
aður 1921.
Prestur safnaðarins, séra P.
M. Pétursson, þakkaði dr. Hall-
dórsyni fyrir alla þá trúmensku
og trygð er hann hefði sýnt í
starfi sínu söfnuðinum til heilla
og hamingju. Gerði séra Philip
tillögu er Mrs. Steindór Jakobs-
son studdi, að söfnuðurinn geri
dr. M. B. Halldórsson að heiðurs
forseta safnaðarins til lífstíðar.
Mr. ó. Pétursson bar upp til-
löguna og var hún samþykt með
því að allir risu úr sætum, með
dynjandi lófaklappi.
Þá var gengið til kosninga
og voru þessir útnefndir og
kosnir:
Steindór Jakobsson
Bergþór E. Johnson
Ingi Stefánsson
Friðrik Kristjánsson
Jón Ásgeirsson
Þorleifur Hansson
Davíð Björnsson
ur:
Gæslumenn við guðsþjónust-
Gísli Borfjörð
Jónas Þorsteinsson
Yfirskoðunarmaður reikninga
safnaðarins, var endurkosinn:
Páll S. Pálsson.
Bergþór E. Johnson gerði
grein fyrir starfi útbreiðslu-
nefndar. Kvað hann sex fundi
hafa verið haldna á árinu, ýms
mál tekin til meðferðar.
Till frá Th. Borgfjörð að safn-
aðarnefnd skipi menn í útbreið-
slunefnd fyrir næsta ár, og var
það stutt og samþykt.
Með því var nú orðið áliðið
kvölds, gerði Ólafur Pétursson
tillögu er studd var af B. E.
Johnson að fundi sé frestað til
12. þ. m.
Framh.
Síðasta kvöld
Þjóðræknisþingsins
Á fimtudagskvöld, síðasta
kvöld Þjóðræknisþingsins, fer
þessi skemtun fram:
Ræður flytja G. J. Guttorms-
son, Rev. V. J. Eyjands og J. J.
Bíldfell. Kvæði flytur Þ. Þ. Þor-
steinsson. — Einsöngva syngja
Mrs. K. Jóhannesson og séra
Egill Fáfnis.
* * *
Jónas Helgason frá Baldur,
Man., kom til bæjarins í gær;
han varð fyrir því slysi að hrasa
á hálku svo að mjöðmin laskað-
ist. Hann er á almenna sjúkra-
húsinu.