Heimskringla - 01.03.1939, Blaðsíða 1

LIII. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 1. MARZ 1939
NÚMER 22.
HELZTU FRÉTTIR
Þ j óðræknisþingið
í síðasta blaði var ofurlítið
minst frétta af fyrsta þingdeg-
inum. Það mun nú víst, að
fundargerðin verði birt við hent-
ugleika, en nokkra atriða, er
gerðust tvo síðari daga þings-
ins skal þó lauslega minst á.
Á miðvikudag, sem var annar
dagurinn er þingið stóð yfir, var
haldið áfram með að lesa skýrsl-
ur embættismanna, deilda Þjóð-
ræknisfelagsins og millfþinga-
nefnda. Deildirnar höfðu furðu
góða sögu að segja, höfðu sum-
ar aukið félagatölu sína. Og
samkomur þeirra og annað starf
er þær hafa með höndum, á vin-
sældum að fagna. Þegar þingið
hafði afgreitt þessar skýrslur,
hófust umræður um önnur dag-
skrár-mál, svo sem útbreiðslu-
mál, fjármál, fræðslumál, sam-
vinnumál, útgáfumál, sýningar-
málið í New York o. s. frv.
Ársskýrsla féhirðis bar með
sér að tekjur á árinu, með því
sem í sjóði var frá fyrra ári
(um $3,000) nema $6,367.24. —
Útgjöldin voru um $500 minni
á árinu.
Af ársskýrslu ráðsmanns
“Baldursbrár” að dæma hafa
237 manns greitt áskriftargjöld
blaðsins, er nemur $118.50. Hef-
ir Þjóðræknisfélagið þar orðið
að hlaupa undir bagga með $170
styrkveitingu á fjárhagsárinu
(samkvæmt skýrslun féhirðis
Þjóðræknisfélagsins, Árna Eg-
gertssion). Það er ekki ofsög-
um af því sagt, að það gangi
eitthvað að blöðumim okkar!
Að kvöldi annars þingdagsins
hafði þjóðræknisdeildin Frón í
Winnipeg fslendingamót sitt. —
Var það hið myndarlegasta og
skemtilegasta í alla staði. Með
ræðum skemtu auk forseta, S.
Thorkelssonar, Hjálmar Berg-
mann, K.C., og Þ. Þ. Þorsteins-
son, en kvæði ílutti Lúðvík
Kristjánssion og varð eins og
fyr, að því loknu, að gera svo
vel og koma með annað ef hann
vildi í friði búa við áheyrendur.
Með söng skemti barnakór undir
stjóm R. H. R., pianosolo, ung-
frú Snjólaug Sigurðsson og ein-
söng frú Sigríður Olson. Að
þessari skemttskrá lokinni var
sezt að snæðingi og svo tekið
til óspiltra mála og dansað til kl.
3 eftir miðnætti.
Síðasta þingdaginn var gengið
til stjórnamefndarkosninga og
hlutu þessir kosningu: Dr. j
Rögnv. Péutrsson, forseti; dr.
R. Beck, vara-forseti; Gísli Jóns-
son, ritari; séra V. J. Eylands,
vara-ritari; Árni Eggertsson, fé-
hirðir; Ásm. Jóhannsson, vara-
féhirðir; Guðmann Levy, fjár-
málaritari; sr. Philip Pétursson,
vara-fjármálaritari; S. W. Mel-
sted, skjalavörður.
Eitt af þeim málum er miklar
umræður urðu um síðasta þing-
daginn, var um beiðni eða áskor-
un er undirrituð var af nokkrum
mönnum um að hefjast handa í
að skrifa heildarsögu Vestur-
fslendinga. Var í beiðninni far-
ið fram á að 9 manna nefnd
væri kosin í málið og henni væri
heimilað að ráða mann til starfs.
ins; maðurinn var Þ. Þ. Þor-
steinsson. Áður á þinginu hafði
nefnd verið kosin til að safna
drögum til sögunnar; er skoðun
margra að það sé þörfin mesta,
og fyr en því verki sé lokið, sé
ekki að ræða um að rita heildar-
söguna. Níu manna nefndin var
kosin, en ákvæðið um kostnaðinn
af að ráða mann nú þegar til
starfsins, sá þingið sér ekki
fært að afgreiða og firti sig
vanda með að vísa málinu til
st j órnarnef ndar.
Að kvöldi síðasta þingdagsins
var ágæt og uppbyggileg
skemtiskrá. Ræður fluttu þá J.
J. Bíldfell, fyrv. ritstjóri Lög-
bergs, Guttormur skáld Gutt-
ormsson, séra V. J. Eylands;
ennfremur kvaddi Hjörtur Hall-
dórsson Vestur-íslendinga, er
hér vestra ihefir dvalið í nokkra
mánuði, en er nú að hverfa til
baka. Þorst. Þ. Þorsteinsson
skáld las upp kvæði. Og ein-
söng sungu Mrs. K. Jóhannes-
son og sr. Egill Fáfnis. Þarna
var því gott til skemtunar. —
Ræða G. J. G. vaktí ekki aðeins
upp aftur og aftur hjartanlegan
hlátur áheyrenda, heldur var
þess á milli nautn að skáldleg-
um og skörpum athugunum
hans á umræðuefninu. Gutt-
ormur er ekki einungis kýmnis
skáld ög rithöfundur, heldur
jafnframt einn af okkar gáfuð-
ustu skáldum og hugsuðum.
Að heiðursfélögum voru tvær
konur gerðar, frú Guðrún Finns-
dóttir Johnson, fyrir það sem
hún hefir-lagt til íslenzkra bók-
menta með skáldsögum sínum,
og frú Jakobína Johnson fyrir
ljóðagerð hennar.
Bæði ensku dagbölðin í þess-
um bæ, gátu af og til frétta af
þinginu og skrifuðu auk þess
hlýlegar greinar í garð íslend-
inga og þjóðræknissamtaka
þeirra. Bera þeim þakkir fyrir
það.
Frekari fréttir af þessu árs-
þingi, sem vér teljum að hafi
verið eitt af þeim ánægj ulegustu
og ógleymanlegustu verða nú
ekki sagðar hér, en fundargerð-
ina munu menn brátt eiga kost
á að lesa í blöðunum.
Þorramót í Riverton
Frá Riverton er Hkr. skrifað:
Á annað hundrað manns sótti
Þórramót sem hér var nú i
fyrsta sinn haldið 11. febrúar;
stóð Sambandssöfnuður fyrir
því. Samkoman var haldin í
Parish Hall. Með skemtun þess-
ari vorum við mint á miðsvetr-
armótin gömlu og þótti okkur
þessvegna ekki sízt mikið til
þess koma og óskum við þess, að
slík samkoma verði haldin hér
á hverju ári hér eftir. Við mun-
um þá til þess líta, sem þið í
Winnipeg til ykkar góða og vin-
sæla Frónsmóts.
Mr. S. Thorvaldson var forseti
mótsins; vék hann máli sínu að
miðsvetrarmótunum til forna
og kvað þetta í fyrsta sinni, sem
Þorramót hefði verið haldið í
Nýja-íslandi. Annar ræðumað-
ur mótsins var séra Eyjólfur J.
Melan og lýsti hann hvernig
miðsvetrarmótin hefðú farið
fram til forna og merkingu
þeirra. Hefði eg gaman að sjá
bæði þessi erindi birt í okkar
kærkomnu Heimskringlu.
Skáldin Guttormur J. Gutt-
ormsson og dr. Sveinn Bjöms-
son ortu kvæði við þetta tæki-
færi; hefir kvæði dr. Björnsson-
ar nú birst í Heimskringlu og
vildum við að G. J. G. birti sitt
einnig.
Tímóteus Böðvarsson, póst-
meistari á Geysir, Man., kvað
nokkrar vel valdar rímur, sem
mikil skemtun var að.
Meðan á snæðingi stóð og
hinna mörgu íslenzku og ágætu
rétta, sem þarna voru svo prýði-
lega frambornir, var neytt, spil-
uðu þeir Thorbergur Thorvald-
son of Alan Benedicktson sam-
an á piano. Að máltíð lokinni
var stiginn dans. Er það á orði
haft hér að nýstárlegri og
skemtilegri samkoma hefði hér
ekki lengi verið haldin.
Eg hefi það eftir Mr. Thor-
valdson og fleirum þjóðræknum
dugnaðar og framfaramönnum
ihér, að í undirbúningi sé að
mynda hér Þjóðræknisfélags
deild af Þjóðræknisfélagi Vest-
ur-íslendinga.
Ætti svo að vera því hvað
sem um okkur er sagt og jafn-
vel þó vér sýnum þess ekki ávalt
mikinn vott í hinu ytra, erum
við í insta eðli okkar ómengaðir
íslendingar og getum stært okk-
ur af því að yngri börn sem
eldri í þessari bygð tala íslenzku
fullum fetum. Nýja-fsland er
elzta bygð fslendinga hér vestra
og er ennþá ef til vill hin ís-
lenzkasta.
Viðstaddur
íslenzk sönglög fyrir börn
Ragnar H. Ragnar hefir ný.
lega gefið út allstóra söngbók
(með 28 lögum) til þess að nota
við kenslu barna í íslenzkum
söng. Hann hefir valið og radd-
sett lögin sjálfur. Er ekki ann-
að að sjá en að lögin séu vel
valin; þau eru að minsta kosti
öll al-íslenzk og þjóðleg. Mr.
Ragnar hefir orðið nokkra æf-
ingu í að kenna börnum söng og
árangurinn af kenslunni hefir
reynst mikill og góður. Val og
raddsetning þessara laga má því
segja, að sé á reynslu bygð; þeir
sem eiga við_það að kenna börn-
um hér íslenzkan söng, standa
mun betur að vígi til þess með
þessa bók í höndunum, hvort
sem kenslan fer fram í stórum
stál eða smáum, þ. e. við leið-
beiningu kóra, eða á heimilum.
Þetta er fyrsta isöngbókin,
sem hér hefir verið gefin út af
þessu tæi, fyrsta sporið sem
stigið hefir verið í þá átt, að
semja sérstaka bók við byrjun
kenslu í íslenzkum söng. Til-
gangurinn er sVo þarfur og fag-
ur, að bókin á skilið að vera
keypt upp og komast inn á hvert
iheimili. Eftir því hve salan á
henni verður mikil, fer og það
hvort haldið verður áfram við
slíka útgáfu eða hvort völ verð-
ur á annari bók, er þessi lög
hafa verið lærð og sungin.
Gunnar Erlendsson hefir
prentað bókina í prent-vél sinni
og er frágangurinn góður.
Bókin kostar í lausasölu, eitt
og eitt eintak $1.25, en séu fleiri
bækur keyptar $1.00.
Frakkar og Bretar viður-
kenna stjórn Francos
í gær hélt Franco, foringi
uppreistarliðsins á Spáni hátíð
mikla í bænum Burgos á Norð-
ur Spáni í tilefni af því, að
Frakkar og Bretar hafa viður-
kent stjórn hans.
Lítur svo út, sem Bretar og
Frakkar hafi veitt viðurkenn-
inguna án þess að fá kröfur sín-
ar uppfyltar nema að litlu leyti.
Franco lofar að vísu að heiðri
Spánar, sem sjálfstjórnarríki,
skuli borgið, en gleyma segist
hann ekki sinni ástkæru ítalíu
eða Þýzkalandi. Annað atriði,
sem Frakakr og Bretar fóru
fram á, var að hefndum væri
ekki beitt. f ávarpi Franco til
brezka þingsins, er hefndarkröf-
unni hispurslaust haldið fram.
Öllum glæpamönnum í liði lýð-
veldissinna kveðst hann hegna.
Ákvæði þetta er ekki svo smá-
vægilegt, þegar þess er gætt, að
allir sem nokkurn virkan þátt
tóku í vernd lýðveldisins, eru í
augum Francos glæpamenn.
Sú krafa Negrins, forsætis-
ráðherra lýðveldissinna um að
spanska þjóðin fái að greiða
atkvæði um hvaða stjórn hún
vildi, virðist á ráðstefnunni í
Borgos, sem Frakkar, Bretar,
Þjóðverjar og ítalir sátu á, hafa
verið of heimskuleg til að veza
tekin til greina.
SAMANDREGNAR
F R É T T I R
. Sudeten-Þjóðverjarnir eru nú
sagðir óánægðari undir stjórn
Hitlers en Tékkóslóvaka. Hér-
aðið er ekki sjálfbjarga og af-
koma íbúanna hefir versnað. —
Undir stjórn Tékkanna, gerðu
þeir hagkvæm viðskifti bæði við
Bandaríkin og Bretland. Nú
verða þeir að verzla við Þýzka-
land og hafa stórum tapað við
það. En Þýzkaland er heldur
ekki hrifið af þessum viðskift-
um og telur héruðin hafa orðið
sér þunga byrði. Segir ritið
News Review, sem gefið er út
á Englandi, að Hitler hafi boðið
Tékkum að gefa þeim landið aft-
ur, en Tékkar hafi ekki viljað
þiggja það.
Þjóðræknisfélagið
Til að brúa Atlanz-ál
enn er stefnt til þinga,
þar sem hugur, hönd og mál
hyllir fslendinga.
Vermir brjóstin viðkvæm þrá
virða jafnt sem kvenna,
ennþá hjarta Frónsins frá
fránir eldar brenna.
Þótt oss bæri Fróni frá
fley að Vínlands ströndum,
lifir minning heit oss hjá
helgum vafin böndum.
Þar er okkar móður mál
ment og fræða snilli,
sem að brúar breiðan ál
bræðra sveita milli.
Fylgjumst vel með táp og trygð
tengdir landi nýju,
vígjum starfið, bæ og bygð
bræðra þeli hlýju.
Geymum ættar gullin bezt
göfgi norræns anda,
þá er ment og farsæld fest
framtíð beggja landa.
M. Markússon
Páfakosningin í Róm hefst í
dag. Við úrslitum er ekki búist
fyr en um næstu helgi.
* * *
Roosevelt forseti hefir nýlega
ákveðið að Canada skuli aðnjót-
andi 86.2% af öllum kaupum af
nautakjöti, sem Bandaríkin gera
frá öðrum þjóðum.
* * *
Lög hafa verið samin í Þýzka-
landi, sem ganga í gildi 1. apríl,
sem gera ráð fyrir 40% tekju-
skatti á barnslausum hjónum,
piparsveinum og piparmeyjum.
Um IV2 miljón manna er sagt
að skatt þennan verði að greiða.
* * *
f ræðu sem Errick F. Willis
leiðtogi íhaldsflokksins í Mani-
toba hélt s. 1. mánudag í þing-
inu, kvað hann engra framfara
von meðan Bracken'stjórnin sæti
við völd; stjórnarbúinu líkti hann
við fornleifasafn (Fossil Bur-
eau). * * *
C. E. Johnson, social credit
þ.m. frá Bow River, Alta., lagði
nýlega til á sambandsþingínu,
að stjórnin ábyrgðist bændum
95c fyrir hvern mæli af hveiti
í bygðinni. Hon. J. S. Gardiner
akuryrkjumálaráðherra svaraði,
að þetta næmi $1.15 verði í Ft.
William. Nú ábyrgðist stjórnin
80c í Ft. William og sem væri
henni þungar búsifjar, svo
þungar, að stjórnin gerði ráð
fyrir að lækka verðið. Ef
stjórnin hefði nú ábyrgst verðið,
sem Johnson færi fram á, hefði
það kostað hana 150 miljón doll-
ara, eða tveim þriðju meira, en
það nú gerði.
* * *
Samkv. þvi er segir í dönsku
dagblaði urðu 2429 menn gjald-
þrota í Stokkhólmi árið 1937 og
2875 árið 1938.
HVERNIG INDVERJI
LITUR Á CANADA
Sir Firozkhan Noon, ind-
verskur Múhameðstrúarmaður,
sem nýlega hefir ferðast um
Canada, skrifar um ferð sína í
blaðið Saturday Night á þessa
leið:
“Eg kom til Canada og ætlaði
mér að flytja erindi um ýms
efni, svo sem stjórnarskipún
Indlands, trúarbrögð Indverja,
Indland fyrrum og nú, ensk
tunga og skilningur manna um
allan heim og Bretland og Ind-
land. Það var þetta síðasta
efni, sem mér fanst Canada-
menn hafa mestan áhuga fyrir.
Þá fýsti alstaðar að vita, hvort
stjórn Breta á Indlandi væri
eins hjartalaus og ófullkomin,
sem oft er látið í veðri vaka af
óvinum Englands. Mér gafst
þarna tækifæri, að segja þeim,
að sannleikanum væri ekkert
fjær en þetta. Bezta gjöfin sem
trúaþing þeirra kæmi saman í;
eg sá á honum að hann las út úr
spurningu minni, að eg vissi, að
ekki væri um neina slíka borg að
ræða!
▲
Á Indlandi er nú friður,
nægjusemi, lög og regla og sam-
hugur ríkjandi, sem eg er viss
um að ekki hefði getað átt sér
þar stað án yfirráða einhvers
voldugs ríkis, eins og Breta, sem
lengi og látlaust hafa að því
stefnt, að hvetja þjóðina til að
verða húss síns ráðandi. Ef að
það hefði ekki verið fyrir Bret-
land, gæti nú vel verið eins ástatt
fyrir Indlandi og er fyrir Kína.
f stað þess er nú í 7 fylkjum af
11 alls stjórn með sama skipu-
lagi 0g er í hverri annari sjálf-
stjórnarnýlendu Breta. Um
stjórnarframkvæmdir annast
þingið með fulltrúum, sem kon-
unginum sverja hollustu eið^ er
þeir taka við starfi, sem þing-
menn og ráðgjafar. Mér þótti
yænt um að geta frætt Canada-
menn á því, að í Indlandi eru
ekki, eins og margir þeirra virt-
ust halda, miljónir óánægðra, ó-
rórra uppreistarmanna, heldur
menn, sem eru þakklátir í huga
fyrir það ágæta starf, sem Bret-
ar hafa þar unnið með því að
sameina þjóðina og því að kenna
henni þá tungu, sem heimurinn
svo að segja hugsar á og sem
við viðskiftin austur og vestur,
norður og suður er notuð, og
fyrir lýðræðisskipulagið, sem í
sögu Austurlanda er nýtt fyrir-
brigði.
I Á ferðum mínum um Indland,
talaði eg við bónda nokkurn í
Punjab-héraði og spurði hann,
| hvað honum sýndist um hið nýja
þing og valdið, sem það leggur
Indverjum sjálfum í hendur.
Hann svaraði með því að segja
stjórn Breta hafa verið stjórn
hinna fátæku. Eg spurði hann
við hvað hann ætti. Hann
skýrði orð sín þannig, að Eng-
lendingar hefðu innljeitt réttlát-
ara skipulag, svo að ef að hinir
fátæku væru órétti eða móðgun
| beittir af hinum ríkari, eins og
j þér, þá gætu þeir nú leitað rétt-
ar síns og sett þá eða þig í
fangelsi.
A
i Eg kOm til Canada þegar
Tékkóslóvakiu deilan stóð sem
hæst. Eg var hvarvetna spurð-
! ur, hvað Indland mundi gera, ef
England yrði dregið út í stríð í
Evrópu. Eg sagði ekki nokkurn
efa á því, að Indland svaraði
kalli sínu, ríkisheildinni til
verndar á sama hátt og það hefði
gert í síðasta stríði. Forsætis-
ráðherrann í Punjab-fylki og
prinsarnir mörgu, buðu aðstoð
sína meira að segja án þess að
fram á slíkt væri farið og áður
en nokkur þörf var á því. f
Indlandi hefir áskotnast er tæki. j
færið sem Bretar hafa veitt þeim
til þess að læra að stjórna sér
sjálfir, með stofnun þings og
fulltrúastjórnar, er ótakmarkað
vald hefir til að semja og smíða
sér þau lög, er þjóðin æskir.
Mönnum sézt mjög alment
yfir það, að Indland hafi sjálf-
stjórn. Eg man eftir því í
veizlu í Toronto, að við hlið mér
sat Frakki. Hann spurði mig
hvenær Bretar ætluðu að veita
Indverjum heimastjórn. — Eg
skýrði fyrir hönum stjórnar-
skipunarlögin frá 1935, sem
veitir okkur Indverjum sömu
réttindi og þið hafið í Canada,
að hermálunum undanteknum.
Þá hrósaði eg ást Frakka á lýð-
ræði og jafnrétti en spurði í
gletni, hvað borgin héti 1 Norð-
ur-Afríku Frakkanna, sem full-
síðasta stríð fóru ein miljón og
fjögur hundruð þúsund manns
frá Indlandi. Yfir 500,000 af
þeim komu frá Punjab. Þrjátíu
og sjö þúsund féllu. Árið 1914
fórum við í stríðið eingöngu
fyrir konung vorn, því þá vorum
við ekki búnir að fá það frelsi
og vald, sem við nú höfum. Nú
berjumst við ekki aðeins fyrir
konunginn, heldur einnig, fyrir
vort eigið land og þjóð. í þessu
er ástæðan fólgin fyrir því, að
Punjab-fylki lét ekki standa á
svari sínu um það, hvað Indland
gerði, ef Bretland þyrfti á að-
stoð að halda. Og eiífs og eg
minti vini mína í Canada á, er
það blekking ein að halda, að þó
að land þeirra sé mörg þúsund
mílur frá ófriðarstöðvum, að
Jstríð nái ekki til þess. Það sem
! Frh. á 5. bls.