Heimskringla - 01.03.1939, Blaðsíða 2

1K SÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 1. MARZ 1939
MIXM GUÐANNA
(Flutt á Þorrablóti)
I.
Efalaust mun það vera til
hneykslunar strangtrúuðum
mönnum, að kristinn prestur rísi
úr sæti sínu, til að blóta heiðin
goð. En það hefir lengi þótt loða
við okkur Eyfirðingana, sem ein-
kenndi forföðurinn, Helga hinn
magra, að við værum blendnir í
trúnni, og tel eg þettat reyndar
ekki að öllu leyti ljóð á voru ráði.
Sízt af öllu væri hægt að telja
það trúleysi, að blóta marga
guði. Fremur mætti það kallast
hið gagnstæða. Virðist mér því
svo, að forfaðir vor, Helgi hinn
magri, hafi með því að heita á
Þór eða Krist til skiftis, eftir
því sem honum þótti betur við
eiga, sýnt sig að vera trúmann
mikinn og ástvin guða, en hins-
vegar færi fjarri því að hann
væri þröngsýnn eða ofstækis-
fullur í trúnni. Og vildi eg
gjarna, að þetta einkenni hefðum
vér einnig erft af honum.
Skrifað stendur það að vísu í
lögmáli Gyðinga og þeirra boð-
orðum, að eigi skulir þú aðra
guði hafa, og gerðu þeir mikið
veður út af því Gyðingarnir, sem
altaf voru að berjast móti fleir-
gyðistrúnni, að þeirra guð væri
mjög vandlátur eða afbrýðis-
samur guð, sem ekki þyldi neina
hjáguðadýrkun og reiddist
henni ákaflega. En eg ætla, að
inn í þessa miklu afbrýði, sem
þeir eignuðu guði sínum, hafi
ofist snar þáttur af þeirra eigin
lundareinkennum. Nær sanni
fari sú hugmynd, sem nýja
testamentið gefur oss um guð-
dóminn, að hann láti sína sól
upp renna yfir vonda og góða og
rigna yfir réttláta og rangláta.
Með þessari lýsingu er. horfin
öll afbrýði úr lundarfari guð-
dómsins. Hann stendur þar ekki
framar með refsivöndinn á lofti,
eins og mörgum er svo gjarnt á
að hugsa sér, yfir öllum þeim,
sem ekki tilbiðja hinn eina
sanna Jahve Gyðinganna. Bezt
gæti maður trúað því, að slíkur
guðdómur spyrði hreint ekki að
því, með hvaða nafni mennirnir
ákölluðu guði sína, heldur
spyrðu hann hverskonar guðir
það væru, sem þeir tilbæðu,
hversu fagrir og góðir, hversu
vitrir og mildir.
Þvi að í guðshugmyndunum,
sem auðvitað grípa aldrei með
fullum skilnnigi yfir veruleik-
ann sjálfan ,speglast þó að
minsta kosti mikið af eðli mann-
anna. Þær eru mælikvarðinn
á hæðir og dýptir vitundarlífs-
ins, drauma vorra og 'þrár og
ímyndunarafl, og eru að því
leyti sannar, sem hið æðsta og
bezta í oss reynist sannara og
lífinu samkvæmara og heilla-
drýgra, en hitt, sem vér köllum
ilt eða óguðlegt. Það er í þess-
um skilningi, sem eg vil mæla
nokkur orð fyrir minni hinna
fornu guða feðra vorra.
II.
Fyrst væri gott að gera sér
ljóst af hvejju fleirgyðishug-
myndimar byggjast.
Allar kynslóðir hafa skilið
það, að þær eru fæddar tiltölu-
lega vanmáttugar og fávitandi
inn í heim, sem yfirstígur jafnt
skilning þeirra og krafta. Svo
mikið hafa menn þó skilið, að
þessi veröld hefir mikla víðáttu,
og er hið mesta völundarsmíð.
Þeir frumkraftar, sem í tilver-
unni búa, eru svo fjölkunnugir
og margvísir í sköpun sinni, að
við þeim sjáum vér ekkert. •—
Þetta er hin fyrsta ályktun trú-
arinnar, sem birtist í öllum trú-
arbrögðum.
Næsta atriðið verður það, að
gera sér grein fyrir eðli þessara
vitsmunaafla, sem skapað hafa
alla hina sýnilegu tilveru og oss
eru snjallari, og fer sú greinar-
gerð eða þær hugmyndir auð-
vitað mjög eftir andlegum og
vitsmunalegum þroska þeirra
þjóða, sem um er að ræða. Hugs-
um okkur t. d. grísku guðina, í
sólskini Hómerskvæðanna, fagra
og íturvaxna og ásthneigða. í
þeim birtist fegurarþrá og lista-
þroski þessarar suðrænu þjóðar.
Vorir guðir hinir norrænu eru
hinsvegar kraftajötnar, vitrir
og ástúðarríkir, en fremur
stríðlyndir. í því birtist skaps-
einkenni víkinganna. Uppruna-
lega hugsa mennirnir sér að
hverju einstöku fyrirbrigði nátt-
úrunnar stjórni sérstakur guð-
dómur. Það eru guðir láðs og
lagar, guðir skógar og jarðar-
gróða og guðir sólar og himin-
tungla. Svo koma guðir kraft-
arins, guðir vitsins og skáld-
skaparins, guðir stríðsins og
guðir ástanna og endurfæðingar-
innar. Grikkir og Rómverjar
höfðu guði fyrir alt þetta og í
vorri fornu goðafræði samsvör-
uðu þessum ýmsu náttúrufyrir-
brigðum guðir eins og: Ægir og
Freyr, Baldur og Þór, óðinn og
Týr, gyðjurnar Freyja og Iðunn
o. s. frv.
Það sem gerist með eingyðis-
trúnni er reyndar aðeins það, að
starfsvið og eðliþættir þessara
mörgu guða er dregið saman í
eitt. Menn fara að gera sér í
hugarlund, að hér sé reyndar
ekki um starfsemi margra guða
að ræða, heldur að í einum sönn-
um guði lifi og hrærist allar
þessar starfsemdir. Sá guð sé
almáttugur, frá honum sé kraft-
urinn — en það er starfssvið
Þórs. Hann sé alvitur. Það er
starfssvið Óðins, sem úr Hlið-
skjálf sá yfir heima alla og
vissi hverskonar speki. Frá hon-
um komi sól og regn, gróður og
uppskera. Það er starfssVið
Freys. Hann heyri stormsins
hörpuslátt og gerþekki alt sjáv-
ardjúpið. Það er starfssvið
Ægis. Hann búi í því Ijósi, sem
enginn fær til komist. Það eru
Breiðablik Baldurs. Hann sé
guð lífsins og endurfæðingar-
innar. Það er verksvið þeirra
Freyju og Iðunnar.
Þannig má lengi halda áfram
að telja og mun það þá koma
í ljós, að hin heiðnu goð, sem svo
eru nefnd, eiga reyndar flest
heima við hirð guðs almáttugs,
jafnvel Loki, sem er fulltrúi
hins fallna engils. Og á þennan
hátt verður það því mjög rétt-
lætanlegt, að vér blótum hin
fornu goð, þegar vér sjáum að
þau standa reyndar aðeins sem
fulltrúar eða nafngiftir sér-
stakra eðlisþátta guðs allsherj-
ar. Hinir glæsilegu guðir forn-
aldarinnar voru því ekki aðeins
óskabörn ímyndunaraflsins og
trúarinnar á þeim tímum, þeir
standa ennþá sem fulltrúar á-
kveðinna lífssanninda og ákveð-
inna hugsjóna, sem vér trúum á.
Þegar þess er gætt, að í þess-
um guðum persónugerðu for-
feður vorir, eins og aðrar þjóðir,
aðeins þau skapandi öfl, er þeir
skynjuðu hvarvetna að baki til-
verunnar, þá er það í sjálfu sér
ekkert annað en hið sama sem
vér gerum, í vorri guðshugmynd.
Það, hvort guðinn telst einn eða
fleiri, skiftir þá ef til vill ekki
svo mjög miklu máli, meðan vér
erum ennþá komin skamt á veg
og Mtt handgengin guðum. í
þrenningarlærdómi og dýrlinga-
trú kaþólsku kirkjunnar bryddir
reyndar aftur á tilhneigingunni
til fleirgyðis, sem oss hefir á öll-
um öldum gengið svo erfiðlega
að losa oss við. Aðalatriðið er
líka það, að skynja hið guðdóm-
lega, trúa því, að guðirnir séu
miklir og góðir — og fagrir,
bættu Grikkirnir við. Því að
þeir eru höfundar þeirrar hugs-
unar, sem Emerson setur fram,
að fegurðin sé það stimpilmerki,
sem guð setji á hið góða. Yfir
öllum draumum trúarbragðanna
hefir síðan logað ljós fegurðar-
innar.
Villan og heiðnin byrjar þar
fyrst sem guðirnir eru grimmir
og ljótir, fylking þeirra er fá-
skrúðleg eða þar sem þeir eru
þröngsýnir og ofstækisfullir.
Og það sem unnið var við að
setja þessa guði saman í eitt,
var reyndar fyrst og fremst það,
að þá skapaðist réttari afstaða
þeirra á milli, einn eðlisþáttur-
inn kom síðar til að yfirgnæfa
annan. Guðshugtakið stækkaði
að fegurð og göfgi, og mennirnir
stækkuðu með því að andlegu
víðsýni og menningu.
III.
Það er jafnvægið og víðsýnið
sem nauðsynlegast er af öllu
til andlegrar menningar. f fleir-
gyðinu liggur fólgin hætta hins
blinda ofstæðis og þröngsýnis.
Þó að Snorri Sturluson fylki
goðum vorum öllum í hina
skemtilegustu fylkingu, þá var
það þó ekki algengt til forna, að
menn tryðu á guðina, á þann
hátt eins og ætla má af Eddu.
Lang algengast mun það hafa
verið, að sumir hafi dýrkað Þór,
'aðrir Tý, sumir Frey eða óðin
og sumir Freyju. Villan hjá
1 þessum mönnum lá reyndar aðal-
lega í því, að þeir dýrkuðu svo
mjög einn guðinn, að þeir
gleymdu öðrum.
Og þegar við förum að athuga
málin nánar, þá er þessi villa
reyndar býsna algeng ennþá.
Því að enda þótt svo heiti, að
við séum kristin, þá blótum við
samt ennþá hin fornu goð í
miklu víðtækara mæli, en við
gerum oss alment ljóst. Það er
ekkert að marka hvaða trú vér
játum. Vor rauverulega trú
kemur fram í verkunum. Og í
verkunum trúum við á hin
heiðnu goð, því miður ekki eins
og vitringurinn Snorri, og jafn-
vel naumast eins og okkar ágæti
forfaðir Helgi hinn magri. Villa
okkar er sú, að við erum of ein-
hæf í trúnni. Það eru ennþá til
menn, sem trúa aðallega á Þór
— eða fulltrúa hans á þessari
öld, sem vér getum kallað véla-
kraftinn. Það eru þeir menn,
sem halda að járnöld hin nýja
geti bætt öll mannanna mein.
Það eru til menn, sem dýrka
Óðin, eða vitsmunina á mjög ein-
hæfan hátt. Þetta eru vísinda-
Imennirnir, sem eyða allri æfi
sinni í það, að kljúfa atóminn,
eða búa til eiturgas. Þá dreym-
ir að vísu um það, að vitið eitt
eða framfarir í vísindum megni
að færa alt í lag á jörðinni. En
þess má um leið minnast, að
óðinn hafði það til, að skjóta
geiri sínum niður á jörðina og
spruttu þá upp illdeilur og or-
ustur. Vísindin eru tvíeggjað
sverð, sem jafn reiðubúið er til
ills eins og góðs. Framfarir í
vísindum geta jafnt leitt til böls
sem batnaðar, eins og sjá má af
hinum vísindalega herbúnaði
vorra tíma.
Þá vitum vér hversu margar
af þjóðunum trúa ennþá á
stríðsguðinn Tý, og sjáum til
hvers sú trú leiðir. Ennþá er
trúað á Ægi og Frey til sjávar
og sveita og ýmsir útlendir guð-
ir eru nú komnir til sögunnar
eins og Mammon og vínguðinn
Bakkus. Loks megum vér ekki
gleyma Freyju, sem átt hefir
marga ástvini fyr og seinna, með
öllum þjóðum, og eru þeir marg-
ir sem leita sér yndis af hennar
föruneyti. En freyju fylgja
kettirnir, sem draga vagn henn-
ar, og eru þeir bæði slægir og
grimmir og hafa margir hlotið
illar skráveifur af þeirra völd-
um, sem of mjög hafa orðið
handgengnir þessum guðdómi.
Þannig má lengi halda áfram,
og hnígur þá alt að hinni sömu
niðurstöðu, að ennþá blótum vér
heiðin goð, bæði leynt og ljóst.
Og hví skýldum vér ekki gera
það, einungis á skynsamlegan
hátt? öll standa þau sem full-
trúar ákveðinna lífssanninda og
lífsgæða.
Þór er góður — vélakraftur-
inn, þessi jötunorka, sem beizl-
uð hefir verið og á vafalaust
eftir að létta miklum hluta hins
þyngsta erfiðis af herðum
mannkynsins. En krafturinn
dugir ekki einn. Þór er heimsk-
ur og það þarf að hafa vit fyrir
honum. Þá getur hann með
Mjölni sínum lagt að velli hin
ægilegustu tröll fátæktar og erf-
iðleika, sem staðið hafa í vegi
mannanna. Óðinn er ágætur.
Hvað er betra en skilningurinn
og vitið, ef því er beitt til góðs.
En óðinn þarf handleiðslu kær-
leikans.
Týr er fulltrúi hugrekkisins
og hreystinnar. Altaf er jafn-
mikil þörf á því, þótt vér notum
það ekki til að drepa hvert
annað. Og hver vildi algerlega
afneita ástargyðjunni Freyju,
þó að bannsettir kettirnir séu í
fylgd með henni, en það merkir,
að ástin, sem hún stendur sem
fulltrúi fyrir, geti orðið grimm,
afbrýðissöm og undirförul.
Hver þessara guða er ágætur
á sínum stað. Þeir eru ennþá
förunautar vor allra. En hvað
er það sem vér höfum leitast við
að gera við þá í kristinni trú?
Vér höfum leitast við að skipa
kraftinum undir vitsmunina og
vitsmununum undir kærleikann.
Svo hét það að vísu, að Þór
væri sonur óðins og Óðinn væri
því honum æðri. En gallinn á
óðni var sá, að hann var kald-
rifjaður og slægvitur og verald-
arhöfðingi hinn mesti. Freyja
átti að sönnu nokkur ítök í
honum, en bæði var, að Freyja
var aðeins fulltrúi hinnar lík-
amlegu ástar, enda var óðinn
marglyndur í ástunum,> skreið
inn í hamarinn til Gunnlaðar og
átti vingott við huldur og
hamragýgi og hafði fjölmargar
valkyrjur sér við hlið.
En þar sem forfeður vorir
áttu reyndar engan fulltrúa fyr-
ir meðal sinna vitru og ágætu
guða var hinn andlegi kærleikur,
miskunnarlundin, sem hafin er
yfir allar mannlegar ástríður.
Þeir áttu engan guðdóm fyrir
líknarlundina, þá meðaumkun,
sem nær til aumra og volaðra,
hinna þjáðu og bágstöddu, nema
ef það væri Eir, þerna Friggjar,
og er þá þessari skapseinkunn
ekki gert hátt undir höfði —
enda var yfirleitt harðúðugt
lundarfar víkinganna og voru
þeir hvergi viðkvæmir fyri;
sárum eða bana.
IV.
Það var Hvíti Kristur, sem
kom til að fylla upp í þetta
skarð. Hann líktist að vísu
Baldri í hreinleik og sakleysi, en
var honum þó stórum öflugri í
miskunnarlundinni og kærleik-
anum. Engum efa er það orpið,
að upprunalega gerðu forfeður
vorir, eins og .Helgi magri, lítið
annað en að bæta honum við i
guðahópinn. En smámsaman
varð mönnum það ljóst, að hann
var um aðra fram fulltrúi hins
hæsta guðs, því að “þeirra var
kærleikurinn mestur”:
Þá tóku sumir ofstækismenn
að yrkja níð um hin fornu goð
og segja: :
“Grey þykkir mér Freyja”.
Hefir mér jafnan fundist, að
maklega hafi Hjalti Skeggjason
verið útlægur gerr af landinu
fyrir svo íheiskulegan kviðling,
því að það er eins og að níðast á
foreldrum sínum, að svívirða þá
helgu dóma, er vér tignuðum
áður, þó að síðar þykjumst vér
komast til fyllri sannleikans við-
urkenningar. Og mér leikur
ávalt grunur á, að þeir sem við-
hafa slíkan ofsa í trúarefnum
risti heldur aldrei djúpt í hinum
nýja sið og trúi sér því hvorki
til sáluhjálpar á einn guðdóm
eða annan. Þessvegna dáist eg
að Helga hinum magra, forföður
vorum, sem hét á Þór í sæförum
og harðræðum, þegar karlmensk-
unnar þurfti við, en trúði á
Krist til hinnar friðsamari iðju.
Þessi vitri og víföruli maður,
sem bæði að uppeldi og ætterni
stóð með annan fótinn i heiðinni
menningu en hinn í kristninni,
kunni vafalaust vel að meta þau
menningarverðmæti, sem hvor-
tveggi átrúnaðurinn hafði í sér
sér fólgin.
Því að í trúarbrögðum þjóð-
anna speglast þeirra andlega
reynsla í óteljandi ættliðu. Þar
er kristölluð skáldleg sýn og
hugsæisgáfa vitrustu manna
kynstofnsins. í vorum fornu
guðum sjáum vér því ekkert
annað, en þá kosti og bresti,
þann heiftareld og ástarbríma,
sem dýpst bjó í eðli vors kyns
frá örófi alda. Vér sjáum hug-
sjónir þeirra og draum persónu-
gerfast, vér sjáum raunir þeirra
og vonbrigði, fögnuð þeirra og
lífsþrótt.
f sögu guðanna, þeirra sem
safnast saman undir Aski Ygg-
drasils, tré lífsins, og heyja þar
örlög sín, sjáum vér um leið
sögu ættar vorrar og hennar ör-
taga-dóma. Þessvegna getum
vér heiðrað þessa glæsilegu guði
feðra vorra, enda þótt vér höf-
um valið oss hinn hvíta Krist að
leiðtoga. Vér getum ennþá sagt:
Lifi vaskleikur og vit, lifi hug-
dirfð og hreysti, lifi fegurð og
frjósemi jarðar, ástir og endur-
fæðing!
Lifi Þór og Óðinn, lifi Týr og
Baldur og Freyr!
Lifi gyðjurnar Iðunn og
Freyja!
Benjamín Kristjánsson
—Dagur, 19. jan.
470 atvinnulausir
Skráning atvinnulausra hér í
Reykjavík lauk í gær.
Alls komu til skráningar 470,
þar af tvær konur. Er þetta
lægsta tala atvinnulausra hér í
byrjun febrúar síðan 1930. í
fyrra voru á sama tíma 769
skráðir atvinnulausir, 1937—939
og 1936, 690.—Mbl. 5. febr.
íslendingar!
Þér sem eruð bókamenn og
bókavinir! Munið eftir því, að
þér aukið þægindi yðar, og
prýðið alt í kring um yður, með
því, að láta binda og gylla bækur
yðar. Þá þurfið þér ekki annað,
en að renna augunum yfir kjöl-
inn á bókunum, til þess að finna
bókina, sem þér þurfið á að
halda. Sendið því bækur yðar,
sem fyrst, í band eða viðgerð,
til Davíðs Björnssonar að
“Heimskringlu”. — Stafirnir
þryktir í gull eða silfur á kjöl-
inn, eftir því sem óskað er. —
Miklu efni úr að velja í mörgum
litum. Verkið vel af hendi leyst.
ÁRSFUNDUR
SAMBANDSSAFNAÐAR
tJtdráttur úr fundargerð
Framh.
Sunnudaginn þ. 12. febr. eftir
niessu, var framhalds fundur
Sambandssafnaðar haldin í sam-
komusal kirkjunnar.
Kvenfélögin höfðu látið þau
boð breiðast út, að þau biðu
öllu safnaðarfólki, ásamt vinum
þess, er þiggja vildu, til veizlu
þetta sunnudagskvöld. Var því
fjöldi af yngra og eldra fólki
þar saman komið. Fjögur lang-
borð voru dúkuð í samkomusaln-
um, og þar settist fólk að borð-
um að risnulega framreiddum
réttum og kræsingum.
Að aflokinni máltíð var tekið
til fundarstaTfa.
Dr. M. B. Halldórson setti
fundinn og -stjórnaði honum. —
Mælti hann nokkur vinsamleg
lorð til kvenfélaga safnaðarins
og þakkaði konunum fyrir hinar
ágætu og höfðinglegu veitingar,
sem allir voru búnir að gæða sér
á.
Þessu næst voru lagðar fram
skýrslur.
Skýrsla hjálparnefndar, lesin
af Mrs. B. E. Johnson:
f sjóði frá fyrra ári ....$ 93.98
Inntektir á árinu ........ 71.65
$165.63
Útgjöld ................ 145.65
í sjóði 8. febr. 1939 ....$ 19.98
Skrýsla sunnudagaskólans, lesin
af séra P. M. Pétursson:
í sjóði frá fyrra ári...$ 45.55
Tekjur á árinu ......... 77.94
$123.49
Útgjöld ................$ 92.92
f sjóði frá 29. jan. 1939 $ 30.57
Sunnudagaskóla börn kvað
hann 64 að ungmenna flokknum
meðtöldum, og kennara átta.
Fjármálaritari, Th. Borfjörð,
las þá skýrslu sína. Tekjur alls
á árinu $4, 068.47. Þakkaði Th.
Borgfjörð nefndarmönnum sín-
um fyrir góða samvinnu og ósk-
aði hinni nýju stjórn heilla og
velgengis.
Skýrsla féhirðis, Ól. Péturs-
sonar, kvað hann fjármálarit-
ara hafa gert svo vel að varla
væri hægt að komast yfir það,
því þrátt fyrir marga og margs-
konar erfiðleika, hefði unnist
svo vel á árinu að tekjurnar
væru að mun meiri en í fyrra.
f sjóði frá fyrra ári....$ 377.73
Frá fjármálaritara .... 4,068.47
$4,446.20
Útgjöld ............... 3,746.20
í sjóði 13. febr. 1939....$ 700.00
Dr. M. B. Halldórson kvað nú
skyrslurnar liggja fyrir til um-
ræðu og afgreislu.
Dr. Rögnv. Pétursson gerði
tillögu er studd var af Stefán
Einarsson, að skýrlurnar séu
viðteknar eins og þær voru lesn-
ar. Samþ.
Þessu næst las prestur safn-
aðarins, séra P. M. Pétursson,
skýrslu sína.
Gerði hann grein fyrir því að
42 enskar guðsþjónustur hefðu
farið fram á árinu, og 43 á ís-
lenzku. Af þessu kvað hann
aðra hafa messað 13 sinnum, 6
á ensku og 7 á íslenzku. Út-
varps guðsþjónustur 2. Flutti
hann sjálfur aðra, en séra Jakob
Jónsson, prestur í Wynyard,
hina. 5 börn voru skírð. 13
hjón gefin saman. Og 14 voru
jarðsungnir.
Þá mintist hann á að nefnd
hefði verið kosin til þess að sjá
um notkun á kirkjunni. Var í
henni forseti hvers félagsskap-
ar auk eins annars. Dró þessi
nefnd upp funda áætlun er farið
var eftir og kom það í veg fyrir
að nokkur árekstur yrði með út-
lán á kirkjunni.
Byrjið sparisjóðs innleg
við Bankann—
Peningarnir eru óhultir og þér getið
tekið þá út hvenær sem þér viljið.
Á 12 mánuðum gerðu viðskiftamenn 10,500,000
innleggingar á The Royal Bank of Canada;
vottur um það traust sem almenningur ber til
þessarar stofnunar, sem að eignamati fer yfir
$800,000,000.
THE ROYAL BANK
O F CANADA
--yfir f— — — l|