Heimskringla - 22.03.1939, Page 1

LIII. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 22. MARZ 1939
NÚMER 25.
HELZTU FRÉTTIR
EXCELSIOR
(By H. W. Longfellow)
Er skuggar kveldsins eltust ört
Á Alpabæ féll nóttin svört.
Þá halur tróð um hrannaslóð
Sem hátt bar merki og á því stóð:
Excelsior!
Á enni er sorg; en augun snör
Sem elding; hvöss sem beittur hjör.
Og ljóst með slifurhörpu hljóm
Nú heyrist kallað skýrum róm:
Excelsior!
*
í húsum inni Ijós hann leit
Þar logar aringlóðin heit
Hið efra jökull nam við nótt.
Hans næturbæn var andvarp hljótt:
Excelsior!
“Legg ei á fjöll”, kvað þulur þá
“Nú þungt er loft og nóttin grá
Á fljóti brýtur brimhvít röst.”
En brátt þá ansar röddin föst:
Excelsior!
“Far ei”, kvað mær, “en hvíl þig hér.
Legg höfuð þreytt að brjósti mér.”
Þá vökna augu hins unga manns. '
Sem andvarp leið af vörum hans:
Excelsior!
“ó, varast fall af fornu tré,
Nú feigð á þinni leið eg sé.”
Var hinsta kveðja bóndans. Brátt
Barst þá svar úr fjallsins átt:
Excelsior!
Við birting dags, með bænasnið
Bernharðs helga í musterið
Er munkar hljóðir lögðu leið
f lofti barst sem óp í neyð
Excelsior!
Og ferðamann í heljar hrönn
Hundur tryggur gróf úr fönn
En lífs þó væri brostin bönd
Þá bar enn merkið frosin hönd:
Excelsior!
í morgun kulsins geislagljá
Hans göfug ásýnd dáin lá
En röddin steig í stund og firð
Sem stjarna björt í geimsins kyrð.
Excelsior!
S. E. Björnsson.
Hitler rýfur
Munich-samningana
Hvað gerir Hitler næst? Þetta
er spurning sem stjórnmálamenn
heimsins hafa verið að glíma við
og reyna að svara nokkur und-
anfarin ár, en sem flestir eru
enn jafnnær um.
Án þess að nokkur vissi af var
Hitler s. 1. viku búinn að um-
kringja Tékkóslóvakíu með her.
Menn vissu aðeins að hann var í
dag að styðja Slóvaka, sem voru
að brjótast undan ímyndaðri
kúgun Tékkanna, og sem í sjálfu
sér gat verið álitið góðverk. En
þegar menn litu út næsta morg-
un var landabréfið af Evrópu
orðið úrelt og á eftir tímanum;
Tékkóslóvakía var horfin með
öllu,' en Þýzkaland að því skapi
fyrirferðarmeira.
Við þetta alt saman rifjast
spurnirigin sama upp, hvað Hitl-
er geri næst. Og svarið er sem
áður, að það viti enginn.
Fyrst eftir að Tékkóslóvakía
var hertekin, sögðu Bretar og
Frakkari að sér kæmi það ekkert
við. Einum eða tveimur dögum
síðar, voru þeir komnir að þeirri
niðurstöðu, að Hitler hefði með
þessu brotið Munich-samning-
ana, síðasta alþjóðasamninginn,
sem hann hefði skrifað undir.
Og eftir þessa uppgötvun hafa
þeir nú ákveðið, að viðurkenna
ekki þennan nýja landvinning
Hitlers og eru nú að skeggræða
um það, að hafa fundi með fleiri
þjóðum, að stöðva þessa víking
Hitlers. Rússinn vakti að vísu
fyrst máls á því, en Bretinn var
ekki sammála honum um hver
löndin ættu að vera, sem á móti
Hitler tækju. Og svo kom auð-
vitað til mála, spurningin um
það hvort þetta ætti að vera
hernaðar-samtök á móti Þjóð-
verjum eða aðeins viðskiftabann.
Hvað úr öllum þeim ráðagerð-
um verður eða hvort að það
verður nokkuð annað en ráða-
gerð, skyldi enginn veðja miklu
um.
En þannig standa sakir, að
Þýzkaland hefir náð Tékkósló-
vakíu allri, en Bretar, Frakkar,
Rússar og Bandaríkjastjórn
mótmæla að Þýzkaland eigi land-
ið ennþá. Hitler sefur úr sér
þreytuna eftir afreksverk sín,
rólegur fyrir öllu þessu og býst
sjálfsagt við, að viðurkenningin
komi síðar, þegar þjóðum þess-
um sé runnin reiðin, eins og átti
sér stað með Bláland ítalanna.
En að Hitler hafi brotið Mun-
ich samninginn, mun enginn efi
á. Hann lofaði eflaust þar, þeg-
ar honum var afhent Sudeten-
héraðið, að hreyfa sig ekki til
frekari landvinninga í Evrópu.
Hann virðist hafa gleymt því,
enda hafa honum verið Skoda-
verksmiðjurnar þá stundina..of-
ar í huga en nokkuð annað. ^
En með allri Tékkóslóvakíu
fékk hann 1500 flugherskip,
hvað sem öðru líður. Ungverj-
um lofaði hann þó að taka Ruth-
eníu eða þann skika úkraníu,
sem Tékkóslóvakíu heyrði til.
Svona hafði Hitler það, þvert
ofan í það sem búist var við,
því það var eftir Munich-samn-
ingunum víst aldrei skilningur
Breta og Frakka, að hann reyndi
til að hnekkja hag þeirra í Aust-
ur-Evrópu. Þó þeir væru að
reyna að benda Hitler á að halda
í austurátt, áttu þeir með því
við Rússland, en ekki smáríkin
í suðaustur Evrópu, Rúmaníu,
Júgóslavíu, Búlgaríu o. s. frv.,
sem Hitler virðist nú hafa allan
hug á að ná, en láta Rússland
fyrst um sinn eiga sig. Þýzka-
land getur ekki án meira lands
haldið áfram tilveru sinni, en í
stað þess að það fengi nýlendur
sínar aftur, var hugmynd Breta
og Frakka, að það fengi þær
bættar með því að ná í Úkraníu
Rússanna. En það fór nú svona,
að það eru smáríkin 1 Suðaust-
ur.Evrópu, sem Hitler álítur auð-
unnari, en Rússland og tekur
þau með táð og tíma, þó við-
skiftum Breta og Frakka sé stór
hnekkir með því ger. Vopnin
hafa snúist í höndum Hitlers á
Breta og Frakka sjálfa í stað
Rússa. Það er því enginn efi á
því að Munich-samningurinn er
rofinn!
Eins og full ástæða er til, er
nú óttast að Hitler haldi áfram
og Rúmanía verði næsta landið,
er hann hefir í sigti. Pólland
er heldur ekki óhult. Og Lith-
uanía býður Hitler nú góðmót-
lega Memel.
í Tékkóslóvakíu er alt í óreiðu
og eymd. Um 18,000 manns
hafa verið hneptir í varðhald
fyrir að standa Hitler í vegi og
aftra honum frá að koma áform-
um hans fram.
Hitler er ægivaldur og hann
meiri en menn virðast ætla. Að
stríðshótanir hans séu blekk-
ing eins, er ennþá ósannað. í hið
merka bandaríska tímarit “For-
um”, marz-heftið, skrifar maður
sem herstyrk þjóða virðist kunn-
ugur og heldur fram, að Þjóð-
verjar hafi 10 flugskip á móti
hverjum fimm á Bretlandi, fjór-
um í Bandaríkj unum og þremur
á Frakklandi. Og svo fullkom-
in telur hann loftskip Þjóð-
verja, að við þau jafnist ekkert.
Hann nefnir Heinkel loftskip,
sem fari 280 mílur á klukku-
stund í 13,000 feta hæð með eitt
tonn af sprengjum og geti flog-
ið 1000 mílur í einu þannig
hlaðin. Sé leiðin styttri, geti
þau flogið með alt að því tvö
tonn. Af þessum hraðfleygustu
skipum í heimi hafi Þjóðverjar
nú 2500 að minsta kosti. ótti
Lundúnabúa við þessar flugvélar
hafi ekki verið ástæðulaus á s. 1.
hausti. Greinarhöfundur held-
ur fram að með þessu og því um
líku sé mikið í þeirri skoðun
Hitlers, að stríð megi vinna með
svo skjótum hætti, að engri vörn
verði við komið. Eyðileggingin
sem hægt sé að gera á stuttum
tíma, knýi til að semja frið.
150 ára afmæli
franska lýðveldisins
í ráði er að hefja bráðlega
mikinn undirbúning að glæsileg-
um hátíðahöldum, sem fram eiga
að fara í júlí á sumri næstkom-
andi, í tilefni af því, að 150 ár
eru þá liðin frá stofnun franska
lýðveldisins. — Mentamálaráðu-
neytið hefir lagt til, að veittar
verði 1500 milj. franka til há-
tíðahaldanna. Sérstök áhersla
verður lögð á það, að Frakkar
sé hinir ánægðustu með lýðræð-
isfyrirkomulagið og muni halda
trygð við það og í Frakklandi
muni lýðræðið standa, hvað sem
gert verði til þess að grafa und-
an því. Sérstök áhersla verður
lögð á að taka vel á móti vinum
Frakklands í öðrum löndum.
Hitler, Göring, Göbbels,
komnir af víkingum!
Morgunblaðið í Reykjavík
flutti eftirfarandi fregn 23. feb-
rúar frá fréttaritara sínum í
Kaupmannahöfn:
“Politiken birtir á fyrstu síðu
í dag frétt frá Berlín um að
Himler, yfirmaður þýzku leyni-
lögreglunnar, ætli að senda sveit
mannfræðinga til íslands í næsta
mánuði, til þess að rannsaka að
hve miklu leyti forvígismenn
Þriðjaríkisins eigi ættir sínar að
rekja til íslenzkra víkinga.
Danski mannfræðingurinn
Fausböll lætur opinberlega í Ijós
að fregn þessi hljóti að vera á
misskilningi bygð, því að það sé
ómögulegt að sanna nokkurt
samband milli Þjóðverja og
hinna norrænu víkinga.
FRÁ SÖGUNEFNDINNI
Frá því var skýrt nýlega í ís-
lenzku blöðunum að á nýaf-
stöðnu þjóðræknisþingi hefði
verið kosin níu (9) manna nefnd
til þess að hrinda af stað, ef
mögulegt væri, ritum og útgáfu
landnáms- og lífssögu íslendinga
í Vesturheimi. Frá því var einn-
ig skýrt að fyrir sérstök ráð eins
nefndarmannsins hefði nefndin
þegar tryggingu fyrir nægilegu
láni, er gerði henni það kleift að
hefja verkið tafarlaust. Til
starfsins hefir nú verið ráðinn
Þ. Þ. Þ. skáld.
Þetta mál er ef til vill stór-
vægilegra en nokkuð annað, sem
Vestur-íslendingar hafa áður
færst í fang. Ekki einungis er
það umfangsmeira, heldur einn-
ig hefir það þýðingu fyrir hvert
einasta mannsbarn vestan hafs,
sem af íslenzku bergi er brotið;
það snertir jafnt lífs og liðna, og
jafnvel þá, sem óbornir eru.
Meira að segja: Það er þýðingar-
mikið fyrir heimaþjóðina.
Fyrir þeím, sem þetta mál
hafa hugsað, var og er eitt aðal-
atriði nauðsynlegra öllu öðru, en
það er fullkomin samvinna og
samtök allra vor. Og svo langt
er nú málið komið að full trygg-
ing er fengin fyrir þeirri sam-
vinnu. í ritnefnd, sem vinnur í
félagi með söguritaranum voru
nefndir þrír menn; þeir eru
þessir: Dr. B. J. Brandson, Dr.
Rögnvaldur Pétursson og H. A.
Bergmann, K.C. Fjármálanefnd
hefir einnig verið valin og er hún
skipuð þessum mönnum: A. P.
Jóhannssyni, Soffaníasi Thor-
kelssyni og Sveini Pálmasyni.
Með þessum starfsmönnum
samvinnandi hlýtur öll alþýða
manna að bera fult traust til
fyrirtækisins og verða því til að-
staðar.
Soffanías Thorkelsson er á
förum vestur á Kyrrahafs-
strönd; ferðast hann meðfram
allri ströndinni og mun gera sér
far um að afla fyrirtækinu með-
starfsmenn hvar sem hann fer.
Sig. JúL Jóhannesson,
ritari nefndarinnar
ÍSLENZKU BLÖÐIN
I AMERÍKU
(Eftirfarandi frétt birtist í
Tímanum 25. febrúar og er ís-
lenzku blöðunum hér og þeim er
viðhaldi þeirra unna, kærkomin
frétt, að ekki sé meira sagt).
Það er erfitt að gefa út blöð á
íslandi, en þó er enn erfiðara
að gefa út íslenzk blöð í Vestur-
heimi. Samt hafa landar í Ame-
ríku gefið út tvö myndarleg blöð,
Heimskringlu og Lögberg, í
meir en 50 ár.
Þessi blöð eru óhjákvæmileg
stoð í hinni þýðingarmiklu bar-
áttu landa í Vesturheimi fyrir
íslenzku máli og menningu. Sú
barátta er svo nátengd tilveru-
baráttu íslendinga á íslandi, að
sízt má vanrækja hlut þess aðil-
ans, sem þyngri straum hefir á
móti sér.
Vökumannafélagið hér í Rvík.
er nú að efna til umfangsmikilla
bréfaskifta milli unglinga á ís-
landi og æskulýðs af íslenzkum
stofni í Ameríku. — Vökumenn
beita sér líka fyrir því, að út-
vega Vesturheimsblöðunum báð-
um nokkra tugi borgandi kaup-
enda. Þeir vænta þess að öll
helztu fyrirtæki á landinu, bank-
ar verzlanir, sjúkrahús og skólar
kaupi bæði blöðin. — Stjórn
Vökumanna mun bréflega og
símleiðis leita eftir kauþendum,
en þó því aðeins að bæði blöðin
séu keypt. Stjórn Vökumanna
mun innheimta blaðgjöldin í ís-
lenzkum peningum og útvega
gjaldeyrisleyfi, og standa hverj-
um kaupanda skil á kvittun frá
útgefendum Lögbergs og Heims-
kringlu.
Þeir, sem vilja senda pantan-
ir, geta snúið sér til Egils
Bjarnasonar í Edduhúsinu, sími
2323. Hann mun væntanlega
vinna mest á skrifstofu Vöku-
manna að erindum fyrir landa
í Ameríku.
Jónas Jónsson
frá Hriflu.
GÖMUL VILLA
LEIÐRÉTT
(Grein sú er hér fer á eftir er
tekin eftir Morgunblaðinu í
Reykjavík, dagstettu 17. febr.
1939).
Hér í vetur birtist í Lesbók
nokkur eigin handar rit af kvæð-
um Jónasar Hallgrímssonar og
Bjarna Thorarensen. M. a. var
þar upphaf af kvæðinu “Eld-
gamla ísafold” í eigin handar
riti Bjarna.
Einn af athugulum lesendum
blaðsins benti á það nýlega, að
eftir handriti þessu kæmi það í
ljós, að altaf hafi verið farið
skakt með eina hendinguna í
fyrsta erindi kvæðisins:
“Og gumar girnast mær”
í handriti Bjarna af kvæðinu,
sem Ejnar Munksgaard gaf út
í vetur, er vísuhendingin greini-
lega skrifuð þannig “og guma
girnist mær” enda fellur þetta
að öllu leyti betur í erindinu.
“Gumar gimast mær”, er stirt
og aukanaJjegt (málfræðislega
rangt). En svona hefir þetta
verið sungið í 100 ár, hvernig
sem á því stendur. Nítjándu ald-
ar mönnum hefir máske þótt það
viðkunnanlegra að það væru
karlmennirnir sem “girnast”
konurnar. En Bjarni hefir nú
einu sinni snúið því hinsvegar,
meðan mær girnist guma.
Sennilega eru menn búnir að
syngja “Eldgamla ísafold” svo
lengi, að fæstir taka sér þessa
leiðréttingu í munn hér á eftir.
YOUNG ICELANDERS
NEWS
A general meeting was held
at the home og Margret Peturs-
son, 45 Home St. Mr. G. S.
Thorvaldson addressed the group
on “Propaganda”.
He said: “Propaganda is one
of the greatest of modern world
forces. What is Propaganda?
Is it only a force for evil or is
it also a force for good?
It is the science of “mass per-
suasion”. It is used for the con-
trol and exploitation of human
emotions. The term was first
applied to Christian missionaries
in breaking down the paganism
of the world. AU social re-
forms throughaut the ages have
resulted from propaganda break-
ing down the barriers of greed,
ignorance and apathy.
During the Great War, propa-
ganda was one of the most im-
porant weapons of both the
Allies and their enemies. At the
commencement of the war Ger-
many commenced with an ef-
ficient propaganda machine but
she was soon surpassed by Great
Britan in propaganda effective-
ness. In October 1918 alone,
the British jdropped over five
million leaflets behind the Ger-
man lines in France and Bel-
gium. It is said that this and
other propaganda so demoralized
the people of the central pow-
ers that the war was shortened
by nearly a year.
Since the Great War, in all
the dictatorship countries, Rus-
sia, Italy and Germany, their
governments have seized control
of all propaganda agencies such
as the press, radio and the cin-
ema. In these countries, de-
partments of government known
as departments of propaganda
attempt to dragoon millions of
people into common beliefs. —
Between 1920—30 no efforts
were spared by Moscow to cre-
ate communist revolution in Ger-
many, the British Empire and
China, but without success. —
And at the present time it is
estimated that Herr Goebbels
spends $100,000,000 a year on
German propaganda both in Ger-
many and in other parts of the
world.
The speaker concluded by as-
serting that if democracy was
to live in the world, the propá- •
ganda of the dictatorships must
be matched by propaganda for
democracy. Freedom of the
press existed today in only a few
countries of the world; and if
•
war should occur at the present
time, press censarsihip would
immediately cover the globe.
Sunnudaginn 12. marz s. 1.
voru gefin saman í hjónaband
Miss Fjóla Sigmundson, Hnausa,
Man., og Mr. Skapti O. Thorvald-
son, Riverton, Man. Séra E. J.
Melan gifti. Fór athöfnin fram
að heimili Mr. Sveins Thorvald-
son, M.B.E., Riverton. Viðstadd-
ir voru um 70 gestir og veiting-
ar hinar rausnarlegustu. Fyrir
minni brúðarinnar talaði Mr. S.
V. Sigurðsson, Riverotn. Auk
þess tóku til máls Mr. S. Thor-
valdson, Mr. S. Sigmundson, Mr.
O. Ólafson þingmaður, G. J.
Guttormsson skáld og Mrs. Val-
gerður Sigurðsson.
* * *
Afghan það, sem Kvenfélag
Sambnadssafnaðarins í Riverton
gerði og hafði happadrætti um,
féll í hlut Dr. Gilmore læknis í
Winnipeg.