Heimskringla - 29.03.1939, Blaðsíða 1

LIII. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 29. MARZ 1939
HELZTU FRÉTTIR
/__________ . ____ _____
Þjóðverjar og flugstöð
á fslandi
Frétt sú barst vestur um haf
s. 1. miðvikudag (22. marz), að
Þjóðverjar hefðu sótt um leyfi
hjá stjórn fslands að setja upp
flugáningastöð á íslandi.
Hermann Jónasson, forsætis-
ráðherra tilkynti Alþingi þetta
áminstan dag. Gaf hann þá
skýringu um leið, að Þjóðverjar
virtust líta svo á, sem iþeir hefðu
leyfi til þessa og væri veitt það
í viðskiftasamningum sínum við
fsland frá 1931, en sá samningur
nær til fleiri beztu viðskifta-
þjóða íslands. Áleit þingið að
hér hlyti því um misskilning
vera að ræða og tjáðu Þjóðverj-
um, að þetta væri ekki hægt að
veita einni þjóð fremur en ann-
ari, en málið skyldi frekar íhug-
að, er beitiskip þeirra Emden
kæmi til fslands, sem ákveðið
hefði verið.
Blöð hér vestra líta þetta ó-
hýru auga og þykjast sjá, að
með þessu ætli Þjóðverjar að
koma upp hernaðar-flugstöð
heima og herja í vesturveg o. s.
frv. Auðvitað er það ekki ann-
að en getgátur. Það er Luft-
Hansa flugfélagið þýzka, sem
fram á það fer, að fá flugstöð
bygða á komandi sumri og hefja
flugferðir að því búnu milli fs-
lands og Evrópu. Og þannig
stendur málið unz þýzka skipið
Emden kemur til íslands.
* * * *
í sambandi við það sem í ,mörg-
um blöðum hér vestra var minst
á í tilefni af þessari' frétt að
heiman, og sem laut að því, að
Þjóðverjar hefðu átt að vera að
rannsaka dýpi hafna, á íslandi,
er þeir voru þar riýlega að rann-
saka náttúru íslands, til þess að
geta bæði haft þar sjóflotastöð
og flugflotastöð, er það að segja,
að það mun flest eða alt vera
haft eftir blaðinu Manchester
Guardian á Englandi, er grein
birti um þetta efni 7 marz. Þar er
öllu þessu haldið fram og miklu
fleiru, sem sanna á, að Þjóðverj-
ar vilji koma upp þessum flota-
stöðvum á íslandi til þess að
hindra sjóferðir bæði austur og
vestur um haf og um Norður-
sjóinn. — Vísindaleiðangurinn
þýzki, sem á skipinu “Meteor”
var þar, á aðeins að hafa verið
að rannsaka hafnir og lending-
arstaði. f greininni í Manchest-
er Guardian er ennfremur sagt,
að þýzkir hermenn ihafi farið
um götur Reykjavíkur syngj-
andi nazista-söngva. Þeir eigi
og að hafa smyglað vopnum í
land til íslenzkra nazista, sem
séu að hefja byltingu á íslandi
og sem úr verði skorið með
vopnum, ef nazistar nái ekki
völdum með öðru móti. Við-
skifti íslands við Þýzkaland seg-
ir blaðið ennfremur, að aukist
hafi síðan borgarastyrjöldin á
Spáni hófst og nú séu Þjóðverj-
ar ennfremur að taka þar verzl-
un af Bretum, o. s. frv.
Um alt þetta ritar Alþýðu-
blaðið í Reykjavík, dagsett 8.
marz, sem nýkomið er vestur og
telur greinina ií Manchester
Guardian sem það foirtir í ís-
lenzkri þýðingu skáldskap einn.
Og blaðið furðar sig á hver hafi
skrifað greinina. Færir það
nokkrar líkur að því, að aðstand-
endur “Þjóðviljans”, blaðs ís-
lenzkra kommunista í Reykavík,
muni eiga eitthvað í henni og
telur fulla ástæðu til að utan-
ríkismála-ráðuneytið á íslandi
rannsaki þetta mál.
Því má hér bæta við, að blað-
ið Manchester Guardian á Eng-
landi, er strang-liberal og and-
vígt Þjóðverjum og hefir að öll-
um líkindum þótt pólitískur mat-
ur í greininni. En svo er að sjá,
sem blöð hér hafi skoðað inni-
haldið sem góða og gilda vöru og
dreifðu því fróðleik óspart úr
henni innan um efni fréttarinn-
ar af Jbeiðni Þjóðverja um að
gera flugstöð á íslandi.
Til minnis
Fyrsta marz fór, sem kunnugt
er, atkvæðagreiðsla fram í
brezka þinginu um vantrausts-
yfirlýsingu á hendur Chamber-
lain og stjórn hans. Vantrausts-
yfirlýsingin stafaði af viður-
kenningunni á stjórn Francos á
Spáni. Tillagan, sem gerð var
af stjórnarandstæðingum, var
feld með 344 atkvæðum gegn
137.
Anthony Eden fylgdi stjórn-
inni að málum er til atkvæða-
greiðslu kom, enda þótt hann
mótmælti viðurkenningunni
harðlega við umræðurnar í þing-
inu; hann greiddi með öðrum
orðum atkvæði á móti sinni eigin
skoðun.
Madrid gefst upp
í fréttum frá Evrópu í gær, er
hermt, að Madrid hafi gefist upp
og Franco-liðið hafi haldið inn í
borgina, en Jose Miaja hers-
höfðingi og forsætisrðherra lýð-
veldisstjórnarinnar hafi flúið til
Valencía. Hann tók við forustu
lýðveldissinna af dr. Negrin og
var sá, er varði Madrid svo
hraustlega í október 1936, að
Franco varð frá að hverfa og
skoðaði borgina óvinnanlega. —
Með þessum sigri Francos, má
nú allur Spánn heita á valdi
hans. Hvítur fáni, fáni sigurs-
ins blakti við hún um alla borg-
ina. Á ítalíu hélt Mussolini ræðu
út af sigri Francos og sagði að
sami ósigur og lýðveldisins á
Spáni biði allra lýðræðisríkja,
sem í höggi ættu við fasista.
Viðskifti Rússa
við einræðisríkin
Það mundu færri ætla, að
mikil viðskifti ættu sér stað
milli Rússa og einræðisríkjanna.
Ef dæma ætti af ummælum
þeim, er stjórnarformennirnir
•hafa hvorir um aðra, þegari
þannig liggur á þeim, væri miklu
sennilegra, að við stríði lægi, en
að þeir væru að semja sín á milli
um friðsamleg viðskifti eins og
beztu vinir. En nú er það mála
sannast að Rússar skifta við
Þjóðverja fyrir hundruð miljóna
á hverju ári. Sama gildir um
ítalíu og Japan. Hefir nýlega
verið gerður verzlunarsamning-
ur milli Rússlands og ftalíu, þar
sem samið er um að útflutningur
frá Rússlandi til ítalíu skuli
aukinn um 600 miljón líra upp í
1000 miljón (60 miljón dollara)
á ári, og eru meðal útflutnings-
varanna kol, olía, málmar og
aðrar vörur, sem notaðar eru
mjög í hernaði.
Dönsk kona heggur af sér
hendina í brjálæðiskasti
Nýlega gerðist sá óvenjulegi
atburður í smábæ einum á Jót-
landi, að fimtíu ára gömul kona
hjó af ásettu ráði af sér vinstri
höndina.
Framdi hún þennan verknað á
eldhúsborðinu og þurfti þrjú
axarhögg til þess að ftafa af sér
hendina.
Það er upplýst, að konan hefir
gert þetta í brjálæðiskasti, sem
greip hana eftir þátttöku í trú-
boðsviku í bænum, sem hún býr
í, en konan hefir lengi verið of-
stækisfull í trúarefnum.
Hún segist hafa ætlað að fara
eftir biblíuorðinu: “Ef hönd þín
hneykslar þig, þá höggðu hana
af og kastaðu henni burt.”
Frá Russlandi
Krupskaja, ekkja Lenins, and-
aðist 28. febrúar, 70 ára að
aldri í Moskva.
í Moskva hefir loftskeytamað-
urinn Wossnssenski, sem annast
hefir veðurfregnir til Norður-
íshafsins, verið dreginn fyrir
lög og dóm, ákærður um svika-
starfsemi. Hann var meðal ann-
ars kærður fyrir að hafa verið
valdur að dauða Levenevskys
með því að. gefa honum rangar
veðurfregnir, sem ætlaði að
fljúga frá Moskva til Ameríku
yfir norðurheimskautið, en fórst
í nánd við Alaska. Wossness-
enski hefir verið dæmdur í 20
ára fangelsisvist.
Rit með greinum
um ísland
Eftirfarandi rit hafa Heims-
kringlu borist með greinum um
ísland og íslendinga:
“Scandinavian Studies and
Notes”, ágúst hefti 1938. Rit
þetta er gefið út í Menasha,
Wis. Því er haldið úti til þess
að efla þekkingu á skandinavisk-
um bókmentum. Fyrsta greinin
í þessu áminsta hefti, er um
Bjarna Thorarensen skáld, og er
skrifuð af dr. Richard Beck, ít-
arleg og góð grein.
Grand Forks Skandinav, er
blað sem gefið er út í Grand
Forks í Norður Dakota á norsku.
Hefir Hkr. verið sent eitt númer
af því. Er í því grein eftir dr.
Richard Beck er hann nefnir
“Vigeland og Snorre Sturlason.
Fylgir henni mynd af styttu
þeirri af Snorra Sturlusyni, er
Vigeland hefir gert og sem ráð-
gert er að Noregur gefi íslandi
1941, en þá eru 700 ár liðin frá
dauða Snorra. Greinin er all-
löng og er þar greinilega skýrt
frá ritstarfi Snorra.
Marz-heftið af The American-
Scandinavian Review ár 1939,
hefir Hkr. einnig borist í hend-
i ur. f því er birt grein með
fyrirsögninni “Cooperative Ice-
land”, um samvinnuhreyfinguna
á fslandi. Er greinin skrifuð af
Ragnari^Ólafssyni, sem nú er við
nám í New York. Saga sam-
vinnuhreyfingarinnar er þar
rakin í stórum dráttum. Fylgja
greininni nokkrar góðar myndir.
Greinin er ljóst skrifuð og ætti
að gefa enskumælandi mönnum
hér nokkra hugmynd um sam-
vinnustarfið á fslandi.
Home Cooking Sale
Hjálparnefnd Sambandssafn-
aðar er að efna til útsölu á
heimatilbúnum mat, þriðjudag-
inn 4 apríl. Til sölu verður:
Rúllupylsa, lifrapylsa, kæfa,
kaffibrauð, blóðmör og allskon-
ar bakningar. Salan byrjar kl.
2 e. h. Að kvöldinu, bridge-spil
fyrir þá sem vilja. Samkoman
verður haldin í Samkomusal
Sambandskirkju og stendur til
miðnættis.
Nefndin.
MIKILVÆGT
SAMVINNUSPOR
Á mánudaginn í þessari viku
barst mér svohljóðandi símskeyti
frá Reykjavík dagsett 27. þ.m.:
“Reykjavík 27. 16:48
Hjálmar Bergmann,
Winnipeg, Man.
Alþingi samþykti frumvarp
gefa allar nýjar bækur háskól-
anum Winnipeg. Vinsamlega
fráskýrið rektor og blöðunum.
Formaður
Utanríkismálanefndar.”
Þessu símskeyti til frekari
skýringar vil eg vitna í grein
herra Jónasar Jónssonar, er birt-
ist í Tímanum 29. des. 1938 und-
ir fyrirsögninni “Samstarf fs-
lendinga austan hafs og vestan.”
Grein þessi var tekin upp í bæði
íslenzku blöðin hér, og sá hluti
hennar, sem þetta mál snertir,
er á þessa leið:
“Háskólinn í Winnipeg verður
að vissu leyti þýðingarmestur
fyrir íslendinga vestra, því að
hann er mitt í höfuðbygðum
þeirra. Eru líkur til að þar
verði innan skamms stofnað
prófessors-embætti í íslenzkum
fræðum, eingöngu fyrir forgöngu
og framlög íslendinga vestra.
Aldraður maður \ Winnipeg,
Arnljótur Olson, náfrændi og
nafni Arnljóts Ólafssonar, hefir
gefið háskólanum í Winnipeg al-
eigu sína, en það er prýðilegt ís-
lenzkt bókasafn, 2500 bindi. —
Þessi gjöf er fullkomin undir-
staða að íslenzkri bókadeild við
háskólann. — Löndum vestra
myndi þykja viðleitni sú, að
halda við íslenzkum fræðum,
studd riéttilega, ef Alþingi léti
eintak af hverri bók, sem hér er
prentuð, koma ókeypis framveg-
is í þetta safn. Mun því máli
verða hreyft á þingi nú í vetur.”
Ofanskráð símskeyti tilkynnir,
að þessi tillaga hefir verið sam-
þykt af Alþingi. Með þessu er
framtíð íslenzku bókadeildarinn-
ar við háskólann trygð. Með
þessu er einnig hugmyndinni um
stofnun kennara embættis í ís-
lenzkum fræðum við háskóla
þessa fylkis veittur byr undir
báða vængi.
Þessi samþykt er stórmerki-
legur, sögulegur viðburður í lífi
bæði Austur- og Vestur-fslend-
inga. Við Vestur-íslendingar fá-
um seint fullþakkað þann hlýhug
og þá hjálpsemi, sem að baki
þessarar samþyktar liggur, né
þá drengilegu aðstoð, sem okkur
er með henni veitt. Hún ætti að
vel-ða okkur hvöt til nýs áhuga
og nýrra framkvæmda hérna
megin hafsins.
Hjálmar A. Bergmann
Ragnar Ólafsson lögfræðingur
frá Reykjavík, sem dvalið hefir
í New York í vetur við fram-
haldsnám við Columbia háskól-
ann, er væntanlegur til Winnipeg
í næstu viku. Kemur líklega
um miðja vikuna og dvelur hér
nokkra daga hjá föðursystur
sinni, Mrs. Finnur Johnson, ste.
14 Thelmo Mansions. Hann var
í Toronto um síðustu helgi og
birtir Toronto Daily Star sam-
tal við hann hinn 25. þ. m. Þeir
eru yfirleitt ekki mjög fróðir um
ísland og fslendinga í Austur-
Canada og blaðamaðurinn, sem
við hann talaði, hefir víst haldið
að kuldinn á íslandi væri óskap-
legur, en Ragnar sagði honum
að Canadamenn hefðu litla á-
stæðu til að vorkenna íslending-
um kuldan því sjálfir ættu þeir
við miklu meiri kulda að búa.
“No one need feel sorry for the
Icelanders”, sagði Ragnar blaða-
manninum og bætti því við, að
íslendingar væru framfaraþjóð
og lifðu yfirleitt góðu lífi.
THORFINNSSONS
BRÆÐRUM SÝNDUR
SóMI
Á 25 ára afmæli “The Little
Country Theatre” við búnaðar
háskóla ríkisins í Fargo, N. D.
Fyrir nokkrum dögum, var
einn af vinum “Heimskringlu”
í Dakota, svo góður að senda
henni fáorða lýsingu af þessu
hátíðahaldi við búnaðarháskól-
ann, sem fór fram snemma í
febrúar síðastl. Hann segir:
“Eg veit ekki hvort þú hefir
heyrt um það, að snemma í feb-
rúar var haldið upp á 25 ára
afmæli “The Little Country
Theatre” á Búnaðarháskólanum
í Fargo, og að próf. A. G. Ar-
vold, sem stofnaði þetta háskóla-
leikhús og hefir verið stjórnandi
þess allan þenna tíma, jafnframt
því sem hann er kennari í
mælskufræði (prófessor of
Public Speaking) við háskólann,
bauð sérstaklega þeim' sonum
Mr. og Mrs. Thorl. Thorfinnsson
á hátíðina, sem heiðursgestum
samkvæmisins. Aðal hátíðar-
veizlan var haldin á fæðingar-
dag Lincoln’s forseta (12. febr.)
í svonefndum “Lincoln’s Log
Cabin”, sem er partur af leik-
húsinu. Fluttu þeir bræðurnir
þar sína ræðuna hver að beiðni
próf. Arvolds. Eru þeir mælsku-
menn með afbrigðum eins og
kunnugt er. Auk þess flutti
Snorri, próf. Arvold kvæði (sem
hér fer á eftir) og Hjalti söng
“Ó Guð vors lands.”--------
Þessir fjórir bræður hafa all-
ir útskrifast að Búnaðarháskól-
anum, og halda nú stöðu hjá
Bandaríkjastjórninni, hver á
sínum stað, við búnaðarmál í
mið-vestur ríkjunum. Matthías
og Theodore, elztu bræðurnir
voru meðstofnendur “The Little
Country Theatre” og meðal
fyrstu leikjanna sem leikhúsið
sýndi var leikur eftir Matthías
og Briem er kallaðist “Snow-
drops”. Við kveldsamsætið
sögðu þeir bræður innihald leiks-
ins, og var gerður að því hinn
bezti rómur. Foreldrum þeirra
bræðra, Mr. og Mrs. Thorl. Thor-
finnsson var boðið á mótið sem
heiðursgestum, en sökum las-
leika hennar gat Mrs. Thorfinns-
son ekki farið.”
f gamalli “Hkr.” mun getið
um stofnun þessa leikhúss, í
sambandi við það að próf. Ar-
vold fékk Friðrik Sveinsson mál-
ara til að koma suður til Fargo
og mála leikhús tjöldin. Var
hann þar syðra og aðstoðaði við
leikæfingar. Fórst honum það
vel eins og jafnan og lét próf.
Arvold þá ósk í Ijósi að hann
mætti njóta hjálpar hans í fram-
tíðinni, sem þó ekki gat látið sig
gera sökum fjárskorts skólans
og fyrirtækisins. “The Little
Country Theatre” á því að
nokkru leyti íslendingum að
þakka upphaf sitt og æfiferil
fram til þessa.
R. P.
The Light of the Plains
In the year of Nineteen fourteen
When the world was plunged
in war
. On the plains of North Dakota
First was seen a tiny star
■ Just a faintly glowing flicker
Like some half remembered
i dream
NÚMER 26.
VALDINE CONDIE
Á síðast liðnu sumri lék þessi
9 ára íslenzka stúlka einspil á
piano hjá New York Civic Or-
chestra og hlaut hin beztu um-
mæli fyrir tækni sýnda í með-
ferð erfiðra laga, sem í Saint-
Saens Concerto í G. Minor, hjá
blöðum New York borgar.
f gærkveldi kom hún fram
sem “Guest Artist” í Toronto
Symphony Orchestra; spilaði
hún Liszt Concerto í E. Flat
Major. Var hljómleiknum út-
varpað og þótti mjög mikið
koma til meðferðar Valdínu litlu
á svo erfiðu viðfangsefni.
Brightening up the snowswept
prairie
With a friendly, hopeful gleam.
As the years passed by it bright-
ened
Every corner of the land
Rural hamlets sought with plea-
sure
For its helpful friendly hand,
For it sent them plays and
pageants
Helped them organize debates,
Rural fairs, and native drama;
Bringing joy to many states.
So, the gleam was fed by stud-
ents;
Many folks it did amaze
How they found themselves in
working,
Writing and rehearsing plays.
And the guiding light above
them
Tho the world was filled with
strife
Ever beckoned on and onward
To the finer things of life.
Blazing not in garish splendor
It is like an inward glow
Like the soul of men diffusing
Light of love, on earth below.
Helping youth to grow to man-
* hood
Bringing hope, instead of
fears
See that gleam of Nineteen four-
teen
Glowing, steady through the
years.
He who first held up the beacon
Holds it still with steady hand
Faithful to his dream of Service
Widely known in many a land.
Always building for the future
Seeking neither wealth or
fame
And his countless friends will
tell you
Alfred Arvold is the name.
Kvenfélag Sambandssafnaðar-
ins í Riverton, hefir silfurte og
sölu á heimatilbúnum mat í Par-
ish Hall í Riverton, miðvikudag-
inn 5. apríl frá kl. 2.30—5.30 e.
h. Kl. 3.30 mun Miss Stefanía
Sigurðsson hafa við þetta tæki-
færi, erindi um gjafir Andrew
Carnegies til bókasafna. Einnig
verður hljóðfærasláttur til
skemtunar.