Heimskringla - 12.04.1939, Síða 1
LIII. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 12. APRÍL 1939
NÚMER 28.
Ófriðarhættan vex en ekki
minkar í Evrópu
Frá því um miðja s. 1. viku, hafa fréttirnar frá Evrópu verið
hinar ægilegustu. Dag eftir dag hefir mátt búast við að næsta
fréttin yrði sú, að álfan logaði í stríði.
Og það versta við þær fréttir er, að þær hafa verið óljósar, en
hafa þó fyllilega gefið í skyn, að bæði sjó- og landher Breta og
Frakka hafi verið á ferðinni aftur og fram en hvert er ekki getið
um. Þær fréttir eru og óstaðfestar oftast. Það leynir sér ekki,
að það er eitthvað að gerast á bak við tjöldin, sem ekki á strax
að gera kunnugt.
Þegar Hitler rauf Munich
samninginn með því að hremma
alla Tékkóslóvakíu, og gerði sig
líklegan til að gera Pólland sömu
skil, svo að segja í sömu ferð-
inni, lýstu stjórnir Breta og
Frakka því yfir, að þær ætluðu
að vernda Pólland og stöðva
landarán og yfirgang Htilers.
Hugmynd Breta og Frakka
var sú, að mynda samtök á meðal
þjóðanna í Austur-Evrópu og á
Balkanskaga, sem hættast var
við, að ráðist yrði á.
En hvað sem til kemur hafa
samtök þessi ekki tekist greið-
lega. Pólland er eina landið enn-
þá, sem í þau hafa gengið. Rú-
manía er hikandi, enda gekk
Hitler þar svo frá er hann tók
Tékkóslóvakíu, að hún gerir
mest af utanríkisviðskiftum sín-
um við Þýzkaland. Grikkland er
einnig á báðum áttum, ekki sízt
vert, að nazistablöðin viðurkenna
Rússland, sem mesta hernaðar-
land í heimi; telja það hafa
meiri lofther og mannafla en
nokkurt annað land og vera óá-
rennilegra .heim að sækja vegna
þess að vopnabúr þess séu svo
langt inni í landi, að þeim verði
ekki grand unnið. Það er engu
líkara en að nazistar séu nú að
viðurkenna, að það sé ekki kom-
múnisminn, sem þeir skoði sig í
heiminn borna til að uppræta,
þó einræðisherrarnir hafi haft
hann sem beitu í þrefi sínu við
Breta og Frakka og telji það
tilgang lífs síns og tilverurétt,
að vernda heiminn eða að minsta
kosti Mið-Evrópu frá honum. —
Þeir virðast í sjálfu sér ekki eins
hræddir við kommúnismann og
Bretar og Frakkar.
Vestlægu lýðræðislöndunum
er því að líkindum ekki til mikils,
síðan ítalir tóku Albaníu. Um'að trompa upp á það, að Þýzka-
hin ríkin: Jugoslavíu, Búlgaríu
og Ungverjaland, er tæplega að
ræða. Þau urðu of bundin Þýzka-
landi er Tékkóslóvakía var
■tekin, til þess að eiga á hættu að
ganga í flokk óvina þjóða Þýzka-
land. Tyrkland, sem nú er alt í
Asíu er eitt til með að vera í sam
tökunum. Við Rússland er enn
verið að semja. En því þykir
það kynlegt nú að til sín sé leit-
að, þar sem það var ekki gert,
þegar um forlög, Tékkóslóvakíu
var þingað á s. 1. hausti.
Það getur nú þótt undarlegt,
að þjóðir þessar sem í hættunni
eru, skuli ófúsar að þiggja vernd
Breta og Frakka, því samtökin
eru vissulega fyrir þær gerðar.
En samt er það nú þannig, að
land sæki Rússland heim með
her bráðlega. Það eru til svo
mörg lönd, sem auðveldari eru
viðureignar, en Rússland — fyr-
ir Hitler að hremma eða Mus-j-
solini.
Já — Mussolini kom nú heldur
en ekki til sögunnar s. 1. viku.
Hann sendi um 30000 manna her
og um 30 herskip til Albaníu á
föstudaginn langa og tók landið
á fáeinum klukkustundum. Al-
banía er landskiki á strönd Ad-
ría-hafsins, um 10,629 fermílur
að stærð, íbúatalan er um eina
miljón. Að sunnan og suðaustan
við Albaníu er Grikkland, en að
norðan og norðaustan Jugo-
slavía. Konungur réði landinu
er Zog I. er nefndur; hann flúði
það virðist sem þær efist um! til Grikklands, þegar skothríðin
hverju treysta megi, enda verð-
ur því ekki neitað, að Bretar og
Frakkar hafa farið sér hægt í
því að sýna að hugur fylgdi máli
hjá þeim um að vernda smá-
þjóðirnar, þar til að það skerðir
að verulegu leyti þeirra eigin
hag.
Út af þessum tilraunum um að
mynda samtök á móti Þýzka-
iandi, hafa blöð nazista orðið óð
og uppvæg. Hafa þau gengið
svo langt, að hóta að velta Bret-
um og Frökkum ofan af bakk-
anum og út í Atlantshaf. Þau
spottast að því að Bretar þykist
ætla að vernda Pólland; telja
þeim það gersamlega ómögulegt.
Auk þess ala þau á því geysi-
mikið um þessar mundir, einkum
blað Göbbels, að æsa nazista
gegn Dönum. Þegar Hitler fer
frá herskipum og flugskipum
Mussolini buldi á húsum þegna
hans. Albanía hafði alls un(
13,000 manna her, mjög illa bú-
inn áð vopnum enda var ekki um
neina vörn af þeirra hálfu að
ræða, nema hvað einstöku menn
gripu refabyssur sínar og hlóðu
og skutu úr skúmaskotum. ítalía
sló eign sinni á landið eftir árás-
ina, sem virðist hafa verið blóð-
ug og grimm langt fram yfir það
sem nokkur þörf var á. Er sagt
að grimdin hafi verið í frammi
höfð til þess að sýna nágranna-
löndum, Jugoslavíu og Grikk-
landi hvers væri að vænta, ef
þau yrðu ekki hlýðin boðum
einræðisherranna um að ganga
ekki í samtök Breta og F'rakka á
móti Þjóðverjum og ítölum. —
Þegar Bretum barst frétt þessi,
næst af stað, þykja allar líkur að Mussolini hefði tekið þetta
þó það, að það skeður einmitt
þegar Bretar og Frakkar hafa
reitt hnefann á loft, og getur því
skoðast sem svar einræðisherr-
anna við ógnunum lýðræðisþjóð-
anna. Mussolini og Hitler eru
ekki hræddari en þetta við sam-
tökin eða yfirlýsingar Breta og
Frakka um að stöðva landarán
þeirra. Hvað segja Bretar við
þessu?
Á því telja Bretar engan vafa
að Mussolini hafi með þessu
brotið samninginn, er gerður var
1938 við Bretland og laut að því,
að við hlutina stæði eins og þá
var, eða að Mussolini ágirntist
ekki meira land en hann hafði
þegar hlotið með Blálandi. En
hvað sem Bretar kunna að gera í
þessu síðar, er það nú sem stend-
ur líklegast að þeir láti það detta
niður. Það er mælt að Mussolini
segi Bretastjórn, að hann líti
ekki á þetta sem samningsrof,
því árásin hafi verið gerð Al-
baníu-búum til góðs og þeir ver-
ið di;epnir hrönnum saman með
sprengjum í mesta sakleysi. Hef-
ir Mussolini því nú boðist til að
kaila hermenn sína heim frá
Spáni 2. maí, þegar Franco haldi
sigurhátíð sína. Er sagt að
Bretum þyki þetta allvel boðið,
og þeir ætli að íhuga málið í tvo
daga, að fyrirgefa Mugsolini
yfirganginn í Albaníu fyrir að
kalla heim 30 þúsund ítali, sem á
Spáni séu, innan tveggja eða
þriggja vikna.
Hitler er sagt að hafi ráðlagt
Mussolini að hefja Albaníu árás-
ina. Og nú sendir hann Jugo-
slavíu og Grikklandi tóninn, að
vara sig á að gera ekki neitt
sem egni Þjóðverja eða ítali til
reiði.
Eins og sakir standa nú, lítur
út fyrir að Chamberlain vilji
gefa ftölum annað tækifæri til að
halda gerða samninga. Hann
hefir trú á, að Mussolini sé enn-
þá að treysta og að gera það sé
jafnvel vegur til að veikja sam-
band hans við Hitler. Frakkar
virðast miklu síður trúaðir á frið
en Chamberlain. Þeir eru að
reyna að semja við Rússa um
aðstoð að stöðva Hitler, en Rú-
manía og Pólland eru því and-
stæð. Og Rússlandi sjálfu virð-
ist mest um það hugað, að
standa utan við þetta stríðs-
brask og vera óháð í næsta
stríði. Það getur hafa verið gott
ráð, að slíta Rússa af sér, eins
og Bretar hafa gert, en það
styrkir vissulega ekki lýðræðis-
þjóðirnar í bardaganum við ein-
ræðisríkin, ef um hann er nokk-
urn að gera og þar er um annað
en skrípaleik að ræða.
En hvað sem því líður og hvað
sem að baki öllum fréttum býr,
er heldur ófriðarlegar látið í Ev-
rópu nú en áður. En ef til vill
bíða Bretar og Frakkar þó átaka
á ný frá einræðisherrunum Hitl-
er og Mussolini.
Brandson. Mr. Ólafsson er
starfsmaður hjá Samvinnufélög-
unum á fslandi, er þeirra lög-
fræðisráðunautur og mun hafa
verið að kynna sér verzlunarlög
I (commercial laws) í Bandaríkj-
| unum. Út úr orðum hans mátti
lesa, að hann er hlyntur við-
skiftum við Vesturheim og
kvaðst hann vona, að með því
gætu með tíð og tíma einnig orð-
ið nánari kynni milli frændanna
hér og heima. Ber og grein er
hann reit í “Tímann” nýlega og
sem birt er í þessu blaði, vott um
að hann hefir mikinn áhuga fyr-
ir samvinnu milli Vesturheims
og fslands.
Mr. óalfsson er einn hinna
mörgu ungu mentamanna heima,
sem átökum sínum beina í þá
átt, að efla framfarir þjóðar
sinnar. Megi þeim mönnum alt
verða að óskum. Og Mr. ól-
afssyni þakka íslendingar hér
komuna til Winnipeg og ákjós-
anlega en því miður of stutta
viðkynningu.
Lúáleg árás
(Eftirfarandi grein birtist ný-
lega á ritstjórnarsíðu dagblaðs-
ins Winnipeg Free Press um um-
ræðurnar á sambandsþinginu um
frumvarp Mr. J. T. Thorsons,
K.C., er fer fram á það, að Can-
ada hafi sjálft ákvæðisrétt í
þátttöku í stríðum í Evrópu.
Ritstj. Hkr.)
“Það er bæði lúaleg og for-
dæmingarverð hugmynd, sem
kemur fram í ræðu Mr. Church
á sambandsþinginu og í rit-
stjórnargrein í blaðinu Globe
and Mail, um það, að það sitji
illa á manni, sem ekki renni
brezkt blóð í æðum, að leggja
annað eins til stjórnmála þessa
lands og það, sem stencjur í
frumvarpi, sem fyrir sambands-
þinginu liggur og Mr. J. T. Thor-
eigi að halda sér saman, meðan
hinir síðar nefndu ráði fram úr
málefnum þessa lands eftir sínu
höfði.
Allir vel-hugsandi íbúar þessa
lands, munu kröftuglega mót-
mæla anda þeim, sem í þessari
lúalegu árás felst. Hér í Mani-
toba, þar sem það sem íslending-
ar hafa lagt til þjóðlífs Canada,
er kunnast, verður víðtæk andúð
vakin gegn þeim ósóma, sem
sýndur hefir verið við umræður
áminst máls og blaðið Globe and
Mail verður að taka sér mikið
fram, ef almenningur á að leggja
nokkuð upp úr skoðunum þess og
hæfileikum til forustu í þjóðmál-
um landsins.”
Lindbergh kemur
til New York
Síðast liðinn laugardag lagði
Col. Charles Lindbergh af stað
frá Cherbourg á Frakklandi með
skipinu Aquitania áleiðis til New
ð ork. Hann hefir ekki heimsótt
Bandaríkin í meira en ár; fjöl-
skylda hans er ekki með honum,
en erindið er haldið að sé í þarfir
viðskifta. En hver þau eru, var
ekkert látið uppi um við blaða-
menn. Heimili hans hefir um
skeið verið í Frakklandi.
“STAPINN”
hið nýja leikrit eftir Jakob
Jónsson frá Hrauni, sem Leikfé-
lag Sambandssafnaðar í Winni-
peg hefir verið að æfa undan-
farnar vikur, veður að öllum lík-
indum sýnt í Winnipeg fyrstu
vikuna í maí.
Samkvæmt viðtali við leik-
stjórann, Árna Sigurðsson, hafa
æfingar gengið mjög vel, þrátt
fyrir leikenda fjölda, tuttugu
manns, og margt af þeim byrj-
endur. Leikfólkið hefir sýnt
framúrskarandi áhuga og á-
stundun við æfingar. Nokkrir
af beztu leikkröftum íslendinga
GERTRUDE NEWTON
Karlakórinn hefir verið svo
leppinn að fá þessa velþektu og
ágætu söngkonu til aðstoðar við
samkomu sína í Auditorium 26.
apríl. Það mun vekja almenna
ánægju að hafa tækifæri að
heyra hana, því hún hefir fram-
úrskarandi fagra og mikla so-
prano rödd. Miss Newton hefir
víða farið bæði til náms og einn-
ig sungið við ágætan orðstír hér
landi og Evrópu. Hún var tvö
ár í London á Englandi og söng
i&r í concerts, radio og oratariu.
Stokkhólmi var hún sumar-
angt og söng þar og einnig í
Oslo og Kaupmannahöfn. Hér í
Winnipeg hefir hún sungið í con-
certs, oratario, opera og á radio.
Einnig er hún soloisti í Knox
drkjunni.
son er faðir að. Frumvarpið
fer fram á, að Canada ætti ekkiier“; 1 esf,UT?11.°P' ,
að skoða sig í stríði, ncma þvíl StaPa -Mk‘5
að eins, að konungurinn tilkynni
það, að ráði canadiskrar stjórn-
til að það verði Danmörk, sem
hann tekur. Með Danmörku
bætir hann hernaðar-aðstöðu
sína bæði í Eystrasaltslöndun-
um, sem eru á Vegi hans til Rúss-
lands og á Norðursjónum; enn-
fremur fengist með því dálítið
af smjöri, sem á matskránni
hefir ekki oft verið í Þýzkalandi
undanfarið.
Hér kemur aðeins það til
greina, að Bretinn lofar Dan-
mörku aðstoð nokkurri, ef á
hana er ráðist. Að því hlægja
Þjóðverjar ekki þó skrítið sé.
Eitthvað þykir það eftirtekta-
land, fór þeim ekki að lítast á.
Albanía er ekki auðugt land, þar
er griparækt mest stunduð;
landið er ófrjótt og fjalllent. —
Samt er þar nokkur olía, sem
ítali munar í. En aðallega er
landið mikilsvert hernaðarlega.
Jugoslavía verður milli Þjóð-
verja þarna að norðan og ítala
nú að sunnan. Og Grikkland er
auðvitað nú kostur að sækja
heim með landher. Búlgaríu og
Tyrklandi stafar einnig hætta af
þessu.
Þetta er nú ekki sem álitleg-
ast. En það versta við það er
Ragnar ólafsson
Eins og skýrt var frá í síðasta
tölublaði Hkr. kom Ragnar ól-
afsson frá íslandi, en sem við
nám hefir verið í vetur í New
York, til Winnipeg s. 1. viku.
Hefir hann dvalið hér vikutíma
og leggur af stað í dag (mið-
vikudag) vestur á Kyrrahafs-
strönd. Síðast liðinn laugardag
efndi “Félag ungra íslendinga”
í þessum bæ til miðdegisverðar
fyrir hann í Moore’s Cafe og tók
yfir 40 manns þátt í því sam-
kvæmi. Veizlustjóri var dr.
Lárus Sigurðsson, en ræður
fluttu við þetta tækifæri, Ásm.
P. Jóhannsson, Ragnar ólafsson
(heiðursgesturinn) og dr. B. J.
ar.
Um mál þetta var rætt mjög
prúðmannlega af Mr. Mackenzie
King forsætisráðherra síðast
liðna viku. En það varð hlut-
skifti þingmanns frá Toronto og
blaðs úr sama bæ, að draga um-
ræðurnar um málið niður í fen-
ið (lowest possible level).
Blaðið benti á, að Mr. Thorson
væri af íslenzku bergi brotinn,
að foreldrar hans tiefðu komið
til Canada til að njóta brezks
frelsis, að flutningsmaður frum-
varpsins sjálfur hefði og af því
notið hagnaðarins af Rhodes
skólanámskeiði. Og með fárán-
legustu rökum var svo gefið 'r
skyn, að Mr. Thorson hefði eng-
an rétt til að bera upp frumvarp
sem þetta á þingi. Sama lúa-
lega hugmyndin kom fram í
ræðu Mr. Church.
Það er ekki mikil þörf á að
endurtaka það sem svo oft hefir
áður verið sagt, qð aðalástæðan
fyrir frumvarpi þessu er sú, að
vernda sameiningu þjóðar þessa
lands, en. ekki að slíta hana. Það
atriði er þess vert að vera íhug-
að í fylstu alvöru, eins og for-
sætisráðherrann tók fram í ræðu
sinni.
En að baki orða þeirra Mr.
Church og ummæla blaðsips
Globe and Mail felst þessi skoð-
un, að þegnar þessa lands, sem
af íslenzku bergi eru bortnir, séu
óæðri ættar, séu fyrir utan lögin,
að þeir séu hér aðeins til byrði
þjóðbræðrum þeirra sem breskt
blóð rennur í æðum og að þeir
upp
margvíslegum myndum úr líf:'
íslendinga austan hafs og vest-
an. Hressandi glaðvær ung-
menni fjalla loftsins í sveita-
sælu íslenzkrar náttúru. Gömul
prjónakerling, full af huldufólks-
sögum. Hreppsnefndar stjórn-
vitska og stimpingar ágirndar
og ærlegheita. Uppreisn og heit-
strenging. Einyrkja stríð í öm-
uriegri fátækt í frumskógum
Nýja-íslands, svaðilfarir og karl-
menska í hinu nýja íslenzka ríki.
Fésýslumaður frá Winnipeg, á-
lög, framtíðar stólpi í íslenzkum
landbúnaði á íslandi, austur og
vestur íslenzk ættjarðarást, öllu
sterkari.”
Það tekur þig langa kvöld-
stund að sjá þær allar. Það verð-
ur síðar minst frekar á Stapa-
fólkið, og. þá auglýst hvenær
það lætur sjá sig á leiksviðinu.
Ný tjöld hafa verið máluð fyrir
leikinn. Fjörður, grundir, fjöll
og grjót úr Stapasveit, bjálka-
kofi, tréstofnar og' takmarka-
laus skógur úr Nýja-íslandi, og
margt fleira. Nefndin, sem sér
um búninga, er á þveitingi út
um allan bæ, að leita að gömlum
ljósmyndum til að sníða eftir
föt á Stapafólkið. Fleiri upp-
lýsingar náði eg ekki í, í bráð-
ina, því leikstjóririn er að fara á
æfingu, en eg get ekki látið hjá
líða að endingu að minnast örfá
um orðum á hann. Árni Sig-
urðsson hefir um mörg ár unnið
í þarfir leiklistarinnar, ef til vil
meir en nokkur annar Vestur-
íslendingur. Hann er ekki ein
ungis ágætis leikstjóri og fjöl
hæfur leikari, heldur hefir hann
sýnt svo frábæra hæfileika í að
útbúa senur og mála leiktjöld,
að fáir standa honum á sporði.
Eg er sannfærður um að þegar
almenningur sér þessa síðustu
tilraun Leikfélags Sambands-
safnaðar að sýna umfangsmik-
inn leik, undir stjórn Árna Sig-
urðssonar þá verði einróma lof
um hve meistarlega hann hefir
málað leiktjöldin og útbúið leik-
sviðið. Það hefir aldrei verið
fullkomlega metið það mikla
starf sem Árni hefir lagt í þarf-
ir íslenzkrar leiklistar vestan
hafs, og verðhr “Stapinn” einn
merkilegur þáttur enn, í því
starfi. Eg er sannfærður um
að enginn verður fyrir vonbrigð-
um sem kemur að sjá þann leik.
Bergthor Emil Johnson
H.f. BRAGI OG ÚTGÁFA
RITVERKUM EINARS
BENEDIKTSSONAR
Á næsta haust verður Einar
Benediktsson skáld 75 ára. Hann
er sem kunnugt er búsettur í
Herdísarvík. Hann er maður far-
inn að heilsu, að því leyti, að
íann hefir gersamlega tapað
minni og þarf fullkominnar
ijúkrunar við. En fótavist hef-
ir hann.
Óefað verða kvæði Einars í
áugum komandi kynslóða talin
með dýrmætustu perlum ís-
enzkrar ljóðsnildar.
Mikils er um vert, að heildar-
útgáfa komi út af verkum hans,
svo fljótt sem auðið er, og verði
hún svo vönduð, sem verkunum
sæmir.
Til þess að tryggja það, að út-
gáfurétturinn verði á einum stað
þegar þar að kemur, var í fyrra
stofnað félag, sem keypti út-
gáfurétt á öllum ritverkum Ein-
ars í bundnu og óbundnu máli.
Félagið heitir Bragi, og eru fé-
lags menn fimm: Guðm. Gamal-
íelsson bókstali, Pétur Þ. J.
Gunnarsson, Páll Stefánsson frá
Þverá, Valtýr Stefánsson og frú
Hlín Johnson, en hún hefir í
mörg ár verið bústýra Einars, og
annast um hann og allan hans
hag, sem kunnugt er, með stakri
kostgæfni.—Mbl. 12. marz.