Heimskringla - 19.04.1939, Blaðsíða 2

V. SíÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 19. APRÍL 1939
FRJÓSEMI SJÁVAR
VIÐ ÍSLANDS
STRENDUR
æxlast við skifting. Þeir, eru
þetta 6—60 “mý” á stærð, en
eitt “mý” er, sem kunnugt er,
þúsundasti hluti úr millimeter.
Þegar þessir einsellungar æxl-
ast með því að skifta sér, þá
hanga sellurnar oft saman í
nokkuð löngum röðum, þó hver
sella sé sjálfstæð lífvera. En
við þessa skifting eða kynlausu
því hvers ,vegna svifþörung- iæxlun verða sellumar smátt og
Frásögn dr. Finns Guðmunds-
sonar
f þessari stuttu frásögn lýs-
ir dr. Finnur Guðmundsson
arnir hafa sérstaklega góð
lífsskilyrði í sjónum hér við
land. En þeir eru undirstaða
alls sjávarlífs, og þeim er því
auðlegð fiskimiðanna fyrst og
fremst að þakka.
f björtum vinnustofum At-
vinnudeildarinnar vinnur hinn
ungi vísindamaður dr. Finnur
Guðmundsson, sonur Guðmund-
ar Bárðarsonar, að rannsóknum
sínum. Hann hefir tekið sér
fyrir hendur að rannsaka svifið
í sjónum, m. a. smálþörungana,
sem eru undirstaðan að öllu sjáv-
arlífi, eins og hinn græni jarðar-
gróður er undirstaða alls lífs á
löndum jarðar.
Hér um daginn hafði eg tal af
Finni og spurði hann dálítið um
þetta mikla og merkilega verk-
efni hans. En sú stutta lýsing
sem hann gaf mér á svifinu og
lífsskilyrðum þess gefur einkar
glögga skýringu á því hvaða
skilyrði það eru hér við strendur
íslands, sem eru sjávarlífi hent-
ug og eru undirstaða að auðlegð
fiskimiðanna hér við land.
Dr. Finnur komst að orði á
þessa leið:
Þó svifið hafi verið talsvert
rannsakað hér við land, hafa þær
ransóknir verið mjög á dreifingi.
Svif hefir t. d. aldrei verið tekið
á sömu slóðum á öllum tímum
4rs, svo hægt væri nákvæmlega
að fylgjast með breytingum þess
eftir árstíðum.
En þegar eg tala um svif, þá
á eg aðallega við smáþörunga þá,
sem lifa í sjónum, og eru þar
frumstig alls lífs, of svo mætti
að orði komast. Annars er svif
kallað alt það sem lifir í sjó,
bæði dýr og plöntur, sem er svo
lítið, að það berst með straum-
um.
Smávaxinn gróður
Þýðingarmesti þörungaflokk-
urinn við strendur íslands eru
hinir svonefndu kísilþörungar.
Þeir eru örsmáir og eru á lægstu
tilverustigum jarðlífs, hvað
þroska snertir, einsellungar, sem
smátt minni, uns þær alt í einu
taka sig til og renna saman
tvær og tvær, og mynda þannig
stóra sellu, er verður formóðir
að nýjum ættlegg er æxlast ó-
kynjað og myndar röð eða sellu-
band, sem hangir saman, uns
það aftur leysist upp þegar kyn-
æxlan fer fram næst, og þannig
koll af kolli. Fjölmargir þör-
ungar æxlast þó eingöngu kyn-
laust.
Blaðgrænan í sjónum
Það merkilegasta við þessa ó-
fullkomnu þörunga er, að þeir
hafa blaðgrænu, eins og gróður
jarðar. En blaðgrænan í þess-
um þörungum hefir vitanlega
þann sama eiginleika sem ann-
arsstaðar, að með henni geta
þörungarnir bygt upp lífræn
efnasambönd (kolefnasambönd)
úr kolsýru sjávarins.
Þess vegna verða þessir ör-
smáu svifþörungar að þeirri
undirstöðu- sjávarlífs, sem.þeir
eru. Þeir eru næring smárra
dýra — svifdýra, sem síðan eru
næring etærri dýra, og þannig
koll af kolli, í mismunandi mörg-
um stigum, uns komið er til
nytjafiskanna. En þar hefir
síldin þá sérstöðu, að “milliliður-
inn” milli hennar og svifþörung-
anna er ekki nema einn, og það
eru krabbaflæmar svonefndu, og
er “rauðátan” sú tegund krabba-
flóa, sem hefir mesta þýðingu
sem síldarata. Krabbaflærnar
eru svo litlar að þær lifa bein-
línis á þessum örsmáu svifþör-
ungum. Þeir mynda haglendi
síldarátunnar. En eftir síldar-
átunni fara síldargöngur og síld-
veiði. Svifþörungarnir hljóta
því óbeinlínis að hafa áhrif á
síldarmagn og síldargöngur,
enda þótt oft sé erfitt að rekja
sambandið þar á milli.
Milli svifþörunga og annara
nytjafiska eru milliliðirnir fleiri
og “næringarkeðjan”, ef svo má
segja, flóknari.
En þegar alt kemur til alls, þá
eru það sem sé fyrst og fremst
þessir örsmáu svifþörúngar, sem
í sjónum hafa sama hlutverk,
eins og gróðurinn á landjörðinni,
hinn græni gróður, sem með
blaðgrænunni gerir gróðri mögu-
legt að nærast á kolsýru lofts og
mynda undirstöðuna að því sem
dýrin, æðri sem lægri, hafa sér
til lífsviðurhalds.
Stærðarmunur og þroskamun-
ur er ndkkuð mikill, á þessum
|“gróðri” sjávar og gróðri jarðar,
;háu grasi og miklum frumskóg-
um í landi, og þessum örsmævis-
gróðri sem flýtur í yfirborði
sjávar.
Næringarefnin á landi og í sjó
En þessi sjávargróður hefir
fleira sameiginlegt við gróður j
jarðar, en mönnum í fyrstu dett-1
ur í hug. I
Eins og menn vita eru það j
i þrjú efni, eða þrenn efnasam-
:bönd, sem hafa mest áhrif á
þroska þess gróðurs sem vex rót-
‘PRÓFIÐ ÞAÐ’
Þetta er það sem innkaupsmenn
vorir krefjast af rannsóknar-
stofunni, þegar þá fýsir að vita
hvernig- vörurnar eru.
Sokkar og fatnaður vor yfir-
leitt er prófaður með “Mullen
Tester” áhöldum, er sýna ná-
kvæmlega, hve haldgott efnið í
þeim er. Olíudúkar, leðurvörur
og annað, er prófað ti að sjá
hvað það endist. Overalls og
verkáföt eru toguð og teygð svo
um styrkleik þráðsins er ekki
að efast. Gerfisilki er prófað
til þess að sjá hversu vel það
þolir þvott og sléttun. Fataefni
ýmislegt er reynt í rennandi
vatni áður en það er auglýst til
þess að vita hvort að það þoli
regnskúrir. Höttum er dembt í
vatnsfötu eða haldið tmdir
vatnskrana til að vita hvað þeir
þola. Fatnaðir eru teknir sund-
ur til að vita hvemig innri frá-
gangurinn, er. Borð eru máluð
og látin út til þess að sjá hvem-
ig málið þolir veður. Yfir undir fastur í mold, og það er köfnun-
sængur og spring er svo dögum
skiftir ekið jámveltum með
motor til að vita hvort ekki séu
sæmilega endingargóð.
Með prófun sem þessari, er oss
hægt að ábyrgjast vömr þær,
sem auglýstar em í vömskrá
vorri; þær reynast þeSsvegna
svo óyggjandi. Með auglýsing-
um sínum meinar Eaton’s það
sem sagt er. óþrotlega tilraun-
ir hafa sýnt, að alt sem þar er
sagt, er satt.
EATONS
arefni, fosforsýra og kali. Hve
! þroskavænlegur gróðurinn er,
| fer eftir því, hve miklu jurtirn-
ar ná, af því efni af þessum
j þrem, sem þær fá minst af, sam-
kvæmt Lágmarkslögmáli Lie-
bigs, ef önnur almenn vaxtar-
skilyrði eru fyrir hendi, svo sem
nægilegur hiti, ljós og raki.
Svifþörungarnir í sjónum eru
sömu lögmálum háðir, að því cr
snertir nauðsynina á ákveðnum
næringarefnum. Þeir hafa altaf
nægilegt kali. En þá eru eftir
hin tvö efnin, köfnunarefnið og
fosforsýran, sem setja þroska
þeirra takmörk.
Næringarveitur frá botni.
Köfnunarefnis- og fosfor-
sýrusambönd myndast í sjónum
fyrst og fremst af rotnuðum
leifum dýra og jurta. Þessi efni
eru því fyrst og fremst við sjáv-
arbotninn.
Nú fer að vandast málið fyrir
þörungunum. Til þess að þeir
geti lifað, þurfa þeir að vera
uppi í yfirborði sjávar þar sem
þeir njóta sólarljóss. En “á-
burðarefnin” sem þeir þurfa,
myndast niður við botn. Það
getur því brugðist mjög til
beggja vona með það, hvort
þessi efni komast nokkurntíma
þangað sem þeirra er mest þörf,
til svifþörunganna í yfirborðinu.
Til þess að þetta geti átt sér
stað þurfa að vera tíðir straum-
ar upp frá botni og upp í efstu
lög sjávarins. Séu slíkir straum-
ar ekki fyrir hendi, berast þessi
“áburðarefni” mjög af skornum
skamti til yfirborðsins.
Heit höf verða “dauð”
í suðlægum höfum, þar sem
sólin vermir að staðaldri sjávar-
flötinn, þar er hita sjávarins
þannig háttað, að sjórinn er
jafnan heitastur í yfirborði, en
kólnar eftir því sem neðar kem-
ur. Þar geta því engir strumar
myndast frá botni og upp í sjó-
inn. Því heita vatnið, léttara
vatnið, flýtur vitskuld ofan á
því sem kaldara er og þyngra.
í norðlægum höfum aftur á
móti, þar sem mikill munur er
á árstíðum, er sjávarhita þannig
háttað að á sumrin er hitinn
mestur við yfirborð,.en á vet-
urna verður sjórinn við yfir-
borð kaldari.og um leið þyngri
en sjórinn við botninn, og leitar
því niður, en sjór frá botni leit-
ar upp að yfirborðinu, og tekur
með sér “áburðarefnin” þaðan
og flytur þau til smáþörunganna
sem lifa við yfirborðið.
Þannig verður þetta upp-
streymi frá botni einskonar nær-
ingarveita fyrir hina örsmáu
svifþörunga, frjóvgandi straum-
ar fyrir þetta mikla “haglendi”
sjávardýra, sem kallað er svif
og hefir úrslitahlutverk, er vold-
ugt að mergð, en svo örsmátt
að vexti að hver einstaklingur
er ósýnilegur mannauganu nema
í smásjá.
Vantar þorskseiðin “haga”?
— Eg hefi, sagði Finnur, farið
14 ferðir héðan til Vestmanna-
eyja s. 1. ár og tekið sjó í öllum
þessum ferðum til þess að rann-
saka svifið.
Svifmagnið hefir reynst vera
ákaflega mismunandi mikið, alt
frá 50 “einstaklingaf” í 5 lítrum
af sjó og upp í 8 miljónir.
Eftir að fengist hefir vit-
neskja um hina árlegu þróuja
svifsins og orsakir þær, sem
valda hinu mjög mismunandi
magni og samsetningu svifsins |
eftir árstíðum, þarf að athuga |
hvaða þýðingu þessi miklu til- j
brigði í svifinu hafa á annað
sjávarlíf.
Hér er mikið verkefni fyrir j
höndum. sem enginn getur séð
fyrir til hvers leiðir. T. d. vakn-
ar sú spurning hvort það sé ekki
svifinu að þakka eða kenna hve
vel eða illa tekst með þorsk-
stofninn á hverju ári. Er það
svo, að þegar lítið kemst upp af
þorski, þá hafi hrognin eyði-
lagst? Eða er það hitt, að hin
örsmáu þorskseiði hafi ekki
nægilega “haga” í svifþörung-
unum, þegar forðanæring þeirra
þrýtur, sem náttúran gefur þeim
úr hrogninu í veganesti?
—Lesb. Mbl. V. St.
í Sviss eru á nokkrum hættu-
legum stöðum uppi í fjöllum
hafðir meðalaskápar úti á víða-
vangi, sem skíðamenn og aðrir
ferðalangar geta gengið í, ef
slys ber að höndum.
SKOÐUN MÍN Á
SKRÍPALEIKNUM
Stöku sinnum verður maður
þess var, að verið er að minha
oss á það í blöðunum, bæði í ljóð-
um og lausu máli, að ekki sé við-
eigandi að ræða stjórnmál, nema
á meðan á kosninga skarkalanum
standi. Þetta er viturlega mælt,
eða hitt þó heldur, þar sem líðan
vor og barna vorra grundvallast
algerlega á því hvernig með þau
mál er farið.
Að sönnu veit maður að þess-
háttar ráðleggingar eru aðeins
dindil dingl leiguleppa valdhaf-
anna, sem vilja láta taka eftir
fylgispekt sinni við húsbændur
sína.
Ekki verður því mótmælt, að
þetta sífelda afskiftaleysi og
þögn alþýðunnar er hið öflug-
asta varnarvígi valdhafanna.
Innan þeirra þagnar múra
geta stjórendurnir hagað mál-
um eins og þeim best þóknast í
trausti þess að alþýðan sofi sæt-
um svefni, þar til hringt er til
næstu kosninga, og þá þjóta
málsvarar fólksins fram, þandir
út af þjóðarvilja og með alla
vasa útsteytta af loforðum.
Fólkið hrekkur upp við hring-
inguna, því nú er þingmaður
kjördæmisins kominn í héraðið.
Fólkið þýtur eins og eldi-
brandur til samkomustaðarins til
þess að mæta þingmanninum,
sem heilsar öllum með handa-
bandi, sem væri það jafningjar
hans, en fólkið verður snortið af
lítillæti mannsins.
Naumast þarf að taka það
fram, að nú er fólkið búið að
steingleyma öllum loforðum frá
síðstu kosningum, sem auðvitað
heyrðust aldrei nefnd, að kosn-
ingunum afstöðnum. Enda ætl-
aðist þingmaðurinn aldrei til að
verið væri að leggja slíkt á
minnið, það væri aðeins til að
raska ró fólksins, og gæti jafnvel
veikt álit þess hjá yfirvöldun-
um, sem góðra og löghlýðinna
borgara. Einnig gæti slíkt
háttalag orðið til þess að stjórn-
in bannaði þingmanninum að
lofa eins miklu í framtíðinni, og
yrði þá ver farið enn heima set-
ið.
Stórt stryk er því dregið yfir
hina liðnu tíð, en allir blossa af
áhuga fyrir framtíðar málunum
og þingmanninum er boðið orðið.
Eftir að ræðumaður hefir ávarp-
að áheyrendur og lýst nægju
sinni yfir því, að geta einusinni
enn ávarpað þessa tryggu vini
sína, sem ávalt hefðu sýnt hina
dýpstu skarpskygni og árvekni
gagnvart landsmálunum, eins og
atkvæðagreiðsla þeirra hefði
borið vott um, tók hann að lýsa
því, sem fyrir augu hans bar á
ferðalaginu um kjördæmið.
Margt var það, sem sært hafði
tilfinningu þessa viðkvæma
manns. Vegir í slæmu ástandi,
flóar og fen, sem ræsa þyrfti
fram. Fjós þök léleg, neta
möskvar of stórir. Sauðfé ullar
stutt og of togkent það litla,
sem á því væri. Skilvindurnar
gamlar og gigtveikar. Sláttu og
rakstrarvélar gamlar og gliðn-
aðar. Þetta og margt fleira ætl-
ar nú þingmaðurinn að lagfæra
í einu snarkasti ef hann verður
endurkosinn.
Vegina á að gera að héraðs-
speglum svo að bændur þurfi
ekki annað en að rölta út að
næsta vegspotta með skegg-
rakstraráhöld sín. Eftir þessum
héraðsspeglum geta uxarnir þot-
ið tvöfalda ferð við það, sem
bestu eldishestar orkuðu á hin-
um eldri og óhæfu vegum. Fjós-
in eiga að breytast í danshallir,
þar sem unga fólkið geti skemt
sér á meðan kýrnar eru að njóta
ilmgresisins á framræsju flóun-
um. Aðeins skulu notaðir hengi-
lásar frá Quebec fyrir fjósin.
Möskvar netanna skulu nú
minkaðir svo mjög, að tugir þús-
unda fleiri fiskar en áður var
megi í þeim flækjast. Hér auð-
TVOFALT SJALFGERT BÓKARHEFTI
CAarifecWL
VTNDLINGA PAPPÍR
ENGIN BÚIN TIL BETRI
vitað átt við sjávar eða vatna
fiska.
Unga og fjöruga kynbóta
hrúta eiga bændurnir að fá aust-
an frá Ontario, sem hafa svo
dúnmjúka ull að hún líkist jap-
önskum silkidúkum. Allir tollar
skulu fjúka eins og fis, nú þegar
af öllum akuryrkju verkfærum
og allar gamlar skilvindur tafar-
laust seldar til Japan til þess að
jafna á Kínverjum fyrir að hafa
verið svo vitlausir að tilheyra
Þjóðabandalaginu.
Vel vaxnar húsfreyjur skulu
nú ekki lengur þurfa að eyði-
leggja vaxtarlag sitt á skakstri
við gamlar skilvindur. Áheyr-
endur voru nú orðnir frá sér
numdir af gleði og lofuðu ham-
ingjuna fyrir að mega nú um
stundar sakir búa í þessari jarð-
nesku paradís. Lófaklappið
dundi við í salnum eins og verið
væri að vegsama gerðir Cham-
berlains og hlutleysisnefndar-
innar viðvíkjandi Spánarmálun-
um. Fólkinu fipast ekki að virða
það, sem vel er gert. En nú
hljóp óvænt snurða á þráðinn.
Einn í áheyrenda hópnum stóð
á fætur og spurði þingmanninn
hvort nokkur líkindi væru til, að
þessi loforð yrðu frekar haldin
en þau, sem hann hefði lofað í
þremur undangengnum kosning-
um, sem öll hefði verið svikin.
Þingmanninn rak í roga stans,
hann leit til mannsins fyrirlitn-
ingaraugum og sagði að þessi
maður hlyti að vera hreinræktað
ur kommúnisti. Fólkið heimtaði
að maðurinn yrði rekinn út, og
það var gert, en þegar út var
komið þyrptust ungu stúlkurn-
ar utan um manninn og töluðu
allar í einu, en ein talaði þó
hæðst allra hinna og sagði: “Eg
skal nú bara segja þér það, að
þetta var jú argasti dónaskap-
ur, þú hefðir þó átt að heyra
hvað þingmaðurinn sagðist ætla
að láta gera við fjósin.”
Fundinum var nú slitið og
hver fór heim til sín, glaður og
ánægður yfir hinum mikla á-
rangri fundarins. Þingmaðurinn
var endurkosinn í fjórða sinn,
og fólkið féll í hina fyrri póli-
tísku værð. Alt gekk nú sinn
vana gang. Uxarnir röltu jórtr-
andi eftir hinum gömlu og ó-
slettu vegum, og bændurnir
héldu áfram að raka sig við litla
spegil krílið. Fjósin héldu á-
fram að leka og kýrnar ösluðu
upp í kvið í forarflóunum, elt-
andi hvert ýlustrá. Fiskarnir
böðuðu uggunum og syntu með
sælukend í gegn um hina rúm-
góðu möskva. Engin breyting
■sjáanleg frá því, sem áður var,
akuryrkju verkfærin og skilvind-
urnar hækka sífelt í verði, en
varan, sem bændurnir hafa til
framboðs lækkar að sama skapi,
en þrátt fyrir það verða þó neyt-
endurnir að kaupa hana hærra
verði. En um það hvar gróðin
lendir verð eg að segja eins og
Þ. E.: “Eg má til að þegja um
það, það má enginn vita.”
Það sem sagt er hér að fram-
an, er sönn mynd af hinum póli-
tíska skrípaleik, eins og hann
hefir komið mér fyrir sjónir,
mestan hluta æfi minnar. En
hin síðastliðnu fjögur ár hafa
leikendurnir þroskað list sína
miklu hraðari skrefum en á
nokkru öðru tímabili, frá því
sögur hófust. Nú hafa þeir
tækni til þess að getá, svo að
segja á svipstundju hrundið heil-
um þjóðum, og það sínum eigin
skoðanabræðrum og systrum á
spjótsoddana hjá blóðþyrstum
morðvörgum, og hlotið lof fyrir.
En sárst er þó að vita til þess,
að sjálf alþýðan skuli standa á
svo lágu stigi, að klappa slíkri
andstygð lof í lófa. Hver veit
nema að þeir, sem nú gleðjast
mest yfir hugarstríði og þján-
ingum þeirra sem nú eru að
heyja sitt dauða stríð, verði ein-
mitt sjálfir næstir til að hefjast
upp á spjótsodda fasistanna. —
Ekki annars að furða þó að
þessar bust-rellur bragða ref-
anna, sem sífelt eru að mjaka
sér eftir matarlyktinni, vilji láta
sem minst um þessi mál tala.
Má eg að síðustu biðja fólk
að hafa í huga gamlan málshátt,
sem er svona:
‘‘Utan gljáir á hann, en innan
fáir sjá hann.” Mér finst vel
við eigandi að enda þessar hug-
leiðingar með orðum Stephans
G.:
“Takið mág minn og móður,
mína systur og bróður,
takið börn mín og konu,
þið stríðsgarpar góðu!
en í guðsbænum takið ei mig!”
Jónas Pálsson
SAMS KO T
Vestur-íslendinga fyrir eir-
líkan Leifs Eiríkssonar,
íslandi til auglýsingar
í Ameríku.
Gjafaskrá nr. 16.
Winnipeg, Man.:
Joe Tihorleifson............$1.00
Mrs. G. Johnaon ............. 2.00
Gimli, Man.:
Miss Signrbj. Stefánsson .... 2.00
Akra, N. D. (B. S.
Thorvardson, safnandi):
Mr. og Mrs. J. Hannesson,
Svold .............. 1.00
Fargo, N. D.:
Mrs. S. G. Ámason ......... 1.00
Dr. og Mrsj B. K. Bjomson,
Christian, Sydney, Mar-
garetta .................•... 5.00
Mrs. P. H. Blue ..............50
Mrs. N. B. Johnson ...........50
Mr. og Mrs. T. W. Thordarson 5.00
Lakota, N. D.:
Dr. John Einarson ......... 1.00
Einar Johnson ............. 1.00
Hillsboro, N. D.:
Mr. og Mrs. John Freeman .... 2.00
Williston, N. D.:
S. Th. Westdal .............. 1.00
F. P. Bergman ............... 1.00
Alls .......................$ 24.00
Áður auglýat ............... 2,336.35
Samtals ....................$2,360.35
—Winnipeg, 17. apríl, 1939.
Rögnv. Pétursson,
forseti
Ásm. P. Jóhannson,
féhirðir
Bréf
Stephans G. Stephanssonar,
fyrsta bindi, er nú komið vest-
ur. Er bókin til sölu hjá Mag-
núsi Peterssyni bóksala, 313
Horace St., Norwood, Man., og
hjá dr. R. Péturssyni á skrif-
stofu Heimskringlu. Verðið er
$1.75. Ágætari og verðmætari
bók er ekki hægt að hugsa sér,
en þessa. Skrifið sem fyrst eft-
ir henni.