Heimskringla - 19.04.1939, Blaðsíða 4

4. SfÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 19. APRÍL 1939
Heíntskxringla
< StofnuO 1SS6)
Kemur út á hverjum mUSvikudeoi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
SS3 oo SSS Sargent Avenue, Winnipeo
Talsimis S6 537
VerS blaðslns er $3.00 árgangurinn borglat g
tyriríram. Allar borganir sendist:
THE VIKING PRESS LTD.
311 vlðskiíta brél blaðinu aðlútandl sendist:
Ksnager THE VIKINQ PRESS LTD.
SS3 Sargent Ave., Winnípeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
"Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKItlG PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 537
............
WINNIPEG, 19. APRÍL 1939
sem hinar yfirbuguðu og þær óháðu,
verða hörmungunum ofurseldar.
Eg neita því, að nokkur nauðsyn sé á
því, að leiða slíkt yfir heiminn.
Það dylst heldur ekki að í hjarta al-
þýðunnar býr heit ósk um að verða firt
stríði.
Þér hafið sjálfir (þ. e. Hitler) upp aftur
og aftur haldið fram að þér eða þjóð yðar
æsktuð ekki stríðs.
Sé þetta svo, er nú engin þörf á stríði.”
Á svipaðan hátt ávarpar forsetinn Mus-
solini og þjóð hans. .
Þessar tillögur frá Bandaríkja þjóð-
inni í alþjóðamálum, sagði forsetinn
hvorki stafa af sjálfselsku, ótta eða ó-
styrk. Hann kvað þær af fullri einurð og
alvöru frambornar með velferð alls manns-
kynsins í huga.
“Það er við fundarborðið, sem þjóðir
heimsins gieta ráðið fram úr alþjóða málum
á farsælan hátt, en með engu öðru móti,”
segir forsetinn.
ROOSEVELT LEGGUR TIL AÐ
ÞJÓÐIR HEIMSINS SEMJI
MEÐ SÉR 10 ÁRA FRIÐ
“En þangað er ekki til neins að koma”,
bætir hann við, “með það eitt í huga, að
hafa hvert það mál fram, sem óskað er og
hóta stríði að öðrum kosti.”
Síðast liðinn laugardag tilkynti Roose-
velt forseti blaðafregnritum, að hann hefði
daginn áður sent Hitler og Mussolini
skeyti þess efnis, að þeir ásamt öðrum
þjóðstjórum heimsins semdu með sér 10
ára frið.
Forsetinn býður þeim í skeytinu að ger-
ast “milligöngumaður” þeirra og lýðræðis-
þjóðanna og reyna að koma á sættum.
Forsetinn spyr Hitler og Mussolini sér-
staklega að því hvort þeir séu fúsir til að
gefa fullvissu um, að þær rúmlega 30
þjóðir í Evrópu, sem nú séu sjálfum sér
ráðandi, verði af þeim eða her þeirra látn-
ar óáreittar.
“Á fullvissu um þetta,” segir Roosevelt,
“veltur það, hvort nokkra tilraun verður
hægt að gera til sátta ekki aðeins í svip,
heldur nægilega lengi til þess að koma á
varanlegum friði.”
“Eg legg því til að þér gefið fullvissu
um, að af yðar hálfu skuli ekki nein til-
raun gerð til hernaðar-árása í næstkom-
andi 10 ár, að minsta kosti, en í fjórðung
úr öld, ef við höfum þor í okkur til að
líta svo langt fram í tímann.”
“Sé slík vissa gefin af stjórn yðar, skal
eg án tafar tjá það öðrum þjóðum og gang-
ast strax í að þær skuldbindi sig til hins
sama gagnvart þjóðum yðar.”
Þjóðirnar sem Roosevelt á við, eru þess-
ar: Finnland, Eistland, Latvia, Lithuanía,
Holland, Belgía, Bretland, írland, Frakk-
land, Portugal, Spánn, Sviss, Liechten-
stein, Luxemburg, Pólland, Ungverjaland,
Rúmanía, Jugoslavía, Rússland, Búlgaría,
Grikkland, Tyrkland, Iraq, Arabía, Sýr-
land, Palestína, Egyptaland og Iran.
“Sem vinur yðar þjóða eigi siður en
hinna sem nefndar eru í þessu skeyti”,
segir Roosevelt, “ber eg upp við yður til-
lögur mínar.”
Ef allar þjóðirnar, sem hér eiga hlut að
máli, verða á þetta sáttar, getur verkefnið
síðar komið til umræðu um takmörkun
hernaðar eða vopnaframleiðslu og að
rýmka um viðskifta-möguleikana þjóða á
milli. Hvenær sem æskt væri, sagði for-
setinn Bandaríkin mundu verða fús til
að taka þátt í umræðum og íhugunum um
þessi mál.
Mr.Roosevelt las skeytið á skrifstofu
sinni, að fregnritum viðstöddum er hann
sendi Hitler og Mussolini. Skeytin voru
send klukkan 9 á föstudagskvöld.
Mr. Roosevelt lagði mikla áherzlu á ótt-
ann, sem í hugum manna byggi út af því
að stríð virtist yfirvofandi. Kvað hann
það ekki einungis áhyggjuefni Bandaríkja
þjóðinni, heldur jafnframt öllum þjóðum
Vesturheims.
Mr. Roosevelt minnir Hitler á það, að
þjóðir Vesturheims standi utan stríðshætt-
unnar. Með það fyrir augum segir hann,
að ekki ætti að búa efi í nokkurs manns
huga um, að friðartillögur þær, sem hann
fari fram á, séu af heilum huga.sprotnar,
en hvorki hatri til neinnar þjóðar eða
eigingirni. Hann álítur því vandalaust
fyrir foringja stórþjóða Evrópu, að kom-
ast að þeirri niðurstöðu, að hér sé um til-
lögur að ræða, sem í þá átt stefna, að efla
frið og ekkert annað, frið, sem almenning-
ur úm allan heim hefir þráð svo öldum
skiftir og sem hlutverk hvers þjóðstjóra
sé að vinna fyrst og fremst að. Það er
fyrir löngu tími til þess kominn, að leggja
vopnin niður og ráða alþjóðamálunum til
lykta á annan hátt en með hernaði.
“Herútbúnaðurinn nú í heiminum,” seg-
ir forsetinn, “er orðinn svo mikill, að
hvern daginn sem úr þessu líður og honum
er haldið áfram, er stórt spor stigið í átt-
ina til efnalegs gjaldþrots þjóðanna.”
“Ef í stað þess væri unnið að því að gera
þjóðunum mögulegt að skiftast á vörum
og framleiðslu sinni á sem auðveldastan
og frjálsastan hátt, mundi ástandið sem
nú ríkir um allan heim brátt batna og
hagur og heill verða hlutskifti hverrar
þjóðar,” segir Roosevelt.
í lok skeytis síns, leggur Roosevelt
mikla áherzlu á það, að örlög almennings í
öllum löndum sé í hendi foringja stórþjóð-
anna og að sagan og ókominn tími haldi
þeim ábyrgðarfullum fyrir því er fram
vindur.
“Eg vona,” segir forsetinn, “að svar
yðar við þessum tillögum verði það, er
heiminum er fyrir beztu.”
* * *
Af isvörum þeim sem birtust s. 1. máhu-
dag frá Evrópu við ofanskráðum tillögum,
verður ekki annað séð, en að Hitler ætli
ekki að sinna þeim mikið. Tvö aðal-atriðin
er fullyrt að honum geðjist ekki að, þeim,
að hætta árásum á aðrar þjóðir og að taka
þátt í alþjóða friðarfundi.
Það er haft eftir einum af ráðgjöfum
Hitlers, er fregnritar kröfðu um svar, “að
þeir væru of önnum kafnir við undirbún-
ing afmælishátíðar Hitlers (en hann verð-
ur fimtugur á morgun), til þess að svara
bréfum!”
Fyr en að afmælinu loknu verður því
skeyti Roosevelts ekki svarað, er af naz-
istum virðist ekki litið á öðruvísi en hvert
annað blátt áfram sendibréf. Að því verði
svarað sameiginlega af Hitler og Mus-
solini, eftir að þeir hafa íhugað það, er
þó talið víst.
Bretar og Frakkar líta á tillögur Roose-
velts, sem hið merkilegasta spor, sem
stigið hefir verið af nokkrum stjórnmála-
manni í velferðar og friðaráttina.
“Þeim er öllum ljóst að stríð sem nokkuð
kveður að, þó ekki nái nema til meginlands
Evrópu, hefir ill áhrif á viðskifti þeirra
meðan það stendur yfir og ekki einungis
það, heldur einnig á afkomu komandi kyn-
slóða.”
öll ríki Vesturheims, að Canada með-
töldu, eru tillögum Roosevelts fylgjandi.
Rússland segir orð forsetan “hafa fundið
bergmál í hjarta þjóðar sinnar.” Og
Balkan ríkin fagna boðskap hans.
Þá getur Roosevelt þess, að hann grípi
nú tækifærið til að afstýra ófriði, að hann
sé enn ekki byrjaður og að herþjóðirnar
séu ekki famar að fylkja liði enn á neinum
vígvelli.
Hann minnir Hitler á, að í haust hafi
hann varað við ófriði. Síðan hafi útlitið
versnað mikið.
“Og haldi áfram eins og nú horfir,” seg-
ir Roosevelt, “virðist glötun búin hverri
þjóð, sem þar á hlut að máli.”
Allur heimurinn, (sigursælu þjóðirnar,
Það þykir sannanlegt, að hakakrossinn
sé ekki norræns uppruna, því að hann
þektist í Austurlöndum fyrir Krists fæð-
ingu. Nýlega var grafið eftir fornleifum
austur í Sýrlandi, og þá fann prófessor
Mayence frá háskólanum í Lowen í Belgíu,
hakakrossmerkið í Gyðingamusteri einu
mörg þúsund ára gömlu. Það sem mesta
athygli vakti, var, að þessi Gyðingahaka-
kross skyldi vera í sömu litum og haka-
krossfáninn þýzki — svartur á rauðum
feldi.—Mbl.
SUMARKOMA
(Erindi það sem hér fer á eftir, flutti
Mr. J. J. Bíldfell á sumarmálasamkomu á
s. 1. ári. Með því að Hkr. var kunnugt um,
að erindið hafði ekki verið prentað áður,
bað hún höfundinn um það til birtingar til
að gæða lesendum sínum á nú á sumar-
daginn fyrsta sem er á morgun. Varð
hann vel við þeirri bón og kann blaðið
honum beztu þakkir fyrir það.
Ritstj. Hkr.)
f dag er fyrsti dagur sumars. Þeirrar
árstíðar er menn í flestum löndum heims,
bíða eftir, með meiri eftirvæntingu og
bjartari vonum, en flestu öðru í lífinu.
Það væri ekki ófróðlegt, að athuga,
sumarkomuna og á hvern hátt, að hinar
ýmsu þjóðir, einkum þær sem á norður
hveli jarðarinnar búa fagna sumrinu. En
þess er ekki kostur hér í kveld. Eg læt
mér því nægja, fyrst að minsta kosti, að
láta hugan dvelja við sumarkomuna í lífi
hinnar íslenzku þjóðar — okkar eigin þjóð-
ar, eins og hún er mér minnisstæð, frá því
“að ársól lífsins brann mér heitt á vanga”
á ættlandi mínu.
Fáar þjóðir hafa meiri ástæðu til að
fagna yfir sumarkomunni, en hin íslenzka
þjóð hafði. Langt frá öðrum þjóðum var
hún einangruð og út af fyrir sig. Stað-
hættir og strjálbýli landsins gerði skamm-
degi vetrarins þyngra, en það var hjá
fjölmennari þjóðum. Vetrar veður gerðu
ferðalög og samgöngur í landinu erfiðar
og ferðalög stundum með öllu ókleif hvern-
ig sem á stóð, og hvað sem í veði var.
Veturinn lagðist vanalega snemma að, og
ríki hans var oft svo mikið, að jarðbönn
lögðust yfir bithaga búpenings manna. —
Heyaflinn þvarr. Málnytan mínkaði, og
með henni matarforði heimilanna. Kuldi
og kvíði nísti hjörtu og hugi manna. Guð
einn vissi hver endir vetrarstríðsins yrði.
Og við það bættist umhugsunin og óttinn,
út af eiginmönnum, sonum og heimilis-
mönnum, sem á vetri hverjum öttu afli
við Ægir, til þess að leita sér og sínum
bjargar úr djúpi hans, og máske komu
aldrei til baka. Frá þessum erfiðleikum
vetrarins, og skerandi kvíða, er hann bjó
öllu fólki þjóðarinnar, var engin lausn,
önnur en sumarið. Það eitt gat lægt of-
viðrin, á landi og á sjó. Það eitt gat þýtt
snjóinn og brætt klakann. Það eitt gat
vermt jörðina, freðnu og köldu svo að hún
framleiddi fóður fyrir menn og málleys-
ingja og það eitt gat lægt kvíðann í hjörtum
mannanna, og í stað hans tendrað lífs-
vonir þeirra. Það var því engin furða þó
sumarkoman í lífi þjóðarinnar íslenzku
væri stór hátíð, og fögnuðurinn út af
henni, djúpur og hreinn.
Þið sem alin eruð upp við brjóst ís-
lenzkrar náttúru þekkið hve aðdáanlega
fagurt og frjósamt að íslenzka sumarið
getur verið. Hversu loftið er heilnæmt og
hressandi. Hve fríður að gróður jarðar-
innar er og litbrigðin í náttúrunni töfr-
andi. En sumarkoman meinti meira en alt
þetta, og því, ef eg léti hér staðar numið,
væri ekki nema hálf sögð saga. Það er
aðeins annar þáttur fagnaðarins. Hin
ytri hlið hans. Sú hliðin sem sneri að því
hagkvæma í náttúrunni. En brennipúnkt-
urinn í sumarfagnaðinum, var lifandi
sannfæring fyrir því, að sumarið væri
guðs gjöf, og það var einmitt sú fullvissa,
sem ga£ sumarkomunni og sumarkomu
helginni sína dýpstu þýðingu, hjá hinni
íslenzku þjóð. Þjóðin var þess fullviss,
að það var ekki kalt og miskunarlaust
náttúrulögmál sem réði rás tímans, heldur
var það bjargföst sannfæring eldri jafnt
sem yngri að: “f hendi guðs er hver ein
tíð — í hendi guðs er alt vort stríð — hið
minsta kapp, hið mesta fár — hið mikla
djúp — hið litla tár.”
Margar endurminningar á eg frá komu
sumarsins á fslandi og hvernig að því var
fagnað á heimili foreldra minna, og í þeim
héruðum sem eg þekti til í, en ein mynd, er
eftirminnanlegust, áhrifamest og hugljúf-
ust. Það er samræmi þess ytra — sum-
arkomunnar í náttúrunni og hins innra
sálarlífs mannanna. Þess fegursta sem
náttúran á að veita, og þess háleitasta
sem maðurinn kann að hugsa. Það var
sumar fögnuðurinn mesti, í minni tíð á
íslandi. Það er ekki auðvelt að lýsa áhrif-
um þeim sem sumarkoman hafði á mig
persónulega. Eg stóð á takmörkum
tveggja andstæðna. Vetrarins, kuldans og
hættanna sem voru að hverfa, og líka sum-
arins sem alt var að bæta. Eg sá snjóinn
þiðna, og klakan bráðna. Eg fann varma
svarðarins, og sá grænkandi gróðurinn.
Eg sá daginn lengjast og sólina hækka og
eg fann yl hennar, sem ekki að-
eins vermdi líkamann, heldur
líka hug minn og hjarta, og mér
fanst guð óumræðilega góður að
gefa mönnunum allan þann ynd-
isleik sem sumarið færði.
Á einu furðaði eg mig samt
all mjög, og það var, að þrátt
lega undantekningarlaust “vís-
indin”. Það gerir ekkert til,
hvort að þeir menn þekkja
fyrsta stafinn í stafrofi vísind-
anna eða eki, það eru vísindin
og þeir hafa satt að mæla. Þekk-
ingunni á öllum sviðum mann-
legra athafna hefir fleygt svo
fyrir hita sumarsólarinnar, þá | fram, að undrum sætir og er sízt
náði hún ekki til að bræða allan j yfir því að kvarta, ef sú þekking
snjóinn og þýða allan klakann í j hefði leitt af sér, eða leiddi
náttúrunni. Það sáust snjófann- af sér aukið sumar í lífi mann-
ir, hér og þar, um mitt sumar, anna. En hefir hún gert það?
og þegar að maður kom að þeim j Að undantekinni einni
þá stóð af þeim kuldi. Grös ogu"“‘
blóm, spruttu oft alveg upp að
röndum á þeim. En ekkert strá,
eða blóm gat þrifist, eða lifað,
í klakanum undir sjónum. Eg
áttaði mig ekki á því þá, að
þarna væri um mynd af mannlíf-
inu að ræða. Eg hafði að vísu
heyrt talað um vetur í sál mann
eða
tveimur greinum vísindanna er
eg neyddur til þess að segja nei.
Véla vísindunum hefir fleygt
svo fram á vorri tíð, að menn
standa undrandi yfir allri þeirri
vizku og framförum, en þó sú
framför hafi efalaust eitthvað
gott og þarflegt í sér fólgið, þá
hefir hún nú samt orðið til þess
anna, en eg hélt, að þó að kaltjað auka stórum á vandræði
kynni að vera, í sál sumra
manna, yfir vetrartímann, þá
mundi sumarið verma hana og
skreyta, ekki síður en náttúruna.
En með lífsreynslu og árum hef-
ir mér því miður skilist að þetta
er ekki æfinlega svo, heldur eru
vetrarsólir virkilega til í mann-
lífinu, sem eru eins ólíklegar til
sumar gróðurs, eins og stráin og
blómin helfjötruðu undir mifi-
sumar-snjófönnunum, út á ís-
landi. Eg hefi nú minst á sum-
arkomuna, eins og hún stendur
mér fyrir hugskotssjónum út á
fslandi fyrir 50 árum síðan, en
það er eins og eg heyri spurn-
ingu berast að eyrum mér. Hví
að vera að tala um sumarkomuna
eins og hún var fyrir hálfri öld
síðan ? Því ekki að tala um hana
eins og hún er nú, og hér hjá
oss ? Ástæða mín er sú að æsku
endurminningar mínar eru
bundnar við ísland, og í öðru
lagi, þegar eitthvað fagurt, og
eftirminnanlegt er um að ræða í
fari þjóðar minnar, sem þýðing
getur haft fyrir mig og yður, þá
er rétt, að benda á það. Sumar
koman að því, er hina ytri hlið
hennar snertir, það er í náttúr-
unni, er með líkum hætti hjá
flestum, eða öllum þjóðum og
því einnig hér hjá oss. Hún
færir mönnum ávalt fegurð og
yl. Hún þýðir snjóinn af slétt-
unni og ísinn af vötnunum. Hún
klæðir skóginn skarti sínu, og
sléttuna blómum og blágresi. —
Hún vekur líf á landi, í lofti og á
legi. Hún er fyrirboði þeirrar
fullkomnustu fegurðar sem nátt-
úran getur veitt og líkamlegrar
hagsséldar mannanna, sem frá
hendi skaparans, eru óumræði-
lega miklar í þessu landi. Hví
skyldu menn þá ekki vera glaðir
og fagnandi ? Það er sannarlega
ástæða' til að gleðjast. En til
þess að sá fögnuður geti verið
fullkominn útheimtist algert
samræmi, á milli hinnar ytri
fegurðar og hins innra lífs
mannanna. Eg er ekki kominn
hér í kveld til þess að fella dóm
yfir sálaryl, eða sálarástandi
nokkurs manns, eg vildi aðeins
óska, að þið öll sem orð mín
heyrið að minsta kosti, heyrið
rödd skapara tilverunnar í blíð-
vindi sumarsins og finnið til
kærleika hans í yl þess.
Á þeim fimtíu árum sem liðiu
eru síðan að eg tók þátt í sumar-
komu fögnuði heima á ættlandi
mínu í síðasta sinni, hefir margt
breyst. Breytingarnar eru svo
miklar og margvíslegar, að það
er í sannleika erfitt fyrir mann
að átta sig á þeim öllum, eða
fylgjast með hraða þeirra. Eg
ætla ekki að reyna að telja allar
þær .breytingar upp, né heldur
að lýsa kostum þeirra, eða ókost-
um, en á fáeina drætti langar
mig til að benda sem að mér
virðast koma beint í bága, eða
mótsögu við sumarkomu hug-
sjón þá er eg hefi hér að framan
verið að benda á.
Ef að maður spyr menn svona
upp og ofan, hvað það sé, sem
þeir telji mest áberandi í fram-
förum, eða framþróun síðustu
fimtíu áranna þá er svarið ná-
manna. Hún hefir vakið inn-
byrðis óhug og áhyggjur. Aukið
stríð og illvilja. Svift tíunda
hvern mann atvinnu sinni og
raskað heildar jafnvægi þjóð-
anna. — Næst véla vísindun-
um koma hernaðar vísindin. Þau
hafa aldrei í sögu mannanna,
náð nokkuð líkt þeim þroska
sem þau nú hafa öðlast. Fyrst
hefir hernaðarhugur manna
aldrei fyr, náð því hámarki sem
hann nú hefir. Né heldur hefir
hugviti mannanna nokkurntíma
fyr í sögu þeirra verið beitt eins
ákveðið í þarfir hergagna fram-
leiðslunnar eins og nú. Fjár-
framlög 14 herskáustu þjóðanna
og aflmestu, hafa aukist um
10.225,850,000 á síðastliðnum sjö
árum, og mest þó á árinu sem
leið og á yfirstandandi ári. —
Nýjar drápsvélar koma fram á
sjónarsviðið svo að segja dag-
lega. Englendingar hafa eina
slíka, sem getur skotið 600 skot-
um á hverri mínútu, og er talið
forláta verkfæri. Bandaríkja-
menn voru ekki ánægðir með
þau afhroð, svo þeir hafa fund-
ið upp annað morðtól sem getur
skotið 3400, tveggja punda kúl-
um á mínútu hverri, án þess að
því volgni í kverkunum. ítalir
hafa fundið upp alveg nýja teg-
und herskipa. Það eru snekkj-
ur með sprengikúlur framan í
sér, með 60 mílna hraða á kl.st.
er einn maður stýrir og ekkert
skip getur undan komist. Er það
talin merkileg uppfynding og
hið frækilegasta vopn — og væri
í alla staði óttalegt, ef Banda-
ríkja mönnum hefði ekki tekist,
að hugsa upp aðra snekkju, sem
knúð er með rafurmagni og get-
ur farið 80 mílur á klukkutíman-
um í sömu erindum. Rússar eru
að byggja vígstöðvar við fjögur
heimshöfin. Hvað þeim líður í
sambandi við uppfynding nýrra
morðvéla veit enginn, en hitt
vita menn að þeir hafa nálega
helmingi stærri flugher og loft-
flota en nokkur önnur þjóð. Tala
loftdreka þeirra er 4,500. Næstir
þeim koma B.ríkjamenn, með
2,885. Haft er það fyrir satt,
að hvergi í heimi sé eins mikið
af eiturgasi samankomið og
geymt eins og á Þýzkalandi. Eg
vill ekki halda áfram að hampa
þessum athöfnum mannanna, og
hugarástandi því, sem þær
spretta af, framan í yður. Eg
er aðeins að hugsa um andstæð-
urnar tvær, sumarkomuna, og
sumarið, með fegurð sinni, yl og
unaði í náttúrunni, og vetrar-
ríkið ægilega, í huga og hjörtum
mannanna, og líka um það, hvort
að andlegur dauði sé ekki alveg
óumflýjanlegur þegar menn eru
hættir að vilja vera sólar megin
í lífinu. Eg vona að það sem nú
hefir sagt verið, nái ekki til
neinna er orð mín heyra, heldur
að hér á þessum stað, sé fult
samræmi á milli þess, sem nátt-
úran á fegurst að veita og þess,
sem mennirnir kunna háleitast
að hugsa og þá getum við verið
þess fullviss, að sumargleði vor
verður bæði hrein og einlæg.
Það er einlæg ósk mín, að við