Heimskringla - 26.04.1939, Blaðsíða 2
?. SíÐA
HEIMSKRINCLA
ÁSMUNDUR JOHNSON
Fæddur 16. marz 1869
Dáinn 25. júlí 1937
Ein af okkar íslenzku bygðum,
hér vestan hafs sem hljótt hefir
verið um hin síðari árin, er bygð-
in Sinclair, Manitoba, og er or-
sökin, að nokkru leyti sú, að sá
maður er oft hafði orð fyrir ís-
lenzkum málum og mönnum
þeirrar sveitar féll í valinn sum-
arið 1937. Sá var vinur okkar
Ásmundur Johnson, einn af
frumbyggjum sveitarinnar. —
Vegna þess að enginn mér kunn-
ugri honum hefir getið hans í
blöðum okkar, vildi eg minnast
hans að nokkru.
Hann var borinn að Syðri-
tungu á Tjörnesi í Suður-Þing-
eyjarsýslu 16. dag marzmánaðar
1869, og átti að foreldri Jón
Jónsson, bónda þar og konu hans
Arnbj örgu 'Aradóttur. Föður
sinn mun hann hafa ungur mist,
því um sex ára aldur er hann
kominn til Húsavíkur og dvelur
um tíma hjá sr. Kjartani Einars-
syni. Tæplega á fermingaraldri
eða um 1882 flytur hann með
móður sinni til Ameríku og setj-
ast þau að í Argyle-bygð í Mani-
toba, þar sem skyldfólk hennar
hafði land numið. Næstu árin
dvelur hann í þeirri bygð, en
um 1893 er hann kominn til Mel-
ita, Man., vinnur sem járnbraut-
arþjónn (brakeman') þar nokkuð
en jafnframt |er hann vegvísir
og ökumaður landaleitar-manna
vestur á bóginn til Sinclair sveit-
ar sem þá var lítt numin.
Nemur hann þá sjálfur þar
land um 1891 og reisir bú sitt
að frumbyggja sið á jörð sinni
vorið 1894 og dvaldi þar síðan
að heita mátti, þótt vetursetu
hefði hann á stundum annars-
staðar síðustu árin eftir að synir
hans tóku við búi hans og honum
var mögulegt að draga sig nokk-
uð út úr starfsbaráttu lífsins.
í febrúar seint 1894 giftist
hann Sigríði Friðfinnsdóttur
Þorkelssonar frá Mývatni. Þeim
varð sex barna auðið:.l. Christ-
ian, býr á óðalsjörð föður síns
við Sinclair; 2. Kjartan, vinnur
víða en á heimili að Sinclair; 3.
Friðfinnur, hárskeri á heima að
Rock Island, Ulinois, U. S. A.;
4. Thelma, (Mrs. Smith) Chi-
cago, 111.; 5. Helga Emily, dó að
Moose Jaw, Sask., 1924, 18 ára
að aldri og 6. Alexander Edward,
sem býr á einu af landi föður
síns við Sinclair. Sigríði, konu
sína misti hann í febr. 1912 eftir
ástríka sambúð, og varð hún
honum harmdauði enda lætur
hann bú sitt meira eftir sonum
sínum frá þeim tíma. Seint á ár-
inu 1914 giftist Ásmundur Svein-
björgu Stefaníu Flóventsdóttur
frá Húsavík, S.-Þing. en hana
missir hann eftir tuttugu ára
sambúð, 8. jan. 1934. Þau eign-
uðust einn son Sigurð Flóvent,
sem stjórnar farand-hljómsveit
víðsvegar í Manitoba.
Hin síðari árin kendi Ásmund-
ur oft lasleika en sagði um fátt
og bar með stillingu, en þegar
ágerðist var hann fluttur til
Virden, Man., og á spítalanum
þar lifði hann sína hinstu stund
rólegur og alls sáttur, 25. júlí
1937 eftir tíu daga legu.
Jarðarför Ásmundar fór fram
27. júlí 1937 að Sinclair, Man.,
og hvílir í grafreit sveitarinnar.
Þessi vissi eg systkini Ás-
mundar: Jónína og Kristjana
búsettar heima á fslandi; Sigríð-
ur, (Mrs. J. Dalmann) dáin í
Winnipeg; Bergvin, bóndi við
Antler, Sask.; Sigtryggur, við
Rock Island, 111., og Sigrún,
ekkja Arngríms Jónssþnar, í
Winnipeg.
Ásmundur heitinn var fullur
meðalmaður á vöxt, vel vaxinn,
léttur í spori og fjörmaður hinn
mesti, snyrtimaður í fasi og
framgöngu. Hann var drengur
góður, Ihjálpsamur og vildi
leggja sig fram til góðs hvar-
vetna. Hann átti ákveðnar
skoðanir á málefnum og mönn-
um og hélt fast fram sinni
stefnu, einbeittur og fastmæltur.
Virðingar naut hann jafnan,
meðal þeirra er þektu hann fyrir
framsýni og jafnvægi í skoðun-
um. Hagsýnn í fjármálum og
stóð framarlega í öllum félags-
skap sveitar sinnar hvort heldur,
var um íslenzkan eða hérlendan
félagsskap að ræða. Hann sat í
skólaráði bygðarinnar lengi. Var
einn af stjórendum samvinnu-
félags bænda, um kornsölu, auk
ýmsra annarn trúnaðarstarfa.
Kirkjumaður alla æfi heill og ó-
skiftur.
Bú hafði hann gott sem var
meir akuryrkja en nautf járrækt.
Auk síns landnáms, keypti hann
fleiri lönd og færðist mikið í
fang. Bæ sinn húsaði hann vel
og fundu gestir að höfuðból var
heim að sækja hjá honum. —
Hann hafði yndi að bókum og
varð vel isjálfmentaður maður,
sem gat rætt um mál og menning
af þekkingu. Talsvert skrifaði
hann í blöð af fréttum og fleiru
og þektu hann því fleiri en þeir
er næstir honum bjuggu. Grun
ur minn er sá að hann hafi verið
hagmæltur þó dult færi með. -
Með honum hefir hnigið einn
enn af okkar góðu frumbyggj-
um, sem reyndust sannir menn
þjóð sinni til sóma og landi sínu
hér til gagns og gengis.
Sveit hans finnuf skarð fyrir
skildi, og íslenzkur félagsskap-
ur í Sinqlair bygð hefir mist einn
sinna beztu manna. Með þökk
og stolti megum vér minnast
hans.
E. H. Fáfnis
ALÞÝÐUKVEÐSKAPUR
Eins og kunnugt er strandaði
“Goðafoss” hinn eldri á Straum-
nesi vestra rétt fyrir jólin 1916
Um sömu mundir kom út ljóða-
bók Hannesar Hafstein í auk-
inni og endurbættri útgáfu. Þá
gerði Matthías Jochumsson eft-
irfarandi vísu og sendi Hannesi:
Þú hefir sent oss þjóðarhnoss,
þú hefir létt oss mikinn kross,
þú hefir kveðið þrótt í oss,
þú hefir borgað Goðafoss.
Séra Árni Jónsson, sem lengi
var prestur á Skútustöðum, fór
til Ameríku á yngri árum sínum
og dvaldist þar um tíma, en
hvarf svo heim aftur, og þegar
hann sá ísland rísa úr hafi, kvað
hann þessa vísu:
/
Gleði mín og gæfu þín
gylfi stýrir hæða,
sárin þín og sárin mín
saman skulu blæða.
Sigurður bóksali Kristjánsson
gerði þessa vísu þegar hann gaf
út prédikanir séra Páls Sigurðs-
sonar í Gaulverjabæ:
Djöfla óðum fækkar fans
fyrir góðum penna,
unz á hlóðum andskotans
engar glóðir brenna.
Séra Matthías Jochumsson
heimsótti eitt sinn Sigurjón
bónda á Laxamýri. Þegar hann
fór, skildi hann eftir á stofu-
borðinu svohljóðandi vísu:
Eina góða ósk eg hef,
ef þér viljið trúa,
að eg kynni að yrkja stef
eins og þér að bú^.
Kristján Guðmundsson bóndi
á Kirkjubóli í önundarfirði kvað
þessa vísu:
Störf með áhug færa frið,
fljótt svo líður stundin.
Ánægjan er ekki við
auð né völdin bundin.
—Alþbl.
This advertisment is not inserted by the Government Liquor Control Commission. The
Commission is not responsible'for statements made as to quality of products advertised.
Bókaforlag eitt í Ameríku g£
nýlega út bók Hitlers “Mej
Kampf”, í enskri þýðingu. i
góðanum af sölu bókarinnar i
kvað forlagið að verja til styrk
ar þýzkum flóttamönnum.
út af þessu hafa risið máh
ferli, þar eð forlagið viðurkenni
ekki eignarrétt Hitlers á útgáf
bókarinnar.
RÆÐISMAÐUR ÍSLANDS
OG DANMERKUR
í WINNIPEG
(Eftirfarandi grein um Grett-
ir Jóhannsson birtist í “Tíman-
um” nýlega ásamt mynd af hon-
um er hann var skipaður ræðis-
maður.—Ritstj. Hkr.)
Tíminn flytur nú mynd af eina
íslendingnum, sem ráðinn hefir
verið af utanríkisstjórn Dana,
sem ræðismaður fyrir ísland og
Danmörku. Það er Grettir son-
ur Ásmundar Jóhannssonar í
Winnipeg. Grettir mun hafa tek-
ið við þessu starfi snemma í vet-
ur. Eitt af fyrstu verkum hans
í hinni nýju stöðu var að koma
til leiðar með fjölmörgum öðr-
um ágætum fslendingum vestra
hinu virðulega útvarpi 1. desem-
ber, bæði hingað heim og endur-
varpi héðan til fjölmargra bygða
í Ameríku. Talið er að 5 út-
varpsstöðvar vestra hafi sýnt
löndum þá vinsemd og heiður að
taka þátt í þessu hátíðaútvarpi.
Þótti þetta mikill og áhrifaríkur
atburður í lífi íslendinga vestan
hafs og austan.
Grettir Jóhannsson er mörg-
um kunnur frá dvöl sinni hér
heima fyrir nokkrum árum. —
Hefir hann auk þess ferðast mik-
ið hér á landi með Ásmundi föð-
ur sínum, en hann hefir svo sem
kunnugt er, dvalið hér langdvöl-
um og með endurteknum komum
sínum átt mikinn þátt í að
byggja upp hið nýja viðhorf
milli landa í Vesturheimi og
þeirra, sem byggja gamla landið.
Þegar ræðismannsembættið í
Winnipeg losnaði fyrir skömmu
þótti einsýnt að í það yrði valinn
íslendiúgur, því að Danir eru
miklu færri í þeirri borg. Var
völ margra ágætra manna í
þessa stöðu, en svo fór að alment
og óvenjulegt samkomulag varð
um Gretti Jóhannsson. Var
hann studdur af mætum mönn-
um úr báðum kirkjufélögunum,
af aðalræðismanni Dana í Mont-
real, af stjórnarvöldum á íslandi,
og loks útnefndur af utanríkis-
stjórninni. Grettir er giftur
canadiskri konu, sem hyggur á
íslandsferð hið bráðasta, ekki
sízt til að sjá ættarstöðvar
manns síns og tengdaföður. —
Henni þykir “Húnavatnssýsla”
fegurst orð á íslenzku. Grettir
er líkur föður sínum, drengur
góður, athafnasamur og mikill
íslendingur, bæði vestan hafs og
austan. j, j;
—Tíminn, 21. marz.
FRÁ OFURÖPUM TIL
OFURMENNA
T 7lÐ lifum nú á mikilmenna-
* öld, eða réttara sagt ofur-
menna. Eða svo virðast margir
líta á. Hvað eru allir þessir ein-
valdsherrar annað en ofur-
menni?
Það eru einvaldsherrar í
Þýzkalandi, ítalíu, Rússlandi,
Póllandi, Tyrklandi, Ungverja-
landi, Frakklandi, Portúgal, Al-
baníu 0g mörgum ríkjum í Suð-
ur-Ameríku. Og hver einvalds-
herra virðist vera ofurmenni,
höfðingi ofur-kynþáttar, ofur-
ríkis.
Einvaldurinn istjórnar, lýður-
inn eltir. Hann skipar, og allir
hlýða. Hann einn veit alt, leyfir
alt, bannar alt. Hann setur kyn-
þættinum lög og vald ríkisins
heyrir honum einum til. Ein-
valdurinn er Hann, hinn æðsti.
í einræðisríkjunum er alt líf
fólksins skipulagt, svo að jafnvel
einn skeggbroddur má ekki vaxa
í óleyfi á kinnum karlmanna né
háh á augnabrúnum kvenna. —
Allir menn, karlar og konur, eru
skyld að vera á einu máli. Eitt
er nauðsynlegt, að allir samein-
ist einum rómi í innfjálgum
fagnaðarópum: “Heil Hitler!”
“Duce, Duce!” “Faðir Stalin!”
f raun og veru er það svo, að í
mestum hluta heimsins eru
mennirnir ekki lengur einstak-
WINNIPEG, 26. APRÍL 1939
lingar. Þeir hafa gerst aðeinsjfylgja viðteknum venjum, til
limir á sameiginlegum líkamaíþess að elta altaf foringjann.
kyn,þáttarins, sjálfsvitundar- )Það var sama hatrið og ofbeldið
lausir hlutar úr ríkisvélinni. gegn einstaklingum af öðrum
kynþætti, sem til þeirra hafði
Þegar á alt er litið virðist til-
veran öll í einræðisríkjunum
bera einhvern keim af þeim tóm-
leika og tilkomuleysi, sem hvílir
yfir skemtistað á sunnudags-
morgni í hráslagarigningu, þeg-
ar engin sál sést á ferli. Einai
tilbreytnin eru fangabúðirnar í
Þýzkalandi, útlegðareyjar ftala
í Miðjarðarhafi eða fanganýlend-
ur Rússa á freðmýrum Siberíu
auk aftökuskothríða við hátíð-
leg tækifæri.
Stundum er þó reynt að dubba
upp á eymdina með stórfengleg-
um hersýningum, fjölda skrúð-
göngum, glæsilegum einkennis-
búningum, og öðru hvoru heldur
ofurmennið sjálft margra
klukkustunda langar útvarps-
ræður.
Ef Marsbúi kæmi snögga ferð
í heimsókn til Róm eða Berlín,
gæti hann haldið að þessi kyn-
þáttardýrkun og kynþáttarfor-
ingi væri eitthvað flukunýtt. En
vér vitum að svo er ekki. Vér
vitum að slíkt hefir áður tíðkast
meðal mannanna.
Að vísu ekki síðustu áraþús-
undirnar. Þetta átti sér stað áð-
ur en saga menningar vorrar
hófst, þegar maðurinn gat
naumast talist maður, heldur
manndýr, náskylt hinum æðri
öpum.
Nú vita allir, að apar eru f jar-
lægir ættingjar mannanna. Sé
svo að heimurinn sé nú á dögum
auðugur að ofurmennum, þá var
ekki síður gnótt af ofur-öpum í
gamla daga. Fyrir um það bil
miljón ára var ein hliðargrein á
afa apakynstofninum að þróast,
ofurhægt, óendanlega hægfara
hænufetum, yfir í nýja tegund.
Loksins, fyrir um það bil 200,-
000 árum síðan, varð hún að
mannskepnu með ýmsum apa-
einkennum að vísu. En það var
mannskepna, sem gat gengið
upprétt, hugsað og talað.
f þessu rökkri fortíðarinnar
var þróun apamannsins til
manns að þokast áleiðis víðsveg-
ar um jörðina. Hér og hvar
hafa í fornum jarðlögum fundist
steinrunnin bein er sanna þetta.
Austur á Java í Indlandseyjum
hafa fundist slíkar leifar af
mannskepnu, sem var komin svo
langt í þróuninni, að hún var
rófulaus, gat gengið upprétt og
að líkindum bablað eitthvert
undarlegt mál.
Javamaðurinn hefir \verið
meðal hinna efnilegri af for-
feðrum vorum. Þeir voru fé-
lagslyndir, lifðu í smáhópum,
sem .skiftust eftir þynþáttum.
Allir höfðu þeir lurka og grjót
að vopnum. En innrætið og út-
litið var ekki frýnilegt, og hvað
eftir öðru, og líklega þættu þeir
lítt samkvæmishæfir á nútíma-
vísu.
Nýlega fanst í Suður-Afríku
beinagrind úr apamanni í helli
einum. Þegar hellirinn var
rannsakaður nánar, fanst þar
ein tönn úr mannskepnu, sem
talin er að vera um 200,000 ára
gömul. Sennilega var þetta dýr-
mætasta tönnin í heiminum, því
að hún var úr manntegund einni,
sem verið hefir einskonar milli-
liður milli manna og apamanna,
forfeðra mannkynsins.
Merkilegar ályktanir má
draga af rannsóknum, sem gerð-
ar hafa vreið í sambandi við
slíka fornleifafundi á félagslífi
og lifnaðarháttum apamanna.
Samfélag þeirra virðist í mörgu
hafa verið skipulagt á líkán veg
og gerist í einræðisríkjunum nú
á dögum. f raun og veru má
lesa í félagsháttum apamanna
sögu hins fyrsta og frumstæða
einræðisskipulags á jörðunni.
Samfélag apamanna var gegn
sýrt af samskonar fjandskap til
alls og allra sem utan kynþátt-
arins voru, eins og glymur í gíf-
urmælum einvaldsherrana nú á
dögum. Það var sama miskun-
arlausa kúgunin til þess að
vilst. Og alveg eins og í ein-
ræðisríkjunum fylgdu apamenn-
irnir í auðmjúkri undirgefni for-
ingjanum, sem hæst gat öskrað
og bezt hafði bareflið.
Þessir ættfeður mannkynsins
höfðu af engu meira yndi en að
skreyta sig. Þeir hengdu um
hálsinn allskonar blómviðjar og
vafningsjurtir, útskorin bein og
marglita steina. Og þegar þeir
höfðu skreytt sig, fylktu þeir liði
0g gengu í skrúðgöngu með alls
konar tilburðum og ýmiskonar
látæði og göngulagi, fyrst hægt
og tignarlega og síðan var tiplað
og hoppað.
Einkennisbúningur, hanagang-
ur og fjöldaskrúðgöngur eru því
ekki neitt nýtízku uppátæki eins
og ýmsir halda. Apamennirnir
höfðu hinar mestu mætur á öllu
þessu.
öll ríki í Evrópu vígbúast nú
hvert í kapp við annað af meiri
áfergju en nokkru sinni fyr.
Lýðræðisríkin eru knúin til þess
að reyna að standa einræðisríkj-
unum á sporði í þessu. Svo er
að sjá, sem allar þjóðir búist í
stríð til þess að "“útrýma hver
annari.
En útrýmingarhernaður er
heldur ekki nýr. Hann á rætur
sínar og fyrirmyndir aftur í
grárri forneskju, eins og ein-
ræðisherrarnir. Hann er sá
draugur, sem fylgir kynþátta-
farganinu.
Vér vitum, að skyldir kyn-
þættir apamanna fluttu sig af
einum hluta jarðar á annan eftir
því sem lofslag skiftist eða höf
breyttu legu, og voru strádrepn-
ir af öðrum kynþáttum, sem
þeir höfðu lent á meðal.
Vér vitum, að allur sá ætt-
bálkur hinna gÖmlu steinaldar-
manna, sém nefndir hafa verið
Neanderdalsmenn, leið undir lok
einhverntíma fyrir 440,000 til
25,000 árum f. Kr. Þeir höfðu
sigrað og gjöreytt betur gefnum
kynþætti, sem lent hafði meðal
þeirra, og svo síðar kom röðin
að þeim, að verða máðir burt af
jöhðinni.
Hver kynþátturinn eftir ann-
an hefir þannig verið afmáður í
útrýmingarstyrjöldum, frá því
löngu áður en sögur hefjast, og
sama hættan ógnar mannkyninu
enn í dag. Eini munurinn er sá,
að áður börðust menn með lurk-
um og grjóti, en nú með sprengj-
um og eiturgasi. En afleiðing-
arnnar eru hinar sömu.
Neanderdalsmenn urðu al-
dauða en svo virðist sem andi
þeirra tóri enn í félagsmálavið-
horfi nútíðarmanna.
Þróun alda og áraþúsunda
hefir breytt apamönnum í nú-
tíðarmenn. En á víðáttum Af-
ríku og Suður-Ameríku þrífst
fjöldi apategunda enn í dag. Og
fornfræðingarnir láta sér ekki
nægja að leita að steinrunnum
beinum í jarðlögum löngu lið-
inna tíma til þess að grafast
fyrir um uppruna manna og ætt-
armót þeirra við hina horfnu
apamenn, heldur rannsaka þeir
líka siði og félagshætti apanna.
Uppgötvanir þeirra benda á
ýms atriði, sem eru stórlega at-
hyglisverð fyrir oss, menn tutt-
ugustu aldar. Miðlulngsapi í
flokki kynbræðra sinna hagar
isér að ýmsu leyti á sama veg og
miðlungsmaður í mergð sinna
kynbræðra.
Ef ráðist er á einn apa í
flokknum fyllist hópurinn óðara
ógurlegri æsingu. Þeir öskra
allir einum rómi, og því meira
sem þeir öskra, því æstari verða
þeir, og létta ekki æsingunni og
óhljóðunum fyr en þeir örmagn-
ast.
Þó að meiri hluti apahópsins
sé friðsamur ,eru altaf fleiri eða
færri óeirðaseggir sem ekki
linna látum fyr en þeir hafa
komið illindum af stað. Oft
verður flokkurinn þannig grip-