Heimskringla - 10.05.1939, Blaðsíða 2

Ý. SfÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 10. MAf 1939
LEYNIÞJÓNUSTA
BREZKU
STJÓRNARINNAR
Njósnanetið um allan heim
Bretar veita árlega mikla f jár-
hæð, 500,000 sterlingspund
eða sem svarar 2Vz milj. dollara,
til njósnastarfsemi stjórnarinn-
ar “Secret Service’’, sem kölluð
er. Þingið veitir þetta fé á fjár-
lögum eins og aðra útgjaldaliði,
en aðeins örfáir menn hafa
nokkurntíma hugmynd um
hvernig fé þetta er notað.
Einu sinni kom það fyrir að
þingmaður einn í neðri málstof-
unni vildi fá um það að vita,
hvernig fé þessu væri varið.
Þetta var nokkru fyrir heims-
styrjöld 1914. — Forsætisráð-
herrann, sem þá var Balfour,
svaraði stuttur í spuna: Fyrsta
skilyrði fyrir leynilegri starf-
semi er að hún sé leynileg. Var
málið með því af dagskrá.
í raun og veru eru það aðeins
tveir menn sem vita glögg skil á
því hvernig þessu fé er varið.
Og þeir vita þá líka hvaða árang-
ur starfsemin ber. Annar þeirra
er forstjóri fjármálaráðuneytis-
ins, Sir Waren Fischer. Hann
heldur sjálfur reikning yfir öll
þessi útgjöld, og færir þau inn í
bók. Bókina geymir hann 1
traustum járnskáp og skilur lyk-
ilinn að skápnum aldrei við sig.
Hinn maðurinn sem veit um
þetta er Sir Robert Vansittart í
utanríkismálaráðuneytinu. Hann
hefir skrá yfir nöfn allra þeirra
manna sem starfa í hinni “leyni-
legu þjónustu.”
Sérfræðingar einir
ekki æfintýramenn
Almenningur veit því næsta
lítið uni starfsemi þessa. Ein-
staka sinnum kvisast ofurlítið út
um eitt og annað, sem njósnar-
amir komast að.
Þegar hið mikla njósnamál
kom upp í Ameríku ekki alls fyr-
ir löngu, þá komst það út, að
komist hefði upp um spæjara
þessa á þann hátt að brezka
leyniþjónustan hefði bent á þá,
og hvernig lögreglan ætti að ná
tangarhaldi á þeim. Leyniþjón-
ustan brezka hefði komist að því,1
að hárgreiðslustofá ein væri eins *
konar “pósthús” fyrir spæjara,
og bækistöð fyrir þá, en þaðan
væri svo beint samband til
Þýzkalands.
En allar skáldsögurnar um
leyniþjónustuna eru helber heila-
spuni. Þar eru engir Sherlock
Holmesar, aðeins sérfræðingar,
sem hafa tamið sér að nota aug-
un vel, hvar sem þeir koma og
hvert sem þeir fara, menn, sem
'eru æfðir í að draga réttar á-
lyktanir, og þekkja til hlítar all-
ar þær starfsaðferðir sem not-
aðar eru í því mikla njósnamáli
sem nú nær um allan heim.
Leyniþjónusta Breta er undir
stjórn utanríkismálaráðuneytis-
ins. En auk þess hefir landher,
floti og lofther hver sína “þjón-
ustu”. Fréttastofnun hermála
hefir það sérstaklega með hönd-
um, að vinna gegn njósnum er-
lendra þjóða. Það voru starfs-
menn þessarar stofnunar sem
gáfu Bandaríkjastjórn vísbend-
ingu um, að Þjóðverjar vissu
meira en góðu hófi gegndi um
flugher Bandaríkjanna. En út
frá því spunnust spæjaramálin í
New York.
Starfsemi sú, sem vinnur gegn
erlendum njósnum er margþætt.
Eitt af því er það, að láta er-
lendum spæjurum í té rangar
upplýsingar. Er það aðallega
gert með þeim hætti að “merkum
skjölum er stolið”, þ. e. a. s. það
sem “skjölin” sýna er eintóm
vitleysa, en þessi vitleysa er
þannig útbúin að erlendum spæj-
urum er ætlað að trúa henni.
Það, sem Bretar sáu á Spáni
Það hefir verið venja í styrj-
öldum, að þjóðir sem barist hafa,
hafa boðið fulltrúum hlutlausra
þjóða að koma og vera sjónar-
vottar að bardögum.
En þetta hefir ekki átt sér
stað hvorki í Kína, í Abyssiníu
eða á Spáni. Þó geta menn ver-
ið vissir um að spæjarar brezka
hersins hafa haft sín öruggu
fréttasambönd á vígvöllunum,
ekki sízt í Spánarstyrjöldinni,
því það er alkunnugt mál, að
ýmsar þjóðir hafa notað ófrið- j
inn á Spáni sem einskonar her-
æfingu með hin nýjustu vopn
sín og manndrápstói.
Fyrir tveim árum síðan var
orusta háð á Guadalajaravíg-1
stöðvunum, sem talin var mesta
orusta með brynvörðum vögnum
er háð hefir verið. Hundruðum
brynvarðra þýzkra og ítalskra j
vagna var beitt í orustunni til'
Vín Vísdómur
BRIGHT
Vitið þér það að framleiðslumagn
Bright’s vínekranna fer yfir 4,000,-
000 galóna á ári? Þetta gerir þeim
mögulegt að láta vínið móðna í tré-
sáum áður en það er látið á flösk-
urnar. öll þeirra vín berast yður
því í bezta ásigkomulagi.

$ri&
W I N E S
HERMIT PORT
C O N C O R D
HERMIT SHERRY
CATAWB A
This advertisment is not inserted by the Govemment Liquor Control Commission. The
Commlssion is not responsible for statements made as to quality of products advertised.
þess að þeir gætu rutt Franco
braut til Madrid. En brynvagna-
áhlaupi þessu var hrundið með
vopnum af nýrri gerð og áður ó-
þektu herbragði.
Það kom brátt í ljós, að brezka
herstjórnin fékk nákvæma vit-
neskju um það sem iþarna fór
'fram. Því undir eins var farið
að vinna að alveg nýrri bryn-
j vagnagerð fyrir Englendinga. —
En Þjóðverjar fleygðu óðara frá
Jsér 4 herdeildum léttra bryn-
iVagna, sem hershöfðingjar Breta
höfðu haft mjög illan bifur á.
Ensku sendimennirnir á Spáni
gáfu líka skýrslu um alveg nýja
gerð sem þar sást fyrst af þýzk-
um byssum sem ætlaðar eru til
að verjast loftárásum, og notað-
1 ar hafa verið í liði Francos. —
Hvorki Spánverjar hé ítalir
fengu leyfi til að koma nálægt
þessum byssum. Þýzkir dátar
!og liðsforingjar einir handléku
þær. En samt fréttist strax í
| ibrezka hermálaráðuneytið nm
byssur þessar, er sýndi sig að
j vera sænsk framleiðsla. Kom
mjög fljótlega mikil pönfun frá
brezku herstjórninni til sænsku
verksmiðjunnar er gert hafði
byssur þessar.
Þegar ráðist var á þýzku
njósnastöðina í Englandi
f sömu svifum og ófriðurinn
braust út 1914 upprætti enska
lögreglan alla njósnastarfsemi
Þjóðverja í Englandi. Þetta
'gerðist á einni nóttu. 25 erind
Irekar þýzku njósnanna voru
teknir fastir. En hluturinn var>
að í heilt ár hafði enska lögregl-
an vitað um alla þessa njósnara
og haft vakandi auga á þeim.
Það var óvarkárni Þjóðvferja eins
að kenna að lögreglan fékk vit-
neskju um þá.
Þjóðverji þessi kom í heim-
'sókn til London og lögreglan á-
kvað, án þess sérstakt tilefni
væri til þess, að hafa sérstakar
gætur á honum. Það vakti grun-
semdir að þessi maður fór í
heimsókn til rakara eins í riorð-
1 anrerðri borginni. Er lögreglan
fór að athuga starfsemi rakar-
ans nánar, kom það í ljós, að
hann hafði undramikil bréfavið-
skifti. Þegar farið var að at-
huga bréf hans, þá varð lögregl-
an þess brátt áskynja, að rak-
arinn var einskonar póstmeist-
ari fyrir alla þýzku njósnarana
í Englandi. Síðan beið lögreglan
átekta og hreyfði sig hvergi, lét
alt óáreitt, þangað til réttur
tími var til kominn að taka al’a
mennina fasta.
Dulmálslyklarnir
Eitt af vandaverkum leyni-
þjónustunnar er að ráða fram úr
dulmálsskeytum. Meðan á heims-
styrjöldinni stóð var stofnrið
sérstök skrifstofa í flotamála-
i ráðuneytinu til þess að þýða þar
dulmálsskeyti og búa til lykla að
þeim. Forstjóri fyri.r déild þess-
ari var Sir Alfred Ewing. Þarna
voru þýdd dulmálsskeyti þýzka
flotans, og gerðir lyklar að þeim.
Þess vegna var þarna hægt að
lesa skeytin sem send voru til
þýzka flotans, er honum var
skipað út til orustu í Norðursjó,
og sjóorustan var háð við Jót-
landssíðu, er Englendingar unnu.
En Englendingar gátu þakkað
það þessari starfsemi, að þýzki
flotinn kom þeim ekki að óvör-
um.
Þarna voru líka þýdd og lesin
skeytin frá utanríkisráðherra
Þýzkalands, Zimmermann, sem1
varð til þess að Bandaríkin fóru 1
í stríðið. Skeyti þessi voru til,
þýzka sendiherrans í Mexico,
þar sem honum var fyrirskipað !
að bjóða Mexicomönnum fylkið
Texas í Bandaríkjunum og meiri
lönd Bandaríkjamanna, ef Mex-
ico fengist til að leggja út i ó-
friðinn við hlið Þjóðverja.
Meðan á ófriðnum stóð vildi
það til eitt sinn, að dulmálsorð-
sending fanst á spássíunni á
ensku blaði, sem var í pósti til
Hollands. Eftir orðsendingu
þessari tókst að hafa hendur í
hári njósnaranna í London. En
leyniþjónustan hélt áfram bréfa-
viðskiftum við njósnastöðina í
Hollandi og sendi henni alskon-
ar vitleysu og blekkingar. Þeir
sem í Hollandi sátu vissu lengi
ekki betur en félagar þeirra í
London væru heilir á húfi, og frá
þeim væri allur sá “fróðleikur”
er sendur var til Hollands. Fyrir
“njósnir” þessar var sent ríflegt
þýzkt gull til London, svo góð
borgun, að keyptur var m. a.
vandaður bíll handa leyniþjón-
ustunni, sem lengi var notaður
í þágu hennar og nefndur
“Fritz”.
Það er smátt og smátt orðin
heil vísindagrein að þýða dul-
málsskeyti. Hafa menn m. a.
gefið út nákvæmar töflur yfir
það, hve oft hver bókstafur kem-
ur fyrir í ýmsum tungumálum.
Á þann hátt er hægt að leggja
grundvöll að ráðning dulmáls.
Það sem áður þurfti mikil heila-
brot til að leysa, leysist nú með
tiltölulega einföldum reikningi.
Sagt er að ráðningamenn dul-
málsskeyta í brezka hermála-
ráðuneytinu þurfi aldrei meira
en viku til að þýða dulmálsskeyti
og semja viðeigandi dulmáls-
lykla.
10. þús. manna við
áróðursstarfið
Á ófriðartímum hefir leyni-
þjónustan mikla áróðursstarf-
semi með höndum. Meðan á
heimsstyrjöldinni stóð voru 10
þús. manna starfandi við ýmis-
konar áróður í þjónustu brezku
herstjórnarinnar. Þó gat brezka
áróðursliðið aldrei sýnt önnur
eins afrek eins og þýzka áróð-
urssveitin. Eitt af því sem kom
á hana frægðarorði var þetta.
Það var árið 1917. ítalir voru
að yfirbugast í ófriðnum. Upp-
reisn hafði brotist út í Norður-
ítalíu, og slegið í blóðuga bar-
daga í Turin. Spæjarar Þjóð-
verja náðu í nöfn þeirra er féllu,
og þeirra er fluttir voru á spítala.
Þeir sömdu og nákvæma frásögn
af atburðum þessum, og allri
starfsemi uppreisnarmanna og
sendu fregnirnar til Þýzkalands.
Því næst var prentað þar fals-
að tölublað af ítalska blaðinu
Corriera della Sera, þar sem
sagt var frá öllu þessu, og blað-
inu síðan smyglað í þúsundatali
yfir í skotgrafir ítalskra her-
manna á vígstöðvunum í Norður-
ítalíu.
Nokkru síðar gerði þýzki her-
inn áhlaup á skotgrafir þessar.
Þar biðu ítalir mikinn ósigur.
—Lesb Mbl. Lausl. þýtt.
Þórarinssonar, mentamálastjóra
og fyrrum skólastjóra í Flens-
borg.
* * *
Skemtiferðaskip
16 talsins munu koma hingað
í sumar á tímabilinu 27. júlí til
16. ágúst. Verða 6 þeirra frá
New York, 4 frá Þýzkalandi og
4 frá London.—fsl. 5 apríl.
* * *
Úr Suður-Þingeyjarsýslu
er ritað 31. marz
í dag er borinn til grafar að
Nesi í Aðaldal Vilhjálmur Jónas-
arson á Hafralæk, faðir Konráðs
skálds á Oddeyri, 76 ára að aldri,
maður einkennilegur að ýmsu
leyti bæði í sjón og í tali. Hann
bjó eigi stórbúi en var fastur í
sessi, átti sauði jafnan, fáeina og
heyfyrningar. — Hann hafði í
handraða alt til síðustu ára fá-
eina gullpeninga, og á allar lund-
ir var hann fornbýll. Hann las
eigi mjög mikið, en mundi alt, er
hann heyrði, kunni allgóða grein
á skáldskap, og þótti honum
Einar Ben. taka öllum skáldum
fram í djúpúð og viturleik. Um
smáskáld sagði hann að þau
væru “aðeins vísufær”.
Orðalag og áherzlur gamla
mannsins voru með þeim ágæt-
um, að átt hefðu þau að geym-
ast í hljóðnema um aldur og
æfi. Þessi er ein málsgrein Vil-
hjálms mælt fyrir 3—5 árum:
“Eg er orðinn eins og sprek í
barði, — fauskur í blásnu barði,
sem allir stormar, — vindar úr
öllum áttum blása um og næða
um og þornar inn í sig meira og
meira og er til þess eins að fara í
eldinn.”
Hann var maður elskur að átt-
högum, frændrækinn og hneigð-
ur til þeirra lifnaðarhátta, sem
hann ólst upp við í æsku, örlynd
ur og kunni að grípa tækifærin á
því sviði, sem hann náði yfir,
féfastur en þó skilamaður, fór
vel með skepnur sínar.
WELCOME
AT ANlf PARTY
Þar mundi drjúpa smjör af
hverju strái.—G. F.
—ísl. 5. apríl.
ÆFIMINNING
ÍSLANDS-FRÉTTIR
eftir Akureyrar blöðunum
Vegna gengisbreytingar
hefir matvara í K. E. A. hækk-
að í dag um 10—15%.
Byggingarvörur hækka um
15—20%. Járn og glervara um
svipað. Enn hefir ekki verið
hækkað verð á neinni vefnaðar-
vöru eða tilbúnum fatnaði. Ekki
heldur á eigin framleiðsluvörum
kaupfélagsins.
Þótt segja megi, að þessi
hækkun sé tilfinnanleg, þá er
aðgætandi, hvað flestalla nauð-
synjavöru snertir, að verð á
þeirri vöru var orðið mjög lágt
fyrir gengisbreytinguna. — T.
d. er verð á flórmjöli hjá K. E.
A. nú eftir hækkunina 38 aurar
pr. kíló, en var á sama tíma í
fyrra 44 aurar. Verð á rúgmjöli
er nú 25 aurar, en var á sama
tíma í fyrra 28 aurar. — Má af
þessu sjá, að tilfinnanleg dýrtíð
er ekki yfirvofandi þrátt fyrir
þetta.—Dagur, 5. apríl.
* * *
Dánardægur
Aðfaranótt 28. marz, lézt í
Húsavík frú Þórunn Havsteen
kona Júlíusar Havsteen sýslu-
manns, mjög vinsæl og vel metin
kona. Banamein hennar var
blóðeitrun.
Frú Þórunn var dóttir Jóns
Veturinn hefir verið veður-
mildur en þó eigi jarðsæll síðan
um jól. Þá gerði eina hina
hvössustu þriggja sólarhringa
stórhríð, sem komið hefir í mörg
ár, og flýðu undan henni sj'ó-
fuglar upp um sveitir og biðu
bana.
Sú nýlunda hefir orðið hér, að
dilkær tvílembd mun ganga af,
svo að segja í heimahögum í svo-
nefndri Litlufjörutorfu, en hún
er austan í ógöngufjalli og rétt
vestan við ós Sjálfandafljóts. —
Ófært er í torfuna á vetrum
vegna snarbratta, og þarf að
fara yfir fjallsegg, sem nálega er
eins og uppreist hella.
í haust hlóð krapasnjó í
skriðuna ofan við torfuna og
fraus í gadd, og þótti ófært að
tefla á þær tvær hættur. En
þó mundi hafa mátt fara í þessa
torfu í löngum köðlum 60—100
faðma.
Það er furða að ærin skyldi
haldast við á þessu bersvæði í
jólahríðinni hvössu, og oft og
lengi hefir verið jarðlítið í þess-
ari fjallsvuntu. En þó eru mæðg-
inin enn á ferli, og er vonandi, að
þejm sé nú borgið. Þrenning
þessi duldist þannig í haust, að
hún sást eigi fyrri en eftir vet-
urnætur, og var þá kominn gadd-
ur í skriðubrúnina og hálka. Það
er ótrúlega undarlegt, að úti-
gangsfé skuli vera svo að segja
fyrir augum bygðarmanna lið-
langan vetur.
Ærin er eign mín og hefir mér
oft orðið að renna huganum til
hennar, einkum í jólahríðunum.
En heldur kaus eg að hún félli
þarna, en að hætta sonum mín-
um í slysför upp í þenna jötun-
heim. Eg mun geta um afdrífj
ærinnar, þegar þau sjást til fulls. j
í þessari torfu gengu tvö lömb
veturinn eftir mislingasumarið
alræmda, voru rekin þangað
fjögur að haustlagi. En tvö
hröpuðu í áfrera. Hin urðu feit
á næsta hausti. f þessari torfu
er sumarganga fyrir 20—30 f jár.
Þann 22. marz s. 1. andaðist að
heimili dóttur sinnar og tengda-
sonar Eiríks G. Eiríkssonar að
Markerville, Alta., húsfrú Þóra
Gísladóttir Sveinson, fædd 19.
marz 1859 að Hólakoti í Flóa í
Árnesýsslu á íslandi. Fluttist
þaðan í æsku með foreldrum sín-
um Gísla Gíslasyni og Sólveigu
Þorkelsdóttir, að Reykjakoti í
Mosfellssveit þar sem hún síðan
dvaldi til 1887 er hún giftist
Guðmundi Guðmundssyni í Mið-
dal í sömu sveit, og fluttust þau
hjón sama ár vestur um haf til
Winnipeg í Canada.
Næsta vor námu þau land í
nánd við Churchbridge, Sask.
Hún misti mann sinn 1891, en
giftist síðar Jóni Sveinssyni. —
Árið 1902 fluttu þau hjón vest-
ur til Alberta og settust að í
nánd við Markerville, þar sem
þau síðan bjuggu. Að Jóni látn-
um, 1933 brá hún búi og settist
að hjá dóttur sinni Mrs. Gróu
Erikson, og dvaldi þar síðan til
dauðadags eins og áður er sagt.
Börn hennar: með Guðmundi
Guðmundssyni, eina dóttur,
gróu konu Eiríks G. Eiríkssonar
að Markerville, Alta.
Með Jóni Sveinssyni átti hún
fimm syni og eina dóttur: 1.
Guðmundur Thomas, dáinn
1931, lét eftir sig ekkju Þórdísi
Björnsson og fimm börn; 2. Gísli
kvæntur og búsettur suður í
Californíu; 3. Valdimar, býr á
föðurleyfð sinni að Markerville;
4. Sigurður, búsettur í B. C.; 5.
Guðlaugur, búsettur að Marker-
ville. Eru þeir allir kvæntir
konum af hérlendum ættum. 6.
Halldóra Sigríður, gift H. C.
Johnston, búsett að Markerville.
Alta. Einnig syrgja hana 18
barnabörn.
Af 7 systkinum Þóru sál. eru
tvær systur á lífi, þær Sigríður
Goodman í Winnipeg og Gíslína
H. Kvaran í Reykjavík á íslandi.
Þóra sál. var elskuð og vir-t af
öllum sem hana þektu, sérstak-
lega var hún heitt elskuð af öil-
um börnum sínum, sem er sönn-
un fyrir því hve góð og um-
hyggjusöm móðir hún var. Sem
sönnun fyrir því hve hjartnæm
hugtök hún átti í hjörtum ná-
búa sinna, var hve margir
fylgdu henni til grafar.
Það var mikil hugsvölun fyrir
eftirlifandi skyldfólki hinnar
látnu, að þrem dögum fyrir dán-
ardaginn, sem bar mjög óvænt
að, var hún heimsótt af öllum
nærstöddum börnum, barnabörn-
um og skyldfólki sínu, til að
halda upp á áttugasta afmælis-
daginn hennar, og gleðja hana,
þótt engum kæmi þá til hugar
að skilnaðar stundin væri svona
nærri.
Jarðarför hennar fór fram frá
lútersku krikjunni í Markerville
sunnudaginn 26. marz að við-
stöddu fjölmenni. Hún var
jarðsungin af presbytera presti,
séra Robert Taylor, einnig tal-
aði séra Pétur Hjálmsson nokkur
kveðjuorð á íslenzku. Hún var
borin til moldar af fjórum son-
um sínum, og jarðsett í Tinda-
stól grafreit.
Blessuð sé minning hinnar
látnu.
A. J. C.