Heimskringla - 10.05.1939, Blaðsíða 3

WINNIPEG, 10. MAf 1939
HEIMSKRLNGLA
3. Si'ÐA
ISLENZK MANNFRÆÐI
OG ÍSLENZKIR
LISTAMENN
I.
fslenzkri mannfræði er of lít-
ill gaumur gefinn ennþá, og þeim
breytingum sem orðið hafa á
þjóðinni í þeim efnum síðastl.
30—40 ár. En þær breytingar
eru býsna eftirtektarverðar, og
góð hjálp til að skilja hvers
mætti vænta, ef lífsástæð,ur
nálguðust enn til muna meir það
sem þyrfti að vera. Það sem
mest gengur í augun er hversu
fólkið hefir stækkað. Á barns-
árum mínum var sjaldgæft að
sjá íslenzkan mann sem væri
fullar 3 álnir (188.7 cm.) ; en nú
er hér fjöldi slíkra manna, og
eigi allfáir eru ennþá hærri. Það
má heita að horfin sé mannteg-
und sem hér var til áður og nefna
mætti homo nordicus forma
nana; greinilega norrænir menn,
en aðeins svo smáir og gengnir
saman um brjóstið. Eftir því
sem sagt er af beinaleifunum á
Herjúlfsnesi, munu íslendinga-
niðjarnir á Grænlandi hafa verið
orðnir þessu líkir áður en ætt-
stofninn leið þar undir lok. í
stað slíkra manna má hér nú sjá
sérstaka tegund af unglingum,
sem orðnir eru 3 álnir innan við
tvítugt og bæta svo nokkru við
sig eftir það. Hið norræna
vaxtarlag kemur hér nú einnig
fram betur en áður, viðbeinin
hafa lengst og ekki bognað eins
mikið, og herðarnar breikkað.
Beinkröm er hér bersýnilega
ekki eins algeng og áður.
II.
Þá er háraliturinn. Próf.
Guðm. Hannesson hefir í hinu
merkilega þýzka riti sínu um ís-
lenzka mannfræði (Fylgirit Ár-
bókar Hskóla íslands 1924—5)
komist að þeirri niðurstöðu, að
íslendingar séu til muna dökk-
hærðarren Norðmenn. Mér hef-
ir virst svo sem tala ljóshærðra
— miðað við mannfjölda —
mundi hér vera nokkuð svipuð og
þar sem eg hefi komið í Noregi
og Svíþjóð, eða munurinn a. m.
k. ekki stórmikill; en einkum
hefir mér virst, sem full á-
stæða sé til að ætla, að
háralitur barna muni ekki vera
síður ljós hér á íslandi en í
þeim löndum. Eg hefi athug-
að 20 fyrstu börnin er á leið
minni urðu, er eg gekk út að
morgni; það kom fyrir að 15
voru ljóshærð. Af 12 voru 8
ljóshærð. í eitt skifti voru af
hb. 33 börnum, nálægt 30 ljós-
hærð. Ljósa hárið virðist hér
til muna algengara nú en fyrir
nokkrum áratugum.
Að því er augnalitinn snertir,
þá hefi eg þar hvergi komið sem
eins mikill hluti fólksins hefir
blá augu eða grá eða þar á milli,
og hér á landi.
III.
íslenzka listamenn hefi eg
nefnt í fyrirsögn greinar þessar-
ar af því að eg vildi spyrja,
hvort þeir gera ekki minna en
verið gæ»ti, að því sem íslenzkri
mannfræði væri gagn í. Gætu
ekki málarar t. d. gert meira að
því að lýsa íslenzkri barnsfegurð
eða kvenfegurð; eða myndasmið-
ir til að sýna hversu íslenzkir
unglingar geta verið vel vaxnir,
eða hversu fagurt mannlíkan má
gera með slíkum fyrirmyndum.
En mér virðist sem það hljóti
altaf að vera eitt aðalverkefni
myndasmiðsins, að sýna fegurð
mannlíkamans og benda til þess
hversu fagur hann gæti orðið.
17. febrúar.
Helgi Péturss.
og dökkhærðir. En það er á-
stæða til að mótmæla sem fjar-
stæðu þeirri skoðun, sem þó hef-
ir bólað á, að íslendingar megi
fremur heita dökk þjóð og mó-
eygð. 22. febrúar.
—Lesb. Mbl. H. P.
MÁRAFLÚR
EINRÆÐISHERRA
SPÁNAR
E.S.—Að gefnu tilefni skal
þess getið að það þarf ekki að
ætla mér neinn einstrengings-
hátt í þessum yfirlitsefnum, svo
sem t. d., að mér komi til hugar
að gera minna úr Jónasi Hall-
grímssyni eða Jóni Sigurðssyni,
af því að þeir voru dökkeygðir
F'-rancisco Franco, sem nú er
orðinn einræðisherra Spán-
ar, er rúmlega hálffimtugur að
aldri.
Franco er kominn af miðstétt-
arfólki. Faðir hans var birgða-
vörður í þjónustu flotans. Seytj-
án ára gamall hóf Franco nám
sitt á herforingjaskóla. Eftir
að hafa lokið námi við góðan orð-
stír, fór Franco til Marokko og
starfaði í spanska hernum þar.
Vann hann sér þar skjótt mikið
frægðarorð fyrir hugrekki og
herkænsku. Má m. a. marka það
á því, að hann hlaut majorstitil
tæplega 23 ára gamall og er það
næstum einsdæmi að menn á
þeim aldri nái þeirri virðingar-
stöðu.
Francisco særðist oft í orrust-
um á þessum árum og einu sinni
hættulega.
Á þessum árum byrjuðu Spán-
verjar að skipuleggja í Marokko
hinar svonefndu útlendingaher-
sveitir. Voru í þeim æfintýra-
menn víðsvegar úr heiminum.
Það féll í hlut Francos að vera
einn aðalstjórnandi þessara nýju
hersveita, sem bráðlega þóttu
kjarni spanska hersins í Marok-
ko. Jafnframt vann Franco að
því að koma upp sérstökum
Márahersveitum. Hann gat sér
miklar vinsældir meðal þessara
framandi hermanna, enda hafa
þeir veitt honum örugga fylgd í
borgarstyrjöldinni.
Nokkru eftir að Primo de Ri-
vera varð einræðisherra Spánar,
sæmdi hann Fránco hershöfð-
ingjatitli og gerði hann að for-
stöðumanni hernaðarháskólans
í Saragossa. Hefir enginn mað-
ur fyrr né síðar í spanska hern-
um hlotið hershöfðingjatitil jafri
ungur og Franco.
Árið 1929 kom ný stjórn til
valda á Spáni og lokaði hún skól-
anum, sem Franco veitti for-
stöðu. Dvaldi hann þá um skeið
í Þýzkalandi og Frakklandi og
kynti sér hernaðarvísindi. Er
hann talinn manna víðlesnastur
og fróðastur í þeim efnum.
Þegar vinstri flokkarnir töp-
uðu í kosningunum 1933 og
hægri menn komust til valda,
var Franco skipaður formaður
herforingjaráðsins. Þegar Georg
V. Bretakonungur var jarðsung-
inn, mætti hann við þá athöfn,
sem fulltrúi spanska ríkisins.
Veturinn 1936 unnu vinstri
flokkarnir kosningasigur. Hin
nýja stjórn vék Franco úr stöðu
hans, en þorði þó ekki, vegna
vinsælda hans, að gera hann
burtrækan með öllu. Hann var
því sendur til kanarisku eyjanna
og skipaður yfirmaður hersins
þar. Það hindraði hann samt
ekki í því, að taka þátt í undir-
búningi uppreistarinnar og jafn-
skjótt og hún hófst, flaug hann
þaðan til Marokko; þar sem út-
lendinga- og Márahersveitirnar
gengu strax í lið með hinum
gamla foringja sínum.
Upphaflega átti Franco ekki
að vera leiðtogi uppreistar-
manna. Forustan var ætluð San-
jurio hershöfðingja. Hann var
landflótta í Portugal, en flaug
þaðan samtímis og Franco frá
kanarisku eyjunum. Á leiðinni
hrapaði flugvélin og öll áhöfnin
fórst.
Franco er frekar lágur vexti.
Hann er sagður ólíkur Spán-
verjum í lunderni, rólyndur, fá-
mæltur og heldur lítill gleðimað-
ur. Hann berst lítið á, en er
sagður röskur starfsmaður. —
Hann hefir hingað til haft lítil
afskifti af auðmönnum og aðals-
mönnum og hyggja ýmsir, að
hann muni ekki stjóma eins
(Alhambra, sem er ein af
frægustu og fegurstu byggingum
í heimi, var konungshöll Serkj-
anna eða Máranna á Spáni. í
görðunum inni í höllinni og um-
hverfis hana, uxu aðallega
myrturunnar, rósir og gullepla-
•tré, en þau bera hvít blóm. Aðal-
einkenni hins serkneska bygg-
ingarstíls eru m. a. kjalmyndað-
ir og skeifulagaðir bogar, drop-
hvelfingar (stalactit-), grannar
súlur, máraflúr (arabesque) og
mjóturnar (Minaret), þegar um
musteri er að ræða. Hinn vax-
andi máni eða hálfmáninn, var
merki Máranna, eins og annara
Múhameðstrúarmanna.
Síðasti Soldán Máranna á
Spáni, er kallaður Boabdil, sem
er að vísu afbökun úr hinu ara-
biska nafni hans. Hann var
hinn 25. í röðinni sinna ætt-
manna, en var rekinn frá ríkj um
af Ferdinand þinum kaþólska, er
lagði Granada undir sig árið
1492. Leið þar með Máraríkið
á Spáni undir lok, eftir að hafa 1 r6isa
staðið í nærri 8 aldir og verið ein! toppnum.
Það voru þó fáir, sem höfðu
trú á því, að þetta stjórnlagarof
konungs myndi hepnast honum.
Þeir sögðu að hann ætlaði að
pyramida og byrjaði á
mesta mennigarmiðstöð heims-
ins á sínum tíma.
Máraflúrið er allskonar bönd
og merki, logagylt, heiðblá, fag-
urrauð og djúpgræn, sem eru
fléttuð og brugðin á margvís-
legan hátt. Kemur þar fram
sama litskrúðið og íburðurinn
sem í ýmsri annari arabiskri
list, t. d. í ábreiðuvefnaðinum,
sem kemur að miklu leyti í stað
málaralistar í vesturlöndum til
híbýlaskrauts. Arabiskur skáld-
skapur er með svipuðum ein-
kennum. og speglar að því leyti
hina skæru liti náttúrunnar í i
Miðjarðarhafslöndunum. Þegar helstu aðstoðarmönnum sínum.
þetta alt er haft í huga, verður Það skrítna við þetta er þó, að
En að þessar hrakspár hafa
enn ekki ræst má þakka “Metter-
nich” Rúmeníu, hinum lág-
vaxna, eineygða innanríkisráð-
herra Armand Calinescu, sem
ekki kann að hræðast, að sögn
kunnugra.
Calinescu gerði sér ljóst, að
mesta hættan væri fólgin í Járn-
varðliðinu og hann hóf því misk-
unnarlausa baráttu gegn því.
Járnvarðliðið brotið á bak aftur
Það var miskunarlaust barið
niður og foringinn — “capitan”
— var fangelsaður ásamt með
kvæði það, er hér birtist, skilj-
Járnvarðliðið hafði sama mark-
anlegra, ekki aðeins yrkisefnið — og Karl — fasistiska
sjálft, heldur og meðferð þess.
Höf.).
—Vísir.
Hálfmánans bláföla, hallandi sigð
'hrímgeislum dreifir á sofandi bygð,
breiðir um garðinn sitt grisjaða lín,
glært eins og ljósálfa slæður.
Marmarahöllin og mjóturninn skín
mjallhvít við silfraðar glæður.
Ilmandi myrtan á miðnæturstund
mókir og dreymir um sígrænan lund.
Gulleplin dylja sitt glitrandi bros,
geymd milli fannhvítra blóma.
Rósanna beð eru fjöllitað flos,
fegrað í dulrænum Ijóma.
Máraflúr glitrar á marglitum vegg.
Marmarasúla með tágrannan legg
ber yfir litflísa blikandi röð,
boganna kili og skeifur.
Mánaskin flæðir um mosaik-hlöð,
múrtind og purpuraveifur.
Gosbrunnur hjalar í hljóði við skál
heillandi mansöng og Ijúflingamál,
rifjar upp sögur um sældir og þraut,
sagnir um gullaldir Mára.
Droparnir hrynja sem demantaskraut,
dreift yfir iðandi gára.
Andar frá runnunum ilmþrungin kyrð
óminnisdvala yfir sofandi hirð.
Boabdil reikar um boganna göng,
bleikur í hálfmánans skini.
Landið er sigrað og soldán í þröng, —
síðasti af Máranna kyni.
Alhambra tindrar sem ópall í hring,—
ópall með smarögðum greyptum í kring.
Speglast í kjörgripsins kvikulu glóð
krossinn og vaxandi máni.------
Röðull í austrinu, rauður sem blóð,
rís yfir vaknandi Spáni.
P. V. G. Kolka
mikið eftir þeirra höfði og þeir
sjálfir óska eftir.
—Tímnn, 1. apríl
FASISTAFLOKKUR
KARLS RÚMENA-
KONUNGS
Bukarest í marz
Þ. 27. febrúar s. 1. var eitt ár
liðið síðan Karl Rúmenakonung-
ur gerðist einvaldur. Hann get-
ur verið ánægður með árangur-
inn af því starfsári.
Þégar árið 1932 sagði þáver-
andi forsætisráðherra Rúmena,
Juliu Maniu, að það væri heit-
asta ósk Karls, að koma stjórn-
málaflokkunum og þinginu fyrir
kattarnef. Nú er talið að fas-
istaflokkur konungs hafi fleiri
en 4 milj. meðlima.
Karl varð að bíða í sex ár eft-
ir tækifæri til þess að fá þessa
heitustu ósk sína uppfylta. Það
kom þegar stjórn fasistans Goga
varð að láta af stjórn 10. febr.
1938.
Karl átti þá um tvent að velja:
Að biðja erjkióvin sinn Juliu
Maniu, foringja þjóðernissinn-
aða bændaflókksins, sem hafði
orðið sigursæll í kosningunum í
des. 1937 að mynda stjórn, eða
gerast einvaldur.
Hann kaus síðara kostinn,
Rúmeníu. Sá var bara munur-
inn að Karl vildi Karl fyrir æðsta
mann ríkisins, en Codreanu vildi
Codreanu.
Níu mánuður síðar var Cod-
reanu drepinn — skotinn “á
flótta” þokunótt eina ásamt með
nokkurum aðstoðarmönnum sín-
um. Aðrir hættulegir foringjar
! Járnvarðliðsins letust skyndi-
I lega nokkru eftir þetta.
I Járnvarðliðið ihaifði unnið
j nijög á meðal Rúmena vegna
árása sinna á Gyðinga, og Karl
ákvað að fara sömu leið til að
auka sér fylgi. Hóf hann því
þegar í stað harða baráttu gegn
hinum miklu áhrifum Gyðinga
í landinu og neyddi marga þeirra
til að flýja land.
Viðreisn landbúnaðarins
í landi eins og Rúmeniu, þar
[ sem 80% af fólkinu stundar
; landbúnað, er ofur eðlilegt, 'að
' viðreisn landbúnaðarins sé fyrst
i og fremst fyrirhuguð. Hún
j hófst með því að heilbrigðismála-
' ráðherrann, Nicholas Marinescu
hóf mikla herferð gegn sóða-
skapnum í sveitum, sem orsakar
geigvænlegan barnadauða og
hefir miklar og þrálátnar far-
sóttir í för með sér.
Landbúnaðarsérfræðingar og
nemar voru sendir í tugatali út
um sveitirnar til að kenna bænd-
um nýtízku búnaðarháttu og að
fara með nýtízku landbúnaðar-
verkfæri. Stjórnin úthlutaði
traktorum, nýtízku plógum o. þ.
h. verkfærum. ' Þá fengu bænd-
ur hagkvæm lán til langs tíma
og allálitleg verðlaun fyrir
aukna framleiðslu og bætt vöru-
==• | gæði. Og það var eins og náttúr-
enda hafði hann ávalt haft hug an sjálf hefði lagt blessun sína
á því, enda þótt hann hinsvegar yfir þetta framtak Karls kon-
gerði sér full ljóst hversu hættu- ^ ungs, því að landbúnaðarupp-
legt það gæti verið fyrir hann og skera Rúmena á s. 1. ári varð
konungdóm hans. meiri en nokkuru sinni.
Þá var líka hafin harðvítug
barátta gegn fjáramálaspilling-
Sá var munurinn á Karli og unni, sem er landlæg frá dögum
Hitler eða Mussolini, að hann Tyrkja. En fleiri en ein kyn-
hafði engan flokk að baki sér til slóð mun hníga til moldar áður
að byggja einræði sitt á. Næstum en spillingunni er útrýmt. Það
allir stjórnmálaflokkar voru hon- i er nefnilega verst að koma lög-
um andvígir. Hinn voldugi um yfir þá hæstsettu, sem hafa
ÞU GETURl
VAFIÐ VINDL-
INGA ÞÍNA
BETUR MEÐ
VOGUE
HREINN HVÍTUR
Vindlinga Pappír
TVÖFÖLD Sjálfgerð^®
Hann hafði engan flokk
bændaflokkur Manius og Járn-
varðlið Codreanus, sem þá var
voldugri en nokkuru sinni, höfðu
gert skriflegan baráttusamning
gegn honum.
Karl útnefndi því ráðuneyti
eftir sínu eigin höfði og gerði
að forsætisráðherra patríarkinnj
Miron Christea, “páfa” rúmön-'
sku rétttrúarkirkjunnar. (Síðan'
þetta er skrifað, er Christea lát-i
inn).
Tíu dögum síðar var hin^
gamla, frjálslynda stjórnarskrá
feld úr gildi og ný sett í staðinn.
24. febrúar fór fram þjóóðarat-
kvæði um hana og hún samþykt
með næstum 100% greiddra at-
kvæða. Þ. 27. febr. var svo sú
stjórnarskrá yfirlýst hin gild-
andi stjórnarskrá Rúmeníu. —
Jafnfram voru allir stjórnmála-
flokkar bannaðir.
gefið undirtyllum
dæmið.
sínum for-
Héraðsmörk þurkuð út
Öll hin aldagömlu héraðsmörk*
hafa verið þurkuð út, en landinu
í stað þess skift í tíu stjórnar-
umdæmi, sem eru innbyrðis í
miklu ósamræmi.
Þó er sá munurinn á Rúmeníu
og ftalíu eða Þýzkalandi, að allir
þjóðernisminnihlutar fá að
njóta tiltölulega mikils sjálfstæð-
is í flestum málum. Enda sagði
einn foringi slíks þjóðemis-
minnihluta við þenna fréttarit-
ara, a’ð þeir (minnihlutarnir)
væri hvergi í Evrópu eins vel
settir og í Rúmeníu.
Snemma á þessu ári stofnaði
svo Karl konungur sinn eigin
forustuflokk. Hann er kallaður
“flokkur hinnar þjóðlegu endur-
fæðingar”. Fleiri en 4 milj.
Rúmena hafa þegar látið inn-
ritast í flokk þenna og blöðin hér
í Bukarest birta daglega nöfn
allra nýrra meðlima. Auðvitað
er ekki hægt neitt um það að
segja, hvort allir þessir menn
eru fasttrúaðir á fasisma Karls
konungs.—Vísir, 11. apríl
Árið 1927 gaf Paschann af
Egyptalandi Karli iX. Frakk-
landskonungi gíraffa, sem send-
ur var til Parísarborgar. Að
gíraffinn skyldi komast lifandi
til París þóttu mikil tíðindi, því
það hafði ekki komið fyrir síðan
1486, að gíraffi kæmist lifandi
til Evrópu. Franska vísinda-
akademíið var kvatt á fund í
tilefni af þessum atburði og
ferðasaga gíraffans birtist eins
nákvæm og um þjóðhöfðingja
hefði verið að ræða, í öllum
helstu blöðum Parísarborgar. í
því tilefni var saga gíraffans frá
dögum Móses skráð og gerði það
franskur vísindamaður.
Gíraffarnir munu að líkindum
deyja út áður en langt um líður,
og það er það dýrið, sem einna
dýrast er keypt í dýragörðum
víðs vegar um heim.
Borgarabréf, Fasteignabréf,
Tryggingar Skírteini
eru verðmæt skjöl—geymið þau á óhultum stað!
• Þér megið ekki við að missa eignarbréf sem
þessi. Fyrir minna en lc á dag, getið þér geymt þau
í stálskúffu við Royal Bankann. Biðjið um að fá
að skoða þessa öryggisskúffu á útibú bankans næsta
við yður.
THE
ROYAL BANK
O F CANADA
;=Eignir yfir $800,000,000;