Heimskringla - 07.06.1939, Page 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 7. JÚNÍ 1939
UPPELDI
FORELDRANNA
Eftir fsak Jónsson
MEÐ aukinni menningu þjóð-
anna eykst áhuga þeirra
fyrir uppeldismálum og skilning-
ur á gildi þeirra fer vaxandi.
Enda þykjast margir þeir, er
mest hugsa um þessi mál, finna
þar höfuðvandamál þjóðanna.
Það eru mennirnir sjálfir, sem
skapa þann anda og þær stefnur*
sem ríkja í heiminum á hverj-
um tíma. Hver þörf er því ekki
á, að þeir leggi rækt við að
þroska og móta sjálfa sig og af-
komendur sína svo vel, sem vit
og geta leyfir. Sérhver þjóð
þarf að eiga hollmentaða þegna
á þeim stað, sem þeim hentar
bezt.
Hvernig er nú þessum málum
— uppeldismálunum — skipað
hér hjá oss. Og hvernig mat er
lagt á mikilvægi þeirra? Þegar
litið er á skólamálin, þá virðist
sá þáttur uppeldismálanna vera
að færast í batnandi horf. Áhrif
frá öðrum þjóðum virðast eiga
allgreiða leið til vor, en e. t. v.
erum vér fullgleypigjarnir, varla
nógu vandvirkir að vega og meta
nýjungarnar og leggjum ekki
nægilegt kapp á að vefa þær við
þá þáttu, sem fyrir eru, og
reynst hafa góðir og gildir. Það
hefir allmikið verið rætt um,
hvað gera þyrfti alment fyrir
börn á skólaaldri, og einnig eftir
að þau eru komin yfir á ungl-
ingsárin. Hinsvegar hefir því
minstur gaumur verið gefinn,
hvað gera þyrfti fyrir börnin í
frumbernsku og fram að skóla-
aldri. En þó er það talið þýð-
ingarmesta æfiskeið mannsins
af uppeldis- og sálfræðingum.
Meðan barnið er í frum-
bernsku, geta foreldrarnir undir
öllum venjulegum kringumstæð-
um, haft mest áhrif á það, enda
eiga þau að hafa það að öðru
jöfnu. — Hálfan annan áratug
hefir allmikið af starfi mínu
verið í þágu barna innan skóla-
aldurs. Sem þátttakandi í störf-
um Barnavinafélagsins Sumar-
gjöf hefi eg haft sérstaklega
góða aðstöðu til að kynnast
þessum málum. Og eftir margra
ára athuganir þykist eg hafa
orðið var við alvarlega veilu í
viðleitni okkar á sviði uppeldis-
málanna. Hún er sú, að vér
sjáum ekki verandi og verðandi
foreldrum fyrir æskilegum und-
irbúningi undir uppeldisstarf
þeirra. — Rannsóknir hafa þrá-
faldlega leitt í ljós, að uppeldis-
vandræði stafa oft af mistökum
þoirra, sem uppeldið hafa á
hendi. Og þó að fleiri hafi áhrif
á barnið en foreldrarnir, þá hafa
þau að öðru jöfnu bezta aðstöðu
til að fyrirbyggja vandræði í
upphafi. Þess vegna þurfa þau
að gera sér far um að vera sterk-
ir samtaka og hollir áhrifavald-
ar á barnið. Þótt ekki sé að
efast um góðan vilja foreldr-
anna, þá sýnir reynslan, hin sí-
endurteknu mistök og uppeldis-|
vandræði, að þörf er á að auka^
uppeldisþekkingu foreldranna og J
g 1 æ ð a ábyrgðartilfinningu |
þeirra. Barnssálin er svo við-j
kvæm og svo óafmáanleg þau á-'
hrif, er hún verður fyrir, að við-
leitni uppalendanna verður á j
hverjum tíma að vera örugg og
markviss og miðast eingöngu við (
það, sem barnið þarf og því er j
fyrir beztu.
En hvaða mat leggjum vér á,
köllun foreldranna og hvaða(
undirbúningur er þeim fenginn
til uppeldisstarfsins?
Áður en þessari spurningu er
svarað, er fróðlegt að athuga, I
hvaða kröfur eru gerðar til
manna í hinum ýmsu starfs- j
greinum nú á tímum. Með auk-;
inni verkaskiftingu og auknunr
kröfum um hraða, öryggi og
vörugæði — auk samkepni um
störf — er stöðugt hert á kröf-1
unum um fullkomið sérnámj
þeirra, sem verkin eiga að vinna)
og fyrir þeim að standa. Vill;
nokkur yðar, lesendur góðir, aka
í bíl nema lærður bílstjóri sitjij
við stýrið ? Og mynduð þér fást;
til að ferðast í fulgvél, ef ólærð-
ur maður stjórnaði henni? Þess
er krafist, að maður, sem á að|
stjórna brúarsmíði eða byggingu'
hafnargarða, hafi þekkingu til!
að reikna út' styrkleikaþörf
slíkra mannvirkja. Verkfræð-
ingur eða lærður múrari, verður
að vaka yfir kaldri steypuleðj-
unni, sem fyrir hans aðgerðir á
að breytast í hættulaus og holl
híbýli. Og ef þér verðið veik
og þurfið að leita til læknis,
hverjar kröfur gerið þér til
hans ? Er ekki alls staðar sama
sagan? Jú, ákveðin þekking er
hvarvetna heimtuð til þess að
mönnum sé treyst til að vinna
hin ýmsu störf og fyrirbygð
verði átakanleg mistök og jafn-
vel slys. í engum þeim grein-
um, sem nefndar voru hér að
framan, nægir að vera t. d. bráð-
vel hneigður til starfsins, þó
When Danger
Threatens—
You Want Help
QUICKLY!
Farm homes usually arequite
far apart and because they
are so isolated, become easy
prey for robbers of the road.
You and your family may be
held up at any time and
robbed ofmoney and valuable
belongings. Do not be caught
unawares! With your own
home telephone you can
quickly call aid.
Safeguard Your
Property the
Telephone Way
A
MANITOBA TELEPHONE SYSTEM
að það sé að vísu nauðsynlegt
undirstöðuatriði.
En hvaða kröfur éru gerðar
til foreldranna?
Ekki eru hérlendis neinar
stofnanir, sem ætlaðar eru til
þess að búa foreldrana undir
starf þeirra sem uppalendur.
Ekki virðist það opinbera heldur
gera mikið til að minna menn á
ábyrgðina og skyldurnar gagn-
vart afkomendunum, Það er t.
d. ekki annars krafist af þeim,
sem ganga í hjónaband, en lækn-
is- og skírnarvottorðs. Og verð-
ur að kalla það tiltölulega vægar
kröfur. f 4. bóðorðinu er þess
hinsvegar krafist af börnunum,
að þau skuli “heiðra föður sinn
og móður!” Dæmið er ekki tek-
ið hér til að deila á áminningu
boðorðsins, jafnvel þó að það
túlki átakanlega hið gamla upp-
eldisform, sem fólst í skilyrðis-
lausu boði og banni, heldur til að
minna á, hvaða kröfur væri
sanngjarnt að gera til foreldr-
anna, svo að þeir alment verð-
skulduðu umræddan heiður. —
Sannleikurinn mun vera sá, að
uppeldið er ekki rétt og börnin
ekki heilbrigð, ef þau virða ekki
föður sinn og móður.
Vér þurfum ekki að halda
Iengra til þess að verða varir við
ifndarlegt ósamræmi í mati á
uppeldisstörfum og öðrum störf-
um þjóðfélagsins. En er það
ekki undarlegt að viðurkenna
þörf þekkingar, þegar móta skal
kaldan steininn, en gera vægar
eða engar þekkingarkröfur til
þeirra, sem eiga að vernda og
leiðbeina börnunum á fyrstu ár-
um æfinnar? Rannsóknir upp-
eldis- og sálfræðinga hafa leitt
í ljós, að uppeldisaðgerðir, sem
beitt er af vankunnáttu og
hugsunarleysi', eru sltórhættu-
legar, einkum ef um er að ræða
börn á frumbernskuskeiði. Ný-
lega las eg bók eftir geðlæknir-
inn Wilhelm Stekel í Vínarborg.
Bókin fjallar um uppeldi foreldr-
anna. í fjörutíu ár hefir höf-
undurinn starfað sem geðlæknir.
Mikill fjölda fólks hefir til hans
leitað á þessu árabili, bæði vegna
uppeldisvandræða barna sinna
eða eigin vanheilsu. Bók Stek-
els er full af eftirtektarverðum
dæmum, sem gaman hefði verið
að gefa sýnishorn af, en rúmið
leyfir það ekki. Öll dæmin eru
staðreyndir úr lífinu og, þau
sýna og sanna, hversu geysivið-
kvæmt og þýðingarmikið æfi-
skeið frumbernskan er. Og á-
takanlegast er það, að næstum
ómögulegt reynist oft og tíðum
að bæta fyrir mistökin. Ein-
staklingurinn líður oft alla æfi
fyrir óskynsamlega meðferð í
æsku.
Stekel segir á einum stað í
bók sinni: “Lífið getur ekki
síðar á æfinni bætt okkur það
upp, sem aflaga fór í bernsku.”
Og orð Þorsteins Erlingssonar
gætu einnig átt hér við, þó að
þau séu raunar upphaflega sögð
í öðru sambandi: “Til þess að
skafa það altsaman af, er æfin
að helmingi gengin.”
Þetta ætti að nægja til að
benda á hve foreldrum og uppal-
endum er bráðnauðsynlegt að
beita vel og skynsamlega hinu
beina, vísvitandi áhrifavaldi
sínu gagnvart börnunum. Hér
skal svo drepið á, hvað óbein á-
hrif hinna fullorðnu hafa mikið
að segja. Þar er átt við alt það,
sem barnið heyrir og sér til full-
orðna fólksins daglega. Það er
t. d. alkunna hvað börn eru næm
fyrir ljótu orðbragði, gjörn á að
apa málkæki leiðinlegt látbragð
o. s. frv. Margir álíta, að þegar
svona ágallar haldast í fjöl-
skyldu eða ætt mann fram af
manni, þá sé um erfðir að ræða.
En sálfræðingar skýra þetta á
annan veg. Þeir segja, að þetta
séu venjur, sem orsakast af illu
fordæmi’ einskonar smitun. Og
víst er um það að fullorðna fólk-
ið minnist þess oft ekki nægi-
lega í orðum og athöfnum í ná-
vist barnanna að þau eru hrif-
næm með afbrigðum og hermi-
hvötin er þeim meðfædd. Það
eru raunar fleiri en foreldrarnir,
sem hafa á þennan hátt óbein
uppeldisáhrif á börnin. Allir,
sem umgangast börn, eru sið-
ferðilega skyldir til að vanda
framkomu sína í návist barn-
anna. þótt sú skylda hvíli að vísu
þyngst á foreldrunum. — W.
Stekel segir: “Ef allir foreldrar
væru sér meðvitandi um ábyrgð-
ina sem á þeim hvílir, væri
sennilega betra ástand í þessum
spilta heimi. Heimilið er gróð-
urreitur hamingju og óham-
ingju.” — Nú mun margur
hugsa, að það sé hægara að
kenna heilræðin en halda þau, en
ókleift ætti mönnum þó ekki að
vera að hafa t. d. taumhald á
tungu sinni og vanda mál sitt í
viðurvist barna. Þar væri þó
stórt spor stigið í rétta átt. Og
það má öllum almenningi vera
ljóst, að hér er mikið í húfi. Að-
gerðir uppalendanna móta skap-
gerð barnanna að svo miklu leyti,
að sé um góð áhrif að ræða, búa
börnin að þeim alla æfi, en sé
hinsvegar um slæm áhrif að
ræða, bíða börnin þeirra aldrei
bætur. Svo mikið alvörumál er
hér um að ræða.
Nú langar mig til að minnast
á varhugaverðar hugmyndir for-
eldra um- börn, og hættur, sem
af þeim hugmyndum leiða. Hér
vil eg fyrst nefna það, er foreldr-
ar líta á barn sitt sem ánægju-
lega eign, eða leikfang. Alt
snýst um ungbarnið. Það er dáð,
kysst og kjassað, fær varla
vögguró og alt er látið eftir því
— af því að foreldrunum þykir
fyrst í stað gaman að kenjum
barnsins, sem þau sjálf hafa
kveikt með háttalagi sínu. En
hyernig fer þetta svo venjulega,
þegar barnið stækkar? Það
verður ódælt, heimtufrekt og til
ófriðar á heimilinu. Og annað-
hvort verða foreldrarnir nú leik-
föng barnsins, eða það fær aldrei
frið á heimilinu fyrir umvönd-
unum og ávítum. Til þessara
vandræða kemur ekki, ef komið
er fram við barnið frá fæðingu
sem sjálfstæðan einstakling,
fullnægt af móðurlegri ná-
kvæmni lífsþörfum þess og því
kent frá upphafi að hlýða á-
kveðnum reglum.
Þó að eg hafi hér aðallega
rætt um það, er aflaga fer og til
bóta stendur, er mér það auðvit-
að vel ljóst að mikið er til af
góðum foreldrum, sem af með-
fæddri hneigð, góðum vilja og
hugviti sínu hitta á heppilegar
uppeldisaðgerðir og veita börn-
um sínum gott uppeldi. En
eðlishneigðin ein er ekki nægileg.
Eg hika ekki við að fullyrða, að
jafnvel þessum góðu foreldrum,
væri ómetanlegur styrkur og
öryggi í raunhæfri uppeldisþekk-
ingu, svo að þau vissu ákveðið,
hvað þau væru að gera. En }jví
miður er ekki öllum foreldrum
gefin eðlishneigð til uppeldis-
starfa, og þeim er því full þörf á
haldkvæmri þekkingu þar að lút-
andi, til þess að ekki lendi alt í
hættulegu fálmi. Hvert augna-
blik í lífi barnsins er svo þýðing-
armikið, að allar aðgerðir uppal-
endanna verða að hafa ákveðið
markmið og miðast eingöngu við
þarfir barnsins og eðli þess.
Minnumst nú, hvers krafist er af
verkfræðingnum, sem fer með
storknandi steypuleðjuna.
•
Hér að framan hefi eg leitast
við að leiða athygli að hinni
knýjandi nauðsyn á að bæta
uppeldismentun foreldranna. Eg
hefi einnig bent á, að alt það,
sem vel fer í æsku, fylgir mann-
inum til fullorðinsára, engu síð-
ur en mistökin. Þess vegna
byrjar uppeldi foreldranna
raunverulega á börnunum. En
þekkingaratriða í þessum efn-
um er mönnum eigi að síður
nauðsynlegt að afla sér sem
unglingar, fuliþroska fóljc og
foreldrar. — En hvers er sann-
gjarnt að krefjast af foreldrun-
um undir þeim skilyrðum, sem
nú eru fyrir hendi og hvað þarf
að gera fyrir þessi mál? Það
virðist sanngjarnt að ætlast til
þess, að foreldrar sýni áhuga
fyrir uppeldismálum og kapp-
kosti að kynna sér þau mál eftir
föngum. En það geta þeir nú
þegar, m. a. með því að fylgjast
með erindum, sem flutt eru í út-
varpið um þessi mál lesa grein-
ar, sem tímarit flytja og bækur,
sem út eru gefnar. Má þar t. d.
minna á hina ágætu bók, Upp-
eldið eftir Bertrand Russel, sem
út kom í fyrrahaust í þýðingu
Ármanns Halldórssonar, magi-
sters. Einnig Leiki og leik-
föng eftir dr. Símon Jóh. Ágústs-
'son. Sú bók er einstæð í sinni
röð, Fyrsta bók frumsamin á
íslenzku um það efni, alþýðlegt
fræðirit, ágæt bók og nauðsyn-
leg öllum foreldrum. Viðtökur
þessara bóka, sem eru meðal
beztu rita á íslenzku um þessi
efni, gætu gefið bendingu um,
hvert far foreldrar gera sér um
að afla sér ótilkvödd þekkingar
í þessum efnum.
Þá vil eg drepa nokkuð á, hvað
gera þyrfti í þessum efnum. Skal
þá fyrst vakin athygli á merki-
legu frumvarpi um kvennaskóla
og umbætur á húsmæðrafræðsl-
unni, sem lá fyrir síðasta Al-
þingi. Námsskrá kvennaskól-
anna þarf að gerbreyta. Upp-
eldis- og barnasálarfræði, auk
verklegrar kenslu í meðferð ung-
barna, erq sjálfsagðar skyldu-
námsgreinar. Ekkert annað en
raunhæft starf, sem er í sam-
ræmi við kröfur lífsins sjálfs
kemur hér að gagni. En þetta er
ekki nóg. Héraðsskólarnir ættu
að taka upp á starfsskrá sína að
veita nemendum sínum nokkra
yfirsýn um helstu stefnur, sem
uppi eru í uppeldismálum og
glæða áhuga og skilning nemend-
anna á þessum málum. í fram-
tíðinni er hugsanlegt að hægt
væri að koma upp einskonar for-
eldraskólum eða námsskeiðum,
fyrirlestrastarfsemi og leshring-
um fyrir áhugasama foreldra. —
Þá myndi og vera mikil hjálp í
að bókasöfn og lestrarfélög öfl-
uðu sér góðra og viðurkendra
bóka um uppeldismál.
Á síðari árum hefir allmikið
verið rætt og ritað hér um upp-
eldismál, en þó er það sára-
lítið, borið saman við ýmislegt
annað, sem rætt er um og ritað
hér á landi. Mó í því sambandi
nefna allar ritsmíðarnar um póli-
tískt dægurþras og erlendar
stríðsfregnir. En eg vil spyrja:
Hvort finst yður, sem orð mín
lesið, meiru skifta og markverð-
ara til umhugsunar, brennur og
bróðurmorð úti í heimi, eða að-
búð og ræktun barnanna og ungl-
inganna, sem eiga að erfa landið.
Oss verður að vera það ljóst,
hversu dýrmætur einstaklingur-
inn er, sérstaklega fyrir fámenna
þjóð. Og oss ber að minnast
þess, að
“Við erum sælir út við ís,
að eiga hæli í friði”.
Það á að vera metnaður vor
að nota þann dýrmæta, og nú á
tímum fágæta, frið til þess að
viðhalda og byggja upp menn-
ingu vora.
Og vér byrjum óefað rétt á
þeirri menningarbaráttu ef vér
stuðlum að því, að allir foreldrar
séu sem bezt undir uppeldisstarf-
ið búnir.
Og að síðustu þetta:
Vér lifum ekki á liðinni gull-
aldarfrægð, og ennþá síður á þvi
að fylgjast einhliða með dægur-
flugunum, stríðsfregnum, fata-
tízku o. s. frv. Eitthvað af hinni
æstu löngun til að fylgjast með
tízkunni og öllum nýjungum
þyrfti að breytast í einlæga bar-
áttu viðleitni til að bæta vaxt-
arskilyrði yngistu borgaranna.
Og allir ættu að hafa hugfasta
aðvörun skáldsins, sem* sagði:
“Aðgát skal höfð í nærveru sál-
ar”. En sérstaklega ber þó þeim
að minnast þess, sem kallaðir
eru til að stuðla að þroska barns-
sálarinnar.—Vaka.
TIL ÞESS AÐ NA
HINU TILSNIÐ-
NA OG FÍNA
HANDBRAGÐIÁ
SJÁLFUNDNUM
VINDLINGUM
NOTIÐ
VOGUE
HREINN HVÍTUR
Vindlinga Pappír
TVÖFÖLD Sjálfgerð^®
SITTHVAÐ ÚR
LANGFERÐ
Eftir Soffanías Thorkelsson
Framh.
Hjá Njáli bróðursyni mínum
dvaldi eg í 8 daga og naut hvild-
ar og aðbúnaðar, svo ekki verður
á betra kosið. Meðal annara
landa sem eg mætti og kyntist í
Los Angeles voru þau hjónin
Mr. og Mrs. Félsted, gamlir Win-
nipegbúar, Gunnar Matthíasson
og fallega konan hans og mun
það vera í fyrsta sinni að fund-
um okkar hefir borið saman.
Vorum við öll í boði hjá Njáli
eitt kvöldið. Þau Gunnar voru
nýkomin norðan frá Seattle. —
Við Gunnar urðum samferða til
Ameríku fyrir 41 ári síðan og
höfðum sjaldan mætst og var á
margt að minnast, því að á
mörgu hafði oltið fyrir báðum.
Margar voru vonirnar okkar og
bjartar þegar við stigum á land
í Ameríku 1. júlí 1898 og ekki
búast við þær rættust allar. En
þrátt fyrir vonbrigðin hafa sum-
ar af vonunum ræzt hjá báðum,
og við fengið að finna smekk
sigurgleðinnar af og til. Og
undir getum við tekið með vík-
ingnum er söng:
Sannarlega, sannarlega söltu
beit eg á
en aldrei urðum við Gunnar
kóngar á vötunum blá.
Gunnar er karlmannlegur eins
og hann á kyn til enda ber hann
mikinn svip af föður sínum, lík-
ist þó móðurinni meir að fríðleik.
Konan hans er dóttir Árna bónda
Sveinssonar í Argyle, sem al-
þektur var fyrir rausn og mann-
kosti. Á hana leizt mér svo vel,
að þrátt fyrir góðan kunnings-
skap okkar Gunnars mundi hon-
um ekki hafa litist á blikuna ef
eg hefði sagt honum eins og var.
En nú, í fjarlægðinni, þori eg að
segja honum það.
Pétur Félsted stundar enn
sem fyr, málara iðn, af miklu
kappi. Heimili þeirra er nýtt,
hið prýðilegasta og líðanin ágæt.
Þeim hjónum hefir verið gefinn
mikill auður af lífsgleði og fjöri
og bjartsýni, svo enn verður ekki
vart við neina sjóðþurð á þeim
dýrmætu eiginleikum, þó farin
séu þau að eldast og hárin að
hvítna.
Enn varð eg að þagga niður í
króanum og tala máli hans við
þetta fólk og eigum við vissa
samvinnu hjá því, nær sem þau
verða kvödd til starfa af útgáfu-
nefndinni.
Alténd þegar eg fer að heim-