Heimskringla - 07.06.1939, Blaðsíða 4

4. SÍÐA
HEIMSKR1NGLA
WINNIPEG, 7. JÚNí 1939
Iticimskrhtiila §
(StofnuB 1886)
Kemur út á hverjum miBvikudegi.
Eigendur:
the viking press ltd.
»53 00 »SS Sargent Avenue, Winnipeg
Talsímis 66 537
Ver8 blaðslns er $3.00 éirgangurinn borgist ^
fyrirfram. Allar borganlr sendist:
THE VIKING PRESS LTD. __________ §§
011 ylðskifta bréí blaðinu aðlútandl sendlst:
Kcnager THE VIKINO PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Utanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Heimskringla” is published
and printed by
THE VIKING PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telephone: 86 531
SunilllBillUllllllUlimiUitllllllilillliltlllllUUlflllllilllUUIIIIiUllllllillllHllllllUIHHlUlHlUllillllnTuUHIllUllUllllllllUIUUIIIlUBa
WINNIPEG, 7. JÚNÍ 1939
V A K A
Heimskringlu bárust þrjú hefti af þessu
nýja riti s. 1. viku. Það á að koma út fjór-
um sinnum á ári og er hleypt af stokkun-
um af vökumanna hreyfingunni, er Jonas
Jónsson alþm. mintist öðru hvoru á, þegar
hann var hér vestra. Þetta rit er ekki
hið sama og út kom með þessu nafni fyrir
nokkrum árum. Vökumannahreyfingin er
samtök æskulýðs íslands um að efla þjóð-
lega menningu í landinu. Sú Fjölnis-
mannatrú kann nú að þykja orðin gamal-
dags, að íslendingar geti verið menn með
mönnum og búið að sínu, þegar skemmri
tíma tekur orðið að fljúga umhverfis
jörðina, en áður þurfti til að komast á Amt
ráðsfund á íslandi. En vitnisburður sög-
unnar er nú samt sem áður sá, að ísland
eigi nægar auðsuppsprettur til þess að
þjóðinni geti liðið vel, ef hún skilur hlut-
verk sitt, og náð fullkomnum mennigar-
þroska. íslendingurinn, borinn saman við
annara þjóða menn, sannar þetta. Og
hvert það land sem á vel gefna borgara,
er auðugt, hvað sem auðmagni þess líður.
Heimurinn er það sem mennirnir gera úr
honum og ekkert annað, hvar sem þeir eru
og hvert sem flogið er. Mestu mann-úr-
hrök veraldarinnar, eiga heima í auðug-
ustu löndum heimsins.
Það verður ekki farið út í það hér að lýsa
stefnu þessara yngri Fjölnismanna, vöku-
manna. Þar sem þeir eiga nú orðið rit, er
öllum auðvelt að kynnast henni. En sé
það satt sem skáldið sagði, í vísuorðunum:
Sú þjóð sem veit sitt hlutverk
á helgast afl um heim----
og í því virðist stefna vökumanna fólgin,
éf í fám_ orðum skal lýsa henni, þá er
óhætt að ganga að því gefnu, að samtök
þeirra eru ekki til einskis hafin um að
sameina öfl yngri sem eldri í landinu um
að hrinda því áleiðis, sem þjóðinni er fyrir
beztu.
Vaka hóf göngu sína á s. 1. hausti. Komu
tvö hefti út á árinu 1938. Þriðja heftið
er Hkr. barst, er fyrsta heftið sem út er
komið á þessu ári af fjórum alls. Rit-
stjórinn er Valdimar Jóhannsson, bráðvel
gefinn og ritfær maður. í síðasta heftinu
af þessum þremur, sem vestur um haf
hafa borist, er grein með fyrirsögninni
“Tveir menn”, eftir ristjórann. Tekur
hann þar til bæna tvo landa, þá Knút Arn-
grímsson og Halldór Kiljan Laxness; hinn
fyrri fyrir starf hans að útbreiðslu naz-
isma á íslandi, en hinn síðari fyrir kom-
múnista-áróður í síðustu bók hans, Gerska
æfintýrinu. “Báðir höfundarnir,” segir
hann, “láta líta svo út, sem þeir telji
stjórnarform húsbænda sinna (Hitlers og
Stalins) ákjósanlegt fyrir íslendinga; að
skoðun Haldórs sé kommúnisminn það
sem koma skal fyrir lýðræðis þjóðirnar,
en að dómi Knúts hefir nazisminn í
“frjálsri samkepni” sannað yfirburði sína
yfir lýðræðið.”
En máli sínu til sönnunar um að öfga-
stefnur þessar eigi ekkert erindi til ís-
iands, rekur ritstjórinn sögu þessara
tveggja ríkja aftur í tímann og sýnir
fram á að ófrelsið, sem þessar þjóðir
hafi svo lengi átt við að búa, hafi gert það
ómögulegt, loks þegar þær áttu kost á að
búa við lýðræði, að meta það og því hafi
upp af því vaxið einræði, sem ekki eigi
sinn líka í heiminum. Undir yfirráð slíkra
erlendra ríkja, sem þessara eigi svo ísland
að ganga, að dómi þessara manna, og
leggja fengið frelsi og sjálfstæði, sem
þjóðin hefir barist fyrir í fleiri aldir í
sölurnar fyrir það. En að örlög íslands
verði þau, þurfi þó ekki að kvíða, því starf
þessara manna beri engan árangur og
þjóðin sé akveðin í því, að byggja á fengnu
frelsi og sjálfstæði framtíð sína, eins og
vit og reynsla bendi á að farsælast sé, en
sæki ekki ráð til einræðisherranna um hvað
gera skuli. Sjálfstæðisvitund íslenzkrar
þjóðar hafi af engum verið eins misskilin
og Knúti og Halldóri.
Á margar skemtilegar og fróðlegar
greinar, sögur og kvæði, bæði þýtt og
frumsamið, mætti benda í heftum þessum.
Ritið er mjög fjölbreytt og frjótt að góðu
lesmáli. Það er eitt af skemtilegri ritum
að blaða í.
í ritið skrifa margir af ritfærustu
mönnum þjóðarinnar, t. d. Jónas Jónsson,
Ásgeirs Ásgeirsson, Jón Eyþórsson, séra
Magnús Jónsson, Pálmi Hannesson, svo
aðeins alkunnustu höfundar séu nefndir.
Þá er vert að minnast á hvernig Vöku-
mönnum snýr hugur til Vestur-íslendinga.
f einu heftinu er birt kvæði eftir Jón Mag-
nússon, er hann orti til landa er heim fóru
1930; er það birt á öðrum stað í þessu
blaði. Ennfremur hafa Vökumenn á
stefnuskrá sinni, að útvega íslenzku viku-
blöðunum vestra kaupendur á íslandi og
skrifa nokkur orð með áskorun sinni tii
íslendinga um það. í þriðja lagi er grein
um nauðsyn áuð bréfaskriftir eigi sér stað
milli íslenzkrar æsku austan hafs og vestan
og veita Vökumenn allar leiðbeiningar að
því lútandi austan hafs. Hér vestra mun
Þjóðræknisfélagið greiða því máli veg.
Vökumenn taka því virkan þátt í “sam-
bandsmálum” íslendinga hér og heima;
virðist því vænlegt fyrir þá, er þau mál
eru kær, að gerast kaupendur að ritinu
“Vaka”. Það er um 80—100 bls. að stærð
hvert fyefti í nokkru minn^a broti en Eim-
reiðin, prýðilegt að frágangi og flytur
fjölda mynda. Árgangurinn, eða 4 slík
hefti, kostar heima 5 krónur (líklega auk
burðargjalds vestur). Verð það á eins
vönduðu og skrautlegu riti, er svo lágt að
undrun sætir. Utanáskrift ritsins er: —
Tímaritið Vaka, Reykjavík.
Til frekari kynningar á ritinu og Vöku-
mannahreyfingunni eru birtar tvær grein-
ar úr því á öðrum stað í þessu blaði.
“KREPPUNM I HEIMINUM
UM AÐ KENNA”
Núverandi stjórn í Ottawa kannast nú
loksins við það, að fátækt og basl eigi sér
stað í Canada, þrátt fyrir yfirfljótanlegan
auð og vörubirgðir. Hún kannast við, að
atvinnuleysið sé alvarlegasta málið, sem
þjóðin horfist í augu við, að það sé orsök
líkamlegra og andlegra þjáninga þegnanna
og leiði æskuna út á glapstigu. En til
þess að bæta úr þessu, reynir stjórnin
ekkert. Og hún finnur sér það til afsök-
unar fyrir aðgerðaleysi sínu, að orsökin sé
“kreppa um allan heim”. Þessvegna sé í
raun og veru ekkert hægt að gera annað
en að ganga um göturnar sér til dægra-
styttingar og bíða þar til að rofi eitthvað
til, og vinna fari af stað og hagur þjóð-
anna út um heim batni.
Hvaða öfl skyldu það vera utan Canada,
sem aftra því, að hinn hungraði sé saddur á
þeim vörubirgðum sem fyrirliggjandi eru
hér og enginn markaður er fyrir úti í
heimi. Vér ge.tum ekki séð, að ástandið
í heiminum aftri mönnum hér frá að
koma upp kofum sem búandi er í, úr efni,
sem nægðir eru til af í landinu. Vér sjá-
um heldur ekki hvað í veginum er með að
láta menn vinna það, sem vinna þarf í
landinu og hafa bæði efnið og áhöld og
allan útbúnað hér til þess. í stuttu máli,
vér sjáum enga ástæðu fyrir því að heims-
kreppan, eða öflum utan þessa lands, sé
hið minsta um það að kenna, að menn færa
sér ekki í nyt náttúru auðæfi þessa lands,
mannafla, hestöfl eða vélaorku, til þess
að bæta brauð þegna Canada svo að þeir
eigi að minsta kosti ekki við sult og seyru
að búa.
Svör stjórnarinnar við þessu vita allir
hver eru. Hún mun skjótt spyrja: En
hvað er um utanríkisverzlunina ? Erum
við ekki J>jóð sem höfum neitt til útflutn-
ings? Jú, við erum þjóð, sem mikið hefir
til útflutnings, en við kaupum einnig mikið
af öðrum þjóðum. Og hvað mikið við get-
um selt öðrum þjóðum fer eftir því hvað
mikið við getum keypt af þeim. En hvað
mikið við getum keypt, veltur algerlega á
því, hve kaupgeta almennings er mikil.
Eins og á stendur í Canada, er óhætt að
segja, að hagur þess hvíli að 95% á því,
hvað það reynir sjálft að gera, eða hver
stefna þess er í innanlandsmálum. Það
er því full ástæða til, að kveða niður þá
hugmynd, sem svo'mikið er hampað, að
hér þurfi alt að vera í hundunum, eins
lengi og hagur annara þjóða ekki batnar.
Canada þjóðin stendur allra þjóða bezt
að vígi með að bæta hag sinn, ef vel er á
haldið af stjórnum landsins, aðallega
landsstjórninni í Ottawa. Hún og flokkur
hennar mun bera á móti þessu sem stend-
ur, en bíðið við og vitið hvert að hún
hefir ekki annað að segja í kosningunum
sem fara í hönd. Það mun ekki standa á
því þá, að hún viðurkenni að hún geti bætt
hag landsins. Og hún segir það satt! Hitt
er annað mál, hvort auðvaldinu hennar
þyki tími til þess kominn. Tíu eða ellefu
kreppuár, eru ekki löng í augum þess. Það
reiknar árin eins og renturnar og lánin, í
mannsöldrum.
EYÐIÐ, EYÐIÐ, SEGIR DUNNING
ífjármálaræðu sinni á sambandsþing-
inu, hvatti Dunning fjármálaráðherra
bæði iðnaðarhölda og neytendur, almenn-
ing, til að eyða meiru en gert væri. Hann
bauð iðnaðarhöldunum jafnvel nokkuð til
þess og talaði um 10% lækkun' á tekju-
skatti þeirra, af allri fjárhæðinni, sem
þeir eyddu, ef þeir yrðu við þessu. Al-
menningi hafði hann þó engin hlunnindi
að bjóða; hann borgar brúsann eins og
hann er vanur.
Mr. Dunning getur verið viss um það,
að almenningur væri til einskis fúsari, en
að fara að ráðum hans. Og iðnaðarhöld-
arnir einnig, ef nokkuð biðist í aðra
hönd. En það er nú svona með almenning,
að hann hefir ekki verið að draga við sig
í mat eða setið við að sauma bót við bót á
leppana, sem hann klæðist, til þess að svala
skemtana-löngun sinni með því. Mr. Dunn-
ing hefir ekki munað eftir því er hann
flutti ræðu sína af þingpallinum. Fjögur
hundruð þúsund atvinnulausra yngri og
— eldri, þó líknar hafi ekki leitað til hins
opinbera, hafa ekki mikið handa á milii
að eyða, né miljónin eða því sem næst, sem
á atvinnuleysisstyrk er. Heldur hefir ekki
98% daglaunamannanna, með $700 árstekj-
ur mikið tækifæri til að eyða fé á tvær
hendur til að bæta með tímana; og svipað
mun mega segja um þrjár miljónir bænda,
er að jafnaði hafa um $500 tekjur á ári;
þeir gera vel geti þeir keypt nauðsynjar
sínar, að ekki sé nefnt það alt sem þá
girnir að kaupa.
Eigi að síður eru nokkrir þeir í Canada,
er nauðsynjar sínar geta keypt og meira.
í skýrslum sem birtar voru 1934, voru
23,600 menn, sem ekki er fyllilega einn af
hundraði af þjóðinni, sem til samans höfðu
tekjur er námu $940,000,000 eða að jafnaði
$39,860 á hverja fjölskyldu. Og hvað um
það? Ekkert nema þetta, að þessir fáu
menn gætu einir borgað allan útgjalda-
reikning Mr. Dunnings eða Kingstjórn-
arinnar, er nam 550 miljón dollurum og
haft samt eftir $16,000 fyrir hverja fjöl-
skyldu að moða úr . Og þá væri ekki eyrir
fyrir hina af okkur að greiða í sambands-
stjónarsköttum.
En setjum nú svo, að Mr. Dunning gerði
annað. Ef hann byði atvinnurekendum
einhver hlunnindi fyrir að veita hverjum
atvinnuleysingja stöðuga vinnu, segjum
með $40 vikukaupi (sem er helmingur
þess, er sérfræðingar telja mögulegt miðað
við vöruverð árið 1929). Þá þyrfti Dunning
ekki að mæða sig á hrópum um að eyða
meiru. Menn vanhagar nú um margt: föt,
húsakynni, betra á borð fyrir sig að leggja,
húsmuni og hundruð fleiri nauðsynlega
hluti; óþarfinn væri eftir sem áður draum-
ur. Til þess að framleiða þessa muni alla,
yrði að setja hverja vél í iðnaði landsins
af stað. Verksmiðjur ynnu fullan vinnu-
tíma. Kaupmenn þyrftu fleiri þjóna. Og
hagur þjóðarinnar batna.
En Mr. Dunning dettur auðvitað ekki í
hug að gera neitt í þessa átt. Hann mundi
bera því við, að verð vöru hækkaði og þá
kæmi alt í sama stað niður. En þó væri það
eitt af því auðveldasta af öllu því sem Mr.
Dunning hefir reynt og braskað, að sjá við
verðhækkuninni. En hann mundi aldrei
reyna það, af því að það er framkvæman-
legt. Það er aðeins það, sem fyrirfram er
sjáanlegt, að ekki er til nokkurs skapaðs
hlutar, sem honum eða stjórn hans dettur
í hug að reyna til að bæta með hag almenn-
ings eða landsins. Alt.sem stjórnin gerir,
verður að hafa það fangamark á sér.
Vitið þér að menn fitna mest af fjör-
efnasnauðri fæðu, svo sem brauði, graut,
feiti, sykri, hrísgrjónum, makkarónum o. s.
frv. f þessar fæðutegundir vantar ýms
nytsamleg bæti-efni. Menn borða sig
þessvegna seint sadda af þeim og neyta
því meiri matar en góðu hófi gegnir. Af
slíku verða menn feitir. Nýmjólk, egg,
fiskur, smjör, rjómi, feitur ostur, ávextir
og grænmeti eru hins vegar bætiefna auð-
ugar fæðutegundir, sem menn verða fljótt
saddir af. Það er hollara ..ð
borða lítið af kjarnfæðu en verða
feitur af bætiefnasnauðu létt-
meti.
KYEÐJA TIL
VESTUR-ÍSLENDINGA
Eftir Jón Magnússon
Við höldum ennþá hópinn,
þótt hafið skifti löndum.
Og okkar sæng er sveipuð
af sömu móðurhöndum.
Við hverja vöggu vakir
sem vorblær frónskur óður.
Og systkin öll við erum,
sem elskum sömu móður.
Þið hurfuð út á hafið,
en hrygðin drúpti á ströndum.
Á hálfrar aldar æfi
bar ykkur margt að höndum.
Þið áttuð oft í stríði,
en unnuð lönd og heiður.
í björtum Vesturvegi
nú vex hinn frónski meiður.
Á meðal miljónanna
þið merki íslands réistuð.
Með sæmd og heilum sigri
þið sérhvern vanda leystuð.
Þið reistuð bygð og rudduð
til ræktar gamla skóga.
— En áttuð land í austri
með elfur, fjöll og snjóa.
Og æskutrygð og ástir
þið ortuð h§im í ljóði,
þó komu fleiri kveðjur,
seiji kveðnar voru í hljóði.
Þig sjáum oft á aftni
sem eld í vestri kvikna.
Við hlustum yfir hafið,
og hugir okkar vikna.
Að heiman heim þið siglduð
og hlutuð óskaleiði.
Nú ljómar fyrir landi
hinn logagylti reiði.
Og farmurinn er fegri
en fyr í Austurvegi.
Svo innilegar óskir
á íslands heiðursdegi.
Og ef þið hafið efast
um íslands móðurhendur,
þá lítið yfir landið.
Nú ljóma fjöll og strendur.
Þið sjáið eilíft sumar
við sjónum ykkar blasa.
Hver sveit er enn í æsku
með angan lyngs og grasa.
Að heiman heim þið siglið.
Og hjartans þakkir okkar.
Það logar ennþá eldur,
Sem út á djúpið lokkar.
Þið berið kæra kveðju
frá koti, stekk og heiðum
þeim íslands börnum öllum,
sem eru á Vesturleiðum.
Þetta kvæði var ort árið 1930.
Nú hefir Björgvin Guðmundsson
tónskáld gert við það einkar geð-
þekt lag, sem væntanlega verður
birt í næsta hefti Vöku. Síðan
munu Vökumenn gefa lag og
ljóð út sérprentað. — Ýmsir hafa
fundið til þess, að skortur væri á
söng sem þessum. Nú er úr því
bætt. Eftirleiðis mun þessi
söngur verða sunginn alstaðar
þar, sem Vestur-íslendinga er
minst. Þeir munu einnig syngja
hartn, er þeir minnast heima-
landsins og móðurþjóðarinnar.
—Vaka.
VESTMANNADAGUR
F^rh. frá 1. bls.
hálfrar aldar skeið vestur í Win-
nipeg.
Með því að helga Vestmönn-
um einn dag á ári, gætum við
að nokkru bætt fyrir vanrækslu-
syndir okkar í þeirra garð og
verknaðarsyndir, því að stund-
um hefir jafnvel andað kalt til
landanna í vestrinu. Er hörmu-
legt til þess að vita. En sem bet-
ur fer mun nú slíkt að hverfa,
og hefir hin mikla kynning
þjóðarbrotanna árið 1930 átt
góðan þátt í að eyða hleypidóm-
um gegn Vestur-íslendingum.
En þeir voru miklir alt frá upp-
hafi vesturferða. Hötuðu þá
margir Ameríku vegna þess, að
hún hafði seytt til sín ástvini
þeirra Vestur yfir hafið. Sann-
orður maður einn hefir sagt mér
að þegar hann var að kveðja og
lata í haf vestur fyrir nálægt 40
árum, þá hafi sóknarpresturinn
hans sagt: “Heldur vildi eg nú
vera að kasta á þig rekunum, en
að kveðja þig á förum til Vestur-
heims.”
Á þeim árum láu leiðir manna
frá íslandi aðallega til Kaup-
mannahafnar og Canada. Var
litið mjög upp til hinna fyr-
nefndu en niður á hina. Þótti
sæmd að sigla til Hafnar. Þóttu
hinir sigldu menn “forframað-
ir”. f blaðafréttum var þá oft
sagt að með skipinu hefði herra
Jensen eða Hansen siglt til Hafn-
ar en Pétur og Páll farið til
Ameríku. Þeir sem þaðan komu
voru ekki sigldir. Er nú þessi
hugsunarháijtur löngu horfinn,
enda er svo mikið orðið um
ferðalög íslendinga út um lönd,
að sá maður gæti kallast lítil-
sigldur, sem ekki hefir siglt ann-
að en til Hafnar.
Með hinni miklu kynningu
hefir kalinn til Vesturheims
horfið. Er það gleðiefni, að svo
er. Enda miklumst við, sem von
er, af því frægðarorði, sem oft
fer af Vestmönnum. Er nú
Stephan G. að verða viðurkendur
sem mesta skáld Canada af þeim.
sem dómbærir þykja, og ekki eru
af íslenzku bergi brotnir, t. d.
prófessor Watson Kirkconnell,
sem hefir þýtt mörg íslenzk ljóð
á enska tungu.
Frægasti landkönnuður Vest-
urálfu er og af íslenzku bergi
brotinn, svo að nefnd séu aðeins
tvö nöfn.
Prófessor Árni Pálsson hefir
sagt í útvarpserindi, sem hann
hélt eftir ferð sína um fslend-
ingabygðir vestra, að hann teldi
landnám fslendinga í Vesturálfu
einhvern merkasta viðburð í ís-
landssögu. Mun það rétt vera.
f landi hinnar mestu samkepni
hefir landinn verið lagður á móti
allra þjóða mönnum og hefir
sigrað ótrúlega oft,
En við verðum að sýna það í
verki, að við kunnum að meta
það sem vel er gert af Vestmönn-
um.
Flestir þeir, sem farið hafa
héðan vestur, hafa eina sögu að
segja um það, að í bygðum Vest-
manna hafi þeir mætt þvílíkri
alúð hlýju og gestrisni, að slíkt
hafi þeir ekki þekt fyr né síðar.
Á 'sama hátt verðum við að
fagna Iþeim, sem að vestan koma.
Eg tel það vel ráðið, að aðal-
hátíðahöld Vestmannad^gsins
fari fram á Þingvöllum. Það er
illa farið, að hinn forni hjarta-
staður landsins hefir verið van-
ræktur á síðari árum. Ferða-
mannastraumur hefir ekki vaxið
þar eins mikið og til sumra ann-
ara staða. Þar ættu að fara
fram almenn hátíðahöld árlega,
og tel eg Vestmannadaginn vel
til þess fallinn.
Þá er að athuga hvenær þessi
minningarhátíð Vestmanna ætti
að fara fram.. Vorið virðist
sjálfsagt. Mörgum íslendingi,
sem fjarvistum dvelur, mun
verða hugsað til íslands í vor-
skrúðanum með björtu næturn-
ar. Og margur mun sakna þeirra
meira en alls annars. Á tjaldinu
í stóra samkornusalnum í Winni-
peg, þar sem Vestmenn halda
samkomur sínar, eru letruð þessi
orð úr ljóði eftir Klettafjalla-
skáldið: “Nóttlaus voraldar ver-
öld, þar sem víðsýnið skín.”
1. júlí virðist sjálfkjörinn dag-
ur. Þá er kominn sumarsvipur
á náttúruna, þegar sæmilega ár-
ar og sumstaðar nokkurt hlé
milli vor- og sumaranna. Enda
er þetta þjóðhátíðardagur Can-
ada, og lögboðinn helgidagur um
alt landið og nefnist “Dominion
Day”. En um Iþetta og önnur
formsatriði skiftir litlu.
Ætti nú sem fyrst að hefjast
handa um undirbúning undir
Vestmannadaginn. Svo vel vill
til, að við eigum hér í bænum
konur, sem unnið hafa að und-