Heimskringla - 12.07.1939, Side 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 12. JÚLf 1939
TÁKNMÁL KIRKJUNNAR
Fyrirlestur eftir
Séra Jakob Jónsson
I.
Það er kunnara en frá þurfi að
segja, að í kaþólskum kirkjum
er meira af skrauti og viðhöfn
en í mótmælendakirkjum. Nær
það bæði til kirkjuni>ar sjálfrar
og guðsþjónustunnár. Þó er
mikill munur á því, hvaða deildir
mótmælendakirkjunnar eiga hér
í hlut. Enska þjóðkirkjan hefir
t. d. reynst einna fastheldnust
við forna siðu og er í mörgu lítill
munur á hennt og kaþólsku
kirkjunni. Aðrar enskar kirkju-
deildir hafa gerst miklu róttæk-
ari í þessum efnum, og hin mikla
canadiska kirkjudeild — The
United Church of Canada —
hefir eindregið fylgt stefnu
Presbyteriana. Kirkjurnar eru
í rauninni ekkert annað en fyr-
irlestrasalir og söngsalir. Lút-
erska kirkjan á Norðurlöndum
hefir ekki haldið eins miklu og
anglikanska kirkjan, en þó meiru
heldur en presbyterianar. Þar
eru ölturu í kirkjum, altaristöfl-
ur, Ijósastikur, messuskrúði o. s.
frv. Hér vestan hafs hefir lút-
erska kirkjan meðal fslandinga
skifst nokkuð í tvö horn. Sum
staðar eru kirkjurnar að mestu
í hinum eldra stíl, svo sem að
Mountain og Selkirk, en þær
finnast mér vera einna íslenzk-
astar kirkj ur, sem eg hefi komið
inn í. Annars staðar, svo sem
í Kandahar, hefir hinni stefn-
unni verið fylgt. En í öllum
lúterskum kirkjum hér hefir
messuskrúðanum verið varpað
fyrir borð, en háskóla-hempan
tekin upp, að enskum sið, og þó
ekki alstaðar. Meðal sambands-
safnaðanna hefir presbyterian-
sku stefnunni verið fylgt út í
æsar, bæði að því er snertir
kirkjuna og prestinn.
Það yrði of langt mál að rekja
sögu þessarar þróunar, en eng-
inn vafi er á því, að sú saga
mundi leiða margt merkilegt
fram á sjónarsviðið. Sumstaðar
munu breytingarnar hafa verið
innleiddar meira af kappi en
forsjá, og ekki hefir það ávalt
verið gert af mikilli hlífð við
tilfinningar listrænna manna. —
Bandaríkjamaður einn, Ralph
Adams Cram, skrifaði árið 1937
grein í eitt af útbreiddustu tíma-
ritum Bandaríkjanna (Atlantic
Monthly), þar sem hann ræðir
um afstöðu kirkjunnar til feg-
urðarinnar. Honum finst sið-
bótin hafa valdið all-harkara-
legri breytingu. í Evrópu, segir
hann “þurfti ekki annað að gera
en að brjóta upp ölturin, skrínin,
grafhvelfingarnar, — mölva lit-
uðu gluggana, hvítþvo málaða
veggina, skemma myndastytt-
urnar, rífa niður skipið á einum
stað, kór eða þverskip á öðrum.
í hinni. tómu og afhelguðu hús-
greind var svo hafin ný tegund
af guðsþjónustu, sneidd feg-
urð í sérhverri mynd, — verkið
var fullkomnað.” (Atl. Monthly.
okt. 1937).
f Bandaríkjunum segir Mr.
Cram, að ekki hafi verið nein
gömul kaþólsk list, sem þyrfti
að eyðileggja, en aftur á móti
hafi verið nauðsynlegt að byggja
einhverskonar samkomuhús, þar
sem ekkert tækifæri var gefið
til þess að koma listaverkum að,
nema helst með því að hafa hús-
ið sjálft sem fegurst. En menn
urðu að gera sig ánægða með
það allra nauðsynlegasta. —
“Skelin,” eins og hann kemst að
orði, gat svarað sér vel, verið
látlaus að formi, og samvizku-
samlega bygð, en að innan var
hún eins köld og drungaleg og
guðsþjónusturnar, sem í henni
voru haldnar.”
Meginatriðin í þessari lýs-
ingu eru rétt; og hið sama mun
eiga við um siðbótatímabilið á
öllum löndum. Meðan mannkyn-
ið skilur ekki betur en það gerir
samhengið í trúarlegri þróun,
verður því jafnan á að fleygja
skilmálalaust fyrir bjöfg því sem
í stundaræsingu sýnist ekki hafa
lengur gildi. Eg hugsa stundum
um það, hvort ekki muni hafa
verið eitthvert varanlegt lista-
verk meðal goðamyndanna, sem
Þorgeir lögsögumaður lét fleygja
í Goðafoss. Verið gat jafnvel,
að eitthvert þeirra hefði eins
vel sómt sér í kirkjunni og hof-
inu^engu síður en kirkjuhurðin
gamla á Valþjófsstað, er sumir
álíta að sé upprunalega frá hof-
inu. Og þegar Gissur biskup
Einarsson lét brenna krossa og
myndir úr kirkjum, að lútersk-
um sið, er hætt við því, að eitt-
hvað hafi farið forgörðum, sem
hefði mátt standa í kirkjum
landsins enn þann dag í dag.
En ástæður eru til alls. Eng-
AFMÆLISVISUR
TIL FRÚ HELGU STEPHANSSON
Á áttræðis afmæli hennar 3. júlí 1939
‘Ástavísur til Helgu’
"Þegar daggperlan titrar svo tindrandi skær,
Og um toppinn á rósunum gljár,
;Þá minnist eg glóeyga, grátfangna mær
Á þín guðblíðu skilnaðar tár.
Þegar leiði mitt grænkar og gleymdur eg er—
Þar í gröfifi’ni draumlaust eg sef—
Þitt nafn skal þá lifa til lofsældar þér
I þeim ljóðum sem kveðið eg hef.”
Stephan G. Stephansson
Mín ósk og bæn er óframkvæmd í verki!
Og árin þín:
Bera gleggri gæfu og dygða merki
En geta mín!
Því lán þitt var, að líða unna klæða!
Og lifa þraut:
Þú hefir kunnað kuldasár að græða
Á klaka-braut.
Þvj sigurvonum veittir þú að málum
í vilja hans:
Sem vakti ljóða-líf í skygnum sálum,
Að leiðsögn manns.
Þú studdir skáld við starf, að friðar biðja!
0g stuðla brag.
Og verk þín reynast ósérplægin iðja,
í allra hag.
Og áttatíu ár á lífstarfsvegi
Er æfi löng!
Og þó að haustið halli sumardegi
Er hlýtt á söng!
Því æfistarf þitt auðnutillag greiddi
í afrek hans:
Er besta ljóð — af Bragahörpu leiddi
Um bygðir lan’s!
Jakob J. Norman.
inn skyldi halda, að þessir niður-
rifsmenn hafi sjálfir litið svo á,
að þetta væri gert af löngun til
að eyðileggja . Þvert á móti.
Þeir sviftu skrautinu og fegurð-
inni burtu blátt áfram af því að
þeim fanst einmitt það miða að
eyðileggingu annars, sem
æðra og varanlegra.
var
This advertisment is not inserted by the Govemment Liquor Control Commission. The
Commission is not responsible /or^statements made as to quality of products advertised.
í fyrsta lagi var ástæðan sú,
að í kaþólskri tíð voru mynd-
irnar svo óskaplega misbrúkað-
ar, að ekki var nokkuru lag líkt.
Þeir, sem voru kunnugir á Rúss-
landi meðan grísk-kaþólska
kirkjan hafði þar skilyrðislaus
völd og áhrif, munu fara nærri
um, hvað við var að etja á
miðöldunum. — Upphaflega
áttu dýrlingamyndirnar að
J minna á göfuga guðsvinf, sem
í væru mönnum til árnaðar í öðr-
um heimi. En á miðöldunum
voru það myndirnar sjálfar, sem
hlutu -tilbeiðslunnar.—Trúrænir
helgidómar voru orðnir að eins-
konar töframeðölum, og notkun
þeirra fjarlæg hinu andlega gildi,
sem þeim í fyrsta lagi hafði ver-
ið ætlað. Það fór því líkt fyrir
frömuðum siðbótarinnar og Páli
postula nokkrum öldum áður,
| þegar hann kom til Aþenu. Það
munu ekki hafa verið lítið af
listaverkum, sem hinn gríski
andi hafði skapað til prýði á
helgistöðum sjálfrar höfuðborg-
arinnar. En Páll frá Tarsus, þó
mentaður og mikill maður sé,
lítur öðruvísi á hlutina. Postula-
sagan segir: “En meðan Páil
beið í A£enu, fyltist andinn í
brjósti honum sárri gremju, er
hann sá að borgin var full af
skurðgoðum.” (Post. 17, 16).
í öðru lagi voru kirkjurnar
; rúnar skrauti sínu, af því að það
j þótti tildur, sem að vísu væri
^ fallegt, en leiddi hugan um of
! að því ytra. Það var lögð á-
; hersla á það, að hið andlega eitt
J hefði gildi og guðsdýrkunin
gæti því farið fram hvar sem
væri og hvernig sem umhorfs
væri, án alls ytri útbúnaðar. Og
reynslan sýndi að kraftur heilags
anda gat sollið í hjörtum manna
í kumbalda/legum hjöjlum og
skrautlausum útihúsum engu
síður en í viðhafnarmiklum dóm-
kirkjum, og stundum fremur.
En það fór hér sem oftar, að
vandi er að sigla milli skers og
báru. Og nú er svo komið, að á
síðari áratugum eru þær raddir
aftur að verða háværari, sem
krefjast meiri fegurðar inn í
kirkjurnar, í útliti og athfanir.
engu síður en í söng og hljóð-
færaslátt. En það má segja hinni
lútersku kirkju til hróss, að hún
lagði meiri stund á það en aðr-
ar kirkjur að skapa alþýðlegan.
þróttmikinn kirkjusöng, á
grundvelli móðurmáls og alþýð-
legra söngvaerfða hverrar þjóð-
ar. Af því kemur sá munur,
sem er á kirkjulegum söng á
Norðurlöndum og í hinum enska
heimi.
Meðal þeirra, sem hafa ritað
um sambandið milli lista og
guðsdýrkunar, er t. d. prof. Wil-
frliam James, sá er ritaði hina
frægu bók um margbreytni trú-
arreynslunnar. Er hann jafnan
talinn eitt af stóru Ijósunum á
himni heimspekinnar og sálfræð-
innar. Prof. James heldur því
fram, að af því að kaþólska
kirkjan á vissan hátt fullnægir
fegurðartilfinningu fólksins bet-
ur en aðrar kirkjur, muni mót-
mælendakirkja ekki geta gert
sér von um, að margir komi
yfir til hennar frá kaþólskunni,
jafnvel þó að trúrænn skilningur
mótmælendakirkjunnar risti
dýpra (Varieties of Relig. Exp.
38. impression 1935, bls. 461.)
Einn af prófessorunum við
háskólann í Winnipeg, sem er að
minsta kosti vel þektur í Norð-
ur-Ameríku, dr. Henry W.
Wright, hefir líka talað um gildi
fegurðarinnar í guðsdýrkun
manna. Það er í bók hans, “The
Religious Response” (1929). —
Hann segir meðal annar: “Þegar
eitthvað er viðurkent fagurt, þá
munu hinir margbreyttu og
skyldu eiginleikar hvort sem þeir
koma við formi eða lit, Ijósi og
skuggum, eða tónum og hrynj-
andi, styðja og efla hver ann-
an, svo að þeir falla í æ dýpra
og fullkomnara samræmi hver
við annan. Þetta samræmi er svo
náið og svo áhrifamikið, að það
aðskilur hlutinn frá hinu ytra
umhverfi og sýnir hann í öðru
Ijósi. Þvj er það, að eg verð
frá mér numinn af að sjá opið
hafið þenjast út, fyrir utan
kollóttan tangann, og yfðar öld-
urnar blika og glampa af litum
himinsins' við sólarlag: Þá verð-
ur sjón mín ekki aðeins hafin
yfir það, sem kringum mig er,
heldur verð eg mintur á hina
stöðugu þætti mannlegs lífs, hið
sí-breytilega útlit þess, ógnandi
baráttu, dökkva undirstrauma,
dularfullan sjónhring”. (bls.
128). — “Þetta birtist á greini-
legan og sannfærandi hátt í öll-
um fögrum hlutum, hvor-t sem
náttúran framleiðir þá eða
mennirnir, í öllu landslagi,
fuglasöng og rós-knappi, eðá
málaðri eða mótaðri mynd, eða
tónsmíð eða byggingu, sem vér
viðurkennum eða njótum vegna
fegurðar. Vegna hins djúpa
samræmis milli eiginleika sinna,
birta þessir hlutir hina instu
einingu hinnar raunverulegu til-
veru í einhverri þýðngarmikilli
mynd sinni eða ástandi.” (129.
bls.). Annars staðar í þessu
sama riti gerir Dr. Wright grein
fyrir því, hvernig fegurð í guðs-
dýrkun veki hjá mönnum svip-
aða tilfinningu eða tali til manna
á sama hátt og fegurð annars
staðar. Guðsdýrkunin styrki
hjá manninum tilfinninguna
fyrir því, að hann sé í sambandi
við Alheimsandann, / — og að
kærleikurinn tengi hann við guð.
Eg vil ekki rekja lengra skoð-
anir þessara lærðu manna né
annara, til staðfestingar því, að
sálarfræðingarnir eigna fegurð
guðsþjónustunnar mikið gildi. —
Mig langar í þess stað að gera
ofurlitla grein fyrir því, hvernig
þessi sama skoðun mótast í mín-
um eigin huga:
Setjum svo, að eg komi inn í
dómirkju Kaupmannahafnar. —
Uppi yfir altarinu eru hin aðdá-
anlega líkneskja Thorvaldsens af
Kristi, þar sem hann breiðir
faðminn móti öllum þeim, sem
erfiða og þunga eru hlaðnir, og
segir: “Komið til mín”. —
Hvernig er þetta listaverk orðið
til ? Hendur listamannsins
meitluðu marmarann? En hver
s-tjórnaði þessúm höndum? Það
var andi hans.—Fegurð og sam-
ræmi listaverksins er því opin-
berun þeirrar fegurðar og sam-
ræmis, sem bjó í huga manns-
ins, meðan hann var að móta
það. Og einmitt þessar stundir,
sem hann vann að því, var hug-
ur hans gagntekinn af áhrifum
annars anda, sem var æðri en
hann sjálfur, anda Jesú Krists.
Það er því, þegar alt kemur til
alls, andi hins milda og miskunn-
sama Drottins, sem þarna kem-
ur til móts við mig og býður
mér að leita til sín, þegar byrði
lífsins verði mér of þung.
í þessu dæmi stendur sérstak-
lega á, að því leyti, að hin fagra
mynd prédikar ákveðinn boð-
skap. Vér skulum því reyna að
gera oss grein fyrir þessu á ann-
an hátt. Myndin er aðeins einn
liður í því, sem sézt. Þú kemur
ef til vill inn í kirkju, þar sem
blóm og litir og ljós draga fyrst
og fremst að sér athyglina. Um-
hverfið sem heild er fagurt og
vekur hjá þér fögnuð, eins og
allir fagrir hlutir gera. Eg held,
að orðið fögnuður sé af sama
stofni og orðið fagur. Gleðin cr
sú tilfinning, sem vaknar í
brjósti þér, við að heyra fagurt
lag eða. sjá fagra sýn. Það er
sú tilfinning, sem margur meðal
kirkjufólksins hefir fulla þörf á
— og um leið sú tilfinning, sem
undirbýr jarðveginn fyrir fagn-
aðarerindið. Fagurt umhverfi
prédikar fagnaðarerindið eins
vel og nokkur ræða getur gert.
Það var eit af einkennum sið-
bótarfrömuðanna að leggja meiri
áherslu á “orðið” en kaþólska
kirkjan hafði gert. En því er
miður, að um leið hefir minkað
skilningur á því, að það er fleira
“orð” en það, sem talað er með
munninum og heyrt með eyr-
unum.
II.
Á þjóðminjasafninu í Reykja-
vík er all-mikið af dýrlingum,
sem sloppið hafa lítið eða ekkert
meiddir úr hreinsunareldi sið-
bótarinnar. Sumir eru listaverk
af miklum hagleik gerð. Aðrir
eru svo ljótir, að manni blöskrar,
að þeir skuli hafa verið sálu-
hjálparmeðal í kirkjum. En á-
stæðan er þó augljós. Þessar
myndir voru ekki settar upp í
kirkjunum vegna þeirra sjálfra,
heldift- vegna þess, sem þær
áttu að minna á. Jafnvel þó að
María mey, með Jesúbarnið í
kjöltu sinni, væri svo herfileg
ásýndum, að það gengi guðlasti
næst undir öðrum kringum-
stæðum, þá var hún þó þarna
til þess að minna á það,_ að hinn
harði og hefnigjarni Drottinn,
sem svo oft var prédikaður í
kirkjum miðaldanna, hefði þó
einu sinni verið barn í skauti
móður; og að mildin, mannúðin
og kærleikurinn gæti enn verið
meðalgangari guðs og manna.
uk myndanna voru teikn eða
tákn, sem skyldu merkja sér-
stakar hugsanir, minna á sérstök
sannindi. Slíkt táknmál hafði
þróast um aldaraðir, alla leið
frá dögum frumkristninnar, og
jafnvel frá enn eldri tíð.
Það yrði of langt mál að telja
upp þótt ekki væri nema þriðj-
ungur allra þeirra tákna og ytri
merkja, sem sjá mátti, heyra
eða finna í fornum kirkjum,
bæði við vessu og þar fyrir utan.
f síðasta hefti unitariska tíma-
ritsins “Christian Register” (15.
júní) er birt erindi, sem prof.
Sperry frá guðfræðideildinni við
Harvard flutti á ársþingi Uni-
tarasambandsins í vor, (í maí).
Þar segir hann meðal annars:
“Um leið og þú kemur inn í
kristna kirkju, sérstaklega ef um
miðalda dómkirkju er að ræða,
ertu sannarlega kominn inn í
heim táknmálsins. Hið kristna
táknmál sýnist hafa byrjað í
katakombunum, og hið forna
merkjamál þeirrar neðanjarðar-
veraldar hefir að sumu leyti
haldist til vorra tíma. Rósir
og blómskrýdd engi minna á
himininn. Fiskur, stafað með
grísku bókstöfunum, benda til
nafnsins: “Jesús Kristur Guðs
Sonur Frelsari”, og þar sem
fiskur var önnur tegund þeirrar
fæðu, sem mannfjöldinn var
mettaður með, táknaði hann
samband Krists og hin trúaða
manns. Vínviðurinn benti til
kvöldmáltíðarinnar. pálmarnir
voru tákn þess, að kristindómur-
inn sigrar heiminn. Akkerið
merkti hina himnesku von
kristins manns. Skipið var örk
kirkjunnar, sem bar menn yfir
storm-sjóa lífsins. Hjörturinn,
benti eins og í sálmunum, til
þorsta sálarinnar eftir guði. —
Dúfan, sem lækkar flugið, þýddi
komu heilags anda.” o. s. frv.
Þannig heldur prof. Sperry á-
fram.
Þegar eg var prestur á Norð-
firði, var ein kenslustund með
fermingarbörnunum venjulega í
því fólgin, að við athuguðum
kirkjuna að innali og það tákn-
mál sem þar var notað. Furðu
mikið gátu börnin fundið út
sjálf. Altarið var í austri, í
sólaruppkomustað, og prestur-
inn sneri sér fyrir altarinu í
samræmi við sólarganginn. Sama
hugsunin og í nýárssálmi Matt-
híasar, þar sem hugsanirnar um
sólina og Krist eru ofnar saman.
Ljósin mintu á ljós heimsins,
Ijós sannleikans; skírnarlaugin á
hreinleikan. Hið hvíta rykkilín,
er presturinn skrýddist utan yfir
svarta hempuna, meinti það, að
hinn breyzki maður skyldi íklæð-
ast skrúða fagurs lífernis. Og
rauður, gullbryddur hökullinn
með gyltum krossi var sýnileg
áminning um það, að sjálfsfórn
og eigingjörn þrjónusta skyldi
einkenna líf hins endurfædda
manns. Origenes kirkjufaðir
sagði, að táknmál kirkjunnar