Heimskringla - 12.07.1939, Qupperneq 3

WINNIPEG, 12. JÚLÍ 1939
HEIMSKRINGLA
3. SÍÐA
væri bók hinnar ólærðu. Eg
man, að mörg af fermingarbörn-
unum mínum höfðu gaman af að
líta í þá bók.
Framh.
SETTU MARKI NÁÐ:
Samvinna í stað samkepni
Það er mjög sjaldgæft, að sjá
greinar í íslenzku blöðunum um
fiski-mál og síðst af öllu ritaðar
af fiskmönnum sjálfum.
Eg minnist að hafa séð rit-
gerðir eftir fiskikaupmenn og
þá síðustu af því tæi, eftir Mr.
G. Jónasson, núverandi fram-
kvæmdaastjóra Keystone fiski-
félagsins; hann hvatti fiskimenn
til samtaka og eina leiðin fyrir
þá væri að mynda félagsskap sín
á milli til að reyna að halda
rétti sínum gagnvart hinum
stærri; þar við á eg alla smærri
og stærri fiskikaupmenn; því að
því hefir verið haldið fram, að
fiskikaupm. hafi haldið verði á
fiski óþarflega lágu til fiski-
manna. Þessari. hugmynd Mr.
Jónassons var mjög vel tekið af
fiskimönnum og eftir lítinn tíma
voru fiskimannfélög stofnuð,
víðsvegar fram með Winnipeg-
vatni, með einni sameiginlegri
stjórn, og formaður þess kosin
fiskimaður. En að litlum tíma
liðnum, gerðist hann formaður
einnig fiskikaupmaður og stækk-
aði umsetningu, sem fiskimenn
í stórum stíl. Nú eftir að þessi
fiskmanna félagsskapur var
fyrst stofnaður virtist sem að
fiskimálaráðuneytið í Manitoba
tæki tillögur fiskimanna félags-
ins töluvert .til greina, og jafn-
vel meira en tillögur fiskikaup-
manna svo hagur fiskimanna
virtist eiga bjartari framtíð en
áður hafði verið. Nú voru góð
ráð dýr; hvað áttu fiskikaup-
menn að gera til að hafa alt í
hendi sinni, eins og áður hafði
verið hér á Winnipeg-vatni. Jú
ein leið var líklegust, það voru
samtök sín á milli, svo sterk, að
engin “bryti á bak aftur, hvorki
fiskimenn né stjórnin. Þeir
skiftu með sér fiskimönnum
þannig, að enginn sem skuldaði
gat skift um verustað, nema sá
sem flutt var til, borgaði yfir
til þess sem flutt var frá, þá
skuld sem á flytjanda hvíldi.
En þeir fáu sem á eigin fótum
stóðu fjárhagslega, máttu fiska
hvar sem þeim bezt líkaði, og
kalla eg það mikil hlunnindi í
lýðfrjálsu landi. Ein aðal-ver-
tíð á Winnipeg-vatni er hvítfiska
veiði; hún er mjög kostbær, en
sú hefir verið bót í máli, að verð
hefir verið gott á hvítfiski und-
anfarin ár, en fiski upphæð tak-
mörkuð af stjórninni, 1(4 (hálf
önnur) miljón pund til 2 miljón
pund á ári; sú á seinni árum
var frá 3—4 miljónir fyrir 5—6
árum, en öllum hefir verið
frjálst, að kaupa leyfi til þeirrar
veiði undanfarin ár; en báta-
fjöldi er orðin svo mikill, að ó-
mögulegt var að hafa kaup, að
ekki sé nefnt að græða á þvi
fiskiríi, jafnvel með þessu háa
verði, Eina vonin var að verða
hæðstur, þá gat skeð maður
hefði kaup fyrir þá sem hepn-
astir voru, en þá voru hinir lægri
þeim mun meira í skuld, því
pundatalan, sem fiskuð var,
hrökk ekki fyrir kostnaði. En
bíðum nú við. Hverjir bygðu
flesta bátana, sem orsökuðu
þennan bátafjölda á vatninu?
Það voru fiskikaupmenn en ekki
fiskimenn, sem bygðu þá flesta,
og annaðhvort gerðu þá út sjálf-
ir, eða leigðu fiskimönnum þá
yfir vertíðina, náttúrlega með
því eina móti, að þeir fiskuðu
fyrir bátaeiganda. Allar hvít-
fisks verstöðvar í kring um
vatnið eru eign fiskikaupmanna,
hver fiskikaupmaður hafði ver-
stöð útaf fyrir sig, og þá var
um að gera, að hafa sem flesta
báta í hverri verstöð, til að ná í
sem mest af fiskiupphæðinni;
svona gekk það nú síðast liðin ár,
að þeir fiskikaupmenn bygðu
1 báta, hver í kapp við annan til að
ná í sem mest af veiðinni.
Nú sjðast liðið haus.t, þegar
komið var heim úr haustvertíð,
koma þær fróttir í hérlendum
blöðum, að öll stóru fiskifélögin,
vilji fá vötnin lokuð fyrir hvít-
fiskveiði, sökum markaðsleysis,
ómögulegt að selja á svona háu
verði.
Hvað átti nú að gera? Nú
voru góð ráð dýr fyrir fiskikaup-
menn, sem nú áttu flesta fiski-
bátana á vötnunum og sumt af
flutningabátunum líka. Að sjá
það alt liggja í höfn yfir heila
vertíð, var til of mikils mælst.
Eitthvað varð að gera; að fara
á fund stóru félaganna, var það
fyrsta, og.svarið hjá þeim var:
Við höfum nógan fisk í kælihús-
unum í heilt ár eða afnvel meira
en það, því salan er treg á þessu
háa verði, en eitt getum við gert
við skulum kaupa af ykkur á
lægra verði, sömu upphæð og
undanfarin ár. Við þeirri til-
lögu var þagað þá í svipinn, en
nú varð að finna einhver ráð.
Það var aðeins ein leið fær, um
það var ekki að villast. Það var
samvinna í stað samkepni. En
nú voruu tvær leiðir færar á
samvinnu grundvelli, önnur að
segja skilið við stóru félögin og
selja sjálfir beint suður til stóru
félaganna í Bandaríkjunum. Nei
það er of mikil áhætta, við skul-
um ekki leggja út á þá hálu
braut. En hver ráð getum við
þá fundið til að nota okkur
þetta tilboð félaganna? Jú.
samvinna, algerð samvinna. Ó,
bara við gætum unnið stjórn-
ina á okkar hlið, þá er leiðin
opin, en umfram alt, nú verðum
við að standa saman sem einn
maður; hérna er pappír, hér er
penni, ^og þarna situr skrifar-
inn, við skulum gera uppkast
strax, því ekki er að vita nema
fiskimannasamtökin vakni. Með
160 báta eins og var í fyrra, er
ómögulegt að gera út með lækk-
uðu verði á fiskinum, en segjum
ef ekki væru nema 50 bátar að
veiðum, að ná í þessa 1(4 miljón,
þá er hægt að koma út með
góðan hlut, þótt verðið sé lægra.
Já, þetta er eina leiðin, en
hvernig eigum við að jafna veið-
inni á milli okkar? Það er auð-
velt, við miðum við bátafjöldann,
sem við undanfarin ár höfum
haft. Síðastliðið ár voru það 12
þúsund pund á bát að jafnaði,
en nú með 50 bátum, verða um
30 þúsund á bát, svo með öðrum
orðum, við höfum svo mörg þús-
und fyrir hverja verstöð, eða
hvern fiskikaupmann.
En hvað er um þá fáu og
smáu fiskimenn sem eiga net og
báta sjálfir, ætli þá mundi nú
ekki vanta að fara líka, fremur
en sitja heima með tómar hend-
ur og sjá net sín og báta verða
eyðslu tímans tannar að bráð.
Og það verða þeir sjálfir að sjá
um. Það tilheyrir ekki okkar
félagsskap, og svo hafa þeir
samtök sín á milli, bara þeir
verði ekki á undan inn á stórn-
arskrifstofurnar.
Þá er nú niðurstaðan fengin
og á lappan komin, aðeins eftir
að skrifa nöfn ykkar undir, fé-
lagsbræður góðir; og það var
gert í mesta bróðerni, að 1—3
undanskildum, sem seinna munu
þó komið hafa á nafnalistan. En
nú var að fá stjórnina til að
breyta lögunum. Fyrst að selja
ekki nema 50 leyfi, í stað 160
eins og s. 1. ár, og að selja ekki
leyfi nema þeim útvöldu, nefni-
lega fiskikaupmönnum, og annað
að fá veiðitímanum breytt. —
Undanfarin ár hefir veiði byrjað
í júní, en nú ekki fyr en í júlí.
Nú mun hafa komið til orða,
hvort betra mundi vera að senda
breytingartillögurnar í lokuðu
umslagi, beint á skrifstofur
stjórnarinnar eða ná tali af
fiskimálaráðunautum utan
veggj a stj órnarbyggingarinnar,
og mun það hafa tekist, víst einu
sinni ef ekki oftar. Jafnvel hafð-
ir til kvöldmáltíðar, eða að
iminsta kosti til miðdegisverðar,
; meðan að í pottinn var verið að
* búa, og er slíkt sízt á orði haf-
andi, því marga og góða máltíð
munu fiskimenn hafa þegið hjá
fiskikaupmönnum fyrir lítið end-
urgjald.
Nú má fljótt yfir sögu fara.
Tillögur fiskikaupmanna fengu
svo góðan byr hjá stjórninni, að
1 þær eru nú orðnar að lögum,
sem annaðhvort var, í landi
frelsisms. En við þesair fáu
fiskimenn sem net og báta átt-
um sjálfir, sitjum nú heima og
bíðum með óþreyu eftir fréttum
norðan frá verstöðvunum, því
um þennan tíma árs, er okkur
óeðlilegt að sitja heima, í flugna-
eldi og sólarhita. Eg skrifa ekki
þessar línur til að ásaka nokk-
urn sérstakan mann, heldur að-
eins til þess að ef verða mætti
til að opna augu manna fyrir
því, hvað samvinna má sín, ef
saman er staðið ^inhuga, og þótt
auðvitað þessi samvinna stefni í
öfuga átt, við það sem hefði átt
að vera, að því leyti, að þeir
meiri máttar, lögðu undir sig
hinn minn máttar. Þá er það
samt ljós vottur þess, hvað sam-
vinna má sín. Eg vildi nú óska
að þessi fáu orð, sem hér hafa
verið sögð, yrðu til að opna augu
fiskimanna til þess að svona lag-
að fyrirkomulflg, eða aíðferö,
yrði ekki beitt við þá aftur. Já,
mjór er mikils vísir, segir gamall
málsháttur..
Eg játa auðvitað eftir 17 ára
reynslu sem fiskimaður á Win-
nipeg vatni, að það er langt frá
að vera arðsöm atvinna, en þó
eru nokkrir, sem betur fer, sem
hafa komist sæmilega af, og
flestir flotið þessi síðustu og
verstu ár, án stjórnarstyrks;
auðvitað hafa sumir orðið að
hætta sökum skulda, og þser
skuldir hafa þá vanalega verið
styrkaðar út en engin fiski-
kaupmaður orðið að hætta, sök-
um þeirra þúsunda sem út hafa
verið strykaðar eða aldrei verða
borgaðar. í fáum orðum sagt,
þá er nú settu marki náð af
fiskikaupmönnum og fiskifélög-
um hér við Winnipeg-vatn; þeir
hafa náð einkaleyfi á hvítfiska-
veíði, með hjálp lýðstjórnarinn-
ar, sem nú situr við völd. Auð-
vitað á nú víst að gefa öllum
tækifæri, næst þegar söluskilyrði
batna, ef til vill strax á næsta
ári,
Framtíðin bi’osir við þeim
minni máttar, undir eins og tím-
arnir batna af sjálfu sér, því
svona lagað sjá allir að er ekki
mönnunum að kenna, heldur
utan að komandi áhrifum, sem
engum verður víst fært að
skilja í náinni fit'.mtíð. ,
Beztu óskir til Heimskringlu,
hún er altaf kærkomin gestur
til mín, sérstaklega fyrir frjáls-
lyndi hennar í öllum málum,
hvort heldur eru andlegs eða
veraldslegs efnis. Sagan sem
hún nú flytur er ein með þeim
beztu sem fluttar hafa verið í
seinni tíð. Þá má ekki gleyma
hinum mörgu og góðu greinum
hennar um almenn þjóðfélags-
mál. Uppeldi foreldranna, er
grein sem er í tíma töluð, hún
ætti að vera lesin af öllum jafnc,
giftum sem ógiftum. Með kærri
kveðju til Heimskringlu og kaup-
enda hennar og beztu óskum um
langa og gæfuríka framtíð.
Einn af þeim útskúfuðu.
ÁVARP TIL ALLRA
ISLENDINGA
Síðan útsala sterkra áfengra
drykkja hófst á ný hér á landi
1935, hefir það komið æ betur og
betur í ljós að þörfin fyrir
drykkjumannahæli væri svo
brýn og aðkallandi, að öllu leng-
ur yrði ekki daufheyrst við
þeirri mannúðarskyldu að koma
slíku hæli á stofn.
Þegar við lítillega athugun,
sem gerð var um það leyti á
málinu, kom það í ljós, að í
næstum því öllum kaupstöðum
landsins, og þó einkum í Reykja-
vík, væru all margir menn, sem
lögreglustjórar álitu að nauð-
synlega þyrftu hælisvistar með.
Síðan hefir þetta aukist og
margfaldast, eins og öllum nú
er ljóst. Enda er það mála
sannast, að naumast er nokkur
krafa, sem hefir fengið jafn
einróma undirtektir manna, eins
og krafan um drykkjumanna-
hælið. Hafa m. a. margir lækn-
ar tekið undir hana, og geð-
veikralæknirinn dr. Helgi Tóm-
asson rökstutt hana opinberlega.
Þegar frú Guðrún sál. Lárus-
dóttir flutti frumvarp sitt um
drykkjumannahæli, undirrituðu
fjöldi mætra manna hér í
Reykjavík — og þar á meðal
margir læknar — áskorun til al-
þSngis um að setja !ög um
drykkj umannahæli. Þetta alt
bendir til, að allir séu á einu
máli um nauðsyn á framkvæmd-
um. — Nú er enn á ný tilbúið
•frumvarp til laga í þessu máli,
sem væntanlega verður lagt fyr-
ir alþingi, íþegar það kemur
saman á ný — og vonandi nær
samþykki.
En hér þarf meira til en lög.
Hér þarf samstilt átak og vilja
alþjóðar. Allir þurfa að sýna
það í verki, að þeir hafi vilja til
að leýsa af hendi mannúðar-
skyldu og sýna bágstöddum
meðbræðrum kærleiksþel.—Eitt
mikilsvert mennigarmál hefir
verið leyst þannig með samstiltu
átaki mannúðar og mannkær-
leika. Það var þegar Ríkisspítal-
inn var reistur. Nú þarf eitt
slíkt átak til.
Alþjóð er nú orðin kunn hin
höfðinglega gjöf Jóns Pálssonar
fyrv. bankagjaldkera, er hann
hefir afhent ríkisstjórninni 20,-
000 kr. til stofnunar drykkju-
mannahælis. Sá sjóður þarf að
aukast til muna, til þess að hælið
geti orðið það, sem það þarf að
vera.
Þess vegna skal nú skorað á
alla íslendinga að fylgja hinu
fagra foi’dæmi Jóns pálssonar,
sýna aðþrengdum olnbogabörn-
um þjóðfélagsins drenglyndi og
mannúð, leggja sinn skerf til —
stóran eða lítinn eftir getu — og
bjarga málinu í höfn.
Við erum að vísu fáir og fátæk-
ir, íslendingar. En við getum
mikið, ef kærleikurinn og mann-
úðin fá að ráða.
öll blöðin hér í bænum hafa
góðfúslega lofað að taka móti
samskotum í þessu skyni. Og
hérmeð er heitið á allar Góð-
templarastúkur landsins, öll ung-
mennafélög og kvenfélög að gera
slíkt hið sama og beita sér fyrir
málinu. Alir verða að hjálpast
að með að vinna gott verk.
Friðrik Ásmundsson Brekkan
ráðunautur ríkisins í áfengis-
málum.
—Alþbl.
DANAHATUR
405 Medical Arts Bldg.,
Great Falls, Mont.,
3. júlí 1939
Hr. ritstj. Stefán Einarsson,
Winnipeg, Man.
Kæri herra ritstjóri:
Mér datt í hug orðið “dana-
hatur”, sem við oft heyrðum í
ungdæmi mínu í Reykjavík. í
dag komu tvö blöð inn úr dyrun-
um hjá mér, annað þeirra var
“Heimskringla”. í henni var
hálfur annar dálkur um fslands-
daginn á New York sýningunni.
Hitt blaðið varð danska viku-
blaðið “Bien” í San Francisco
og í “Bien” var framúrskarandi
vingjarnlega skrifuð grein —-
tveir dálkar fremstir á fyrstu
síðu — um sama atburð.
“Bien” hefir árum saman sýnt
íslandi og íslendingum staka
velvild, fylgst með í íslandsmál-
um, birt greinar um ísland og
greinar eftir íslendinga, verið
s-vo að segja íslandi haukur í
horni. Ritstjóri “Bien” er herra
Christian Redsted Pederson og
er hann sannur íslandsvinur og
vel þess verður að landar í þess-
ari álfu viti deili á honum.
Þetta orð, sem eg mintist á,
“danahatur”, finst varla í orða-
forða ungra manna heima á ís-
landi nú á tímum en eg hefi
grun um, að enn leynist sú hugs-
un meðal fullorðinna fslendinga
hér í álfu — sérstaklega þeirra
er fóru að heiman ungir — að
Danir séu óvinir íslendinga og
þessvegna datt mér í hug að
senda yður, herra ritstjóri, þessa
grein um íslandsdaginn í “Bien”.
Einnig langar mig til að taka
það fram, að eg hefi veitt því
eftirtekt árum saman, bæði í
Danmörku isjálfri og eins meðal
danskra manna hér í landi — eg
þekki best San Francisco-um-
hverfið — að Danir be^ra hlýjan
hug til íslands og hafa aðdáun
á íslendingum; — og eg segi
þetta ekki vegna þess að eg er
gift dönskum manni og þar af
leiðandi danskur þegn!
Eg hefi í mörg ár leitast við
að útbreiða þekkingu á íslandi
meðal Ameríkumanna. Þetta
hefi eg gert með ótal fyrirlestr-
um víðsvegar um land. Eins og
við öll vitum sem fædd erum og
uppalin á íslandi, ástin á landinu
eykst með ári hverju sem maður
er í “útlegðinni”. Við hugsum
heim og förum máske endur og
eins með vísuna hennar Vatns-
enda-Rósu í hljóði: Þótt að kali
heitur hver .... aldrei skal eg
gleyma þér.
Með vinsemd og virðingu,
Rannveig Schmidt
FRÉTTIR ÚR
HORNAFIRÐI
Aukakosning á fram að fara
í Austur-Skaftafellsýslu 25.
júní. Kjósa á þingmann í stað
Þorbergs Þorleifssonar í Hólum,
sem nýlega er látinn.
Framsóknarflokkurinn býður
fram Pál Þorsteinsson kennara
á Hnappavöllum í Öræfum;
kommúnistar Arnór Sigurjóns-
son, er áður sótti á móti Þor-
bei'gi, en fékk aðeins fá atkvæði;
Jón fvarsson, er þektur er mjög
| vel fyrir dugnað sinn í viðskifta-
málum Skaftfelliuga; hann er
óháður. Sjálfstæðisflokkurinp
og Alþýðuflokkurinn hafa því
engan í boði. Á móti Þorbergi
heitnum sótti í síðustu kosning-
um Brynleifur Tobíasson, sem
þá var frambjóðandi bænda-
flokksins og studdur af sjálf-
1 stæðisflokknum. Hann hlaut
248 atkvæði, en Þorbergur 337.
j Hafi Jón ívarson fylgi bænda-
flokksins, getur því ' kosning
þessi orðið æði jöfn, þó stjórn-
arflokkarnir að líkindum styðjr
Pál.
I Ari Hálfdánarson á Fagur-
hólsmýri í öræfum andíjðist 26.
apríl. Hann var 88 ára að aldri
og hafði búið á Fagurhólsmýri
síðan 1883. Kona hans, Guðrún
Sigurðardóttir hreppstjóra Ingi-
mundarsonar á Kvískerjum, dó
1934. Þau áttu 8 börn, nú öll
/
fullorðin og hin mannvænleg-
ustu. Verður við hentugleika
birt grein um Ara heitin, sem
Páll Þorsteinsson á Hnappavöll-
um hefir skrifað og birt í Tím-
anum.
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU
LESIÐ HEIMSKRINGLU
BORGIÐ HEIMSKRINGLU
HEIMSÆKIÐ “The Whitesheir’-þar sem Norðrið
kemur til móts við yður.
KYNNIÐ YÐUR fegurð vatna og fljóta.
SYNDIÐ
FISKIÐ
HVÍLIST
í svölu og tæru vatni.
Pickerel, norðlægan Pike og
vatnasilung.
á mjúkum sandbökkum.
Yður mun langa aftur og aftur til þessara óviðjafnan-
legu útiskemtunarstöðva í Austur Manitoba, sem hefir
svo margt til yndis að bjóða af náttúrufegurð þeim,
er iðka íþróttir og taka sér sumarhvíld frá daglegum
önnum.
Fullkominn bæklingur nteð myndunt og korti fæst nú þegar.
DEPARTMENT OF MINES AND
NATURAL RESOURGES
WINNIPEG
Hon. J. S. McDiarmid, Minister