Heimskringla - 12.07.1939, Síða 4

Heimskringla - 12.07.1939, Síða 4
4. SÍÐA HEIMSKRINCLA WINNIPEG, 12. JÚLÍ 1939 11111118 ifrctmslLrtngla (StofnuO 1S86) Kemur út á hverfum miOvikudegt. Eigendur: THE VIKING PRESS LTD. 853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg TalsimÍB 86 537 1 Verð blaðslns er $3.00 árgangurinn borglst 1 tyrirfram. Allar borganir sendlst: THE VIKING PRESS LTD. 3H viðskiíta bréf blaðinu aðlútandi sendist: Mcvager THE VIKING PRESS LTD. 853 Sargent Ave., Winnipeg Ritstjóri STEPAN EINARSSON Utanáskrift til ritstjórans: editor heimskringla 853 Sargent Ave., Winnipeg "Heimskringla” is published and printed by THE VIKING PRESS LTD. 853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Mav ^ Telepbone: 86 537 IIUlll! IIIUIIIUII þrána, sem sigraði og leiddi til frægðar, því að svo var oftsinnis víkinganna saga.' Þessar minningar voru okkur hjartfólgn- ar og dýrmætar, en alheimi lítt kunnar og jafnvel véfengdar og hæddar, jafnframt því sem ein frændþjóð vor reynir stöðugt að ræna þeim frá okkur. Við vildum vekja athygli heimsins á þessum okkar afrek- anna arfi og leiða sanngildi þeirra órjúfan- lega í ljós fyrir augliti allra þjóða og knýja viðurkenning þeirra inn í vitund fólksins. Eg veit nú að með þátttöku okkar í sýningunni hefir mjög mikið áunn- ist í þessu efni. Hér má því vitna í nýort kvæði Guðmundar skálds Friðjónssonar og segja: “í launkofum varð Leifs hin merka sögn. Um langan tíma fenti í hetju sporin. En loksins eftir þúsund ára þögn Um þjóðmæring—er frægð hans endur- borin. WINNIPEG, 12. JÚLÍ 1939 RÆÐ A í öðru lagi var það hið nýja landnám ísléndinga í Vesturheimi — landnám ykk- flutt í Winnipeg 3. júlí, 1939 af Thor Thors Góðir íslendingar: Það hljóta að verða mín fyrstu orð er mér nú gefst tækifæri til að ávarpa ykkur, að láta í ljósi mína innilegu ánægju yfir því að eiga þess kost að dvelja meðal ykk- ar, hrifningu mína yfir því sem eg þegar hefi séð og heyrt hér á Vestur-íslandi og tilhlökkun þess sem í vændum er. Eg tel hlýða að skýra með örfáum orðum aðdrag- anda að komu minni hingað í bygðir ykkar Vestur-íslendinga. Það varð hlutskifti mitt að eiga sæti í nefnd þeirri heima á íslandi sem fjallar um og hefir ráðið meg- indráttum okkar litlu sýningar í hinhi stórkostlegu heimssýningu í New York. Það var talið eðlilegt og æskilegt, að þar sem formenska sýningarráðsins hafði fallið j mínar hendur, þá skyldi eg fara vestur um haf og vera viðstaddur hátíðahöld okk- ar íslendinga í New York á fslandsdaginn sem við höfðum valið okkur 17. júní. Þetta erindi samrýmdisit einnig vel erindum mínum á sviði markaðsleitar í Vestur- heimi fyrir íslenzkar sjávar afurðir. Þeg- ar þessi för mín hafði verið ráðgerð var það, að Jónas Jónsson, alþingismaður, sem á síðastliðnu ári heimsótti ykkur og síðan hefir unnið af mikilli alúð og hug- kvæmni að auknum tengslum milli íslend- inga beggja megin hafsins, bar fram til- lögu í utanríkismálanefnd Alþingis, þess efnis að mér skyldi falið að ferðast um nokkrar helztu bygðir íslendinga og flytja þar erindi. Ríkisstjórnin situr jafnan fundi utanríkismálanefndar og tjáði hún sig meðmælta þessari tillögu og var hún síðan samþykt í,einu hljóði, en í utanríkis- málanefnd eiga sæti 7 alþingismenn úr öllum lýðræðisflokkum Alþingis. Eg tei óþarft að geta þess hversu ljúft mér var að verða við þessum tilmælum. Eg er þvi hingað kominn til þess fyrst og fremst að færa ykkur hinar kærustu kveðjur og árnaðaróskir Alþingis fsíendinga og Ríkis- stjórnar, og þar með vina og bræðralags kveðjur íslenzku þjóðarinnar. Eg hefi það veglega hlutverk með höndum að flytja ykkar útvörðum og boðberum ís- lenzks ætternis, menningar og manndóms í hinni miklu fjarlægu heimsálfu,-óminn og kveðjurnar að heiman frá fögrum fóst- urjarðar ströndum, kveðjurnar frá fjall- konunni ungu til allra hennar barna, þeirra, sem heim til hennar seinna vitja og hinna, sem hún aldrei fær að sjá. Sem formaður sýningarráðsins er eg þó hingað kominn fyrst og fremst til að þakka ykkur fyrir ágæta og ötula liðveizlu ykkar með ráðum og í dáð að því að koma sýningu okkar upp og gera hana sóma- samlega úr garði. Það var mikil dirfska af okkur heima að hugsa til þess að skipa okkur á bekk með stórþjóðum heimsins á þessum geysilega vettvangi alþjjóðlegrar tækni, skarts og íburðar. En hátt ber að stefna og við heima erum þess nú alráðnir að leita til hins ítrasta aukinna tengsla og samvinnu við Vesturheim. Við vildum því ekki láta þetta tækifæri ganga úr greipum okkar, enda fanst okkur rétt að fyrsta þátttaka okkar sem sjálfstæðrar þjóðar í alheimssýningu skyldi fram fara í Vesturheimi. Veldur þar um margt, en þó einkum þrent. í fyrsta lagi hinar fornu sögulegu minningar sem tengja ísland að eilífu við hinn nýja heim. Minningarnar um Vínlandsfund Leifs Eiríkssonar og landnám Þorfinns Karlsefnis hér vestra. Minningarnar um hina fornu og síungu ís- len^ku útþrá — um djörfung, karlmensku og víkingslund forfeðranna — um frama- ar sem nú heyrið mál mitt. Þetta var okkur rík hvöt til þess að leggja út á hina djörfu braut og á hinu leitinu vorum við þess fullvissir að vera ykkar hér vestra færði okkur hjálp og úrræði fram úr hin- um mikla vanda. Svo hefir einnig orðið í reyndinni. í þriðja lagi viljum við neyta allra ráða og nota hvert færi til að ná auknum við- skiftum við Vesturheim. Reynsla stríðs- áranna, þegar samgöngur við Evrópu tor- velduðust svo geysilega og jafnvel ^féllu alveg niður, færði okkur heim sanninn um hið óþrjótandi gnægta og forðabúr Ame- ríku. 0g reynsla síðustu ára>á sviði við- skifta og afurðasölu, reynsla innflutnings- hafta, óhagkvæmra verzlunarsamninga og þrjótandi markaða, hefir sannað okkur nauðsyn þess að svipast um í aðrar áttir og leita nýrra landa. Eg tel nú líklegt að þátttaka okkar í sýningunni færi okkur nýja sigra á þessum sviðum — ef þessum málum er fylgt fast eftir, og það skal gert. Þegar eg færi ykkur þakkir fyrir aðstoð ykkar í sýningarmálinu vil eg sérstaklega minnast þess höfðingsskapar sem þið sýnd- uð okkur með því að ljá okkur veglegt og vandað líkneski Leifs Eiríkssonar til túlk- unar hinnar stoltu staðreyndar að íslend- ingur fann Ameríku. Eg veit að margir lögðu þar sinn skerf og eg vil þakka hverj- um einum. Eg nafngreini engan einstakan en færi ykkur öllum hugheilar þakkir sýningarráðsins og allra góðra íslendinga, því að þeim var öllum hugðarefni að vel vandaðist þessi hin fyrsta ganga. Þegar maður hittir gamlan vin sem lengi hefir verið fjarvistum, þá finst manni það svo óendanlega margt sem maður vill rifja upp og ræða um, að erfitt verður að finna upphaf eða endir. Líkt er nú farið fyrir mér. Þótt eg sé hér í fyrsta sinn meðal ykkar, þá finst mér þó að eg sé í hópi fornra vina og eg veit ekki á hverju eg á að byrja eða á hverju að enda í viðræðum mínum við ykkur. Eg er þó ekki kominn hingað til að flytja ykkur neina fræðilega fyrirlestra um íslenzkar fornbókmentir, sögu þjóðarinnar gegnum aldanna raðir eða liðna baráttu. Eg kom til að þakka ykkur. Eg kom til að færa ykkur kveðj- urnar að heiman — og eg er kominn til að ræða við ykkur um nútíðina, um störf okkar og strit heima, atvinnulíf og afkomu þjóðarinnar, um lífið á íslandi í dag — og í New York er nú svo mikið talað um The World of Tomorrow — og þessvegna langar mig að skygnast ofurlítið inn I framtíðarheima íslands. En fyrst vil eg minnast nokkuð á sam- bandið og sambúðina milli íslendinga vest- an hafs og austan, ykkar sem alið aldur ykkar í/jarlægum löndum, og okkar sem heima erum. Eg get ekki varist þeirri hugsun að sambúðin hefir ekki verið eins mikil og vakandi^sem æskilegt er. Sinnu- leysið og jafnvel ræktarleysið, hefir mjög einkent þessa sambúð af'hendi okkar sem heima búum. Við höfum heima í þessum efnum sem í ýmsum öðrum, verið seinir til og aðgerðalitlir. En þetta er nú stórum að breytast. Það er að koma í Ijós aukinn skilningur á þessu sviði — ný vakning, og það er margt sem nú stuðlar að því og hefir stuðlað að því. Bókmentir ykkar eru mikill og vaxandi tengiliður. All- flestir íslendingar þekkja og kunna hin snjöllu ljóð skáldjöfursins Stephans G. Stephanssonar, blöðin ykkar og tímarit fá vaxandi lesendafjölda heima og bók- mentasafn ykkar Vestan um haf, sem Menningarsjóður íslands gaf út 1930, en þeir Einar H. Kvaran og Guðmundur Finnbogason höfðu valið, hefir víða farið og fært okkur aukinn. skilning. Komur ykkar ýmsra heim til gamla landsins hafa einnig opnað hugi okkar og hjörtu. Svo var um komu Stephans G. á sínum tíma, um komu Guttorms J. Guttormssonar í fyrra og svo er ætíð um komur þeirra Ásmundar Jóhannssonar, Árna Eggerts- sonar og Jóns Bíldfells sem aðallega koma á fundi okkar sameiginlega óskabarns — Eimskipafélags íslands. — Sama er um heimferðir Dr. Rögnvaldar Péturssonar, Guðmundar Grímssonar dómara, og allra góðra íslendinga sem okkur sækja heim. Við viljum altaf óska heilla og heiðurs hverjum landa, sem heilsar aftur vorri fósturjörð. Því var okkur allra kærkomn- ust hin mikla heimför ykkar hátíðarárið 1930. Þá átti margur fslendingur kost þess að hitta horfinn frænda og vin handan yfir haf og það varð þeim aðalhátíð ársins. Við viljum fleiri slíkar komur, við viljum fleiri sendiherra ykkar á öllum sviðum ykkar þjóðlífs og starfa. Eitt atriði langar mig að minnast á. Það var útvarpið héðan heim til okkar 1. des. — á 20 ára afmæli fullveldisins. Eg vil fullvissa ykkur um það að þann dag vorum við heima í hátíðaskapi og hvert fallegt orð fósturjörðinni til handa okkur kærkomið, hvaðan sem það kom, en ekkert snerti eins hjörtu okkar eins og kveðjurn- ar ykkar sem við gátum látið hljóma um heimili okkar, smá og stór, heima í skraut- legum híbýlum höfuðstaðarins og upp í gamla bænum langt upp til heiða, út með öllum ströndum og inn í hverja sveit barst hið hlýja og fagra mál ykkar. Raddir ykk- ar urðu þá hið mikla tákn, sem guðinn hafði dregið, sveiflað og fest með sólar afli sálu fylt og guða-máli. Það var svo dásamlegt að upplifa ykkur í nærveru okkar — að heyra íslenzku máli varpað yfir hafið — þetta varð okkur hinn mikli viðburður dagsins og ógleymanleg endur- minning. Getum við ekki oftar talast við á þennan hátt? Gætum við ekki gert það a. m. k. einu sinni á ári 1. des. eða á ein- hverj um öðrum hátíðisdegi ? Þessir og þvílíkir atburðir stuðla stór- lega að því að tengja bræðraböndin og fyrir þetta alt er hugurinn heima mjög að breytast — þjóðin finnur nú betur en áður að hún á bræður og frændur úti í hinum stóra heimi og við erum stoltir af þeirri frændsemi. Ættarmetnaður og frændræknin eru íslendingsins einkenni. Frændræknin er e. t. v. ekki mjög áberandi hversdagslega, en hún segir til sín hvenær sem til hennar er kallað. En ættarmetn- aður hefir alla tíð verið hverjum sönnum íslending í blóð borinn, enda eru íslend- inga-sögurnar fullar af slíkum frásögnum. Hér Vestanheims er vert að rifja upp frásögn Eiríks sögu rauða um metnað Þorbjarnar bónda Vífilssonar að Laugar- brekku á Snæfellsnesi. Þorbjörn var göfugmenni mikið, bóndi góður og hafði rausnarráð. Guðríður hét dóttir hans, hún var kvenna vænst og hinn mesti skör- ungur í öllu athæfi sínu. En er lausafé Þorbjarnar tók að vera heldur á förum, vildi biðja Guðríðar Einar Þorgeirsson, auðigur maður að fé og vel mannaður, en leysingjasonur. Taldi hann Þorbirni vel hentar þessar tengdir fyrir f járkosta sakir því að Einar skorti hvorki land né lausafé. En er Þorbjörn heyrði bónorð þetta af vörum Orms vinar síns og fóstra Guð- ríðar varð honum að orði: “Eigi varði mig slíkra orða af þér, at ek mynda gipta þrælssyni dóttur mína, ok þat finnið þér nú, at fé mitt þverr, er slík ráð gefið mér, ok eigi skal hún með þér vera lengur er þér þótti hún svá lítils gjafors verð.” En at vári hafði Þorbjörn vinaboð og kom þar margt manna, og var hin besta veizla. Og að veizlunni kvaddi Þorbjörn sér hljóðs og mælti: “Hér hefi ek búit langa ævi, ok hefi ek reynt góðvilja manna við mik ok ástúð; kalla ek vel farit hafa vár skipti. En nú tekur hagur minn at óhægjast fyrir lausafjár sakir, en hér til hefir kallat verit heldur virðingarráð. Nú vil eg fyrr búinu bregða en sæmdinni týna. Ætla ek fyrr af landi fara en ætt mína svívirða, ok vitja heita Eiríks ens rauða, vinar míns, er hann hafði þá er vit skildum á Breiðafirði. Ætla ek nú at fara til Grænlands í sumar ef svá fer sem ek vilda.” Fór Þorbjörn síðan til Grænlands og Guðríður með honum. Var hún síðar gefin Þorfinni Karlsefni og dvaldi með honum á Vínlandi. Ó1 hún þar sveininn Snorra, og er Guðríður því móðir fyrsta hvíta barnsins, sem fæddist í Vesturheimi. Sagan sýnir okkur því glögglega að ættarmetnaður hins íslenzka bónda varð orsök Vesturfarar Guðríðar og þar með að móðerni hins fyrsta hvíta barns í Vesturheimi. ÞauGuð-'mál. Sjálfstæði þjóðarinnar og ríður og Karslefni fóru síðar|afkoma veltur mjög á heim til íslands og er margt manna frá þeim komið og góður ættbogi. Má vera að margir á- heyrenda minna eigi þangað ætt sína að rekja. Ættarmetnaður okkar íslend- inga lýsir sér sem þjóðarmetn- þeim, enda er verzlun okkar og af- urðasala á síðustu tímum mjög háð milliríkjasamningum. Fyrir nokkrum árum var lögfest að I kjósa á sameinuðu Alþingi 7 manna nefnd til að fjalla um öll 1 utanríkismál í samráði við ríkis- aður okkar á erlendum vettvangi, stjórnina. Nefndin sem ein- og þann metnað viljum við öll gongu er skipuð Alþingismönn- vernda og viðhalda. Eg gat þess um’. starfar á milli þinga og hef- áðan að hugur okkar heima væri ir ^ma ruunverulegu stjórn utan- ríkismálanna. f fyrstu vildi gleymast nauðsyn samheldn- innar og utanríkismálin soguð- ust inn í iðu flokkadeilnanna. En nú er þessi barnasjúkdómur læknaður, og einlæg, ábyrgðar- nú að opnast fyrir auknu sam- bandi við ykkur, frændurna vestan hafs. Ein sönnun þess er að nú hefir verið ákveðið, í fyrsta sinn, að halda sérstakan hátíðisdag á fslandi þann 2. júlí og síðan árlega fyrsta sunnudagifu^,0g markviss samvinna kom- 'in a. Nefndin er vel á verði gegn aðsteðjandi hættum. Állir í júlí, til heiðurs ykkur Vestur- íslendingum. Að þessu hafa, unnið menn af öllum stjórnmála- j netncjarmenn °g ríkisstjórnin flokkum, ekki sízt þeir sem hafa | emn maður að þvi á átt þess kost að dveljast meðal ykkar. En meðal forgöngu- mannanna má nefna Jónas Jóns- son, alþingismann, Valtýr Stef- ánsson, ritstjóra og Steingrím Arason, skólastjóra. Hátíðin fór fram á okkar helgasta stað, Þingvöllum. Biskup landsins flutti guðsþjónustu og eg veit að þennan dag hafa landar ykk- ar heima sameinast um að senda ykkur hlýjar kveðjur og fagrar hugsanir yfir höfin. Það má margt gera til að auka sambandið yfir höfin. Eitt af því fyrsta er að þið sækið okkur fleiri heim og við munum fleiri vestur koma. Þegar þið hafið hugsað heim til fslands og fylgst með okkar málum og mönnum, veit eg að eitt af því fyrsta sem þið hafið veitt athygli er ósamlyndið, klofningurinn og stjórnmálae'rj- urnar. Og okkur finst eðlilegt og mjög skiljanlegt að svo fari, því að ökkur hefir sjálfum á stundum fundist of langt vera gengið. Einkum sjáum við þetta ljóslega er við dveljum langvist- um erlendis og hugsum heim úr fjarska. Þá getum við glögg- lega skilið hugmyndir ýmsra erlendra og ókunnra manna er halda að þessar 120,000 sálir í hinu erfiða landi fjarst í eilífðar útsæ hljóti að lifa í sátt og sam- lyndi. En baráttan er eðli ís- lendingsins, hvar sem hann fer, og eg veit að þið V.-fslendingar eruð að því ley-tinu einnig eins og við. En fæð okkar veldur þvi að við verður að berjast í návígi og víkingslund og ofurkapp veld- ur þar oft harðari atlögum en æskilegt væri og oft er lengra seilst og dýpra höggvið en hófi gegnir. En nú virðist vera að rofa til á þessu sviði og grimd baráttunnar fara rénandi. Það er okkur öllum ljóst að þegar mest ríður á — þegar bíður þjóðarsómi — þá verðum við að a standa þétt saman og — þá á ísland eina sál. Eg veit að þið viljið að við stöndum saman og vilduð biðja okkur að gera það. Eg veit að alt það gleður ykkur sem fslandi er til heilla. Þess- vegna er mér mikil ánægja að skýra ykkur frá nokkrum mál- um þar sem við allir höfum staðið saman. Eg mintist áðan á sýningar- málið. Alþingi var einhuga um að leggja fram fé til sýningar- innar, í framkvæmdarnefnd hennar völdust menn úr þrem aðalflokkunum og hafa þeir starfað saman með ágætum á- rangri. f sýningarráðinu hafa starfað 15 menn, þar á meðal sumir helstu stjórnmálamenn okkar og þótt þá greini stórlega á um stjórnmálin, hafa allir þar unnið sem einn maður, án alls ágreinings með það sjónarmið eitt fyrir augum að leitast við að gera sýninguna svo úr garði að landinu verði til sóma. Á öðru miklu stærra sviði — á sviði utanríkismála — höfum við einnig skilið að okkur bar að forð ast flokkaríg og innanlands-erj- ur. Utanríkismálin eru hin ör- lagaþrungnustu og viðkvæmustu síðaséliðnum vetri að neita emu mesta herveldi heimsins um að- stöðu til flugferða til íslands. Vegna hins ófriðvænlega útlits í Evrópu, var þetta af okkar hendi óhjákvæmileg synjun, en óþægileg og óljúf var hún hinu mikla stórveldi. Öðrum þjóðum þótti þetta djarfmannlegt svar hins litla varnarlausa ríkis. — Utanríkismálanefnd er einnig mjög umhugað að greiða með samningum fyrir auknum við- skiftum fslendinga sem víðast um heim. Er nú til athugunar á hvern hátt er unt að greiða fyrir afurðasölu okkar hér í Vestur- heimi — en hér verðum við að nema ný lönd á sviði viðskift- anna. Þá höfum við og borið gæfu til að standa saman um sjálft sjálfstæðismál þjóðarinnar. — Sjálfstæðismál okkar er auðvitað ofið saman úr ýmsum efnum, en venjulega teljum við það tákna samband okkar við Dani. Eg vil því víkja nokkuð að því máli. Með sambandslögum frá 1918 viðurkendu Danir loks eftir langa baráttu íslendinga að ís- land væri frjálst og fullvalda ríki. Sambandslögin fólu í sér samning milli tveggja sjálf- stæðra ríkja, Danmerkur og fs- lands um meðferð ýmsra mála. Lögunum var í öndverðu alment fagnað af landsmönnum. Það voru þó einkum tvær greinar þeirra, .sem sættu talsverðri gagnrýni og vöktu nokkurn ugg í hugum margra. Það voru á- kvæðin um jafnrétti Dana á fs- landi og um meðferð Dana á utanríkismálum fslendinga. Það þótti uggvænlegt að leyfa 30 sinnum fjölmennari þjóð ábúðar- rétt á landinu. En þessi ótti reyndist óþarfur, því að Danir hafa mjög lítið notfært sér hann, en hinsvegar hafa margir fslend- ingar notfært sér þann rétt sem móti kom, til búsetu í Dan- mörku. En vissulega geta slík réttindi til handa 'jafn fjöl- mennri þjóð verið mjög varhuga- verð. Um hitt ákvæðið um með- ferð Dana á utanríkismálum okkar er þess fyrst að gæta að við vorum, árið 1918, öldungis óundirbúnir þess að fara sjálfir með þau mál um víða veröld og skor-ti einnig fjárhagslega getu til þess. Það er einnig ljúft að viðurkenna að Danir hafa yfir- leitt gert sér far um að gæta hagsmuna fslendinga, en vitan- lega verða ekki gerðar sömu kröfur til sendimanna og ræðis- manna Dana sem eru yfirleitt ókunnir landi og þjóð og gert yrði til íslenzkra manna í sömu stöðum. Það er því miður hvergi nema hér í Canada að við eigum því láni að fagna að eiga fslend- mg fyrir ræðismann. Reynslan hefir líka orðið sú að nær altaf þegar þurft hefir að gera þýð- ingarmikla og vandasama utan- ríkissamninga við erlendar þjóð- ir hafa íslendingar verið sendir að heiman til samninganna, oft- ast ásamt sendiherra fslendinga í Kaupmannahöfn, Sveini Björnssyni. En í 18. gr. sam- bandslaganna er ákvæði um það

x

Heimskringla

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.