Heimskringla - 09.08.1939, Blaðsíða 4

4. SíÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 9. AGÚST 1939
Immskriiuvla
(StofnuB 188«;
Kemur út A hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKINO PRESS IíTD.
853 og 855 Sargent Avenue, Winnipeg
TalsimiB 86 537
VerS blaSsins er «3.00 árgangurinii borgiat
tyrirfram. Allar borganir sendlst:
THE VIKING PRESS LTD.___________ g
öll vlSskiíta bréf biaSinu aSlútandl sendist:
Mcnager THE VIKINO PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjórí STEPAN EINARSSON
Utanáskrift til rítstfórans:
EDITOR HEIMSKRINOLA
853 Sargent Ave., Winnipeg
“Helmskringla” ls published
and prlnted by
THE VIKINO PRESS LTD.
853-855 Sargent Avenue, Winnipeg Man.
Telepihone: 86 537
........
WINNIPEG, 9. ÁGÚST 1939
MINNI LANDNEMANNA
Ræða Friðriks Sveinssonar
(Ræðu þessa átti að fltyja á íslendinga
deginum á Gimli 7. ágúst, en var aðeins
skamt komið er byrjaði að rigna svo
hætta varð við það.—Ritstj. Hkr.
Eg hefi hugsað mér að segja ágrip af
ferðasögu fyrsta vesturfara hópsins sém
fór frá Akureyri 4. ág. 1873. Með þeirri
ferð byrjaði eiginlega útflutningur frá
íslandi til Vesturálfu svo um munaði, og
svo um landriíámsbrölt þeirra fyrstu árin.
Sagan byrjar á fslandi. Síðustu árin
sem eg dvaldi á íslandi, fram að 1873, vai*
eg á Espihóli í Eyjafirði hjá fóstra mín-
um og frænda Ól. Ól. frá Fjöllum í Keldu-
hverfi í N.-Þingeyjars. Eg man að eg
heyrði mikið talað um Brazilíu á þeim
árum, og Ólafur fóstri minn var svo ákveð-
inn í að flyíja þangað að hann lærði
portúgölsku, sem er landsmál þar — en
svo breyttist þetta við það að bréf bárust
heim frá nokkrum mönnum sem fóru til
Bandaríkjanna og Canada 1870 og 1872.
Sumir þeirra settust að í borginni Mil-
waukee í Wisconsin. Þessi ameríku-bréf
vöktu löngun margra að komast vestur
í þennan sælureit sem bréfritararnir lof-
uðu svo mjög. — Fóstri minn varð svo
hrifin af fréttunum að hann gerðist nú
forgöngumaður vesturfara til Bandaríkj-
anna og Canada ásamt mági sínum Páli
Magnússyni á Kjarna í Eyjafirði. Skip
var pantað frá Skotlandi um sumarið 1873
í gegnum Walker hrossakaupimann er
koma skyldi til Akureyrar í miðjum júlí
og taka vestarfarana þar. — í júlí söfn-
uðust vesturfararnir saman á Akureyri.
Hátt á annað hundrað manns og biðu
skipsins sem varð talsvert á eftir áætlun.
Vesturfararnir voru úr Húnavatnssýslu,
Þingeyjarsýslum, nokkrir úr Skagafirði,
en flestir voru Eyfirðingar.
Hversvegna var þetta fólk að flýja
íandið?
Það var að flýja óblíðu náttúrunnar *—
hafís — og þar af leiðandi harðindi,
siglingarbann og hungursneyð.
Faðir minn hefir skráð í dagbókum sín-
um, átakanlega lýsingu af hörmungum
og hallæri af völdum hafísa og harðinda
á Eyjafirði 1869 og sum undanfarin ár
voru sízt betri — og mun sú lýsing hafa
átt við fleiri héruð landsins. —Fleira
amaði að — íhaldssöm og óbilgjöm stjórn
— okurverzlun í höndum erlendra kaup-
manna. — Þessir vesturfarar voru orðn-
ir vonlausir um framtíðina og bætta af-
komu á fósturjörðinni — sem þeir þó
þrátt fyrir alt elskuðu og yfirgáfu með
sárum söknuði. — Þeir voru að leita að
betri landskostum, mildari veðráttu —
stærra og auðugra lífi, betri tækifærum
og afkomu fyrir börn og vandafólk.
Bandaríkin í Norður-Ameríku, þetta
glæsilega lýðvedli — “Frelsisins fimbul-
storð” — alsnægtalandið, var drauma-
land sumra. Canada var fyrirheitna land
ið annara.
Á Akureyri var beðið eftir skipinu með
óþreyju, — Nokkrir fundir voru haldnir
og kom fram nokkuð einróma áhugi fyrir
því að halda hópinn þegar vestur kæmi,
en ekki kom mönnum saman um hvar
bera skyldi niður. Nokkrir höfðu fast-
ráðið að fara til Milwaukee í Wisconsin og
vildu ekki breyta því, en flestum kom
saman um að fara til Ontario-fylkis í
Canada, sem sóttist þá eftir innflytjend-
um ekki síður en Bandaríkin.
Á hverjum degi var skimað eftir skip-
inu. Eg fór oft með öðrum börnum upp
á hjallann fyrir ofan bæinn að horfa út
fjörðinn eftir skipinu, og loksins, eg held
3. ágúst — sáum við svarta þústu út í
fjarðarmynni og kolareyk upp úr.
Við þutum niður í bæinn með þennan
fagnaðarboðskap. Skipið kom von bráð-
ar inn á höfnina og lagðist þar. — Var
þetta skuggalegur breiður kuggur og
fanst sumum hann helst líkjast þrælaskip-
um, sem blámenn voru fluttir á frá
Afríku. Skipið hét “Queen” en ekki þótti
löndum það drotningarlegt.
Sú varð reyndin á að það flutti á þriðja
hundrað þræla frá fslandi, þ. e. a. s. ís-
lenzka hesta, sem sumum var ætlað að
þræla í brezkum kolanámum.
Páli Magnússyni frá Kjarna leist svo
illa á fleytuna að hann hætti við förina
og svo gerðu fleiri, um 20 manns, sem fóru
þó flestir seinna um sumarið með öðrum
skipum, en meginið af hópnum eða um
165 manns fóru með “Queen”. Hvort
þetta fólk var úrval eða úrkast læt eg
ósagt, en ef það var úrkast þá má ísland
vera stolt af heimaþjóðinni.
Af Eyfirðingum man eg eftir þessum:
Jakob Eyfjörð frá Kristnesi, Baldvin L.
Baldvinssyni frá Akureyri, Ól. Ól. frá
Espihóli, Eiríkur Hjálmar Bergmann frá
Laugalandi, Jón Þórðarson frá Skeri,
Magnús Stefánssyni frá Kjarna, Kristni
Ólafssyni. Af Þingeyingum voru þessir:
Friðjón Friðriksson frá Harðbak og Árm
bróðir hans, Baldvin Helgason frá Gröf í
Vatnsnesi, Þorlákur Jónsson frá Stóru
Tjörnum, Páll Jóhannsson frá Víkinga-
vatni. Af Húnvetningum voru þessir:
Sigurður J. Jóhannesson frá Manaskál,
Jakob Líndal frá Miðhópi, Ásgeir V. Bald-
vinsson frá Gröf á Vatnsnesi. Skagfirð-
ingar voru fáir og ekki tekið sérstaklega
eftir þeim.
Það átti þó fyrir einum þeirra að liggja
hér í Vesturálfu að vera talinn ekki aðeins
mesta skáld í Canada, heldur jafnvel
mesta skáld í Bretaveldi. Guðmundur
Stefánsson frá Víðimýrarseli var í hópn-
um með son sinn Stephan, sem síðar varð
kunnur undir nafninu Stephan G. Steph-
ansson. — Einnig var í förinni hið list-
fenga Ijóðskáld, Kristinn Stefánsson frá
Egilsá í Skagafirði.
Skipið “Queen” lagði á stað 4. ágúst
1873. Strax og komið var út úr fjarðar-
mynni, hreptum við stinnings mótvind og
þungan sjó. Skipið veltist og hjó og
hestarnir niðri í lestinni bröltu og hrökluð-
ust til með miklum hávaða. Segldúks-
hólkar voru festir upp á þilfari með opið
móti vindinum og leiddir niður í lestina
til loftræstingar — samt drápust 7 hestar
á leiðinni og var varpað í sjóinn. Skipið
var afar óvistlegt og ódauninn af hestun-
um lítt þolandi, enda varð flest alt fólkið
sjóveikt og var það alla leið til Skotlands.
Vindstaðan breyttist og voru þá dregin
upp segl. Jók það til muna hraða skips-
ins. Við sáum til Færeyja á þriðja sól-
arhring og eftir 4 daga ferð komum við
inn á höfnina við Lerwick á Hjaltlandi,
bærinn snotur til að sjá í sólskini og veð-
urblíðunni, höfnin prýðileg, nærri landlukt
eins og pollurinn á Akureyri. Margt var
þar af bátum og skemtisnekkjum á sigl-
ingu.
Nokkuð af hestunum var sett á land í
Lerwick, svo var haldið á stað til Aber-
deen. Þangað komum við 12. ág. og voru
allir hestarnir settir í land þar. Á leið-
inni til Aberdeen var veður gott og sungu
vesturfararnir þeir sem hressastir voru
nokkra ætijarðarsöngva og náttúríega
“Eldgamla ísafold”. Það þótti. Bretunum
á skipinu furðulegt að íslendingar hefðu
sama lag við þjóðsöng sinn og Bretar við
('1God Save the Queen” og voru þeir
áfjáðir að fá íslendinga til að syngja
“Eldgamla ísafold” aftur og aftur.
13. ágúst komum við til Granton. Þar
fórum við öll í land og kvöddum þessa
skuggalegu drotningu og hrósuðum happi
að losna við hana.
í Granton stigum við á okkar fyrstu
járnbrautarlest sem flutti okkur með
geisihraða, að okkur fanst, til hinnar
. frægu og fögru Edinborgar. — Útsýni
á leiðinni undur fagurt.
Nokkra klukkutíma var tafið í borginni
og gafst okkur tækifæri að litast um —
allir voru hrifnir af fegurð borgarinnar,
Prinsessugötu, Kastalanum, blómareitun-
um og hinum tignarlega minnisvarða Wal-
ter Scotts. Suma langaði að setjast
þarna að — okkur fanst við vera komin í
nýja dýrðarveröld, en nú var ekki til
setu boðið, við vorum drifin á eimlest til
Glasgow. Nýlunda var það fyrir okkur að
það var farið í gegnum ein 4 jarðgöng á
leiðinni og þótti sumum nóg um að þjóta
gegnum holt og hæðir í kolsvarta myrkri.
Glasgow, þessi stóriðnaðarborg, var
með alt öðrum svip en Edinborg — ó-
hemjumikil umferð — ógurlegt skrölt og
hávaði. Mörgum landa varð starsýnt á
hina risavöxnu Clydesdale hesta í borg-
inni.
Eftir stutta dvöl á útflytjenda gisti-
húsinu, var farið um borð á Allen-línu
gufuskipinu “Manitoban”, svo var haldið
til Liverpool og þar bættust við fjöldi
vesturfara af ýmsum þjóðum — Mani-
toban var þokkalegt skip og fór sæmilega
vel um fólkið á leiðinni, en allmargir urðu
sjóveikir þegar veður versnaði. Einn dag
eða svo sást ekkert fyrir þoku og nokkru
síðar varð vart ísjaka á stangli en ekki
urðu þeir til trafala. — Fyrsta land sem
sást mun hafa verið Belle Isle (fagurey)
og svo Nýfundnaland. Siglt var upp St.
Lawrence flóann og komið til Quebec 25.
ág. Páll Thorláksson frá Stóru Tjörnum
mætti hópnum í Quebec. Var Páll leið-
sögumaður þeirra er höfðu ákveðið sig til
Milwaukee.
Skiftist nú hópurinn, 112 afréðu að fara
til Ontario en hinir, um 43, fóru með Páli
til Milwaukeé og lentu í járnbrautarslysi
á leiðinni, því fyrsta sem íslendingar
lentu í hér í álfu. Enginn meiddist al-
varlega og allir fengu skaðabætur hjá
járnbrautarfélaginu.
Ontario fólkið, sem eg fylgdist með,
lagði svo á stað með eimlest frá Quebec
og komum til Montreal næsta morgun.
Þar var staldrað við og svo haldið áfram
til Kingston. Þar höfðum við nokkra við-
dvöl. Var svo farið á stað að kveldinu
áleiðis til Toronto — seint um kveldið,
meðan lestin var á fullri ferð, kom nokkuð
óvænt fyrir. Kona Kristins Ólafssonar,
eyfirðings, tók léttasótt og ól sveinbarn.
Var lestin þá komin nálægt bænum Coburg
í Ontario og stansaði þar. Var fjölskylda
Kristins skilin eftir þar í bænum og þótti
sumum viðsjárvert að skilja þetta mál-
lausa fólk, (hvað ensku snerti) eftir hjá
ajókunnu fólki, en alt fór vel. Innlenda
fólkið reyndist fjölskyldunni drengilega
og hjúkraði móður og barni. Eg held að
þessi sveinn hafi síðar meir orðið þing-
maður í Norður Dakota.
Innflytjendurnir komu til Toronto 27.
ág. Þar var staðið við í 2 daga og svo
farið, sumpart : hestavögnum, til Grav-
enhurst í Muskoka. Þar var iánflytjenda-
hús sem fólkið hafðist við í um nóttina.
Síðan var farið yfir Muskoka vatnið til
Rosseau þar sem gert var ráð fyrir að
setjast að. Þar umhverfis var stórvaxinn
skógur og heldur grýtt og hrikalegt land.
Ekki leist fóstra mínum á landið eða
atvinnuhorfur í Rosseau og hélt hann
áfram, ásamt Friðjóni Friðrikssyni og fl.
til stærri borgar, Parry Sound. Þar voru
sögunarmillur og timbur iðnaður, og þar
fengu landarnir vinnu, en vinnan var
erfið og kaupið lágt, svo loksins var á-
kvarðað af þessum litla hóp að hverfa til
Milwaukee. Fórum við vatnaleiðina.
Nokkuð var staðið við í Collingwood og
höfðu sumir nokkra atvinnu þar um tíma
en leist ekki á að setjast þar að.
Var svo haldið áfram og til Milwaukee
komum við snemma í nóvember 1873.
Þar var okkur fagnað af Þorláki Jónssyni
frá Stóru Tjörnum og löndum þar í þess-
ari fögru borg dvöldum við í 2 ár en altaf
var landnáms hugsjónin efst í huga vest-
urfaranna og á þessu tímabili fór Ólafur
fóstri minn og Páll Björnsson frá Hallfreð-
arstöðum í landskoðun til Alaska. Var
Jón Ólafsson skáld og blaðamaður er þá
var landflótta frá fósturjörðinni fyrir póli-
tískar sakir og “íslendingabrag” sinn —
einnig hvatamaður að þessu — ólafur og
Páll dvöldu alllengiA Kadiak eyju, en leist
ekki. nema í meðallagi á landkosti þar,
enda fórst þetta fyrir, því þá komu aðrar
tillögur til greina sem þóttu álitlegri. —‘f
Milwaukee leið löndum að vísu vel, atvinna
nóg og afkoma góð. Þar héldu vestur-
farar sína fyrstu þjóðhátíð 1874 hér í
álfu og hefi eg vikið að því áður. En það
var eitt sem þeir óttuðust, að þeir myndu
hverfa eins og dropi í sjóinn í þetta mikla
mannlífshaf í Vesturheimi. Þeir þráðu að
geta verið einhversstapar út af fyrir sig
þar sem þeirra feðraarfi, tungu og þjóð-
erni væri borgið.
f júlí 1875 komu þeir Skafti Arason og
Kirstján Jónsson frá Kinmount, Ont., til
Milwaukee á leið til Manitoba til að velja
nýlendusvæði fyrir íslendinga. Sig.
Kristofersson er þá var í Milwaukee, slóst
í förina. Seinna um sumarið kom Sig-
tryggur Jónasson til Milwaukee úr landa-
skoðunarferð til Manitoba. Þessi stór-
huga og ötuli umboðsmaður Canada-
stjórnar, flutti það mál af kappi
að íslendingar í Milwaukee
flyttu í þetta fyrlrhugaða ný-
lendusvæði á vesturströnd Win-
nipeg vatns, þar sem íslending-
ar gætu verið á stóru svæði út
af fyrir sig, er Canada-stjórn
hefði lagt þeim til og lokað
myndi verða fyrir öðrum þjóð-
um. Árangurinn af komu Sig-
tryggs var sá að fósturforeldrar
mínir ásamt nokkrum öðrum, 13
manns, ákváðu sig til fararinn-
ar.
Hinir innlendu Milwaukee-
búar spáðu illa fyrir þessu land-
námi, sögðu vetrarríki svp mikið
í Manitoba að hvítum mönnum
væri þar ekki viðvært. Ekki létu
landarnir það á sig fá og lögðu
á stað snemma í september á-
leiðis til Duluth, Minn. Þar átt-
um við Milwau(kee fólkíð að
sameinast hópnum sem var á
leiðinni frá Kinmount, undir
leiðsögn John Taylors, þessa
góða og guðhrædda manns, sem
hafði kynst íslendingum í
Kinmount og komist svo við af
fátækt þeirra og basli að hann
tók sér fyrir hendur að útvega
þeim nýlendusvæði í Manitoba,
þar sem þeir gætu verið út af
fyrir sig og útvega þeim lán hjá
Canada-stjórninni til að kosta
för þeirra til fyrirheitna lands-
ins, og til að kaupa áhöld og bú-
stofn. Þetta lán mun hafa feng-
ist fyrir meðmæli hins göfuga
íslandsvinar, Dufferin jarls, sem
þá var landstjóri í anada, og sem
véf íslendingar erum í marg-
faldri þakklætisskuld við.
Milwaukee fólkið beið í viku í
Duluth eftir Kinmount hópnum.
Duluth var þá lítið þorp með um
300 íbúum. 30 árum síðar kom
eg til Duluth, þá taldi þessi
fagra borg um 100,000 íbúa.
Þar hafa altaf nokkrir íslend-
ingar búið. Frá Duluth lagði
svo þessi sameinaði hópur á
stað með Norður Kyrrahafs
eimlest til Glyndon, Minn. Þar
sáum við fyrst hinar grösugu
sléttur Rauðárdalsins, og leizt
sumum vel á þessar gróðursælu
sléttur og hefðu helst kosið að
setjast þar að — en áfram var
haldið til Fishers Landing, smá-
þoiys í Minnesota. Þar var trl
staðar gamall gufubátur. Eg
held sá fyrsti sem gekk á Rauðá
milli Fargo, N. Dak. og Fort
Garry (nú Winnipeg). Þetta
var stafnhýlingur, drifhjól
aftan á. — Afar þröngt
var á bátnum og óþægilegt. —
Þessi bátur hét “International”
og var þetta síðasta ferð hans,
því í Winnipeg var hann rifinn
um haustið.
Fáeinir Mennonítar frá Rúss-
landi í sínum gamaldags snið-
lausu búningum urðu okkur ís-
lendingunum samferða á bátn-
um. Voru þeir forverðir Menn-
oníta innflytjenda til Manitoba
er settust að á sléttunum vestur
af Emerson og kringum Gretna
og farnaðist þessum guðhræddu
og friðelsikandi mönnum þar vel.
Eitt af því sem skeði á leið-
inn var það að Gimli bær var
skírður áður en hann fæddist
og stóð Ólafur fóstri minn að
þessari athöfn að gefa þessu
tilvonandi þorpi nafn. Mun
hann hafa stungið upp á nafn-
inu meira í spaugi en alvöru en
það festist við.
Um miðjan október var komið
til Winnipeg. Þegar við nálg-
uðumst bæinn var ærið eyðilegt
um að litast. Engisprettur
höfðu um sumarið étið allan
jarðargróður niður í mold og
var hvergi að sjá stingandi strá
á Rauðárbökkum eða vestur á
sléttunum.
Eiginlega má segja að engi-
spretturnar réðu mestu um það
hvar fslendingar settust að
fyrst.
Nýlendusvæðið var valið niður
við vatnið vegna þess að þangað
íöfðu þær ekki náð. Svo var
auðvitað þetta mikla og veiði-
sæla vatn sem setur svip á þessa
nýlendu, mikils virði í sjálfu sér.
i Winnipeg-mönnum var mikil
forvitni á að sjá íslendinga hóp-
inn, sem þeir höfðu frétt að
væri á leiðinni til bæjarins, og
sjá hvernig skepnan liti út. —
Flestir þóttust þó vita svo mikið
að hér væri um hreinræktaða
Eskimóa að ræða. Svo þegar
þeir loksins sáu landana varð
einum þeirra að orði: “Þetta eru
engir fslendingar, þetta eru
hvítir menn!”
Þá var nú undið að því að
hraða ferðinni niður á nýlendu-
svæðið — matvörur og nauð-
synlegustu landnema og veiði-
áhöld voru keypt fyrir stjórnar-
lánið.
Sex flatbátar voru keyptir til
að flytja fólkið og farangur til
fyrirheitna landsins. Þeir sem
smíðuðu þessi einkennilegu fley,
hafa, að eg hygg, haft örkina
hans Nóa til fyrirmyndar. —
Þessir flatbátar voru um 25 fet
á lengd, 14 fet á breidd og 4
fet á dýpt. 6 feta stoðir eftir
miðju og mænirás á þeim og
síðan ávalt þak úr borðum sem
voru beygð yfir mænirásinn og
negld niður í hliðarnar. Náði
þetta þak yfir nokkurn hluta
dallanna.
Stýrisárar voru skorðaðar
aftan og framan á þessar fleyt-
ur, til að halda þeim út í
straumnum og frá árbökkunum
— íllu var spáð um ferð okkar
af .fólki í Winnipeg, og þótti
sumum óðs manns æði að leggja
út á vatn í þessum manndráps
bollum. — Mun John Taylor
hafa haft miklar áhyggjur út af
ferðinni — og lagði hann til að
eins margir og sæu sér það fært
eða fengju atvinnu yrðu eftir í
Winnipeg. Var farið að ráðum
hans og varð nokkur hluti hóps-
ins eftir í Winnipeg.
Fyrst lagði á stað John Tay-
lor og bróðir hans Vilhjálmur,
sem slóst í för með bróður sín-
um og íslendingunum frá On-
tario, og fjölskyldur þeirra,
ásamt vinnumanni John Tay-
lors, Everett Parsonage að
nafni, vanur vatna- og skóga-
maður frá Ontario, og stýrði
hann þeirra knerri.
Fóru svo hver af öðrum, ferð-
in niður strengina í Rauðá var
glæfraleg. Við hentumst í fleygi-
ferð framhjá stórgrýti er stóð
upp úr ánni — 2 dallarnir fest-
ust á grynningum en það tókst
að losa þá enda voru vanir sjó-
garpar og röskir drengir innan-
borðs.
3 sólarhringa vorum við að
berast með straumnum niður í
Rauðárósa. Þar var til taks eini
gufubáturinn sem þá gekk á
vatninu, skrúlfubáturinji “Col-
ville”, eign Hudson’s flóa fé-
lagsins, og var hann fenginn til
að teyma flatbátana norður í
víkina þar sem Gimli stendur
nú. Var svo flátbátunum hnýtt
aftan í gufubátinn og lagt á
stað um morgunin 21. okt., en
um leið og farið er á stað varð
skrúfa gufubátsins nokkuð nær-
göngul fremsta dallinum svo
hún sprengdi inn borð á fram-
hliðinni, svo vatnið fossaði
þarna inn. Konur og börn á
þessum flatbát ráku upp hljóð
af skelfingu. Stukku þeir þá
til Gísli Jóhannsson og Samson
Bjarnason, Húnvetningar, og
spyrntu borðunum í samt lag og
stöðvuðu lekann með hveiti-
sekkjum og litu svo eftir að
dallarnir rækjust ekki aftur á
skrúfuna.
Framh.
Bréf
Stephans G. Stephanssonar,
fyrsta bindi, er nú komið vest-
ur. Er bókin til sölu hjá Mag-
núsi Peterssyni bóksala, 313
Horace St., Norwood, Man., og
hjá dr. R. Péturssyni á skrif-
stofu Heimskringlu. Verðið er
$1.75. Ágætari og verðmætari
bók er ekki hægt að hugsa sér,
en þessa. Skrifið sem fyrst eft-
ir henni.