Heimskringla - 09.08.1939, Blaðsíða 5

WINNIPEG, 9. ÁGÚST 1939
HEIMSKRINGLA
5. SÍÐA
MESTA SKÁLD VESTUR-
HEIMS
Hér birtist ræða sú, er próf.
Sigurður Nordal flutti á Vest-
mannadeginum á Þingvöllum
2. júlí síðastliðinn.
Það er stundum að orðtæki
haft, að alt sé mest í Ameríku,
og fleipra menn margt, sem
fjær er sanni. Þetta tröllaukna
land, sem teygir sig nærri heim-
skautanna á milli, geymir að
heita má allskonar undur,\ dá-
semdir og auðæfi jarðneslírar
náttúru. Og mennirnir, sem álf-
una byggja, eru framgjarnir og
fullir metnaðar, og þó einkan-
lega Bandaríkjamenn, sem hafa
gerst svo fyrirferðarmiklir, að
þeir eru nú að leggja undir sig
heitið Ameríkumenn. Þeir eru
þjóð heimsmetanna, sem vilja í
hvívetna halda til jafns við
frændur sína austan hafs og þó
helst vera þeim snjallari. Fyrir
augum felstra ferðamanna, sem
vestur koma, verða fyrst af öllu
skýjakljúfarnir í New York,
þessar gossúlur # úr stáli og
steini, sem óhemju auðmagn og
tækni hefir þeytt upp úr granít-
grunni Manhattaneyjunnar sem
táknum þessarar hamslausu
framgirni og samkepni. Og
hvar sem leiðir liggja um landið,
getur að líta stórmerki alls þess,
sem fjármagn má orka. En
hinn almáttugi dalur er ekki
eina goð þeirra Vesturheims-
manna. Mentir og vísindi eru
sótt þar með almennara kappi
en annars staðar eru dæmi til
og ekkert til þess sparað, að sem
mest sé að hinni æðri menningu
búið. Ameríkumenn eru í aðra
röndina hinir mestu hugsjóna-
menn og draumsæir, unna
skáldskap og listum og má í einu
orði segja, að þeir þjóni engu
síður guði en mammoni. Er það
furða, þó að leið slíkrar þjóðar,
í landi ótakmarkaðra kosta, liggi
til vegs og frama á flestum svið-
um? Þorsteinn Erlingsson sagði
á sínum tíma um Vestmenn:
“stigu á land 1492, vöktu mann-
kynið til frelsis 1785, öndvegis-
þjóð heims 1893”.
Til þess mikla lands, meðal
þessarar miklu þjóðar, kom árið
1873 tæplega tvítugur sveinn,
einn af þeim fátækustu frá
smæstu og snauðustu þjóð
Norðurálfunnar, alinn upp á
þremur fjallakotum, sem jafn-
vel í þessu hrjóstuga landi hafa
síðan ekki þótt byggileg. Hann
hafði aldrei komið í skólastofu,
en snapað sér mentun sína í
kotunum og fengið ofurlitla til-
sögn í ensku hjá sveitapresti
part úr vetri. Fór samt með
fáeinar bækur vestur í koforti,
en þær urðu ónýtar í flutningi
fám árum síðar. Æfi hans í
hinu nýja landi varð heldur eng-
in sigurför né æfintýri, leið
hans lá ekki til stórborga,
mentasetra, auðs né metorða.
Hann varð aldrei annað en fá-
tækur landnemi, sem ruddi lönd
í afskektum óbygðum, vann fyr-
ir daglegu brauði sínu og sinna,
plægði, sáði og sló, hirti kýr og
svín, meðan kraftar entust, og
komst ekki til annara valda en
að vera þvælt út í ýmiskonar
annir hreppsmálanna. Þessa
sögu þarf ekki að rekja. Flestir
þekkja hana í aðaldráttum. Það
er saga Stephans G. Stephans-
sonar. Hann hefir sagt hana
sjálfur í þessu erindi:
í útlöndum vann eg ei fremd
eða föng
né fjárhlut, er vænn sé til þrifa.
Eitt kvæði eg kvað þar, einn
söng eg þar söng
eitt síðkveld, — er þó á að lifa.
En það varð langur ómaga-
hálsinn á skáldinu, sem fékk
ekki annan tíma til lestrar og
ritstarfa en mola þá, sem féllu
af borðum verkalúins matvinn-
ungs. Fyrsta kver Stephans,
32 bls., kom út, þegar hann var
rúmlega fertugur, fyrstu þrjú talin til fulltrúa sinnar tegund-
bindin af kvæðasafni hans, ar).
Andvökum, þegar hann var hátt Eg hefi aðeins nefnt þetta
á sextugsaldri.
Um viðurkenningu þá, sem
Stephan hefir hlotið meðal landa
sem undrunarefni, því að undr-
unin er upphaf allrar visku, og
þið verðið sjálf að rekja þær
sinna, og rúm það, sem hann leiðir margvíslegra hugsana og
HEIMIR
TIL ÍSLANDS
Söngblað gefið út af Sam-^Þú fósturjörð með fanna hvíta
bandi íslenzkra karlakóra., tinda
— Ritstj. Baldur Andrés- Þú færðir oss þitt heita ástar bál,
son, cand. theol. Verð $1. Þú fölskvalausan fornan kærleik
skipar í íslenzkum bókmentum,
er óþarft að fjölyrða. Skáld-
skapur hans ruddi sér braut,
ályktana, sem frá því liggja.
Aðeins eitt atriði skal eg drepa
á að lokum. Vitanlega hefir
útsölumaður Magnús Peter-
son.
fremur hægt og ekki mótstöðu- Stephan G. Stephansson verið
laust. En orðstír hans hefir
farið sívaxandi, og það þarf
enga spádómsgáfu til þess að
segja fyrir, að hann muni jafnan
verða talinn til stórskálda vorra
meðan íslenzk tunga er töluð.
En svo mátti heita, að meðan
Stephan lifði vissi enginn Ame-
ríkumaður, fyrir utan landa
hans, um skáldskap hans. Og
það var ekki von. Hann orti alt
á íslenzku, kvæði hans þykja
sumum full-torskilin, þó að þeir
kunni málið vel, hvað þá út-
lendingum með basl-þekkingu á
tungunni. Fá þeirra voru þýdd
á ensku um hans daga, og von-
lítið er, að þau verði nokkurn
tíma svo þýdd, að verði nema
svipur hjá sjón frumkvæðanna.
En samt er nú farið að gefa
þeim gaum af Ameríkumönnum,
sem íslenzku skilja. Prófessor
Watson Kirkconnell í Winnipeg
hefir kveðið upp úr með þá
skoðun sína, að Stephan sé höf-
uðskáld Canadamanna. Og
alveg nýlega hefir dr. F. Stan-
ton Cawley, prófessor við elsta
og frægasta háskóla Bandaríkj-
anna, Harvard, ritað tvær grein-
ar, í Tímarit Þjóðræknisfélags-
ins og í Scandinavian Studies,
þar sem hann heldur því, fram,
að Stephan sé mesta skáld (þ.
e. a. s. ljóðskáld), sem uppi hafi
verið í VesturheirHi, “meiri en
Poe, Whitman og jafnvel Emer-
son”.
Nú skuluð þið ekki halda, að
eg líti á þennan dóm prófessors
Cawley sem fullan úrskurð í
þessu máli, þó að mér væfi það
ljúft, bæði af því að eg dáist að
Stephani og Cawley er einn af
allrabestu vinum mínum. Eg
þekki ekki né viðurkenni neir.n
kvarða, er mælt geti stærð
skálda, svo að ekki megi um
það deila. Og jafnvel þær deil-
ur er erfit að heyja með rökum.
Smekkur og tilfinning dómar-
ans verður altaf að ráða miklu.
Hinu vil eg halda fram, að dóm-
ur prófessors Cawley sé ekki
neitt skjall út í bláinn. Mað-
urinn er bæði fjölfróður og
smekkvís, hófsamur og skrum-
laus. Hann er alinn upp við
beztu ameríska mentun og á-
gætlega að sér í íslenzku. Hann
bendir sjálfur á það, að sér-
fræðingarnir í amerískum bók-
mentum í Harvard muni ekki
trúa sér, en við því sé það að
segja, að hann geti lesið þeirra
höfunda, en þeir ekki Stephan.
Þegar maður af þessu tagi
segir um Stephan, að hann sé
eina skáldið, er uppi hafi verið
í Ameríku, sem talinn verði til
fremstu skálda heimsins, má
ekki minna vera en fslendingar
reki upp stór augu. Því að ger-
um nú ráð fyrir, að dr. Caw-
ley skjátlist svolítið, eða jafnvel
í meira lagi, t. d. að Stephan
væri ekki nema einn af sex eða
jafnvel einn af átján, sem um
mætti deila. Hvílíkt undur væri
það samt ekki, þegar alls er
gætt: fæðar hinna íslenzku inn-
flytjenda, uppeldis og lífskjara
Stephans, fjölmennis álfunnar,
mentunarkosta og bókmenta-
framleiðslu. Eftir skynsamleg-
um líkindareikningi mætti það
þykja gott, ef fslendingar
vestra hefðu eignast eitt skáld.
sem væri meðal amerískra
skálda eitthvað á borð við Símon
Dalaskáld meðal íslenzkra (og
nefni eg ekki Símon honum til
neinnar háðungar, því að eg
þekki fjölda af lakari skáldum,
lifandi og dauðum, sem gefið
hafa út kvæðabækur, en náð of
lítilli frægð til þess að verða
fæddur með afburðahæfileikum.
myndar
Þar friður ríkir, ást og vina mál.
Það hefir dregist of lengi að Þú fósturjörð með fornu rúna
geta um þetta eina íslenzka i kvæðin,
söngmála tímarit, í vestur ís. j Þú fluttir margt er léttir andans
fræðin
Vér ávalt minnumst þín af
hjarta og kærleiks hug.
íslenzkri tónlistastarfsemi, því
önnur íslenzk blöð og tímarit eru
sárfátæk af slíkum fréttum. —
Þetta rit mundi vera mörgumiÞÚ fósturjörð með ^saniðinn
hér kærkomið, því það bætir virj ....slíæra’
brýnni þörf. fslepzku blöðin Þú lætur margan hal og
hafa ekki þann sið, sem enski __ # snót,
stórblöð hér telja sjálfsagt, að rú vnstu æðum ertu oss að
flytja lesendum sínum rækileg-1 fræða,
ar frásagnir af söngsamkomum ar anúans g*ðin festa sína rót.
og öðrum tónlistaviðburðum.
Því verða þeir er fræðast vilja
um hljómlistastarfsemi heima á
Þitt bergmál heyrist burt er
allur kvíði,
íslandi að eignast þetta tímarit, j ^em ^ragnar höfðu á jökla hvítu
því við lestur þess má fá all-i snot,
glögga hugmynd um hvað erjÞá andinn .lifir sem í fornri
markverðast í listastarfi heima-; Ptyði
þjóðarinnar. lMeð afii ^vi er bauðst um tím-
“Heimir” hefir komið út í rúm
fjögur ár fjórum sinnum á ári.
ans rót.
Eikur spretta ekki af hrísfræi, 'ienzku blöðunum. Það er mjög! .flug’
hvernig sem að því er hlúð. En erfitt fyrir fólk sem búsett erjMeð eÍKin^sonum áttu mestu
jafnvel hin mestu mannsefni hér í álfu að afla sér frétta af
geta orðið að engu, ef öll ytri
frumskilyrði vaxtar skortir. —
Norðmenn, sem síðustu hundrað
árin hafa verið stórveldi í heims-
bókmentunum, eignuðst ekkert
stórskáld í 700 ár. Nærri má
geta, hversu mörg snillingsefni
hafa kulnað út á því tímabili í
þyrrkingum andlegs sinnuleysis.
Stephan á rætur sínar í íslenzkri
alþýðumenningu, hinni fornu
heimilismentun, þekkingu og ást
sveitafólksins á bókmentum
þjóðarinnar. Þessi menning er
hellubjargið, sem verk hans eru
reist á. Hann er glæsilegasti
fulltrúi hennar fyrr og síðar, og
þeir flautakollar, sem ætla sér
að bera brigður á, að nokkur ís-
lenzk bændamenning hafi verið
til, verða heldur broslegir, þeg-
ar þeir gjamma upp á slíkan
drang.
Stephan er af þessari ástæðu
sícýrasta tákn þess, hvern arf
hinir fátæku íslenzku vesturfar-
ar fluttu með sér til hins nýja
lands, og hamingjan gefi, að
hann megi sem lengst verða ís-
lendingum í Vesturheimi og
niðjum þeirra áminning um að
slitna ekki úr tengslum við ís-
land og íslenzka menningu. En
hitt ætti engu síður að verða 1939)7 ^^" 'með” dánarfregn 'jnefndinni fyrir 5Ú árum er
,, ------ ----- tónskáldsins Sigfúsar Einars-jau7 _S!»try^
sonar. Þá er grein eftir Vil-
hjálm Þ. Gíslason um tónskáld-
ið Sigvalda Kaldalóns, mjög
lipurlega samip. Telur hann
Kaldalóns að makleikum þjóð-
legt tónskáld, lög hans hafa orð-
ið vinsæl því hann hafi túlkað
þjóðareðlið, hann hafi hitt
“gamla þjóðlega tóntegund,
sem jafnframt snertir almennan
mannlegan streng viðkvæmninn-
ar. “Hljómlistin”, kvæði eftir
Grétar Fells er lofsöngur um
kyngimátt tónanna. Þá er og
Þér sem notið—
TIMBUR
K.AUPIÐ AF
THE
Empire Sash & Door
CO., LTD.
BlrgSlr: Henry Ave. Eul
Sími 95 551—95 552
Skrlfstofs:
Henry og Argyle
VERÐ - GÆÐI - ÁNÆGJA
1883 með foreldrum sínum og er
svo kunnur, á meðal landa sinna
hér, að lýsa honum er óþarft
öðru vísi en að skrifa sögu hans,
sem í þetta sinn verður þó að
bíða.
Ritstj. Hkr.
Hefir það getið um helstu hljóm-
leika, nýjar tónsmíðar, fréttir af
söngfólki og hljóðfæraleikurum
íslenzkum á íslandi og í Ev-
rópu (ekki af Vestur-íslending-
um), æfisögur nokkurra ís-
lenzkra tónskálda, flytur eitt
karlakórslag í hverju hefti eftir
ísl. tónskáld, ennfremur greinar
Þú fósturjörð þótt fölvar séu
kinnar,
Þín frægð skal lifa meðan æðar i
slá.
Þig æ skal muna meðan æfi ei.
linnar,
Þinn merkisbera höldar stöðugt
þrá.
W. G. Johnson
almenns efnis um tónlist, svo
sem kórsöng, æfisögur erlendi’a! Ofanskráð kvæði var flutt á
tónsnillinga, um íslenzka tónlist 5Ú ara afmæli íslendingadagsins
o. fl o. fl. 7. ág. á Gimli. Höfundur þess
Síðasta hefti Heimis (marz var 1 fvrstu íslendingadags-
fslendingum heima fyrir um-
hugsunarefni, að fullþroskað-
asti ávöxtur aldagamallar ís-
lenzkrar sveitamenningar skyldi
koma fram hjá þjóðarbrotinu í
Vesturheimi. Engum getum er
unt að því að leiða, hvað úr
Stephani hefði orðið heima, en
merkismaður hlaut hann að1
verða að einhverju leyti. Samt
er varlegast að halda sér að því,
sem orðið er, og enginn getur
neitað því, að hann nam og
reyndi margt vestra, sem jók
víðsýni hans og brýndi vit og
maðurinn nú á lífi af nefndar
mönnum. Mr. W. G. Johnson
hafði forustu og eftirlit með
skrúðförinni, sem haldin var í
sambandi við fyrsta íslendinga-
daginn og hefir mörgum sinnum
síðan verið í, íslendingadags-
nefnd og á þar ómælt starf að
baki í þágu íslenzkra mála. Mr.
Johnson er frá Hjarðarfelli í
Snæfellsnessýslu, kom vestur
Fallandi Vígi
t>aö eru ekki ýkja mörg ár
síðan, að Vestur-Canada var
opnað með því að leggja fleiri
og fleiri járnbrautir um hin
óbygðu héruð. Tryggingarleys-
ið sem var samfara ferðalög-
um um sléttumar, ósléttar
brautlr, eða eftir ám, fljótum og
vötnum, hvarf með jámbraut-
unum. Nær oss í tfmanum er
það, að bíllinn kemur til sögu
og er siendurbættur frá “hesta-
lausa vagninum” til gerðarinn-
ar rennilegu og fögru, sem er á
1939 bílunum, með öllum þeim
krafti, ferðhraða og þægindum.
Og svo kemur flugið til sög-
unnar, sem markar áfanga í
menningn—sem var möguleiki,
sem aðeins vitrustu menn
dreymdi um fyrir skömmu. Nú
eru flugleiðir um alt land hafn-
ar. Tröllaukin flugför leggja
leiðir síínar um óbygð lönd
norðursins.
Með þessum aukna flutnings-
hraða, með bílum og loftför-
um, hefir greiðst fyrir pöntun-
ar-sendingum, svo að nú eru
þær komnar eins fljótt þangað
sem þeim er ætiað og hugur
manns. Hverri pöntun er gef-
ínn gaumur undir eins og send
á augabragði og hún hefir þar
að auki þessa tryggingu að
baki hjá EATON: “Vörur full-
nægjandi eða peningamir send-
ir til baka.” Þegar úr miklu
er að velja, verð er lágt, af-
greiðsla skjót, er skemtilegt að
kaupa með pósti.
EATO NS
skap. Þar viðaði hann í skóg-1 skemtileg frásögn um för Upp-|
unum til hússins, sem reis upp salastúdentakórsins til Parísar
af undirstöðunum að heiman
Og vér vildum ekki kjósa verk
hans öðruvísi en þau eru. Það
er kunnara en frá þurfi að segja,
hversu mörg af helstu afrekum
fslendinga í listum og vísindum
eru unnin erlendis eða beinn
árangur utanfara. Andvökur
Stephans væru út af fyrir sig
áminning til heimaþjóðarinnar
um að harma ekki vesturfarirn-
ar, þó að nægilegs annars sé að
minnast, sem við höfum notið
frá bræðrum okkar vestra af
sóma, liðsemd og vináttu. Ef
Stephan bendir Vestmönnum
heim, þá bendir hann íslending-
um hérna megin hafsins út, og
ekki síst til þess að færa sér það
í nyt eftir föngum, að í annari
heimsálfu bíða þeirra frændur
og vinir með opna arma gest-
risni og góðvildar. Þannig
stendur nú hinn mikli einbúi,
sem margir vindar gnúðu um í
lifanda lífi, eins og mesta sam-
einingartákn landa sinna heima
og vestra. Tilvitnanir í ljós
háns hafa ofist eins og gullinn
þráður inn í það sem hér hefir
verið sagt í dag. Og er ekki
þessi fyrsti Vestmannadagur hér
á þingstaðnum helga eins og
uppfylling þess, sem hann einu
sinni kvað:
Þá hittumst við á Þnigvöllum
heima.
—Lesb. Mbl.
— Hvað eruð þér?
— Rithöfundur.
— Eg átti við á hverju lifið
þér?
1867. Ritstjórinn, Baldur An-|
drésson hefir ritað um Robert
Schumann og er niðurlag þeirr-J
ar greinar í þessu hefti, lýsirj
hann vel helstu einkennum þessa I
rómantíska og hugmyndaríka
snillings. “Kvöldkyrð” er lítið
en ljúft lag fyrir karlakór eftir
Sigv. Kaldalóns við kvæði eftir i
Kristján Sigurðsson. Að síð-j
ustu eru skrítur og fréttir af|
hljómleikum, starfsemi karla-
kóranna o. þ. u. 1.
“Heimir” er ekki stór að
vöxtum en frágangur og prent-
un hin vandaðasta. Með vax-|
andi kaupendafjölda mundi það
stækka og verða áhrifameira. —!
Það er vonandi að íslendingar,
beggja megin hafsins hlynni að
þessu riti, kaupi það og lesi. ís-
lenzk tónlist þarf miklu meiri
uppörfunar við en henni hefir,
hlotnast á liðnum árum. í dóm-;
um um íslenzk þjóðlög og tón-
smíðar heima ber mikið á því
sem við hér köllum “inferiority
complex”. Það er e. t. v. eðli-
legt því íslenzk músik var lengi
álitin svo lítilsverð og “ófín”
og mun enn eima eftir af þeim
hugsunarhætti á íslandi. Með
vaxandi tónment mun sá hugs-
unarháttur hverfa, og þegar ís-
lendingar læra að elska og skilja
verðmæti íslenzku þjóðlaganna
mun roða fyrir nýjum degi á
sviði íslenzkrar tónlistar.
R. H. Ragnar
KAUPIÐ HEIMSKRINGLU
LESIÐ HEIMSKRINGLU
BORGIÐ HEIMSKRINGLU
RESERVE YOUR DESK
Our Day School enrollment is limited to 500 students
and, therefore, early reservations are suggested. As in
former years The Success College will be selected by
those who appreciate thorough instruction and definite
employment service.
VVp admit only Grade XI, Grade XII, and University
Grade Stndents to our I)a v Classes.
Our minimum educational admittance standard for Day
School is Grade XI. (Supplements allowed.)
EXPERT INSTRIJCTORS
We employ 20 experienced, expert instructors, most of whom
are University Graduates.
INDEPENDENT GRADUATION EXAMINATIONS
The Business Educators’ Association of Canada, Head Office,
London, Ontario, sets and marks the Graduation Examinations of
approximateiy 40 of the outstanding private Oommercial Colleges
in Canada, including The Success Business College of Winnipeg.
The B. E. A. system of independent examinations is a distinct
advantage in that it insures uniformity of standards, thorough
instruction, thorough examinations and freedom from prejudice
on the part of officials and teachers of the College.
CIVIL SERVICE EXAMINATION RESULTS
The opportunities for employment in Civil Service seems to be
favorable to “Success” Graduates. Out of a total of 192 passes
for Winnipeg, on a Dominion Govemment Civil Service Exam-
ination, 106 were “Success-trained” and 86 came from other
schools, including 7 other Business Colleges in Manitoba. Every
Civil Service Examination held during the past decade showed a
majority of passes for “Success trained” candidates.
MODERN OFFICE MACHINES
At “The Success” you will find modem office machinery, in-
cluding Comptometer, Burroughs Calculator, EUiott Fisher and
Burroughs Bookkeeping, Dictaphone, Gestetner, Telephone Switch-
board. Our 165 new Noiseless Standard and Master Typewriters
provide the finest equipment in the City of Winnipeg.
THERE IS EMPLOYMENT FOR SUCCESS GRADUATES
More than 1,000 yearly placements of Success applicants is the
imexcelled recoi^i of our Employment Department. It pays to be
able to say, “í am a ‘Success’ Graduate”.
New Students may enroll at any time.
Write for our thirty-six page book of information on
“Business Opportunities.”
Phone 25 843
SUCCESS
Business College
Portage Ave., at Edmontore St., AVinnipeg