Heimskringla - 16.08.1939, Blaðsíða 2

2. SÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 16. ÁGÚST 1939
MINNI LANDNEMANNA
Ræða Friðriks Sveinssonar
Framh.
Það var mikið lán að blíða
logn var þennan dag á vatninu
á leiðinni norður, og var Col-
ville kominn með trássuna norð-
ur að Víðinesi kl. 5 um kvöldið:
Ekki fékst skipstjórinn til að
fara norður fyrir tangann —
heldur fór hann milli eyjar og
tangans sunnanvert, og stöðvaði
bátinn langt undan landi og
sagðist ekki þora að fara lengra
vegna grynninga og yrðum við
að spjara okkur í land sjálfir.
Nú var komin nokkur suðaustan
gola og kvika á vatnið. Var nú
unnið af kappi að koma flatbát-
unum í land. York bátur með 4
árum var fenginn hjá Colville
og 8 röskir ræðarar fengnir til
að róa döllunum í land og voru
2 um hverja ár. Ræðararnir
voru þessir eftir því sem eg
kemst næst: Samson og Friðrik
Bjarnasynir, Gísli Jóhannsson,
Jóhann Sigurðsson, Flóvent
Jónsson, Jónas Stefánsson, Mag-
nús Stefánsson og Everett Par-
sonage. Einar Jónasson stýrði.
York-báturinn dró 2 flatbáta
lendingin er miðuð við. — Þetta
barn, Jón Jóhannsson, ólst hér
upp og hefir verið tryggur Ný-
íslendingur og ætíð búið hér síð-
an á heimili sínu, Bólstað.
Nú varð að hafa hraðann á að
koma upp skýlum. Nokkur
skinntjöld úr görfuðum vísunda-
húðum voru sett upp og höfðust
karlmenn við í þeim meðan á
húsabyggingunni stóð, en kven-
fólk og börn bjuggu í flatbátun-
Hún var skírð á íslenzku vís-
undakæfa — en gamansemi
landans breytti því í vísinda-
kæfa, en þessi kæfa var eins ó-
vísindaleg eins og hún var ó-
geðsleg. Gamalt og bragðvont
hveitikorn var malað í litlum
kvörnum og notað til brauð-
gerðar. Yfir höfuð voru mat-
vörur meira og minna skemdar
og forlegnar.
Fólkið saknaði mest mjólkur-
um. Voru frostkúlur á gólfinu innar. Veturinn 1875-6 var afar
og lítil hlýindi. Nú var undið að frostharður, ísinn á vatninu ó-
því í snatri að byggja bjálka- venjulega þykkur. Menn rið-
hús.
Daginn eftir að lent var fóru
uðu sér net en gátu ekki notað
þau. íslendingar óvanir fiski-
þeir Gísli Jóhansson, Samson og'veiðum upp um ís. Stefán Eyj-
Friðrik Bjarnasynir ásamt ungl- ólfsson, hið mesta hraustmenni,
ing, norður í víkina norðan Víði-^ veiddi nokkuð af geddum upp
nes og bygðu bjálkahús 14 x 16- við Rauðárósa og flutti þær
fet að stærð. Var verkinu lokið niður eftir. John Taylor keypti
á 4 dögum — mun það hafa þær og skifti þeim milli þeirra
verið fyrsta hús er reist var á bágstöddu. Stefán, sem hélt til
Gimli. Var svo bygt hús fyrir hjá fóstra mínum, fór einnig á
John Taylor og vörugeymslu- 'skíðum vestur um skóga í elgs-
hús fyrir matvæli og áhöld, og dýraleit með riffil, en komst
svo voru búð og íbúð fyrir Frið- aldrei í færi við dýrin, þó hann
jón Friðriksson hafði útbýt- rekti slóð þeirra.
ingu matvæla og áhalda með Magnús Stefánsson, afburða
höndum. | hraustmenni, fór á skíðum í
Formaður við þær byggingar grimdar hörkum upp með Rauðá
var Everett Parsonage. John tij kynblendinga er þar voru bú-
Taylor lagði nú til að menn 1 settir og fékk hjá þeim mjólk e:
í land í hverri ferð og voru þeir ^kæmu upp skýlum með sam- hann flutti frosna í stórum
bundnir við hæla, en seinna; vinnu. Allir hjálpuðust að við skjöldum á sleða niður eftir.
dregnir upp á fjöruna. Brakaði. hvert hús í senn — þetta gafst yar mjólkinni skift milli barna
og brast í þessum döllum nokk-isvo illa að til vandræða horfði. 0g sjúklinga þar sem þörfin var
uð ískyggilega á leið til lands. |Mun einstaklingshyggja land- mest( en þetta náði svo skamt.
Lent var í dálítilli vík innarlega | ans hafa orðið þeirri samvinnif-, á þessum landnámsárum var
á tanganum, þar sem mjódd er á
rifinu skóglaust — og ekki langt
frá þar sem stór hvítur kalk-
steinn stendur upp í fjörunni
norðanvert á tanganum.
Hrósuðu nú allir happi yfir að
hafa komið öllu draslinu í laná
slysalaust.
Einn í hópnum, Kristmundur
Benjamínsson frá Ægisíðu á
Vatnsnesi, bjó síðar að Fenhring
í Nýja-íslandi, hafði með sér
dálítið net, sem hann kastaði í
vatnið fyrsta kveldið og veiddi
eitt gullauga. John Taylor
keypti af honum gullaugað fyrir
dollar og var þetta upphaf fiski-
verzlunar íslendinga við Winni-
peg-vatn.
Næsta morgun var kominn
norðaustan stormur með frosti
og hríð. Þá bar það við að
fyrsta íslenzka barnið fæddist í
Nýja-íslandi, kona Jóhanns V.
Jónssonar frá Torfufelli í Eyja-
firði ól sveinbarn í námunda við
þennan stóra
tilraun að fótakefli. Var svo ekki búið að uppgötva fjörefnin,
frá því horfið, hverjum sagt að . “Vitamins”, sem nú eru á hvers
sjá fyrir sér, duga eða drepast. manns vörum. Þessi undraefni
Þá gekk alt fljótara^ enda rak,«seidd af sólar kyngi” í ávöxt-
kuldinn miskunarlaust á eftir. urtl) j jurtum og dýrum og sem
Einstaklingsframtakið sigraði, eru aiveg ómissandi til viðhalds
um 30 bjálkakofar voru bygðir jífi og heilsu. — Fæðan sem
og voru tvær fjölskyldur í flest- fólkið lifði á hér á Gimli fyrsta
um þeirra, því ekki voru til nema veturinn var því sem næst fjör-
30 eldavélar. Allir voru komn- efnalaus að undanskildri þessari
ir undir þak fyrir jól. örlitlu mjólk og fáeinum fiskum
Platbátarnir voru slegnir í sem veiddust um veturinn. Það
sundur og borðviður notaður til veiddist að vísu nokkuð af skóg-
bygginga og áhalda. Til þess arhérum — rabbits — um vet-
mun hafa verið ætlast af John urinn, en fæstir af löndunum
Taylor og þeim sem stofnuðu gatu fengið sig til að leggja sér
til þessa landsnáms að hey væru ketið til munns. Þótti þessi
sett upp fyrir haustið og kýr skepna, sem hafði klær eins og
fluttar niður eftir, en svo slysa- köttur, svo ógeðsleg og spurs-
lega tókst að þeir sem það var|mai hort biblían leyfði að éta
ætlað að gera töfðust við vinnu SVona dýr. En héraketið átti
er þeim bauðst, svo ekkert varð einmitt mikinn þátt í því að
af heyskapnum. bjarga lífi og heilsu þeirra sem
Matarforðinn sem keyptur var fengust til að borða það.
fyrir veturinn var aðallega | J0hn Taylor prédikaði altaf á
Pemmican , villinautakæfa, - helgum og fólkið kom að hlýða
kalkstein, sem soðalega tilbúin og bragðvond. á boðskapinn. Hann talaði
blaðalaust. Friðjón Friðriksson
stóð við hlið hans og þýddi
hverja setningu jafnóðum á ís-
lenzku og fórst það prýðilega.
Barnaskóla var haldið uppi um
veturinn og var Karolina, elzta
dóttir Vilhjálms Taylor, kennar-
inn. Var hún gáfuð og mikilhæf
kona og fórst kensla vel. Gift-
ist hún Sigurði Kristoferssyni
síðar og fluttist til Argyle ný-
lendu og síðar vestur að hafi.
Þó margt amaði að þennan
jvetur, létu menn þó aldrei hug-
fallast og altaf var eitthvað
gert sér til dægrastyttingar. Það
var gefið út skrifað blað og kall-
að Nýji Þjóðólfur, eftir “Þjóð-
ólfi” í Reykjavík sem merkur
blaðamaður, Jón Guðmundsson,
var ritstjóri við, og svo heppi-
lega vildi til að í hópnum á Giml
fanst maður sem hét Jón Guð-
mundsson frá Hjalthúsum í
Þngeyjarsýslu og var hann hik-
laust gerður að ritstjóra þessa
Nýja Þjóðólfs.
Stærsta samkoma og hátíða-
hald um veturinn var á gamlárs-
kv. Það var borinn saman helj-
ar stór viðarköstur út á ísnum á
vatninu og ræðupallur reistur
við hann. Söfnuðust nú allir
saman út á Isnum til að brenna
út gamla árið. Var svo kveikt í
kestinum og var það geysimikið
bál. Þegar kl. var 12 um mið-
nætti kom gamla árið fram í
gerfi örvasa öldungs með hvítt
skegg. Flutti það kveðjuræðu,
haltraði svo 0g hvarf vestur íj
Commission is not responsible lor statements made as to quality of products advertised. VrLrið. En Úr austurátt ■
This advertisment is not inserted by the Govemment Liquor Control Commission. The ^eyrðist SÖngur — nýárið kom í
gerfi glæsilegs unglings með 12
sveinum, 6 í grænum og 6 í hvít-
um skikkjum (mánuðirnir). Ný-
árið heilsaði með ræðu, svo var
sungið og stigin dans í kring um
bálið.
Friðjón Friðriksson lék ný-
árið, en Páll Jóhannsson (seinna
Col. Paul Johnson) minnir mig
að léki gamla árið. — Að lokum
stóðu ungmennin, sem tekið
höfðu þátt í þessari sýningu í 2
röðum og gekk John Taylor og
hans fólk í broddi fylkingar
milli ræðanna og heim að húsi
hans. Var þar veisla tilreidd
fyrir eins marga og gátu rúm-
ast. Var aðalrétturinn heljar-
stór gedda, skrautlega tilreidd
með lostætri fyllingu og kryddi
og þótti herramanns réttur. —
Seinnipart vetrar var tíðinda-
lítið. Um vorið fóru að ágerast
veikindi, vaneldis sjúkdómar,
einkanlega skyrbjúgur.
Af þessum 155 manns sem
fluttust niður eftir um haustið
dóu nærri 40 . manns. Nú þó
svorta slysalega tilfækist, þá
ber ekki að ásaka nokkurn
þeirra er stofnuðu til þessa
landnáms, þeir gerðu alt í bezta
tilgangi. Göfugmennið John
Taylor sýndi staka velvild og
hjálpfýsi í garð íslendinga, sem
seint verður fullþökkuð. Can-
adastjórn, bæði alríkis og fylkja,
hefir farist vel við oss fslend-
inga og á þakkir skyldar fyrir
það. Helst væri ástæða að ásaka
kaupmenn þá er seldu skemdar
vörurnar til vetrarforða þessum
íslenzku landnemum.
Þetta er nú orðinn helst til
langur hrakfalla bálkur — þó
er eftir að geta þess að 2 plágur,
bólan 1876 og síðar skarlatssótt,
geysuðu um nýlenduna. Svo voru
fyrstu árin mjög votviðrasöm,
sem olli flóðum sem mörgum
stóð svo mikill stuggur af að
þeir flýðu nýlenduna — burt
flutningur byrjað 1878. Jafnvel
þeir sem völdu nýlendusvæðið
yfirgáfu nýlenduna. Fyrir til
stilli séra Páls Thorlákssonar og
Magn. Stefánssonar, hófst land-
nám fslendinga frá Nýja íslandi
í Dakota og síðar hófst útflutn-
ingur til Argyle. Dakota ný-
lendan og Argyle nýlendan,
þessar þriflegu dætur móður ný
lendunnar blessuðust og blómg-
uðust og Nýja-fsland var um
tíma ekki í miklu áliti, en svo
hófst innflutningur þangað á
ný, og nú er svo komið að sumar
þessar sléttunýlendur sem voru
um tíma svo glæsilegar, hafa
orðið að rykstorma eyðimörk á
þurkaárunum, og sumir sem
yfirgáfu Nýja-ísland áður fyr
hafa horfið þangað aftur í hið
hressandi, heilnæma skóga- og
vatnaloft frá hinu heilsuspill-
andi ryki hveitiakranna.
Hvaða vitnisburð hafa þessir
íslenzku landnemar fengið hér í
fylkinu ? — Eg minnist þess að
eg hlustaði á ræðu fyrir löngu
síðan sem Thos. Greenway, for-
sætisráðherra Manitoba þá
flutti, þar sem hann ræddi um
innflytjendur, — honum fórust
svo orð: “Eg segi ekki að ís-
lendingar séu með þeim beztu
innflytjendum sem við fáum, en
eg segi að íslendingar eru þeir
beztu innflytjendur og land-
nemar sem hingað hafa komið,”
og má vel una við þann vitnis-
burð.
Það var sú tíð að það andaði
fremur kalt að vesturförum á
ættjörðinni, og eg lái þeim það
ekki, þó þeim sárnaði að sjá
stóra hópa af efnilegu fólki yfir-
gefa landið, en nú er fyrij; löngu,
sem betur fer, hættir útflutn-
ingar frá fslandi og nú hljóma
raddir úr öllum áttum heima á
ættjörðinni um að Vesltur-ís-
lendingar séu útverðir íslenzkrar
menningar, — sem Fjallkonan
lætur sér ant um — nú er verið
að brúa hafið og taka saman
höndum, — menn heilsast og
kyssast yfir hafið. Vér erum
heiðraðir með Vestmannadegi á
Þingvöllum og erum vér þakk-
látir og hrifnir af þessum bróð-
urkærleiks ylstraum sem flæðir
nú yfir oss frá ættjörðinni.
Vestur íslenzku landnemarnir
voru hvorki úrval eða úrkast.
Þeir munu hafa verið meðaltal af
íslenzku þjóðinni með hennar
göllum og gæðum, en svo góður
var stofninn að þeir gátu kept
við þróttmiklar framfaraþjóðir
hér í álfu og haldið sínu, og með
atorku og fórnfýsi lagt grund-
völl að glæsilegri afkomu niðj-
anna. — Eg vil að síðustu minn-
ast landnemanna á íslandi.
Austur-fslendingar hafa nfl.
uppgötvað að forfeður vorir og
þeirra hafa farið skammarlega
með landið, eyðilagt skóga o. s.
frv. Þeir hafa uppgötvað að ís-
land er auðugt land ef rétt er á
haldið. Á fslandi eru óþrjótandi
birgðir af kolum — hvítum kol-
um — óþrjótandi jarðhi'ti, heit-
ar laugar og hverir, hentugar til
ræktunar ávaxta og aldina og
annara nytja jurta, auðugustu
fiskimið í heimi.. Hér hefir
verið sagt af lærðum manni á
fslandi, að ef öllu væri haldið
til haga gæti ísland framfleytt
5 miljón manns. Þessi öld sem
við lifum á er öld vísindanna.
Jónas sagði spaklega:
Vísindin efla alla dáð,
orkuna styrkja, viljan hvessa,
vonina glæða, hugan hressa,
farsældum vefja lýð og láð.
Þétta gætu vísindin gert og
gera vafalaust í framttíðinni,
en því miður eru vísindin tekin
í þjónustu herguðsins á þessum
öfga og ofbeldis tímum. Á fs-
landi verða vísindin aldrei mis-
brúkuð á þann hátt.
Eg hefi þá trú að með vísinda-
legri tækni og líffræðilegum
uppgötvunum muni landnemun-
um heima takast að framkvæma
hugsjón skáldsins, — að gera ís-
land að Ameríku og alsnægta
landi.
Hinar stórs'tígu framfarir á
íslandi eru vottur um það að
ísland er ekki aðeins land feg-
urðar, heldur einnig framleiðslu
möguleika í ríkum mæli, sem öll
þjóðin með tímanum mun njóta
alsnægta af. Draumsýn Hann-
esar Hafstein um aldamótin er
að rætast:
Sé eg í anda knör og vagna
knúða
Krafti sem vanst úr fossa þinna
skrúða,
Stritandi vélar, starfsmenn glaða
og prúða,
Stjórnfrjálsa þjóð með verzlun
eigin búða.
Við héldum þegar við fórum
frá Akureyri 1873 á skipinu
“Queen” að við værum að fara
með aila nýtílega drengi úr
Eyjafirði — en svo var ekki. Þar
byrjar landnám 1886, nokkrir
bændur koma saman á fund að
Grund og nokkru síðar á Espi-
hóli. Stofna samvinnufélag,
pöntunarfélag. — Þetta var vís-
ir að einni hinni voldugustu og
fjölþættustu stofnun landsins,
Kaupfélagi Eyfirðinga sem hefir
lagt undir sig tvo þriðju af allri
verzlun héraðsbúa. Lyft hér-
aðinu efnalega og ahdlega á
hærra menningarstig, — losað
héraðið undan þrældómsoki er-
lendra kaupmanna. Um Hall-
grím Kristinsson frá Reykhús-
um, er skipulagði og stjórnaði
félaginU í 16 ár var komist svo
að orði af sveitunga hans: Hall-
grímur Kristinsson nam Eyja-
fjörð að nýju og fór eldi hug-
sjónanna um landnám sitt.”
Það sem sagt var um Hallgrím
á ekki síður við eftirmann hans,
hr. Vilhjálm Þór, núverandi
kaupfélagsstjóra, sem nú heiðr-
ar okkur með nærveru sinni.
Landnemarnir heima eru að
græða og klæða landið á Þing-
völlum er skógur að vaxa og
grænar grundir og tún, þar sem
áður var hraun.
Hin gamla hugmynd okkar
íslendinga hér í álfu um að
stofna hér nýtt ísland þar sem
vér um aldur og æfi gætum verið
WELCOME
ATAW PARTY
út af fyrir okkur er nú komin
(út í veður og vind. Vér verðum
að sætta oss við að búa með og
iinnan um annara þjóða fólk í
þessari álfu og við það verðum
við að una. Eftir alt og sumt
þá eru allir menn bræður, þó
mörgum gangi illa -að átta sig á
því og viðurkenna það, en lengst
hygg eg að hinn íslenzki arfur
muni vara í þessari bygð. Hér
hafa niðjar landnemanna tekið í
arf festu og þrótt norræna kyn-
stofnsins og haldið sínum þjóð-
areinkennum en jafnframt tekið
öflugan þátt í félagsmálum og
þjóðlífi þessa lands og komist til
hárra virðinga og metorða og
orðið þjóðflokki vorum til sæmd-
ar. íslenzkir fiskimenn á Win-
nipeg vatni eru eins og stéttar-
bræður þeirra heima, orðlagðir
fyrir hreysti og harðfengi. —
Héðan er upprunnin heimsfræg-
asti íslendingurinn sem nú er
uppi, Vilhjálmur Stefánsson,
sem hefir kent Ameríku að stafa
nafnið á íslenzku.
Eg vil minnast föður íslenzkn
bygðanna í Norður Dakota, séra
Páls Thorlákssonar, sem varð
fyrir aðkasti og óvild um það
leyti sem þær bygðir hófust, al-
veg óverðskuldað. Hann var
hinn mesti mannvinur. Hjálp-
fýsi hans takmarkalaus. Hann
sleit kröftum og heilsu við að út-
vega blásnauðum landnemum
bústofn og aðra hjálp og dó fyr-
ir aldur fram.
Faðir þessarar bygðar, kapt.
Sigtryggur Jónasson og frændi
hans, Baldvin L. Baldvinsson,
þó að þeir ættu mestan þátt í að
flytja stóra hópa af ættjörðinni
til Ameríku, þá voru þeir samt
ramíslenzkir í anda og þjóðrækn-
ir menn.
Baldvin vann manna ötulast
að framgangi Eimskipafélags
íslands hér vestra og Sigtryggur
þessi djarfi, stórhuga foringi og
atorkumaður, kom fyrstur
manna með uppástungu um
járnbrautarlagningu á íslandi
og braust í því að útvega lán til
þess á Bretlandi. Þetta að vísu
fórst fyrir og raunar hepni að
svo fór, því bílvegakerfi og bílar
á fslandi munu hentugri og ó-
dýrari flutningsfæri en járn-
brautir, sem við erum nú í
standandi vandræðum með hér í
Canada.
Nýja-ísland má vera stolt af
því að í Fljótsbygð fæddist og
ólst upp annað höfuðskáld Vest-
urlísl. Hið andríka Ijóða og
leikritaskáld sem orti hið ódauð-
lega minni landnemanna “Sandy
Bar.” Eg vil að endingu fara
með eitt erindi úr því kvæði:
Heimanfarar fyrri tíða
Fluttust hingað til að líða
Sigurlaust að lifa, stríða,
Leggja í sölur heilsufar.
Falla, en þrá að því að stefna,
Þetta heit að fullu efna,
Meginbraut að marki ryðja,
Merkta út frá Sandy Bar.
Braut til sigurs rakleitt rétta
Ryðja út frá Sandy Bar. ■
Satt bezt
Gamli heimur, greyið mitt
gáttu hreint að verki:
Negldu yfir nafnið þitt
Nazistanna merki.
Vertu ekki að villa sýn
viti manna og þekking.
Lýðræðis er leiðsögn þín
langvarandi blekking.
J. S. frá Kaldbak