Heimskringla - 23.08.1939, Síða 1

Beer at its best—
KIEWEL’S
GWhiXCSeat'
Phone 96 361
LIII. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 23. ÁGÚST 1939
NÚMER 47.
HELZTU FRÉTTIR
Mrs. Margrét J. Markússon
Nóvember 1857 — Apríl 1939
Gjöf til Þjóðræknisfélagsins
Eftirfarandi bréf hefir dr.
Rögnvaldi Péturssyni, forseta
Þjóðræknisfélagsins borist; —
skýrir það sig sjálft:
Núpi, Dýrafirði,
20. júlí 1939.
Fyrir hönd Ungmennasam-
bands íslands (U. M. F. í.) leyfi
eg mér að senda yður mynd af
Jópi forseta Sigurðssyni sem
gjöf til Þjóðræknisfélagsins. Bið
eg félagið að ráðstafa gjöf þess-
ari svo sem bezt þykir við eiga.
Ungmennafélögin áttu á sín-
um tíma frumkvæði að heimboði
Stephans G. Stephanssonar og
síðar Jakobínu Johnson. Enn
vilja þau efla sameiginlegan arf
allra íslendinga. Myndin er
tákn hans. Henni eru tengdar
fagrar minningar og háar hug-
sjónir.
Með virðingu,
Eiríkur J. Eiríksson,
forseti U. M. F. í.
Gamanið gránar
Bretum og Frökkum, sem nú
hafa herforingja sína í Rúss-
landi að reyna að semja við her-
málaráð Rússa um vörn gegn
yfirgangi Hitlers.
Um afleiðingarnar af þessu er
margt sagt í blöðunum um þess-
ar mundir. En auðvitað er það
alt saman af líkum dæmt, því
til stríðs er ekki ennþá komið.
Breta slóu fréttir þessar illa og
Mr. Chamberlain, sem við sil-
ungsveiði var í Skotlandi er hon-
um bárust þær, brást við og fór
heim. Hefir hann kallað til
skyndi-þings (Extraordinary
session eins og blöðin segja), á
morgun (fimtudag) til þess að
íhuga málin eins og þeim er nú
komið. Bilbug er engan á þeim
að finna í því að veita Póllandi
eftir sem áður fylgi eða vernd,
ráðist Hitler nú í að taka Dan-
zig. Hitt er þó augljóst, að
fram er komið eitthvað, sem
þeir bjuggust ekki við. Frakk-
ar eru með öllu æðrulausir og
telja brezk blöð gera ofmikið úr
því, sem skeð sé.
Þó húmi leið á hausti
og hretin nísti jörð,
minn hugur berst til baka
í bjartan Skagafjörð.
Þar ung við tengdum trygðir
með táp og fjör á leið
og lífsins trú, sem lýsti
um langt og fagurt skeið.
En nú er sólin sígin,
þitt sæti autt og hljótt,
en ljósrík minning lifir
og lýsir kalda nótt.
Þú varst mín von og gleði
með vorsins yl og traust,
eg þakka það og geymi
unz þrýtur tímans haust.
Þín börn sín hjörtu beygja
í bæn við hljóða gröf,
og þakka ástúð alla
við æfidagsins töf.
Þú gafst þeim yl þíns anda,
þann auð, sem gildir mest,
því eilíf móðurástin
er engum böndum fest.
Þú. vanst af fúsum vilja
hvert verk um gefið skeið,
með hjartað glatt og göfugt
að greiða snauðum leið.
Þín löngun var að lyfta
og létta hverja þraut.
Þess minnast margir vinir,
sem mættu þér á braut.
Þó húmið sveipi salinn
með sætið hljótt og kalt,
við beygjum hug og hjörtu
til hans sem gefur alt.
Þú lýstir vel og lengi
með lið, sem aldrei brást.
Því helgast hljóðu leiði
vor heilög þökk og ást.
Fyrir hönd eiginmanns og barna hinnar látnu.
M. Markússon.
Fréttir frá Evrópu í byrjun
þessarar viku eru ægilegri með
útliti til stríðs en þær hafa ef
til vill nokkry sinni áður verið.
Er það aðallega tvent sem
því veldur. í fyrsta lagi hafa
Þjóðverjar dregið saman her á
landamærum Slóvakíu og Pól-
lands. Landamærin eru um 200
mílur að lengd, og tala þýzkra
hermanna þar er nú talin
250,000.
Það getur nú verið að þetta sé
blekking af hálfu Hitlers og til
þess gerð, að flýta því, að Þýzka-
land nái í Danzig, en Hitler og
blöð hans hafa krafist skjótra
úrslita þess máls undanfairið.
Og aðferðin er sú sama og þegar
hann tók Tékkóslpvakíu. En
hættan er, að á það verði nú
reynt, hvort þetta er blekking
eða alvara. Pólverjar virðast á-
kveðnir að gefa ekki eftir með
góðu. Og þeir hafa. loforð um
aðstoð frá Dretum og Frökkum,
hvernig svo sem hún er nú mögu-
leg, en var ókleif álitin er
Tékkóslóvakía átti í hlut. Ætli
Hitler sér Pólland, sem ekki er
efi á að hann gerir og reyndar
fleiri þjóðlönd í suðaustur hluta
Evróþu, verður hann því að
sækja þau með stríði. Að þessu
leyti er stríðshættan nú meiri en
nokkru sinni‘ fyr, standi Hitler
við áform sitt. Og það mun hann
í lengstu lög gera.
Annað sem ekki spáir góðu, er
það að ekkert gengur fyrir Bret-
um og Frökkum með samtökin
við Rússa. Á mánudaginn
fluttu blöð Rússlands þá frétt,
að viðskiftasamningar hefðu
verið gerðir af Rússum við Þjóð-
verja og létu blöðin í Ijós ánægju
sína út af því. Þýzk blöð fóru
og góðum orðum um þetta, enda
þótt fram á meira væri farið,
en fékst í svip. Fjárhæð við-
skiftanna er 200,000,000 mörk
($80,000,000), en þau vona að
þau aukist um helming af sjálfu
sér. Rússar selja Þjóðverjum
hráefni: málma, við, olíu o. þ. h.,
en Þjóðverjar þeim iðnaðarvöru.
En svo kom frétt í gær.um að
Þjóðverjar og Rúsáar væru að
gera með sér hlutleysissamning
í hernaði og að Ribbentrop væri
í þeim erindum í Moskva. Það
er nú dálítið verra en viðskifta-
samningurinn og gerir eiginlega
út um það, að Rússar gangi í
hernaðarsamband við Breta og
Frakka.
Þetta alt saman eru vonbrigði
Með þessu er í raun og veru
ekkert sagt um Rússa annað en
að þeir hugsi sér að vera hlut-
lausir í hvað sem skerst og eins
lengi og ekki er á þá sjálfa ráð-
'ist. Póljverjum, sem drumsa
virtist ávalt vera um að þiggja
aðstoð þeirra, mega nú sjálfum
sér um kenna, taki Hitler Dan-
1 zig og Pomorse og með því um-
ráð viðskifta þeirra í sínar hend-
ur og svo síðar land þeirra, og
geri þjóðina að þrælum sínum,
iþví það er engin hætta á, að
Þjóðverjar skoði Pólverja sem
sína jafningja. Að hinu leytinu
er framkoma Rússa ekki annað
en það sem við mátti búast
gagnvart Bretum og Frökkum,
eftir viðskiftin meðan það var
sambandsland þeirra.
Japönum er sagt að ekki falli
sem bezt þessi hlutleysis samn-
ingur mlli Rússa og Þjóðverja.
Það eitt er víst að stefnur
ríkjanna hafa talsvert skýrst
við þetta. Danzig er í sjálfu sér
það, að hann sé úr gildi, ef í
stríð er farið við nokkra þjóð.
Sé nú þetta ákvæði í samningn-
um við Þjóðverja, gæti af því
leitt, að Þjóðverjum væri óhægt
um að fara í stríð og að það
yrði til þess að efla frið meira
en nokkuð annað. En fréttarit-
ari London Times í Berlín, bend-
ir á að jafnvel þetta ákvæði
komi ekki til greina, að því er
Danzig snertir, því hún verði
tekin án stríðs. Þjóðverjar líti
yfirleitt nú svo á, að hún verði
ekki varin, að Bretar og Frakk-
ar geti þar ekki komið til hjálp-
ar og að Pólverjar muni ekki sjá
sér til neins að hella út blóði, svo
og svo margra til einskis, því þó
að þeir gerðu það, kæmi það í
sama stað niður. Borgin væri
þeim jafnt töpuð fyrir því. Þjóð-
verjar hafa meira að segja á
orði, að þeir geti tekið Pólland á
24 klukkustundum í stríði og
löngu áður en Bretar eða Frakk-
ekkert 1 keppikefli fyrir Þjóð- ar S*tu komið þeim til aðstoð-
jverja. En til þess að koma því
í!ar. Og eins og nú er komið, er
áformi fram, sem fyrir Hitler
vakir, að færa út landamærin,
er það fyrsta sporið að taka
hana og Pólland. Þýzkaland
hefir ávalt dreymt um það, að
ekki fjarri að ætla, að Hitler
fái enn bæði Danzig og Pólland
án stríðs.
Fregnin um samning þennan
skaut Suður-Evrópuríkj unum,
færa út kvíarnar, en Bretland jRúmaníu, Búlgaríu, Ungverja-
hefir þar verið þrándur í götu; landi og Júgóslavíu mjög skelk
Iþað hefir stefnt að því, að halda
jsínu. Þetta eru stefnurnar sem
nú eru að rekast á og hafa lengi
gert. Þýzkaland hugsar sér
sjáanlega að berjast móti Bret-
um, móti stefnu þeirra. Það
í bringu.
Það hefir einnig gert það smá-
ríkjunum í Vestur- og Norður-
Evrópu. Hefir utanríkismála-
ráðherra Belgíu kvatt stjórnirn-
ar í Luxemburg, Svíþjóð, Dan-
álítur stefnu sína óframkvæm- mörku, Noregi og Finnlandi, til
anlega, eins lengi og Bretinn
heldur sínu. Að Þýzkaland hafi
endanlega nokkuð annað í huga,
er missýning ein. Það getur
fundið sig knúið til að efla sig
fyrst með því að taka smáriki
Evrópu en spá vor er, að það sé
til þess aðeins, að fá betri að-
stöðu til að ná takmarkinu
sjálfu, að brjóta eða beygja balc>
brezka heimsveldisins. Að benda
þeim með vísifingri að herja í
austurveg, er ekki til neins. —
Augu þeirra hvíla á nýlendum
Breta út um allan heim og þeir
að senda utanríkisráðherra sína
á fund í Brussel í dag til að
senda stórþjóðunum beiðni um
að fara ekki í stríð.
í blöðum bæði í þessu landi og
á Englandi, er svo litið á, sem
lýðræðislöndin hafi beðið mik-
inn ósigur við þetta.
Af blöðum Bandaríkjanna er
svo að sjá sem þar sé nú þjóð-
inni algert hlutleysi efst í huga,
enda mun því ekki hafa verið
fjarri áður, af útreið framvarps
Roosevelts að dæma, er fór fram
vita sem er, að þar er mótstað- a rým^un a vopnasölu til Ev-
an minni en í Austur-Evrópu að rópu, en var felt í Senatinu.
Molotoff hinn nýi utanríkis-
málaráðherra Rússa sagði ný-
smáríkjunum unnum.
Hlutleysissamningurinn hefir
ekki en verið birtur svo um af- lega að Rússlandi væri friður-
leiðingar hans er fullsnemt að!inn fyrir mestu og væri fúst til
dæma. Rússland hefir hlut-
leysissamninga við nokkur smá-
ríki; í þeim öllum er ákvæðið
samvinnu við þau ríki er að
friði ynnu. En hvernig stendur
þá á samvinnu þess við Þýzka-
land eða Hitler, sem fáir munu
líta á sem friðarpostula ? Og
kommúnistar gætu ef til vill
öðrum fremur samþykt það, því
Hitler komst til valda fyrir það
þve æstur hann var á móti
kommúnistum. “Ef við ættum
Úral-héruðin, syntum við í flot-
inu” (þ. e. auði), sagði Hitler.
Og Rússland hafði þann ýmu-
gust á þessu, að það tók af lífi
aðstoðarhermálaráðgjafa sinn.
Mikhail Nikolaevitch og 7 aðra,
fyrir að vera að vinna að því
með þýzka hernum, að koma
vestur fylkjum Rússlands und-
ir Þýzkaland.
En þrátt fyrir þetta, hefir það
verið eitt af áhugaefnum Þýzka-
lands að eiga Rússland að vini.
Bismarck gamli kvað það mestu
nauðsyn. Og eftir stríðið var
með samningum reynt að bæta
samkomulagið 1922 og aftur
1926. Og þriðja sporið var stig-
ið af Hitler 1933, með fimm ára
samningi. Samningar þessir
juku viðskifti og vináttu þess-
ara þjóða. Eftir 1935 skarst í
odda milli nazista og kommún-
ist og köstuðu þeir mörgu ó-
notalegu orði hvorir til annara.
jEn margir málsmetandi menn í
jÞýzkalandi og sumir herforingj-
ar þess, unnu sífelt í kyrþey að
samvinnu landanna. Og þeirri
samvinnu er nú náð í reyndinni.
Þó þetta sé gagnstætt því,
sem margur mundi ætla, af póli-
tíska hávaðaum að dæma, sem
undanfarin ár hefir kveðið við,
er honum, eins og ö$rum póli-
tískum hávaða, ekki meira að
treysta en þetta. Hagnaður
beggja landanna af viðskiftun-
um, hefir verið ofmikill til þess,
að þau nokkru sinni mistu sjón-
ar á honum, eða beztu menn
þjóðanna að minsta kosti. —
Nazistar og kommúriistar geta
skrafað og skammast óbóta-
skömmum, en þeir geta unnið
saman eins fyrir því, eins og
þetta síðasta strik þeirra ber
með sér — friðarhandsal Hitl-
ers og Stalins.
Bernhard prins, sem kvæntur
er Júlíönu Hollandsprinsessu,
átti 28 ára afmæli á dögunum.
Tengdamóðir hans, Vilhelmína
Hollandsdrotning gaf honum í
afmælisgjöf málverk af uppá-
halds hesti hans, sem hún sjálf
hafði málað.
SAMANDREGNAR
F R É T T I R
Böm náttúrunnar, Indíánarn-
ir, spá að snemma vetri. Sann-
anir fyrir því segja þeir marg-
ar, eins og t. d. að vatnsrottan
hafi tveim vikum fyr en vana-
lega byrjað að gera vetrarbú-
stað sinn, að hrafnar séu farnir
að halda þing, að endur séu!
fleygar tveim vikum fyr en vant
sé, að haustber séu þroskuð, sem
vanalegu séu ekki fullvaxiri fyr
en í september mánaðarbyrj un.
Hvítir menn véfengja nú sumt
af þsesu og segja t. d. andir enn
yfirleitt ófleygar, en Indíánar
treysta sínum spám betur en
þeirra. Þegar langt fram í tím-
ann er spáð, eins og fyrir vetri,
hafa Indíánar^ reynst flestum
sannspárri.
* * *
Fregnriti Lundúnar blaðsins
Times í Moskva, skrifar nýlega,
að í aðal málgagni rússnesku
stjórnarinnar, Pravda, hafi ver-
ið að britast greinar undanfarið
með fyrirsögninni “Réttlátt og
óréttlátt stríð” (Just and Un-
just Wars). Lítur fregnritinn á
greinarnar sem viðvörun til
þjóðarinnar um að við hinu
versta megi búast. Ennfrem-
ur er haldið fram í greinunum
að ekkert strið sé róttlátara
eða löglegra, en stríð kommún-
isma gegn fasisma. Segir fregn-
ritinn að þetta beri í sínum aug-
um vott um það, að Rússar séu
viljugir til að gera samning við
Frakka og Breta, svo böslulega
sem það virðist ganga.
* * *
Regnið s. 1. miðvikudag olli
nokkrum skaða í Winnipeg, en
hve miklum, hefir ekki enn verið
hægt að komast að, svo sýnt
verði með tölum. Rigningin,
sem ekkert skorti á að vera ský-
fall, stóð mest yfir frá kl. 1.30
til kl. 4 e. h. Var regnið 1.39
þuml. á ekki fuljum þremur
klukkustundum, eða nærri eins
mikið og á sólarhring nokkru
sinni s. 1. 8 eða 10 ár. En svo
rigndi bæði um nóttina og eftii’
kl. 5, svo á sólarhringnum nam
regnið 3.23 þuml., sem er fullum
einum þriðja meira en þegar
sem mest hefir ringt um tug
ára. Vatn flæddi um hvern ein-
asta kjallara í Winnipeg, nema
ef vera kynni í útjöðrum bæjar-
ins vegna þess að lokræsin fylt-
ust, báru ekki undan og þar
komu skemdirnar til greina
einkum í búðarkjöllurum, er
vörur voru geymdar í. Þar sem
eitthvað var geymt niður við
gólf í kjöllurum í heimahúsum,
má ætla að einnig hafi orðið
nokkrir skaðar. En vatnið seig
þó brátt eftir að hætti að rigna
og var víðast horfið innan
tveggja klukkustunda. Við hagl
var um tíma, vart, en ekki er
sagt frá neinum skemdum á
uppskeru af því. Regnið náði
yfir Suður-Manitoba, nokkuð
norður fyrir Winnipeg og suður
hluta Saskatchewan-fylkis.
* * *
Eldingu sló niður í kornhlöðu
hjá bónda í Morden-bygðinni í
rigningunni s. 1. viku og brendi
hlöðuna til kaldra kola. í hlöð-
unni voru 2000 mælar af hveiti
og 1,0000 mælar af byggi, er
brann. Eldingin drap ennfrem-
ur 2 hesta fyrir bóndanum. Sá
er fyrir þessu óhappi varð, heit-
ir Frank F. Zacharias.
* * *
Til Montreal kom s. 1. föstu-
dag John J. Hearne, er skipaður
hefir verið sendiherra frá Eire
í Canada. Hann er fyrsti sendi-
herra hér frá Eire. írland sagði
; hann að með tímanum hlyti að
jsameinast, það gæti ekki haldið
áfram að vera bútað sundur,
vegna þess að hagur beggja
landshlutanna væri einn og hinn
sami. Forsætisráðherra Eamon
de Valera sagði hann að koma
mundi til Bandaríkjanna á þessu
hausti og heimsækja Canada um
leið.
* * *
Þýzka stjórnin hefir farið
þess á leit við frönsku stjórn-
ina, að þýzkir hermenn, sem
féllu á franskri grund í heims-
styrjöldinni og voru jarðaðir á
Frakklandi, megi verða grafnir
upp og fluttir til Þýzkalands.
Franska stjórnin hefir fallist
á þetta og hefir byrjun þessa
starfs verið hafin með því, að
72 grafir hafa verið opnaðar í
einum grafreit í viðurvist
þýzkra fulltrúa og líkin verið
flutt burtu.
* * *
Bærinn Kristianssand í Noregi
óskar ekki að fá fleiri ferða-
menn til bæjarins að minsta
kosti ekki fyrst um sinn. Svo
mikill ferðámanna straumur
hefir verið þangað í sumar, að
ekki hefir verið hægt að útvega
öllum aðkomumönnum húsa-
skjól. Hefir í sumum tilfellum
meira að segja orðið að hýsa
ferðamenn í fangelsi bæjarins.
Eggert Briem frá
Viðey látinn
Eggert Briem frá Viðey varð
bráðkvaddur í gærmorgun. Hann
var staddur austur í Kaldaðar-
nesi. Hjartabilun varð honum
að bana. Hafði hann kent þes3
sjúkleika undanfarin ár.
Eggert var sérlundaður gáfu-
maður, með vísindamanns hæfi-
leika. Vinsæll maður og góð-
gjarn.—Mbl. 30. júlí.
FJÆR OG NÆR
Forseti Unitara félagsins
Dr. Frederick May Eliot verð-
ur hér á ferð fyrstu dagana í
september mánuði. Hann mess-
ar við sameiginlega guðsþjón-
ustu beggja safnaðanna í Sam-
bandskirkjunni í Winnipeg
sunnudaginn 3. sept. kl. 11 f. h.
og leggur síðan af stað héðan til
íslenzku bygðanna í’ Manitoba
og í Saskatchewan. Tekið verð-
ur á móti honum með kveldverð
laugardagskveldið 2. sept. Hann
kemur hér við á leið sinni aftur
frá Unitarian General Confer-
ence, sem haldið verður dagana
24—27 ágúst í San Francisco.
* * *
Til bæjarins kom í byrjun vik-
unnar sem leið Mr. E. M. Thor-
steinsson frá Sacramento, Cal.
Hann er bóndi þar syðra og hef-
ir verið mörg ár, en heiman af
fslandi kom hann 1878 og settist
að í Lincoln County í Dakota.
Þá 4 daga sem hann stóð við í
Winnipeg brá hann sér norður
til Gimli til að sjá elzta land-
námið, en þangað hafði hann
ekki fyr komið. Hann á frænd-
fólk í Argyle-bygðinni og fór
til Glenboro s. 1. föstudag. Vest-
ur á strönd heldur hann eftir
viku dvöl í Glenboro og heldur
úr því heimleiðis.
* ’ * *
Miss Guðrún A. Jóhannsson
kom til baka á þriðjudags morg-
uninn frá New York, en þar
dvaldi hún við nám í 6 vikur.
Nú verður hún hér í 2 vikur hjá
föður sínum (Gunnl. Jóhanns-
son) og fer síðan vestur til
Saskatoon og heldur þar áfram
sínu starfi.