Heimskringla - 06.09.1939, Síða 1
Phone 96 361
^ Country Club
r BEER
“famous for flavor”
PELISSIERS
Country
Club
Beer
Phone 96 361
LIII. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 6. SEPT. 1939
NÚMER 49.
ÞÝZKALAND STEYPIR EVROPU UT I ANNAÐ STÖRSTRÍÐ
Að 25 árum liðnum frá byrjun stríðsins mikla hefjast
hryðjuverkin á ný, er Hitler sendir her inn í Pólland.
Um fótaferðatíma s. 1. föstu-
dag (1. sept.), barst almenningi
hér fréttin um það, að stríð væri
hafið í Evrópu.
Það hafði brotist út klukkan
5.45 að morgni þennan dag (eft-
ir klukkunni þér 10.45 að kvöldi
daginn áður), þegar Hitler sendi
her sinn inn í Pólland.
Fhá tiídrögum stpíðsins og
tilraunum Breta og Frakka að
afstýra því, hefir verið sagt að
nokkru að minsta kosti 1 tveim
síðustu tölublöðum Heims-
kringlu. Bretar og Frakkar
höfðu heitið Póllandi vernd ef á
það yrði sótt og þeir vöruðu
Hitler upp aftur og aftur við því,
að stríði varðaði, ef á rétt Pól-
lands yrði gengið. En Hitler,
blindur af áhuga fyrir land-
vinningastefnu sinni, hélt ávalt
fram í öllum sáttatilraununum,
að hann yrði fyrst að taka Dan-
zig og Pomorze og fleiri pólskar
landeignir, áður en hann settist
við samninga-borðið. Og þegar
hann fékk ekki vilja sínum
komið fram með góðu, hefir
hann eflaust ætlað sér að taka
þessi héruð fyrst, í von um að
Bretar og Frakkar hefðust ekki
að, og semja svo á eftir um frið.
f oftrú sinni á herinn og sína
eigin ráðkænsku, virðist Hitler
hafa gleymt því, að Bretinn hafi
það orð á sér, að hann haldi all-
fast í sitt. En hann á nú, úr
því sem komið er, ef til vill eftir
að verða þess áskynja.
Til þess að geta þó ekki sé
nema þess helzta, sem gerst hef-
ir síðan 1. september, að Hitler
steypti Evrópu, ef ekki öllum
heimi, út í stríð, sjáum vér ekki
annað vænna ráð en að segja
með fáum orðum frá því helzta,
er skeður á hverjum degi.
En áður en byrjað er á þeim
annál, skal þess getið, að Hitler
kallar undir það síðasta Col.
Joseph Beck, forsætisráðherra
Póllands, tafarlaust á sinn fund
til Berlínar til að semja við sig
um lausn pólsku málanna. En
Beck fór ekki. Honum var í
fersku minni hin hræmunlega
fanta-framkoma Hitlers við þá
Schuschnigg og Hacha fyrver-
andi forsætisráðherra Austur-
ríkis og Slóvakíu. En ekki mátti
í neinum öðrum stað semja t. d.!
óháðum, eins og Bretar og
Frakkar lögðu til, ef Hitler vildi
á annað borð fara samnings-
leiðina. Við það var ekki kom-
andi af Hitlers hálfu enda var
uppkastð sem kúga átti Beck til
að skrifa undir, ekkert annað en
sömu kröfurnar er Hitler hafði
ávalt haldið fram og sem Bretar
og Frakkar höfðu þráfaldlega
neitað að taka til greina. Það
voru aðeins kröfur um meira
land af Pólverjum, en nokkru
sinni áður var farið fram á, en
Pólverjum höfðu aldrei verið
sýndar þær eða ekki fyr en þær
voru birtar, bæði í útvarpi og
blöðum. En þetta að Beck neit-
aði að fara til Berlínar, að fljúga
í klær hræfuglsins, notar Hitler
sem eina af aðal ástæðunum
fyrir því að hann fari í stríð við
Pólverja; segir ekki annað hægt,
úr því þeir hafi ekki viljað semja
við sig.
Og svo kemur nú það sem tók
við úr þessu, árásin á Pólland,
sem ekki má gleyma að hafir
var án þess að segja Pólverjum
formlega stríð á hendur.
1. sept.—-í skeyti frá Varsjá,
misti við þá yrði verk sitt unnið
af Rudolph Hess. En félli hann
frá, yrði þing að koma saman
höfuðborg Póllands, segir að og velja sinn bezta mann að
innan einnar klukkustundar eft- [ halda áfram starfi sínu í að reisa
ir að árás Þjóðverja hófst, hafi
sprengjum úr loftförum þeirra
rignt yfir 5 borgir í Póllandi.
Borgirnar voru í Norður-Pól-
landi (Czew, Rypnic, Putzic,
Varsjá og Chojnice). Um tjón
getur ekki í þessu skeyti.
f skeyti frá Kaupmannahöfn,
en þangað barst í útvarpi frá
Varsjá og Breslau er hermt, að
mikill her og .ákafir bardagar
séu í Efri-Slesíu, á vesturlanda
mærum Póllands. Og af eldum
og reykjarmökkum er víða eru
sjáanlegir, lítur út fyrir að á
öllum vestur og suður landamær-
unum sé barist.
Þennan sama dag lýsir yfir-
maður Hitlers í Danzig, Albert
Foerster (sem kallaður er “litli
Hitler”) því yfir, að Danzig sé
sameinuð Þýzkalandi og biður
Hitler að koma því í lögin þýzku
að svo sé. Gerir Hitler það um
hæl og setur Foerster, sem borg-
arlegan yfirmann eða stjórnara
fríborgarinnar. Afnemur Foer-
ster öll borgaralög er þar voru
áður og setur ný. Pólverjar
höfðu sagt, að ef þetta yrði gert,
varðaði það stríði. Borgin var
gerð að fríborg, undir stjóm
Þjóðabandalagsins, eftir stríðið
mikla.
Herskip Þjóðverja loka allri
skipaumferð til borgarinnar
Gdynia, við Eystrasalt, nokkuð
vestur af Danzig. Það er önnur
aðalhafnborg Pólverja við
Eystrasalt.
Nokkru eftir að þessi fregn
barst, var hermt, að herskip
Breta væru á leiðinni til Gdynia,
að vita hvort ekki væri hægt að
rjúfa þennan vegg Þjóðverja.
Þegar Hitler hefir nú aðhafst
þetta, án nokkrar yfirlýsingar
um .stríð, fer hann til þingsins
þennan dag (1. sept.) og tjáir
þjóðinni hvað hann sé að gera.
Segir hann að úr því Pólverjar
við Þýzkaland. Eg er komin í
herklæðin, sagði hann, og fer
ekki úr þeim fyrri en sigri er
náð eða eg er dauður.
2. sept.—Þrátt fyrir alt þetta
hægði Hitler, að sagt er, á hern-
ander Shvarev hafi komið til
Þýzkalands á hádegi í dag til að
taka við starfi sínu. Honum
fylgdi herforingi rússneskur og
annað frítt föruneyti. Þjóðverj-
ar tóku á móti þessum vinum
sínum með herliði og hinni mestu
viðhöfn.
(Það þykir eftirtektavert, að
síðasta svar Hitlers til Breta og
Frakka, er neitaði að fara með
aðinum 2. sept. Og á ný var^herinn burt úr Póllandi, er ekki
farið að hugsa um að semja sentírá Berlín fyr en eftir komu
frið. Sá Hitler eflaust að hann
var eða gat á hverri stundu, sem
Rússanna þangað).
Á sunnudaginn (3. sept.),
hann vildi, komið sér vel fyrir Lskömmu eftir að Bretar höfðu
Norður-Póllandi. Að semja frið, [ lýst stríði á hendur Þjóðverjum,
þegar hann hafði náð því sem : sökkvir neðansjávarbátur
hann æskti, var þó betra en að (brezku ferðaskipi 200 mílur vest-
fara í stríð. Og með þessum ur af Vestur-eyjum (Hebrides)
hernaði sínum, var hann kominn fyrir vestan Skotland. Skipið
úr þeirri klípu, að verða að hætta hét Athenia og var eign Cunard-
við alt svo búið og vægja fyrir White Star félagsins. Á því
Bretum og Frökkum,'-eins og út-1 voru 1400 manns, flest banda-
lit var fyrir að hann yrði og rískir og canadiskir farþegar, er
ætlaði að gera um tím"á. |voru að flýja vestur eða heim
En í sölurnar fyrir friðinn 'til sín úr ófriðareldinum í Ev-
sem hann nú þóttist vera að rópu. Skipið var á leið frá
bjóða vildi hann þó ekki leggja Glasgow til New York. En það
svo mikið sem það að kalla her- sem stórmerkilegt má við þetta
lið sitt burtu úr Póllándi, en heita, var að farþegar skipsins
Bretar og Frakkar kröfðust björguðust allir, nema þeir sem
þess, sem vonlegt var, áður en fyrir sprengingu urðu, unu leið
þeir byrjuðu á nýjan leik að og á það var skotið, en þeir
semja við Hitler. Gáfu þeir Hitl- voru ekki margir. Neðansjávar
er ákveðin tíma til að svara báturinn gaf enga tilkynningu
þessu, en það svar kom ekki fyr um .áform sitt, sem þeir þó oft-
en of seint og var enda neitun ^st gera, er þess er kostur, svo
um að verða við þessum kröfum farþegar geti komist'í björgun-
að kalla herinn heim úr Póllandi. arbáta. Á skipinu voru björg-
Hélt hann í þess stað áfram að unarbátar fyrir 1800 manns. —
fjlöga liði á líuidamærum Pól- Var í þá komist og björguðu
lands og kvaðst* sjálfur vera -ið norsk og dönsk skip er á þess-
fara þangað að skipa fyrir verk- ™ slóðum voru öllum farþeg-
um. unum-
3. sept.—Þegar nú svo var Þar sem skipið var á ferö
komið, var ekki um annað að vestur’ var auðvitað að það væri
gera fyrir Breta og Frakka, en ekkl með neinn skotvarning. En
að lýsa stríði á hendur Þjóð- >etta er dæmi af Því’ hvað ÞJóð'
Og það gerðu þessÞ verJar ætla sér að hafast að í
verjum
gömlu samherjar báðir s. 1.
sunnudag, Bretar kl. 11 að
morgni (hér kl. 5 f. h.) og
Frakkland kl. 5 e. h. (hér kl. 10
f. h). Þá byrjar þetta stríð af
hálfu Breta og Fra»kka, sem
og Bretar hafi ekki viljað semja €ngjnn Veit hvað langt eða skemt
við sig, verði hart að mæta verður, en þeir hafa verið knúð-
hörðu, sprengja að mæta
sprengju.
Að öðru leyti hélt hann fram,
að Pólverjar hefðu í mörg ár
hrjáð og hakið Þjóðverja, sem á
meðal þeirra búa; stórþjóð, sem
Þjóðverjar gætu ekki bótalaust
unað því lengur.
Einnig færði hann til málsbót-
ar stríðinu sem hann hafði þeg-
ar hafið, að þjóð sín yrði ekki
ánægð fyr en goldið væri órétt-
lætið sem hún hefði verið beitt
með Versala samningunum.
Þá lýsti hann því sem gerst
hafði milli Rússa og Þjóðverja.
Á aðstoð ítala reiddi hann sig
ekki mikið, en Rússa taldi hann
eilífa vini” Þjóðverja. Hann
reyndi einnig að láta það skilj-
ast, að Rússar mundu aðstoða
þá á virkan hátt í stríði.
Til hersins, sem jafna ætti
sakir við óvini Þýzkalands sagði
Hitler hafa verið varið 90 bil-
jónum marka á sinni stjórnar-
tíð með þeim árangri að her-
liðið væri nú svo gott, að ekki
væri berandi saman við þýzka
herinn 1914.
En okið sagðist Hitler ætla að
bera að sínu leyti, sem af stríð-
inu leiddi, eins og t. d. að skamta
matinn og lifa spart og þola blítt
og strítt á vígvelíinum.
l Ef svo færi að hann félli frá,
sagðist hann skipa eftirmann
sinn Hermann Göring. Ef hans
ir út í gegn vilja sínum og eftir
að hafa fórnfært miklu í þágu
friðarins, sem bæði þeir og allir
aðrir þráðu nema Hitler og apa-
kettir hans.
Skeyti barst frá Japan í dag
(3. sept.) um að stjórnin hefði
samþykt að vera hlutlaus í Ev-
rópu stríði, vegna samninga
Þjóðverja og .Rússa.
Slóvakía litla lýsti stríði á
hendur PóltandJj auðvitað að
skipun Hitlers, sem þar ræður
öllu.
f skeyti frá Varsjá er sagt að
um 1500 manns hafi fallið af
Pólverjum_ fyrstu tvo daga
stríðsins, föstudag og laugar-
dag. Voru það vopnlausir borg-
arar að mestu. Þjóðverjar þótt-
ust þessa tvo daga hafa skotið
niður 120 pólsk loftför, en fyrir
þeim hefði 2'1 loftskip verið
eyðilagt. En Pólverjar sögðust
hafa komið fyrir kattarnef 61
þýzku loftskipi.
Um leið og Neville Cham-
berlain forsætisráðherra Breta
hafði lýst því yfir, “að Bretland
væri í stríði við Þýzkaland”, á-
varpaði hans hátign George VI.
konungur alla þegna Bretaveldis
í útvarpinu og bað þá að standa
sameinaða á þessum reynslu-
tíma þjóðarinnar.
Frétt frá Berlin hermir, að
hinn nýi sendiherra Rússa, Alex-
þessu nýbyrjaða stríði.
í morgun sást frá Hollandi
mikill flugskipafloti á austur-
leið; var ætlað að það væru brezk
flugskip á leið til Þýzkalands.
Bretar hafa frumvarp á prjón-
unum, er lítur að herskyldu og
nær til manna á 18 til 41 árs
aldurs.
Sendiherrar Breta og Frakka í
Þýzkalandi kvöddu Joachim von
Ribbentrop í dag og héldu heim
til sín.
Hitler hefir bannað þegnum
sínum að hlýða á útvarp frá
öðrum iöndum og lagt dauða-
hegningu við, ef út af er brugð-
ið. (Hann fýsir ekki að þjóðin
heyri það sem aðrir segja um
hann).
Fréttaritari Associated Press
í Moskva, heldur því fram, að
Rússar verði algerlega hlutlausir
í þessu stríði og ætli sér að
selja vörur bæði til Þýzkalands
og annara landa. Hann telur
víst, að þeir taki ekki þátt í
stríði með Þjóðverjum. Hann
hefir eftir Rússum, að þetta sé
það sama og Bandaríkin hafi
gert í stríðinu í Kína og á Spáni;
þeir hafi selt hvorum stríðsaðila
sem var.
ftalía lýsti því yfir nýlega, að
hún mundi engan þátt taka í
þessu stríði. Þar sem Bretar og
Frakkar eru nú farnir í stríð,
verður hún brátt að semja við
þá um að vera hlutlaus eða
segja þeim stríð á hendur. Það
er yfirleitt litið svo á, sem hún
geti ekki stundu lengur varið
sig fyrir Miðjarðarhafsflota
Breta og Frakka og muni verða
hlutlaus.
4. sept.—Sambandsþing Can-
Séra Ragnar E. Kvaran, dáinn
24. marz 1894—24. ágúst 1939
Sú sorgarfregn var
símuð hingað frá
Reykjavík á lalugar-
daginn var, 2. þ. m. að
séra Ragnar E. Kvar-
an væri dáinn. Kom
fregnin öllum að óvör-
um. Hið síðasta er
Reykjavíkurblöð gátu
hans var, að hann væri
að búa sig í fyrir-
lestraferð til Noregs,
Ö- n n u r sorglegri
frétt en þessi hefir
mér ekki borist síðan
Þorst. Erlingsson dó.
Eftir símskeytinu að
dæma andaðist hann
24. ágúst af afleiðingum af uppskurði. Símskeytið hljóð-
ar á þessa leið:
Reykjavík, 2. sept. 1939
Press Heimskringla,
Winnipeg, Man.
Ragnar Kvaran died 24th following operation.
• Buried today.
F. B.
Fjölhæfari mann en hann gat ekki. Hann var glæsi-
maður á velli, gáfurnar fjölbreyttar, viðmótið ástúðlegt,
hluttekningaríkur í kjörum annara, einarður, hreinskil-
inn og hinn ágætasti vinur. Söngmaður var hann hinn
mesti, eins og þeim er kunnugt sem honum kyntust hér,
fyrirlesari og ræðumaður, sem ávalt var unun á að hlýða.
Síðustu samfundir voru á heimili hans í Reykjavík,
4. október 1937. Ekki kom mér þá til hugar að það yrði
síðasti samfundur. Var þá svo ráð fyrir^gert að hann
kæmi vestur á þessu vori í sambandi við íslands sýning-
una í New York. Hann var skrifari sýningarráðsins. En
ekki má sköpum renna. Mun heilsumissir hans hafa
valdið því að ekkert varð af vesturferðinni.
Með burtför hans, harma eg missir eins míns bezta
vinar. Er eg ekki einn um það mál, því hið sama munu
allir hans mörgu vinir hér vestra segja.
Sem stendur fæ eg ekki frekari orðum komið að
þessari harmafregn; hún lamar okkur öll.
R. P.
ada kemur saman n. k. fimtudag
til að íhuga hvernig það geti
veitt Bretlandi sem mesta að-
stoð í stríðinu. Stjórnin hefir
þegar skipað 3 manna nefnd til
að hafa eftirlit með vöruverði.
Herlið er haldið að Canada sendi
ekki til Evrópu í bráðina. Er
haldið fam, að bezt muni vera,
að æfa hermenn hér til fullnustu.
En um þetta fréttist síðar hvað
þingið gerir.
Þúsundir manna hafa sótt um
inngöngu í herinn í Canada. -—
Stjórnin hefir ekki við að at-
huga þær.
heilu og höldnu til baka.
Þýzkur neðansjávarbátur
sökti öðru skipi fyrir Cunard-
félaginu 100 mílur norður af
Skotlandi. Skipið hét Bosnia;
það var 2,497 tonn að stærð. Á
því voru 24 menn, er allir björg-
uðust nema einn, er fyrir
sprengju varð.
Farþegar af skipinu Athenia
sögðu að kafbáturinn sem því
skipi sökti, hefði skotið á einn
björgunarbátinn, eftir að menn
voru komnir í hann.
Franski herinn er nú kominn
í skotgrafirnar á vígstöðvunum
Allar nýlendur Breta, Ástralía, milli Frakklands og Þýzkalands
New Zealand, Canada, Indland,
hafa lofað aðstoð og þátttöku í
stríðinu smeð Bretum; einnig
Newfoundland, P a 1 e s tína,
Egyptaland og jafnvel Tonga,
út í miðju Kyrrahafi. Eamon
de Valera segir að Eire reyni
til að vera hlutlaust. Stjórn
Hertzogs í Suður-Afríku ætlaði
að vera hlutlaus, en þingið feldi
tillögu frá honum persónulega
um það efni með 80 atkvæðum
gegn 66. Hertzog sagði af sér;
er Jan Smuts, dómsmálaráð-
herra líklegur til að mynda
stjórn.
Stjórninni í Ottawa berst
nokkuð af bréfum þar sem lagt
er til að “auftur”, “menn” og
“iðnaður” landsins sé herskyld-
að.
og skothríðin kvað vera ógurleg.
Þjóðverjar segjast hafa tekið
tvær borgir á suðvestur Póllandi,
Katowise og Chorson, sem eru
all-stórir iðnaðarbæir í Slesíu.
Þjóðverjar gerðu tvær loftá-
rásir á Varsjá. Flaug fyrir að
pólska stjórnin hefði í huga og
sendiherrasveitir Breta og
Bandaríkjanna að flytja úr borg-
inni.
Brezk flugskip skutu sprengj-
um á tvö þýzk herskip við mynn-
ið á Kiel-skurðinum í Norður-
Þýzkalandi s. 1. mánudag. Her-
skipin skemdust mjög. Flug-
skipin komust undan, en eitt-
hvað löskuð, enda hafa þau hlot-
ið að koma nærri herskipunum
að hitta þau þannig. Herskipin
voru Ajæ^i ný, annað ^OÖO-
5. sept.—30 pólsk flugskip j tonn að stærð og hitt 10,000
flugu yfir Berlin og köstuðu afltonn. Þessi frétt er eftir upp-
jsér sprengjum; þau komust öll | Frh. á 5. bls.