Heimskringla - 13.09.1939, Qupperneq 1

Beer at its best—
KIEWCL'S
CWiúUSeaSr
BEER
Phone 96 361
LIII. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 13. SEPT. 1939
NÚMER 50.
HELZTU FRÉTTIR
Canada lýsir yfir stríði
Síðast liðinn laugardag lýstj
King-stjórnin því yfir á sam-
bandsþinginu, að Canada væri í
stríði við Þýzkaland.
Yfirlýsinguna gerði W. L.
Mackenzie King forsætisráð-
herra Canada, eftir að hásætis-
ræðan og um leið tillögur stjórn-
arinanr um að lýsa yfir stríði,
hafði verið samþykt af þinginu.
Með yfirlýsingu þessari hefir
Canada stigið það spor, sem hún
hefir aldrei áður stigið, að lýsa
yfir stríði á hendur annari þjóð.
f stríðinu 1914 birti Canada blátt
áfyram stríðsyfirlýsingu Breta.
Bendir blaðið Free Press á,
að þetta geti í framtíðinni haft
nokkra þýðingu fyrir sjálfstæði
Canada, að skera þannig sjálft
úr þessu mikla máli. Og að
Roosevelt forseti hafi heldur
ekki talið Westminster lögin öllu
ráðandi um það, beri það með
sér, að hann hafi ekki talið Can-
ada með stríðsþjóðunum í hlut-
leysis-yfirlýsingu sinni nýlega.
Canada er því af sjálfdáðum
í stríði.
Það næsta, sem spurt verður
um, er herskyldan.
Og hún hefir auðvitað til mála
komið. En á móti henni mælti
Ernest Lapointe, dómsmálaráð-
herra svo sterklega, að hún mun
ekki fyrst um sinn koma til
greina. Hann benti á, að af
henni mundi leiða þá sundrungu
í Canada, sem óbætanlegur gæti
orðið. Og yrði henni þröngvað á,
sagðist hann og þeir, sem í
stjórnarráðinu væru úr Quebec-
fylki, segja undir eins stöðum
sínum lausum. Hann taldi víst,
að Quebec mundi af frjálsum
vilja taka sinn þátt í þessu
stríði án herskyldu, en alls ekki,
yrði hún löggilt.
Á þinginu sem kom saman s.
1. fimtudag voru stríðsmálin
rædd frá öllum hliðum. Að fjór-
um þingmönnum undanskildum,
voru allir á þeirri skoðun, “að
Canada væri í stríði þegar Bret-
land væri það,” og þátttaka þess
væri þessvegna óumflýjanleg í
þessu stríði, eins og fram á væri
farið í stjórnarboðskapnum. —
Þeir er þátttökunni mótmæltu
og vildu að Canada yrði hlut-
laust, voru þrír þingmenn frá
Quebec og Mr. J. S. Woodsworth
frá Winnipeg. Gerðu tveir þing-
mennirnir frá Quebec Lignore
Lacombe (lib frá Two Moun-
tains) og Wilfred Lacroix (lib.
frá Quebec Montmorency)
breytingartillögu við stjórnar-
boðskapinn er svo hljóðaði, að
þeir sæu mjög eftir því, að
stjórnin hefði ekki séð sér fært,
að mæla með því við land-
stjóra, að Canada gæti ekki tek-
ið þátt í þessu stríði eða lýsti
sig hlutlaust. Þeir stóðu einir
uppi með þessa tillögu af öllum
þingmönnum er til atkvæða-
greiðslu kom, þó Maxime Ray-
mond (lib. frá Beauharnois La-
prairie) hefði áður 'mótmælt
þátttöku í stríðinu.
(Mr. Raymond hafði í þing-
byrjun lagt fyrir þingið bænar-
skrá “með þúsundum nafna”, er
fór fram á, að Canada lýsti sig
hlutlaust í stríðinu.)
En þegar atkvæði var greitt
um hásætisræðuna, stóð Mr.
Woodsworth einn uppi í mót-
mælaskyni.
Mr. Manion, leiðtogi íhalds-
flokksins kvaðst fylgjandi
stjórninni í því, að Canada væri
í stríði og yrði að taka þátt í
því. Eigi að síður gæti verið
að hann greindi á við sjtórnina
um í hverju sú þátttaka ætti að
vera fólgin. En í öllu því er
þessu landi væri fyrir beztu og
brezka ríkinu, á þessum neyðar-
tímum, kvaðst hann af einlæg-
um huga heita stjórninni fylgi
sínu.
Foringi Social Credit þing-
manna, John Blackmore, hét og
stjórninni fylgi sínu, en mælti
að frá hans sjónarmiði ætti að
herskylda auð, iðnað og mann-
afla landsins.
Mr. Woodsworth áleit, að Can-
ada ætti engan þátt að taka í
þessu stríði. Það væru Evrópu-
þjóðirnar sem væru því valdandi
og það væri óhönduglegri með-
ferð þeirra mála að kenna af
hálfu Englendinga og Frakka
einnig að í stríð væri komið.
Candaa ætti þar engan hlut að
máli. Þetta væri afleiðing af
kapitalista stefnunni. —• Hann
kvaðst eiga tvo 'sonu, er hann,
frá sínu sjónarmiði, en kannske
ekki þeirra, sagðist heldur vilja
sjá skotna hér, en að fara út í
stríð að skjóta aðra. Var ekki
sem beztur rómur að þessu
orðalagi gerður því að kalla
hvítt hvítt og svart svart, er nú
um tíma úr tízku. En þetta datt
brátt niður, því bæði er að Mr.
Woodsworth kvað þetta per-
sónulega skoðun sína og hitt, að
þingmenn margir eru gamlir
góðkunningjar hans, þrátt fyrir
allan skoðanamun.
Fyrir hönd C. C. F. flokksins
mælti svo síðar M. J. Coldwell
frá Rosetown nokkur orð. Kvað
hann flokkinn samþykkan því,
að styðja Bretland í þessu stríði,
en með því aðeins að senda vopn
og vörur héðan en ekki mann-
afla. Og flokkurinn væri á móti
herskyldu.
Blaðið Free Press getur
tveggja nationalista, ákafra ein-
angrunarmanna í sambandi við
þessar þingfréttir, sem nú hafi
fylgt Kingstjórinni í málinu
um þátttöku í stríðinu. Eru
mennirnir Mr. J. T. Thorson og
George Heon (íhaldsm. frá Ar-
genteuil). Mr. Thorson sagðist
ekki vera í nokkrum efa um, að
það væri skylda Canada, að taka
þátt í stríðinu og Mr. Heon sagði
þessu svipað. Hvað Free Press
er að gefa í skyn með þessu, er
ekki Ijóst. En það á víst að
skiljast sem svo að nú hafi þess-
ir þingmenn komið á móti sjálf-
um sér. Sannleikurinn virðist
þó öllu heldur sá, að Canada hafi
nú aðhylst stefnu þeirra, þar
sem það sker nú úr því á þingi,
hvort farið sé í stríð og sem er
alveg það sama og þeir héldu
fram.
Hvað Canada svo gerir frek-
ar úr því það er nú formlega
komið í stríð, er óráðið eða að
minsta kosti hefir ekkert verið
ákveðið af þin^inu um það, þeg-
ar þetta er skrifað (á mánu-
dag). Það sem fyrst verður um
að ræða, er fjárveitingu, er lík-
lega nemur 100 miljón dölum
(eða svo hefir verið minst á).
Ennfremur verður það eitt af
því fyrsta, að senda fluglið héð-
an til Englands. Þá verða
strandvarnir efldar og allur var-
hugi goldin við því, að skemd-
arverk séu ekki framin á járn-
brautum, iðnrekstri, flugstövum
og símakerfum o. s. frv. í hern-
um fjölgar rtönnum einnig óð-
um þó sjálfboðaleiðin sé farin.
Stórkostleg skattahækkun
f herkostnaðar-áætlun sam-
bandsstjórnarinnar er lögð var
fyrir þingið í gær, er gert ráð
fyrir 156 milj. dala herkostnaði
til 31. marz 1940, að meðtöldum
áætluðum tekjuhalla á yfir-
standandi fjárhagsári.
Mest af þesum kostnaði,
hugsar stjórnin sér að hafa
saman með nýjum eða hækkuð-
um sköttum. Á öllum viðskift-
um hækkar skattur geysilega og
ennfremur á munaðarvöru, svo
sem á kaffi 10c pundið, á te 5
til 10c, á tóbaki 5c pundið, á
sígarettum $1 af hverju 1000,
vínum hér til búnum eða inn-
fluttum frá $4 til $7 og $5 til $8.
á gallónu. Tekjuskattur hækk-
ar á öllum sem svarar 20% af
vanalegum skatti. ) ViðsEkijfta-
skatturinn er frá 10% til 60% af
ágóða sem er yfir 5% til 25% af
innstæðufé eða að jafnaði 50%
af öllum ágóða sem er fram yfir
meðaltal á síðast liðnum fjórum
árum.
Hertogahjónin af Windsor
komin til Englands
U p p 1 ýsinga - stjórnardeild
brezku stjórnarinnar tilkynti í
gærkvöldi, að Hertoginn og Her-
togafrúin af Windsor væru kom-
in til Englands.
klst. vinnudag. Sé unnið meira
en 8 klst., er borgað 10% fyrir
fyrstu klukkustundina, 25%
hærra fyrir aðra og 50% fyrir
þriðju.
Mun ætlunin að ráða fleira
verkafólk héðan til Þýzkalands.
—Vísir, 15. ág.
Hlýtur $650 námskeið
Wilhelmina Jónsson, íslenzk
stúlka á Gimli, hlaut nýlega
tveggja ára námsskeið á Mani-
toba-háskóla fyrir ágæta
frammistöðu í námi með bréf-
legri kenslu, er í þessu fylki
hefir farið fram tvö síðast liðin
ár. Kensla þessi er í því fólgin
að komast að hæfileikum ung-
menna, er erfitt eiga vegna
éfnaleysis, að standa straum af
kostnaði háskólanáms og greiða
götu þeirra. Hefir margt ung-
mennið haft gott af þessu. Fylk-
inu er skift í 9 slík “skólahéruð”
og á einn nemandi úr hverju
kost á framhaldsnámi á háskól-
anum. Frá Gimli vann þessi
íslenzka stúlka námsskeiðið, en
hún stundaði þar miðskólanám.
Wilhelmina er dóttir Mrs. Þóru
Jónssonar á Gimli og Gísla heit-
ins Jónssonar frá Laufhóli. Hún
hefir getið sér góðan orðstír
áður við nám.
Njósnir
Er það í fyrsta sinni sem Her-
toginn kemur þangað síðan hann
afsalaði sér konungdómi í des-
ember-mánuði 1936.
í kveðjuræðu sinni þá, sagði
Edward konungur, að ef að hann
gæti einhverntíma orðið landi
sínu eða þjóð til aðstoðar, skyldi
ekki standa á sér.
Nú er sagt að hann muni ráð-
inn í þjónustu í hernum. En í
hverju sú þjónusta er fólgin,
vita menn ekki. Hertoginn er
svo hátt settur bæði í land- og
sjóhernum, að hann gæti þar
orðið herforingi. En slíka stöðu
er ekki búist við að honum verði
boðin.
Með komu hans til Englands
spyrja nú margir hvort Her-
togafrúin muni fá titilinn Her
Royal Highness, sem Hertoginn
hefir ávalt þráð að hún fengi*
svo hún yrði ekki talin sér ótign-
ari. Blaðið “Times” í London
vék óbeinlínis að því, að þetta
ætti svo að vera. Telja margir
samt sem áður alveg óvíst að af
því verði.
Um móttökur við komuna er
ekki getið.
Á Bastille-deginum (Þjóðhá-
tíðardegi Frakka) 14. júlí s. 1.,
tók einn af frönsku leynilög-
reglumönnunum, s|em á .vakt
voru, eftir því, að útlendingur
nokkur, sem honum hafði verið
skipað að hafa gætur á, fór að
horfa á armbandsúrið sitt hvað
eftir annað, hlusta eins og til
þess að vita hvort það gengi, og
hreyfa handlegginn upp og nið-
ur o. s. frv. Leynilögreglumað-
urinn fór með útlendinginn á
stöðina, og kom þar í ljós, að
armbandsúrið var haglega gerð
kvikmyndatökuvél, — en það
var þegar nýjustu hemaðar-
flugvélar Breta og Frakka flugu
yfir París, sem maðurinn fór að
“líta á úrið”. — Síðar sannaðist,
að í hlutlausu landi í Norður-
Evrópu er verksmiðja, sem býr
til svona kvikmyndatöku-úr.
Undir eins og Canada lýsti
yfir stríði á hendur Þjóðverjum,
var því bætt á skrána með þeim
þjóðum, er hernaðarvörur verða
ekki seldar, samkvæmt hlutleys-
islögum Bandaríkjanna.
Nýr fjármálaráðherra
Col. J. L. Ralston hefir verið
skipaður fjármálaráðherra sam-
bandsstjórnarinnar í stað Dun-
nings er fyrir skömmu sagði af
sér vegna vanheilsu. Mr. Ral-
ston er góður lögfræðingur eins
og bezt sýndi sig í því hvernig
hann varði stjórnina í Bren-
byssumálinu.
íslenzkt verkafólk
til Þýzkalands
Meðal farþega á Goðafossi
eru 10 verkamenn, sem fara til
Þýzkalands og fá vinnu í nið-
ursuðuverðsmiðju í Cuxhafen.
Sá er útvegað hefir menn
þessa er Friðrik Matthíasson
frá Keflavík, en bróðir hans
vinnur í verksmiðju þeirri, sem
íslendingarnir fá vinnu við. Er
það hin mikla verkafólksekla í
Þýzkalandi, sem veldur þessum
ráðningum þangað.
Fólkið verður að gera vinnu-
samninga til 8. mán, minst og
fá karlmenn 80 pf. á klst., en
kvenmenn 40 pf., miðað við 8
Eitt af fyrstu verkum Mr.
Chamberlains, forsætisráðherra
Breta, er stríðið skall á, var að
taka nokkra nýja menn í ráðu-
neytið. Á meðal þeirra eru Win-
ston Churchill, sem gerður var
að yfirflotamálaráðherra (Lord
of Admiraltý), sem hann var í
síðasta stríði og Anthony Eden,
sem gerður hefir verið að ný-
lenduráðherra.
Mannslát í Kristnesbygð
Hinn 2. júlí s. 1. andaðist að
heimili sínu í Kristnes, Sask.,
Kristján Jóhann Kristjánsson
bóndi. Hann lætur eftir sig
konu og uppkomin börn. Kona
hans er Anna Louisa Haagen.
Höfðu þau búið í Kristnesi alla
sína búskapartíð, eða síðan 1911.
—Kristján heitinn var jarðsung-
inn af séra Jakob Jónssyni, að
viðstöddu miklu fjölmenni, 4.
júlí, og er grafinn í grafreit
Kristnesbygðar. Kristján va.r
merkur maður og vinsæll af
samferðamönnum. Mun hans
verða nánar minst síðar í blöð-
unum.
STRÍÐS-ANNÁLL
Fréttir af stríðinu síðast liðna
viku, hafa að miklu leyti snúist
um sigra Þjóðverja í Póllandi.
Um helgina varð þó einhver
breyting á þessu og að því að
ætla má vegna þess, að Frakk-
ar voru nú komnir með lið sitt á
vesturvígstöðvarnar og sóttu all
harðan á Þjóðverja, svo að þeir
urðu að senda eitthvað af liði
sínu austan að til þess að veita
þar viðnám. Má ætla að það
hafi dregið nokkuð úr sókn
þeirra á Pólverja, enda eru nú
fréttirnar í byrjun þessarar viku
þær, að Pólverjar standi þétt-
ara fyrir þeim en áður.
Á vesturvígstöðvunum horfir
svo við, að þar eru varnarvirki
Þjóðverja og Frakka með 25 til
40 mílna millibili alla leið frá
Sviss og norður að Belgíu eða
hver veit hvert. Það er öðrum
en hernum leyndardómur. Stryk-
leikur þessara varnarvirkja er
talin sá, að hvorugu megi mikið
grand gera, eða yfir komast
nema sá aðilinn, er sækir á,
hafi þrisvar til fjórum sinnum
meira lið. Varnarvirkin eru eig-
inlega steinsteyptar hallir niðri
í jörðinni, en ekkert á yfirborð-
inu, nema ef vera skyldi stein-
þústur, sem skotið er út um. Að
verjast er því mikið hægara með
þessum útbúnaði en að sækja á.
Þeir sem kunnugir eru halda þó
fram, að varnarstöðvar Þjóð-
verja, Siegfried-virkin, séu ekki
nema einn þriðji að styrleika
við Maginot-virki Frakka. En
þau munu samt lengi duga. f
þessum virkjum eða skotgröfum
nútímans, eru alls konar her-
bergi og hallir; í Maginot virkj-
um Frakka, eru hvert gólfið
niður af öðru, jafnvel þrjú eða
fjögur gólf, og þar eru spítalar,
borðstofur, svefnherbergi, búr
og eldhús, skrifstofur, vista- og
vopnabúr. Og þar eru lyftur.
Og svo eru náttúrlega neðan-
jarðargöng um virkið frá einum
enda til annars og út úr þeim
bygt eftir þörfum. Að vinna
þetta með sprengjum, er lítt
hugsanlegt. En úr þessum
tröllavirkjum horfast nú Frakk-
ar og Þjóðverjar í augu og bíða
hins vonlitla tækifæris, að sækja
hvor annan heim. Þannig er sá
hernaður.
Frakkar hafa nú verið að
sækja fram með hægð samt hina
síðustu daga, einkum þó við
norður eða suður enda þessara
virkja. Þeir hafa og sótt eins
langt fram og 8 til 12 mílur á
milli hervirkjanna, inn á þetta
eyðiland, sem á stríðsmáli er
nefnt “No Man’s Land”. Hafa
þeir getað grafið sig þar niður
og eru svo mikið nærri Siegfried
virki Þjóðverja. Var sagt í gær,
að Þjóðverjar hefðu gert þar á-
hlaup og mannfall hafi orðið af
báðum aðilum, en fult svo mikið
af Frökkum, eins og vænta
mátti, sem lengra voru komnir
inn á No Man’s Land. En Þjóð-
verja hröktu þeir af sér og héldu
velli þarna á auðninni. Það er
sagt, að von sé á árás frá Frökk-
um innan tveggja vikna á Sieg-
fried virkin. Er herinn sjáan-
lega að reyna að komast sem
næst þeim og þegar eins nærri
er komið og hentugt þykir, má
búast við að loftför Breta komi
til sögunnar og reynt verði á
hversu sterk Siegfried-virkin
séu.
En svo skal nú snúið sér að
einstökum viðburðum og tína
upp eitthvað af því, sem dag-
lega hefir gerst s. 1. viku.
Fréttir 6. sept.—Um klukkan
6.30 að morni þessa dags, urðu
Bretar varir við 6 þýzk loftför
við austurströnd Englands, er
stefndu til London. Snerust
brezk skotflugskip á móti þeim
og hröktu burtu. Eitt flugfar
Þjóðverja er ætlað, að skotið
hafi verið niður. Þetta var
fyrsta flugásáin, sem reynd var
á London. Var London-búum
gert aðvart með lúðrablæstri (sí-
renum). Þutu þeir upp úr rúm-
unum á öruggustu staði 1 hús-
unum. Um kl. 9 að morgni var
tilkynt, að engin hætta væri á
ferðum.
Bretakonungur og drotning
hafa gasgrímur með sér hvert
sem þau fara. Gasgrímur eru
nú eins algengar og regnhlífar
í hinni rigningarsömu borg,
London.
Frá Belem í Brazilíu barst
frétt um að Bretar hefðu sökt
úti á miðju Atlanzhafi skipi fyr-
ir Þjóðverjum. Það var á leið
frá Brazilíu til Hamborgar,
2 867 tonn að stærð, 295 feta
langt; hafði vörur meðferðis en
enga farþega, utan skipshöfn-
ina. Um afdrif hennar segir
fréttin ekkert. Við strendur
Suður-Ameríku hafa Bretar
sökt tveimur öðrum vöruskip-
um: Olinda og Carl Fritzen.
Frakkar koma á vígvöll og
hefja smáskærur á norður og
suður takmörkum Maginotvirkj-
anna. Fóru þeir þar 3 eða 4
mílur áfram inn á land Þjóð-
verja, en íbúar höfðu þaðan
burtu flutt og um orustur var
ekki miklar að ræða.
Mustarð-gassprengjur hefir
sannast að Þjóðverjar hafi not-
að í Póllandi. Þeir byrjuðu að
nota þ'ær 1917 í síðasta stríði
og voru sagðar baneitraðasta
vopnið, sem notað var.
Fréttir 7. sept.—Brezki land-
herinn fer til Frakklands og á
vígvöll. Þjóðverjar flykkja her
á vesturvígstöðvarnar.
Neville Chamberlain forsætis-
ráðherra Breta segir frá því á
þinginu, að flugbátunum, sem
aerskip Þjóðverja eyðilögðu í
Kiel-skurðinum, hafi canadiskir
menn stjórnað.
Þjóðverjar sökkva skipi fyrir
Bretum um 20 milur vestur af
Lisbon í Portugal. Skipið hét.
Manaar, 7-242 tonn að stærð. Á
?ví voru 88 manns; hafa að lík-
indum 41 farist. öðru skipi
var um sama leyti sökt fyrir
Bretum: The Royal Sceptre; það
var vöruskip.
Frá Póllandi eru verstu frétt-
irnar þennan dag. Nazistsar
hafa tekið alt Norður-Pólland,
milli Þýzkalands og Pússlands;
hafa handtekið þar um 10,000
Pólverja að því er þeir segja og
eru aðeins 20 mílur fyrir norð-
an Varsjá. Krakau segjast þeir
einnig hafa tekið suður í landi
og sækja jafnframt að sunnan
norður til höfuðstaðar Póllands.
En landið vestur af Varsjá er
óunnið alt út að landamærum
Þjóðverja. Og það er sem það
sé nú biti, sem skoltur naz-
ista mun læsa tönnunum að.
— Fyrir norðan Varsjá er
þarna á eða fljót, er Bug River
er nefnd og getur hún á því
svæði orðið vörn Pólverja nokk-
ur styrkur. í suðvestur Póllandi
hugsa Pólverjar sér víst að veita
Frh. á 5. bls.