Heimskringla - 27.09.1939, Side 1

Phone 96 361
^ Country Club
r BEER
“famous for flavor”
PEUSSIER’S
Country
Club
Beer
Phone 96 361
Llll. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MIÐVIKUDAGINN, 27. SEPT. 1939
NÚMER 52.
HELZTU FRETTIR
HAUST
Á vesturvígstöðvunum
Það sem um stríðið á vestur-
vígstöðvunum verður markverð-i
ast sagt þessa viku, er að Frakk- j
ar hafa náð hæðum og betri að- j
stöðu þar af leiðandi á öllu 100 j
mílna orustusvæðinu, frá Mo- j
selle til Rínarárbakka suður hjá
Svisslandi.
En þetta gerist nú ekki sjálf-
krafa. Á einum stað í grend við '
Zweibruecken, sem er um það
miðja vega á 100 mílna orustu j
svæðinu, sló í mikinn bardaga
um helgina. Þjóðverjar gerðu
þar árás, þóttu Frakkar þrýsta
nokkuð mikið á þar, en Þjóð-
verjar eiga þar vopn í seli. Enj
þó "bæði lofther og landherinn j
sæktu fram, stóðu Frakkar þétt- j
ir fyrir. Mannfall varð mikiðj
af Þjóðverjum og einnig nokkuð i
af Frökkum. Og flugskip fórust
af báðum. En Þjóðverjar urðu ■
undan að láta og stökkva frá
hundruðum í val föllnum inn í
virki sín.
Frakkarnir virðast þunghent- j
ari enn sem komið er, þar sem'
herirnir hafa leitt hesta saman.
Við Aachen, stað sen\ er fyrir
norðan hervirki Frakka og við
austurlandamæri Belgíu, haifa
Þjóðverjar verið að draga sam-
an her. Það var þar, sem þeir
réðust inn í Belgíu 1914. Þetta
vekur spurninguna, hvort Hitler
hugsi sér að troða hana aftur
undir fótum.
Brezk flugskip flugu allvítt
yfir norður- og vestur-héruð
Þýzkalands s. 1. mánudag með
bréfmiða er á var skráð, að
það væri eins auðvelt fyrir brezk
flugskip að kasta af sér sprengj-
um, sem þessum miðum, ef þjóð-
in kysi að halda áfram stríði,
sem hún hlyti að tapa.
Hitler hefir gefið út tilkynn-
ingu eða hótun um að 2000
sprengjuflugskip skuli sækja
brezkar hafnir bráðum heim.
Hótun þessi er sögð til þess ætl-
uð, að hræða Breta og Frakka
til að semja nú frið að sléttu.
Hitler lítur }orðið alvarlegum [
augum á stríðið. Hann þykist
ennfremur hafa áhöld í stríði,
sem enginn viti af og hann grípi
til, ef Bretar og Frakkar haldi
áfram stríði á Þýzkaland. Bret-
um og Frökkum bregður hvergi
við þetta og segjast berjast þar
til Hitler sé úr sögunni.
Á austurvígstöðvimum
Þó Pólland megi heita sigrað,
er Varsjá enn ófallin og verst.
Hver flugárásin er hafin eftir
aðra, en borgin gefst samt ekki
upp. Hús brenna til og frá um
borgina, sprengjur sundra spít-
ölum fullum af sjúklingum, lík-
fylgdum á leið til grafar, en í-
búarnir gefast ekki upp og Þjóð-
verjar fá ekki tekið borgina.
Þetta er óskiljanleg vörn og hve
lengi hún varir, er öllum ráð-
gáta. Hrópum Nazista til íbú-
anna um að gefast upp, er eng-
inn gaumur gefinn.
Rússar hafa nú hlotið fullan
helming af flatarmáli Póllands.
Um það er samkomlag fengið.
Eru þeir nú farnir að skifta
landinu milli fátækra bænda, en
hengja auðmennina sem eiga
það. Herferð Hitlers austur, er
nú stöðvuð. Og það sem honum
mun þykja lakara, suður einnig.
Rússland, Balkanríkin og ftalía
virðast alt í einu vera orðin eitt
um verndun sjálfstæðis og hlut-
leysis Balkanríkjanna, að minsta
kosti fyrir Hitler. Að þau verði
kommúnistaríki síðar, er ekki
neit fengist um, þó ómögulegt
sé ekkert um að Rússinn eigi
'þar eftir að verða áhrifameiri.
Rússar eru sagðir óánægðir
við Eistland út af því, að þar
faldi sig pólskur neðansjávar-
bátur, er Rússland væntir ó-
skunda af á Austursjónum. En
hlutleysi Eistlands segja Rúss-
ar út af þessu í engri hættu.
Ribbentrop kvað vera á leið
til Moskva á fund Stalins, að
ræða við hann um þessi mál öll.
Aðrir segja erindið, að freista
að gera samning við hann um
þátttöku í stríðinu á móti
Frökkum og Bretum. Úr því er
þó ekki ætlað að mikið verði, en
þetta vekur samt beig Suður- og
Vestur-Evrópu þjóðanna.
Forsætisráðherra Rúmaníu
myrtur af Nazistum
Armand Calinescu, forsætis-
ráðherra Rúmaníu, var myrtur
s. 1. fimtudag af nazistum (Pro-
Nazi Iron Guard) í Búkarest,
höfuðborg landsins.
Hann var skotinn í bíl sínum
á leiðinni af stjórnarskrifstof-
unni heim til sín.
Það gerðist með þeim hætti,
að stjórnarformaðurinn var um-
kringdur bílum á aðalgötu borg-
arinnar og nam staðar. Gengu
þrír menn þá að bíl hans og
skutu 5 skotum, (aðrir segja
11) á Calinescu, er dó samstund-
is.
Stjórnin varð þessa skjótt á-
skynja, kallaði herlið á vettvang
og tók 8 menn fasta er við morð-
ið voru riðnir. Hafa þeir allir
verið dæmdir til dauða og voru
skotnir á sama staðnum og
stjórnarformaður, að almenn-
ingi ásjáiandi. Þeir voru úr
nazi-flokki landsins (Nazi Iron
Guard) þeim er stjórnarformað-
urinn bældi niður fyrir rúmu ári.
Höfðu þeir ekki látið mikið á sér
bera síðan fyr en nú, að þeir
fréttu að lið Hitlers væri komið
suður að landamærum Rúmaníu,
eftir að hafa sigrað Pólland.
Það er grunur, að Hitler eða
þýkir nazistar hafi verið við
þetta riðnir eða ekki latt þess-
a!ra óeirða. Þeir vilja nú
hremma Rúmaníu sem fyrst.
En afleiðingarnar af þessu
morði, voru meiri en þetta. í
stjórnar-fangaverum út um Rú-
maníu, var sægur manna, úr
Nazi járnverðinum. Voru þeir
skotnir niður svo hundruðum
skiftir. Alls segja sumar frétt-
ir, að alt að tvö þúsund manns
hafi verið líflátið. Það eitt er
víst, að fyrir stjórninni vakir að
uppræta nazista samtökin í Rú-
maníu.
Sá sem við stjórnarformensku
tekur í Rúmaníu, heitir George
Argesanu, fyrrum hermálaráð-
herra.
Cárol konungur virðist á-
kveðnari en nokku sinni fyr, að
verja land sitt fyrir Hitler. Það
hefir verið talið víst, að þess
yrði ekki lengi að bíða, að á það
reyndi. En eitt er víst og það
er að Stalin kærir sig ekki um
að Hitler komist að Svarta haf-
inu. Það er ennfremur á orði,
að Búlgaría og Yugoslavía, sem
bygð eru Slövum, beri ávalt hlýj-
an hug til Rússa og Rússinn sé
viðkvæmur fyrir því, ef gengið
verði á rétt þessara ríkja. Getur
nú verið, að Hitler hugsi sig
tvisvar um vegna þessa, áður en
hann beitir þessar þjóðir of-
beldi.
Nú laufin af liminu falla
Létt eins og blærinn, sem nóttin hljóð.
Þau léku um lautir og hjalla
Á lífsmorgni ungum, svo kát og góð.
Eg sá þau á sumársins örmum
Á sólgeislans vængjum þau stigu dans.
Og lífsþráin lék þeim á hvörmum
Léttfleyg og hvik eins og hugur manns.
Og lífið í dag er svo dapurt
Með dáin öll'stráin og blómaskraut.
Frostið þau nísti svo napurt
Og nóttin þau lagði í jarðarskaut.
En augu mín lokuð sjá landið
í litskrúði sumarsins enn sem fyr.
í moldinni upprisuandinn
Er eilífðin sjálf bak við læstar dyr.
S. E. Björnsson
ótti og kvíði ríkjandi
í Þýzkalandi
bolshevisma. f þessu héraði er
nokkur olía, sem Hitler tapar
iauk þess að vera sviftur tækí-
f Þýzkalandi ríkir ótti og færJnu , Rúmaníu.
kvíði meðal alþýðu. Sigur Hitl-
ers í Póllandi, hefir orðið dýr.
Tala fallinna þýzkra hermanna
Vestur-víking Rússa hefir það
ekki einungis í för með sér, að
er 15,000 og særðra 45,000. Milli Tfir bæta Þarna nýju landi við
400 og 600 flugskip hafa verið i si£’ er stærð verður um
skotin niður. Þetta hefir alt |95’000 fermílur, með 15 miljón
haft lamandi áhrif á þjóðina. !íbúum’ heldur er ve^ur Hitlers
,með þessu fyrir fult og alt lok-
Ennfremur hafa ekki matar- ■ agur au§tur á bóginn.
skortur, háir skattar, langur j ...
■ Draumur Hitlers um að solsa
vinnutimi, lag vmnulaun og . . ... . TT1
„ , , , ____________undir sig hveitiakra Ukramu og
allskonar striðskvaðir og bonn , , , 2
•___, oliulmdir Rumaniu, eru þvi að
og ofrelsi, venð þjoðmni neitt I „ . ’ ,
j, * . . j engu orðmr. Alt sem hann fær
Ósonnum frettum og bie^; j iðnaðarhérað j Póllandi j grend
ingum hefir verið dreiftut með yið Sandomierz.
Canada hefir og mikinn áhuga
að efla skipastól sinn. En hven-
ær slík iðja hefst, er ekki hægt
að segja um.
Fallinn á Póllandi
Werner von Fritsch hers-
höfðingi, sem eitt sinn var yfir-
maður Nazi-hersins, féll s. 1.
miðvikudag í stríðinu á Pólalndi.
Um það kom öllum saman, að
þar ætti Þýzkaland sinn bezta
og ástsælasta hershöfðingja er
Werner von Fritsch var. En
íann greindi mjög á við Hitler
og fordæmdi er hann tók Aust-
urríki. Hann kvað stríð fyr eða
síðar eiga eftir að hljótast af
>ví við Frakka og Breta.
Werner von Fritsch var þá
rekinn úr hernum. Við yfir-
stjórn hersins tók þá Walthsr
von Brauchitsch og heldur hann
æirri stöðu nú. Nokkru áður
en stríðlð við Pólland hófst, var
Werner von Firtsch beðinn að
taka við herforingjastöðu þar,
sem hann gerði, en er nú sagð-
ur fallinn.
Hvernig fall hans atvikaðist,
segir ekkert um. Hitt er víst, á kornandi vetri, er honum senn
að afstaða hans í þessu stríði lokið. Til hvers er að halda
honum við, ef þörfin á starfi
þessu
var gagnstæð afstöðu Hitlers.
Yfirmenn í stríði eru vanalega
ekki þar sem á þá verður skotið.
svo frábærri lægni, að miljónir
manna í Þýzkalandi ætla að
stríðinu sé lokið.
Þegar þjóðin verður bráðum
Og ofan á alt þetta kemst
Rússland nú í nábýli við Ung-
verjaland, Slóvakíu og sjálft
þess fróðari að stríð er hafið á ala”d' að
sjg. hefir mikil ahnf a politik þess-
vesturvígstöðvunum, sem
asta stríð verður skoðað sem
barnaleikur hjá, þá er hætt
við, að óhugur grípi hana.
Það er eftirtektavert, hve lít-.
ill undirbúningúr virðist þessa
stundina í þá átt í Þýzkalandi,
að vernda bæi fyrir loft-árásum.
Annað sem þýzka þjóðin veit
ekki hvað hún á að halda um, er
það sem fyrir hefir komið í Pól-
landi: að Rússinn er kominn að
túngarðinum í Varsjá. Landa-
mæri þau sem Rússar og Þjóð-
verjar hafa komið sér saman
um, eru að vísu til bráðabirgða
gerð. En alt um það er þar ekki
eftir neinu frekara að vonast.
Hugmynd bæði Rússa og Þjóð-
verja virðist vera sú, að mynda
peðríki úr Póllandi, með höfuð-
borginni Varsjá. Taki Rússar
ara landa, sem Hitler hefir á-
reiðanlega ekki dreymt fyrir.
50,000 komnir í herinn
í Canada voru s. 1. laugardag
um 50,000 manns komnir í her-
inn. Og nokkru sinnum fleiri en
það kváðu bíða þess að kallið
komi.
Frakkarnir í Quebec eru nú
engir eftirbátar. f enskar her-
deildir þar hrúgast nú svo marg-
ir frönskumælandi, að nóg þyk-
ir um.
Umsóknir í loftherinn eru og
geisimiklar. í Winnipeg einni
innrituðust á nokkrum klukku-
stundum s. 1. föstudag 300
manns. Og eins margir biðu
til næsta dags.
Um fyrirætlanir stjórnarinn-
eins og vænta má að þeir geri ar er það að segja, að hún er að
land Ukraníumanna og Hvítu-
Rússa, verður ekki fengur
Þýzkalands mikill.
Hvort sem af þessu verður
nú eða ekki, er hitt auðsætt, að
þó að Bretar og Frakkar vinni,
kostar það þá stríð við Rússa, að
ná öllu Póllandi til baka. Rúss-
land mun halda hvað sem það
kostar í Austur-Pólland. En svo
er það ekki nema sá hluti lands-
ins, sem verður í höndum Rússa,
er Þjóðabandalagið ætlaði þeim.
Aðal-ástæða Rússa fyrir inn-
rásinni í Pólland virðist hafa
verið sú, að vernda Rúmaníu, að
komast nógu langt vestur til
þess. Rússa og Tyrki fýsir ekki
að fá Hitler austur á Svartahaf.
Hervaldið þýzka þóttist hafa
svo mikla vissu fyrir því, að
þýzki herinn kæmist austur að
landamærum Rúmaníu, að það
lét allar járnbrautir í Póllandi
fyrir austan Lwow í Galicíu ó-
uppsprengdar. Nú hefir Rúss-
land tekið Galicíu og er farið að
kenna bændunum þar þýðingu
hraða sem mest að búa tvær her-
deildir út til Englnds. í hvorri
deild eru um 16,000 manns. -
Þessar herdeildir verða sendar
J byrjun komandi árs eða fyr,
ef með þarf. Hermennina er
búist við að senda full-æfða, svo
þeir verða mikið úr fasta-hern-
um.
En það sem mest kvað nu
liggja á, er að senda flugmenn.
Verður bráður bugur undinn að
því.
Hér er nú staddur maður frá
Englandi í erindum stjórnar
innar. Hann er að semja við
stjórnina í Ottawa um stórkaup
á vopnum og vörum.
Iðnaðarstofnanir landsins er
verið að semja við um fram
leiðslu á einu og öðru, ekki að-
eins vopnasmíði heldur einnig
um að gera klæðnað og skó, o. s
frv. handa hermönnum.
Um alt sem lýtur að trygg
ingu á siglingum við strendur
Canada, verður hafin samvinna
við Bretastjórn.
skóla er þá engin og nöldrið um
það er þá út í hött, að þjóðrækn-
issamtökin hér reyni ekkert til
að viðhalda íslenzku. Þarna er
tækifærið veitt af Þjóðræknis-
félaginu. Meira getur það ekki
gert en boðið það. Það getur
ekki farið með múl í hendinni inn
á hvert heimili og lagt við nem-
urnar og teymt þá til námsins.
Foreldrarnir og börnin verða að
sinna þessu sjálf. Hér er orðin
svo mikil þörf fyrir að snúa sér
með alvöru að þessu máli, að
það má nú ekki undir höfuð
leggjast fyrir syndsamlega van-
rækslu. Syndsamlega segjum
vér og skrifum, því það er ekki
einungis skömm að því fyrir
hvern mann af íslenzku. bergi
brotinn, að geta ekki bjargað sér
í móðurmáli sínu, heldur er með
því andlegu verðmæti glatað,
sem óbætanlegt er. Og það er
að drýgja synd, svo framalega
sem nokkuð getur heitið það.
Hér er margt vel mentað, ungt
íslenzkt fólk, sem ekki kann ís-
lenzku, en sem þetta tækifæri
ætti að grípa tveim höndum.
Verði skólinn ekki vel sóttur
hans er ekki skilin, ef sjáandi
sjá ekki?
Sigmund Freud dáinn
Prófessor Sigmund Freud,
sálarfræðingur og höfundur vís-
indagreinar þeirrar sem nefnd
íefir verið sálgrenslan (psycho-
analysis), dó s. 1. laugadag í
liondon á Englandi. Hann var
83 ára. Frá Vín hraktist hann
1938, er Hitler tók Austurríki.
Honum var leyft að taka með
sér það helzta, sem hann þurfti
með til starfs síns, af áhöldum
sem hann átti, en ekkert meira.
Eignir hans voru teknar og pen-
ingar.
Á meðal þess er hann hafði
með sér, var ritverk eitt, er
lann hafði í smíðum. Er það
ýsing á persónum í biblíunni, er
íann hefir rannsakað með sál-
grenslunar-aðferð sinni.
Til London kom kona hans
með honum, sonur og dóttir.
Unnu börn hans Ernst og Anna
með honum, einkum dóttir hans.
Hefir hún í huga að géfa út lýs-
ingar föður síns á sálarlífi Hitl-
ers, sem auðvitað eru bygðar á
sálgrenslan.
íslenzku kensla
íslenzku kensla Þjóðræknisfé-
agsins hefst næstkomandi laug-
ardag í Jóns Bjarnasonar skóla.
Eru fslendingar, sem þeirrar
sfy)ðunr eru, að íslenzkan sé
tunga, sem þess sé verð að nema
hana, á þetta mintir. Tækifær-
ið er fáheyrt: Kenslan börnun-
um að kostnaðarlausu í hjarta
íslenzkra heimila í Winnipeg,
svo að erfiðleikarnir eru allir í
því fólgnir, að börnin taki hvorn
fótinn fram fyrir annan nokkru
sinnum og þá er í skólann kom-
ið og á bekkinn sezt með Braga
og Sögu, er öld fram af öld hafa
reynst uppspretta heilbrigðs
andlegs lífs og gróðurs.
En hvernig nota nú íslending-
KRISTJÁN GOODMAN
DÁINN
Laugardaginn, 23. sept. lézt
Kristján Guðmundsson Good-
man að heimili sínu, 576 Agnes
St. í Winnipeg. Hann hafði
undan farin nokkur ár kent
heilsubrests, er bannaði honum
fótavist og leiddi að lokum til
bana.
Kristján var 84 ára, fæddur í
Garðarhverfi á Álftanesi, en
kom vestur um haf 1886, ásamt
eftirlifandi konu sinni, Jónu
Goodman. Settust þau að í
Winnipeg og hafa ávalt búið þar
síðan. Iðn Kristjáns var að
gera við hús og mála.
Kristján og Jóna giftust 6.
nóvember 1880 og höfðu því búið
í hjónabandi í nærri 59 ár. Að
hjónabandið hafi verið samúð-
arríkt kemur öllum kunnugum
saman um, og geta þeir er jafn-
vel aðeins síðari árin hafa verið
áhorfendur að fórnfærslu og
umönnun Mrs. Goodman í sjúk-
dómsstríði mannsins, skilið það
vel. Vér ætlum J því efni verði
ekki á neitt fegurra bent.
Níu börn eignuðust þau hjón;
lifa nú sjö af þeim og eru nöfn
þeirra þessi: Mrs. Valgerður
Magnússon, í heimahúsum; Mrs.
Nína McLeod, Selkirk; Harald-
ur, í Cleveland; Jóhann, í Chi-
cago; Kristján, í Winnipeg; Jón
Valtýr, í Winnipeg og Mrs. Lilja
Bergman, í Winnipeg. Eina
systir á hinn látni á lífi: Mrs.
Alex Nelson í Dufferin, Man.
f íslenzku félagSlífi hér hefir
hinn látni tekið drjúgan þátt og
hjónin bæði. Þau voru t. d. ein
þeirra, er stúkuna Heklu stofn-
uðu fyrir 52 árum og er Mrs.
Goodman nú hinn eini af stofn-
endunum, sem er á lífi svo oss sé
kunnugt, og hefir frá byrjun
ar hér þetta tækifæri til að I tilheyrt stúkunni og ávalt tekið
kynnast heilbrigðustu bókment-
unum sem heimurinn á og tung-
unni, sem auk þess að vera ein
hin fegursta í heimi, er móður-
mál þeirra? Verði ekki hver
bekkur fullsetinn J skólanum í
vetur, er það sorgleg sönnun
þess, að íslendingar meta tung-
una fögru einskis og íslenzka
drjúgan þátt í stúkustarfi,
jafnframt manni sínum, þar til
heilsan brast hann, fyrir nokkr-
um árum. Þau hafa og tilheyrt
Fyrsta lúterska söfnuði og eiga
þar mikið og ógleymt starf að
baki.
1 Jarðarförin fór fram frá
Fyrstu lút. kirkju í gær. Séra
menningu. Þörfin fyrir þennaii Valdemar J. Eylands jarðsöng.