Heimskringla - 27.09.1939, Blaðsíða 2

2. SíÐA
HEIMSKRINCLA
WINNIPEG, 27. SEPT. 1939
Áttu Danir aðalþáttinn í landnámi íslands og
mótun hinnar fornu þjóðfélagsskipunar þar?
Á það hefir verið minst í Heimskringlu áður, að Barði Guð-
mundsson hafi allnýlega flutt fyrirlestur í Kaupmannahöfn um
“Þátttöku Austur-Skandinava í Landnámi íslands”. f fyrirlestr-
inum er haldið fram, að Danir hafi átt aðal þáttinn í landnámi
íslands, í stað Norðmanna, eins og kent hefir verið til þessa.
Vakti þessi skoðun feikna athygli um öll Norðurlönd og víða
deilur. Hafa þær einnig borist til íslands. Til þess að gefa les-
endum “Hkr.” hugmynd eða lítið sýnishorn af skoðunum Barða
Guðmundssonar, skal birt hér grein úr Alþýðublaðinu í Reykja-
vík, dagsettu 26 ágúst; er greinin skrifuð eftir viðtal við Barða
Guðmundsson og er á þessa leið (Hkr.):
Upphaf rannsókna minna
— Er langt síðan þú hófst
rannsóknir þínar á landnáms-
sögu íslands?
“Já, það eru mörg ár síðan,
en aðallega tók eg að sökkva
mér niður í 'þær, þegar eg fyrir
þremur árum var beðinn af
stjórn Norræna félagsins hér að
skrifa álitsskjal um sögukenslu-
bækur Norðmanna. í bókum
þessum gætti áberandi áróðurs
gagnvart fslandi, það er að
segja, að hinir norsku sögubóka-
höfundar virðast margir hverjir
telia það norskt, sem mest hefir
orðið þjóð vorri til sóma, og á
það er jafnan lögð hin ríkasta
áhersia, að íslenzka þjóðin sé
næstum af hreinræktuðum
norskum uppruna.
f einni af kenslubókunum var
kveðið svo að orði, að hinir
fornu fslendingar hafi verið
norskari en Norðmennirnir
sjálfir. Það, sem liggur á bak
við þetta einkennilega orðalag,
er sú staðreynd, að inenningar-
og þjóðfélagshættir íslendinga
voru mjög frábrugðnir því, sem
títt var hjá Norðmönnum.
Einmitt þessi se'tning kom
mér til að hugsa um það, hvort
sú gamla skoðun væri í raun og
veru rétt, að íslendingar væru
af norsku þjóðerni, og við þær
athuganir, sem eg gerði þá og
skrifaði um í ritinu “Nordens
læraböker”, fékk eg sterkan
grun um það, að danskra áhrifa
og þátttöku hefði gætt mjög við
landnámið.
Eg leyfi mér að benda sér-
staklega á þetta atriði vegna
þess, að í einu af íslenzku blöð-
unum hafa verið settar fram ný-
lega ósvífnar dylgjur um það,
að fyrirlestur minn standi í sam-
bandi við komu Staunings for-
sætisráðherra Dana og annara
merkra danskra stjórnmála-
manna til landsins nú í sum-
ar(!). Jafnframt vil eg nota
tækifærið til þess að lýsa því
yfir, að eftirfalrandi ummæli
sama blaðs, sem hljóða svo:
“Hann (Barði) fullyrðir að sögu-
heimildir þær, sem fslendingar
hafa hingað til litið á sem ó-
hreyfanlegt hellubjarg, séu
markleysa og ósannindi,” eru
tilhæfulaus uppspuni og þvætt-
ingur.”
Greint frá aðalrökum
— í hverju eru rök þín fyrir
hinni dönsku þátttöku í land-
námi íslands aðallega fólgin?
“f stuttu máli er auðvitað
erfitt að gera grein fyrir svo
yfirgripsmiklu máli. En eg skal
þó skýra þér frá nokkrum höf-
uðatriðum. ‘
Eg minntist á, að mikill mun-
ur hefði verið á þjóðfélagshátt-
um og menningarlífi íslendinga
og Norðmanna frá fyrstu tíð, og
það er staðreynd, sem allir geta
verið sammála um. Og þessi
munur er að mínu áliti svo stór-
feldur, að út af fyrir sig eru
engar líkur fyrir því, að íslend-
ingarnir séu fyrst og fremst af
norskum uppruna.
Til dæmis óðalsrétturinn var
eitt af höfuðsérkennunum í
þjóðfélagsskipun Norðmanna og
íslendingarnir eiga einmitt fyrst
og fremst að hafa verið af ætt-
um hinna óðalsbornu norsku
höfðingja. En samt sem áður
var óðalsréttur ekki innleiddur
á íslandi. Þó voru allsherjarlög
íslands fyrst sett, er ýms höfuð-
ból hér voru búin að ganga í
sömu ætt í alt að því hálfa öld.
En samkvæmt fornlögum Nor-
egs var hægt að öðlast óðalsrétt
á skemri tíma en þessum. í
Danmörku þektist ekki óðals-
réttur frekar en á íslandi.
Á íslandi nutu allir frjáls-
Vín Vísdómur
eftir
BRIGHT
Það er eitthvað sem góð vín hafa
við sig. Tvefaldaðu máltíðar gleð-
ina í kvöld. Hafið HERMIT PORT
eða HERMIT SHERRY á borðum.
Með því að bragða það, skiljið þér
hvernig á því stendur að svo marg-
ir taka Bright’s vínin fram yfir
önnur.

Sris
ht's
W I N E S
HERMIT PORT
C O N C O R D
HERMIT SHERRY
C A T A W B A
Commission is not responsible for statements made as to quality of products advertised.
This advertisment is *ot inserted by the Qovemment Liquor Control Commistion. The
bornir menn sama réttar. í Nor-
egi horfði þetta mál alt öðru
vísi við, og yrði of langt mál
hér að greina frá hinni norsku
tilhögun. f Danmörku voru all-
ir frjálsbornir menn jafnir fyrir
lögunum.
Samkvæmt elztu stjórnskip-
unarlögum vorum voru þjóðfé-
lagsvöldin fyrst og fremst lögð
I í hendur goðastéttarinnar, en
' eins og kunnugt er voru goð-
I arnfr í senn andlegir leiðtogar
fólksins sem hofprestar og vers-
legir höfðingjar. Það má full-
yrða, að slík þjóðfélagsstétt
( hefir ekki verið til í Noregi. f
\ Danmörku voru goðar um það
bil sem ísland bygðist, það sanna
gamlar rúnaristur.
Mikilvægustu rökin
í
En mikilvægustu atriðin eru
! þó ótalin.
Fornfræðingarnir hafa sann-
að með rannsóknum sínum á leg-
stöðum frá víkingaöldinni, að
líkbrensla hefir verið mjög al-
geng í Noregi á þeim tíma, sem
ísland bygðist, og að sá útfarar-
siður hefir aldrei tíðkast á ís-
(landi. En aftur á móti er það
jafnvíst, að danska þjóðin var
hætt við líkbrenslu löngu áður
! en fsland var numið. Hvernig er
nú hægt að koma því heim og
saman, ef íslenzka þjóðin er af
norskum uppruna, að landnáms-
J mennirnir á siglingunni yfir
i hafið hafi kastað fyrir borð hin-
um rótgrónustu og hjartfólgn-
! ustu trúarhugmyndum og trú-
! arsiðum sínum ? Það geta allir
heilvita menn séð, að svona hef-
ir það ekki verið. fslenzku land-
námsmennirnir halda fast við
siði feðra sinna og fornminja-
fræðingarnir hafa sannað, að á
J víkingaöldinni tíðkuðust bálfar-
: ir um öll Norðurlönd, nema á
dönsku eyjunum og á fslandi.
Að lokum vil eg svo bæta því
við, að frá fyrstu tímum kölluðu
fslendingarnir sjálfir mál sitt
danska tungu, en ekki norrænu.
Halda menn, að norskir menn,
I sem voru komnir beint frá föð-
urlandi sínu, Noregi, hefðu fund-
ið upp á því að kenna mál sitt
við Dani?”
Danir komu frá Noregi
— En hvernig má það nú
vera, að danskir menn komi frá
Noregi til íslands? íslendinga-
|bók Ara og Landnáma sýna þó,
!að ísland sé aðallega bygt frá
Noregi ?
“Þessari spurningu er auð-
svarað. Við vitum það með ó-
yggjandi vissu, að Danir voru
búnir að leggja undir sig mik-
inn hluta af Suður-Noregi árið
813. Frásögn um þetta finst í
áreiðanlegri samtímisheimild. Á
næstu áratugum færðust Danir
stöðugt í aukana með landvinn-
inga sína. Þegar ísland fanst,
var svo komið, að þeir höfðu
lagt undir sig næstum alt Eng-
land og setzt að hér og hvar á
'ströndum meginlands Vesltur-
Evrópu. Á þessum tíma var
Noregur skiftur í 20—30 smá-
ríki, og það er alveg sjálfgefið,
að þessi norsku smáríki hafi
ekki getað haft neitt verulegt
mótstöðuafl eða varnartæki
gegn ásókn hins volduga danska
herveldis. Og þar sem við vit-
um, að hinir dönsku víkinga-
skarar þessara tíma reyndu
hvarvetna að tryggja sér yfir-
ráðin yfir siglinga og verzlunar-
leiðum, þá getur hver maður
séð, hvort þeir muni hafa for-
smáð yfirráðin á hinni mikil-
vægu siglingaleið norður með
vesturströnd Noregs til hinna
auðugu skreiðar og skinnamark-
aða Norður-Noregs. Það er
fyrst þegar Noregur á þjóðleg-
um grundvelli sameinast í eitt
ríki í tíð Haralds hárfagra, að
yfirráðum Dananna í Noregi er
lokið, og einmitt á þessum tíma
er það, sem ísland byggist. Nú
skiljum við, hvernig því víkur
við, að íslendingarnir tóku ekki
upp norskan óðalsrétt, grófu
sína framliðnu að dönskum sið
og kölluðu mál sitt danska
tungu.”
— Já, en er það þá ekki
merkilegt, að engar minningar
skyldu lifa um það hér, að Dan-
ir hafi átt allverulegan þátt í
landnáminu?
“Nei, það er sannarlega ekk-
;ert merkilegt við |það-. Við
verðum að gæta þess, að Danir
eru farnir að leggja undir sig
Noreg alt að því þremur manns-
öldrum áður en útflutningurinn
til fslands hefst fyrir alvöru.
Við verðum því að gera ráð fyrir
því, að allmargar af þeim dönsku
ættum, sem fluttu út til fslands
frá Noregi, hafi verið búnar að
hafa þar bólsetu í tvo til þrjá
ættliði. Þessir menn hafa
kannske ekki sjálfir talið sig
danska, þótt þeir vitanlega
fylgdu trúlega erfðavenjum
feðra sinna, svo sem fyrr var
frá greint.
Enn fremur vil eg taka það
fram, að hinir fornu íslenzku
sagnritarar hafa enga sanna
hugmynd um hin sögulegu við-
horf níundu aldarinnar. Sjálfur
Ari fróði rekur ætt sína ramm-
skaivt þegar þangað kemur, og
Snorri Sturluson lætur víkinga-
konunginn Þorgeir í írlandi, sem
andaðist 846, vera son Haralds
háfagra, sem talinn er fæddur
849!”
— Hyggur þú þá, að ísland sé
í upphafi að mestu leyti bygt af
Dönum ?
* “Það vil eg ekki segja, meðal
innflytjendanna hafa áreiðan-
lega verið margir Svíar, Keltar
og einnig eitthvað af Norð-
mönnum. Sérstaklega verður að
gera ráð fyrir því, að hinar
dönsku og sænsku ættir, sem
flutfu hingað frá Noregi, hafi
margar verið tengdar Norð-
mönnum. Og undir öllum kring-
umstæðum er það fjarri lagi að
kalla ísland að fornu “norska
nýlendu”, svo sem gert hefir
verið.”—Alþbl, 26. ág.
RÆÐ A
MR. J. T. THORSONS
(Ein af mörgum ræðum höldn-
um í saimbandí við þátttöku
Canada í yfirstandandi stríði
á Sambandsþinginu.)
“Mér blandast eigi hugur um
að það sé skylda mín að taka
þátt í þessum umræðum, vegna
vissra skoðana er eg hefi haft
og látið í Ijósi við ýms tækifæri
bæði hér á þinginu og á opin-
berum ræðupöllum, svo að eng-
inn misskilningur geti átt sér
stað um hver skoðun mín er á
þessu mikla úrlausnarefni.
Hvað mikilvægi persónulegra
skoðana minna snertir, tel eg
eigi skifta svo miklu máli, en
eg hefi þá skoðun og trú, að
með ræðu minni sé eg talsmaður
all fjölmenns flokks Canada-
manna. í huga mínum getur
það eigi orkað tvímælis, hver
skylda Canada sé að taka þátt í
þessu stríði, og styðja hin miklu
lýðræðisríki, Stór-Bretland og
Frakkland á þann hátt, er gæti
orðið þeim mestur styrkur, og
eftir hennar fremsta megni. —
Allir Canadamenn verða að horf-
ast í augu við staðreyndirnar
með hugrekki og ákveðnum á-
setningi. Sú skoðun hefir verið
ærið víðtæk í Canada, að vér
ættum eigi að taka þátt í neinu
utanríkjastríði og að vér ættum
bindregið að stýra þjá þeim
utanríkjamálum, sem gætu bein-
línis eða óbeinlínis bendlað oss
við ófrið. Þeir, sem hafa haft
þessa skoðun hafa borið áhuga-
mál Canada fyrir brjósti. í huga
þeirra hafa aðrar skoðanir verið
andstæðar velferðarmálum Can-
ada. Og þau hafa verið þeim
fyrir öllu öðru.
Eg hefi verið merkisberi þess-
ara skoðana, og hefi eigi hikað
við að láta þær í ljósi með þeim
hugsanakrafti er eg átti yfir að
ráða, hvenær sem mig bar brýna
þörf til þess, bæði innan þings
og utan. Eg taldi þetta sem
Canadamaður að vera hina
fremstu einstklings hollustu-
skyldu mína við Canada. Af
öllu hjarta æski eg þess, að
auðið væri að stefna hinni cana-
disku þjóð hjá því að lenda í
þessu stríði, því að eg veit hvað
stríð er, eg hefi persónulega
reynslu hvað stríð er, og eg
óttast afleiðingarnar, en eg er
sannfærður um, að eins og sakir
standa, þá er eigi auðið fyrir
Canada að vera hlutlaus í þessu
stríði. f huga mínum, höfum
vér komið að þeim tímamótum,
þar sem jafnvel hinir ákveðn-
ustu talsmenn einangrunar-
stefnu fyrir Canada, hljóta að
láta af óskum sínum að sjá
Canada hlutlausa í þessu stríði,
því að svo mikilvæg úrlausn er
í veði, að Canada getur eigi verið
hlutlaus. Hinir einlægustu kon-
ungssinnar og hinir ákveðnustu
þjóðernissinnar í Canada hljóta
að standa saman í þessari löngu
og hræðilegu styrjöld, sem nú er
fyrir dyrum. Það hefir eigi
verið auðvelt fyrir mig að kom-
ast að þessari ályktun, vegna af-
stöðu þeirrar er eg hafði tekið,
að Canada hlyti að verjast af
fremsta megni að lenda í stríði.
En eg hefi tekið ákvörðun, núna,
eftir að hafa gerhugsað málefn-
ið. Skyldan stjórnar ábyrgð
manna með járnhendi og þeir
sem bera ábyrgðina, geta eigi
brugðust skyldukvöðinni. Mér er
þá skylt að útskýra þá ákvörð-
un sem eg hefi tekið hér á þing-
inu, með eins ákveðnu hugrekki
og eg hefi áður haldið fram
skoðunum mínum. Á síðasta
þingi bar eg fram frumvarp, er
fjallaði um afstöðu Canada á
stríðstímum.
Það frumvarp hefir verið
misskilið af nokkrum hluta
manna.
Það gæti þó eigi orkað neins
misskilnings hjá þeim, er hefðu
lesið ræðu, þá er eg hélt, er eg
bar það fram. Það frumvarp
ákvað Canada réttindi til að
skera úr því sjálf, hverja af-
stöðu hún tæki gagnvart friði og
stríði. Eg sýndi fram á, að það
væri eigi aðeins réttur, heldur
og einnig skylda hinnar cana-
disku þjóðar að ákveða fyrir sig
sjálfa slíka ákvörðun hvenær
sem þörf krefði, og að vér gæt-
um eigi lagt slíkt ákvæðisvald
hinna canadisku stjórnarvalda
undir úrskurð stjórnarvalda, er
væru eigi vor eigin og bæru eigi
ábyrgð gagnvart oss eða vér
gagnvart þeim. Getur nokkur
sannur Canadamaður, er trúir á
sjálfsstjórn, eða að Canada-
þjóðin sé frjáls þjóð, neitað til-
verurétti slíkra réttinda, eða
brugðist þeirri skyldu? Eg ber
nú aðeins fram sömu skoðun, er
eg hélt fram við það tækifæri,
og eg gleðst yfir því að Canada-
stjórnin á þessum reynslutímum
þjóðarinnar hefir aðhylst og
framfylgt frumatriðum frum-
varps þess, er eg hafði þann
heiður að leggja fyrir þingið.
Það má minna á það, að í
flutningsræðu minni til stuðn-
ings frumvarpinu, gerði eg skýra
skilgreiningu á milli réttinda til
hlutleysis og hlutleysisstefn-
unnar. Eg tók skýrt fram að
Canada hlyti að ákveða stefnu
sína í hverju um sig eins og þörf-
in fyrir slíka ákvörðun krefði.
Eg ber nægilega mikið traust
til Canada að bregðast eigi þeirri
skyldu er hún skoðar að sér beri
að framkvæma.
í þeirri sömu ræðu leitaðist eg
við að framsetja nokkur mikil-
væg frumatriði. Eg hélt fram
þeirri skoðun, að á herðum
stjórnarformanns hvers lands
hvíldi sú mikla ábyrgð að stefna
þjóð sinni fram hjá eyðingar-
öflum og afleiðingum stríða svo
fremi að auðið væri að halda
þeirri stefnu, og viðhald friðar
væri hin helga skylda hans nema
um gagnstæða og aðra mikil-
vægari úrlausn væri að ræða. í
huga mínum er nú slíkur úr-
skurður til úrlausnar fyrir oss,
og vér sem Canada-menn verð-
um að ráða honum til lykta. Eg
er sannfærður um, að vér gerum
það með hugrökkum hjörtum.
Hvert er þá það úrlausnarefni
fyrir hendi, sem er mikilvægara
en friðurinn sjálfur?
Eg æski ekki eftir að móðga
neinn með því sem eg hefi að
segja, en úrlsunarefnið fyrir oss
er eigi afstaða Danzig borgar né
sjálfstæði Póllands.
Ef úrlausnarefnið fyrir oss
á þessu þingi væri aðeins sjálf-
stjórnar sérréttindi Danzig eða
Póllands, myndi það eigi olla
mér neinna óþæginda né hindra
afstöðu mína að greiða atkvæði
mitt á móti þátttöku Canada í
stríði er risið hefði um þau
atriði. Á þessari stundu gerist
engin þörf að útskýra ástæðurn-
ar fyrir því að eg tek slíkt fram.
Nei, herra forseti, krafan um af-
stöðu Danzigborgah og sjálf-
stæði Póllands er eigi sú úrlausn
er snertir Canada. Úrlausnin
fyrir hendi er miklu meiri og
mikilvægari en það, því að frelsi
og einstaklings réttindi um víða
veröld eru í hættu. Og miklu
fremur, tvö af hinum miklu lýð-
ræðisríkum heimsins, Stóra-
Bretland og Frakkland, bæði
verðir frelsis, einstaklingsrétt-
inda, og mannlegs persónufrels-
is, eru nú í stríði upp á líf og
dauða við volduga þjóð, sem er
svo ógæfusöm að ha|fa fyrir
leiðtoga þá menn, sem láta sig
engu varða hin helgu frumrétt-
indi mannsins. Tilveruréttur
Breta og Frakka sem frjálsra
þjóða, er í veði.
Gagnvart slíku stríði upp á
líf og dauða, getum vér Canada-
menn eigi verið hlutlausir og
sagt að það komi oss eigi við.
Á síðastliðnu þingi, lét eg í ljósi
að eg myndi ekki mæla með
stríði, sem snerist um þjóðernis-
baráttu eða verzlunarhagnað,
eða með þátttöku í stríði til að
hnekkja útbreiðslu einræðisríkj-
anna.
Eg gat þess ennfremur, að
það varðaði Canada miklu, ef
frelsi og réttindi Stóra-Bret-
lands væri í veði, og eg lét þá
skoðun uppi að ef tilveruréttur
Bretlands væri í hættu staddur,
myndi Canada eigi hika við að
veita allan þann styrk er kostur
væri á. Eftir minni skoðun, þá
er tilveruréttur Bretlands í
hættu í hinu mikla stríði, sem
skollið er á. Slíkt snertir Can-
ada og alla Canadamenn, og hún
hlýtur að koma Bretlandi til
hjálpar. Þó að eg sé sannfærð-
ur um, að Bretland og Frakk-
land muni um síðir sigra óvini
sína, get eg eigi hugsað mér, að
nein þjóð, sem ann frelsi og
mannréttindum geti átt það á
hættu að sjá þessar tvær stór-
þjóðir bíða ósigur.
Áreiðanlega getur Canada
ekki átt slíkt á hættu, eins sterk-
um vináttubóndum og hún er
tengd Bretlandi, og auk þess
land sem ber hinn helga ein-
staklingsrétt manna fyrir
brjósti.
Eg er einnig sannfærður um
að hin volduga nágrannaþjóð
vor, sunnan líunnar, Bandaríki
Norður-Ameríku munu verða á
vora hlið í stríðinu áður langt
um líður. Hugsum oss að ef
mikil ógæfa vofði yfir Bretlandi
og Frakklandi þá myndu Banda-
ríkin fara í stríðið.
Þetta stríð, herra þingforseti,
verður eigi skammvint stríð. —
Það er skoðun margr.a að það
verði eigi unnið með herliði á
orustuvellinum, þó á fjölda þess
sé þörf, né með lofthernaðar-
árásum, með öllum þeim við-
bjóði, sem honum fylgir, heldur
sigri þær þjóðir, sem lengst geti
framleitt nægilegar fæðutegund-
ir og hertæki. Sé slík skoðun
rétt, verður stríðið mjög lang-
vint stríð. — Það mun verða
stríð þrautseigju og þolgæðis, og
sú hjálp, sem Canada getur
veitt, þótt þjóð hennar sé fá-